WW_okt_2012_Een hoog fosfaat

W
I S S E L W E R K I N G
O K T O B E R
2 0 1 2
Dieet als onderdeel van behandeling kan helpen
Een hoog fosfaat, wat
Nierpatiënten krijgen vaak te maken met een verhoogd fosfaatgehalte in het bloed. Die kans is groter naarmate de nierfunctie vermindert. Een te hoog fosfaatgehalte kan leiden tot jeuk en rode
ogen, maar ook tot een versneld proces van verkalking in hart,
bloedvaten en rondom de gewrichten. Een dieet - als onderdeel
van een behandeling - kan helpen. Waar moeten nierpatiënten
rekening mee houden?
40
F
osfaat is een mineraal. Als het in
voeding voorkomt, wordt het fosfor
genoemd, in het lichaam heet
het fosfaat. In dit artikel wordt alleen
de term fosfaat gebruikt. Samen met
calcium (kalk) en met behulp van vitamine D3 geeft het stevigheid aan onze
botten en tanden. Fosfaat speelt ook
een belangrijke rol bij de energievoorziening van ons lichaam en is onderdeel
Fosfaat is vooral aanwezig in producten van dierlijke oorsprong, zoals vlees.
De diëtist adviseert nierpatiënten over een fosfaatarm dieet. Dat hoeft geen
vleesloos dieet te zijn. Foto: Oege Kleijne
van ons erfelijk materiaal DNA. Als de
nierfunctie achteruit gaat, is het lichaam
op den duur niet meer goed in staat om
fosfaat en calcium in balans te houden.
Er wordt te weinig fosfaat uitgeplast
waardoor het zich ophoopt in het bloed.
De eerste stap die dan genomen moet
worden is het fosfaat in de voeding te
beperken. De kans op een tekort is zeer
gering. We krijgen eerder te veel binnen
dan te weinig.
Fosfaatrijke producten
Fosfaat is aanwezig in veel voedingsmiddelen. Alle voedingsmiddelen die
eiwitten bevatten leveren ook fosfaat.
Vooral dierlijke producten als vlees,
gevogelte, vis, eieren, melk en melkproducten, (smeer)kaas leveren een
grote bijdrage aan de fosfaatinname.
Ook eiwitten van plantaardige oorsprong dragen hun steentje bij. Denk
hierbij aan brood, peulvruchten, noten
en pinda’s. Zowel producten die wel
eiwitten bevatten, als producten die ze
niet bevatten, kunnen fosfaatrijk zijn als
gevolg van toevoegingen. De fabrikant
past deze toevoeging toe om bijvoorbeeld de houdbaarheid te vergroten, als
onderdeel van een bindmiddel of als
smaakverbeteraar. Denk aan producten
als cola, dressings, vegetarische vleesvervangers, kookpudding (Dr. Oetker,
Saroma), Liga Milkbreak, sinaasappelsap
verrijkt met calcium, kant-en-klaarmaaltijden en fast food. De toevoegingen
worden op het etiket aangegeven als
E-nummer, bijvoorbeeld E101, E338,
E339, E340, E341 en E343. De etiketten
geven echter geen informatie over de
hoeveelheid fosfaat die in het product
zit. Dit maakt het voor een nierpatiënt
lastig om in de praktijk de juiste keuzes
te maken. Het fosfaat dat aan deze
voedingsmiddelen is toegevoegd wordt
voor bijna 100 procent opgenomen. Uit
eiwitrijke voedingsmiddelen zonder toevoegingen neemt het lichaam ongeveer
nu?
60 procent fosfaat op. Het is belangrijk
om hier rekening mee te houden.
De diëtist kan uitgebreid informatie
verstrekken over de producten die rijk
aan fosfaat zijn geworden als gevolg
van een toevoeging.
Voeding aanpassen
Om de problemen die kunnen ontstaan
door een verhoogd fosfaatgehalte te
voorkomen, is het belangrijk om de
voeding aan te passen. Door eiwitrijke
producten, die immers ook fosfaatrijk
zijn, te beperken wordt ook de fosfaatinname beperkt. Het lichaam heeft
echter eiwit nodig; het is de bouwsteen
voor al onze lichaamscellen. Elke dag
is er behoefte aan eiwit, omdat door
natuurlijke slijtage van veel lichaamscellen deze ook weer vervangen moeten
worden. Het is niet wenselijk dat eiwit
in de voeding strenger wordt beperkt
dan noodzakelijk. Bij een te strenge
beperking wordt er lichaamseigen eiwit
afgebroken om het tekort aan eiwit aan
te vullen. De spiercellen zijn hierbij als
eerste aan de beurt. Verminderde fitheid
en krachtsverlies zijn de eerste tekenen
van afbraak van spiereiwitten als gevolg
van een te lage eiwitinname. Het is
daarom ook niet wenselijk om naar eigen inzicht eiwitten uit de voeding weg
te laten om het fosfaat te verlagen.
Voor nierpatiënten die dialyseafhankelijk zijn is de eiwitbehoefte zelfs hoger
dan die van gezonde mensen. Dat komt
doordat tijdens de dialysebehandeling
eiwitten verloren gaan. Deze moeten
aangevuld worden om er voor te zorgen
dat afbraak en opbouw van lichaamscellen in evenwicht blijven.
Vraag de diëtist
De diëtist kan berekenen hoeveel fosfaat een gemiddelde dagvoeding bevat.
Ook op het gebied van de hoeveelheid
eiwit die men dagelijks nodig heeft, is
de diëtist de deskundige. Het dieetad-
Ook kaas is rijk aan eiwit en fosfaat. Het devies: minder dik beleggen, maar wel
met smakelijke kaas. De kaasspecialist adviseert graag. Foto: Oege Kleijne
vies dat hij geeft is heel specifiek op
de individuele leef- en eetgewoonten
afgestemd.
Om het fosfaatgehalte in de voeding te
beperken zal er gekeken worden naar:
- Producten die vervangen kunnen
worden door een product met minder
tot geen fosfaat.
- Het dagmenu, zodat na verandering
van producten de voeding nog voldoende eiwit en calorieën bevat.
- De noodzaak om fosfaatbinders te
gebruiken zodat niet al het fosfaat uit
de voeding in het bloed wordt opgenomen.
Ook wordt er rekening gehouden met
andere dieetkenmerken die van belang
zijn bij een verminderde nierfunctie
zoals bijvoorbeeld natrium, kalium of
vocht.
Geen garantie
Een aangepast dieet geeft geen garantie
op een wenselijk fosfaatgehalte in het
bloed. Als alle dieetadviezen zijn toegepast en het fosfaatgehalte te hoog blijft
kunnen er medicijnen (fosfaatbinders)
worden voorgeschreven. Deze medicijnen zorgen ervoor dat een gedeelte van
het fosfaat uit de voeding in het maagdarmkanaal gebonden wordt zodat het
niet in het bloed terecht komt. Samen
met de ontlasting verdwijnt het fosfaat
uit het lichaam.
Ook nierpatiënten die dialyseren kunnen fosfaatbinders nodig hebben. Per
dialyse wordt ongeveer 500-700 mg
fosfaat verwijderd. Dit kan te weinig zijn
om een verhoogd fosfaatgehalte in het
bloed te voorkomen.
Bij nierpatiënten is de internist-nefroloog degene die fosfaatbinders voorschrijft. Het is belangrijk dat deze medicijnen op de juiste wijze vlak vóór of
tijdens de maaltijd worden ingenomen.
Ze komen dan samen met het voedsel
in de maag en de darmen. Alleen op die
manier kan het meeste fosfaat gebonden worden.
Bij welke maaltijd of tussendoortje een
fosfaatbinder nodig is, weet de diëtist.
Maak van dieet een uitdaging
Het dieet bij nierziekten behoort tot een
van de moeilijkste diëten om in te passen in het dagelijks leven. Naast fosfaat
moet er met vele andere aspecten rekening worden gehouden. Het volgen van
de dieetrichtlijnen bij nierziekten is niet
gemakkelijk en kan iedere dag weer een
uitdaging zijn! Op de website
www.dieetinzicht.nl is informatie te
vinden over het fosfaatgehalte van
producten.
Diane Kuijpers-Zeijpveld en
Fenny Woelkens,
diëtisten VieCuri Medisch Centrum
voor Noord-Limburg
Met dank aan: Keurslager Dennis
Timmer en de Kaasspecialist Schothorst
(beiden te Amersfoort).
41