Salvestrolen, hype of doorbraak

ir. Karel Verschueren
is expert milieugevaarlijke stoffen en
leidt het Adviesbureau Verschueren.
Salvestrolen
Hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen?
Inleiding
Engelse onderzoekers hebben meer dan twintig van nature aanwezige chemische stoffen
(flavonoïden, carboxylzuren, stilbenen en stilbenoïden) in groenten, kruiden en fruit
geïdentificeerd die als gemeenschappelijke noemer hebben dat ze kankercellen doden
(apoptose).
De onderzoekers hebben deze groep fytonutriënten salvestrolen genoemd (salves is afgeleid
van het Latijnse salvere dat redden betekent, trol is afgeleid van resveratrol, de eerste
ontdekte salvestrol). De veelal bitter of scherp smakende salvestrolen behoren in ieder geval
tot de fytoalexinen (alexine is een variant van het Grieks Alexandra dat beschermer
betekent). Fytoalexinen zijn stoffen die planten op een natuurlijke manier aanmaken om zich
te beschermen tegen schimmels, bacteriën, virussen, insecten, ultraviolet licht en sommige
chemicaliën.
Geschiedenis van de salvestrolen
Resveratrol is het eerste van een reeks recent ontdekte salvestrolen die voorkomen in onder
andere blauwe en rode bessen en in de schil van rode druiven. Resveratrol zou kanker
tegengaan. Zo heeft men in bepaalde gevallen apoptose (geprogrammeerde celdood) van
de tumorcel vastgesteld. Resvatrol zou ook de verspreiding (proliferatie) tegengaan van een
grote verscheidenheid aan kankercellen in borst, prostaat, maag, darmen, pancreas,
eileiders enz.. Tabel 1 (volgende blz.) geeft een beknopte samenvatting van enkele recente
in-vitro kankerstudies.
Karel Verschueren: “Salvesterolen, hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen” –
www.argusactueel.be, 22 september 2011
2/7
Cell type
Conclusie
Leukemie (B lymphocyte)
Inhibitie proliferatie, inductie apoptose
Leukemie (HL60 en THP-1)
Inhibitie celgroei, inductie apoptose
Leukemie (volwassen T-cell)
Inductie apoptose
Borst (MDA-MB-231)
Inhibitie celgroei, inductie apoptose
Darm (HCT-116 en Caco-2)
Inductie apoptose
Darm (F344 rat model)
Inhibitie carcinogenese
Prostaat (DU-145 en PC-3)
Inhibitie celgroei, inductie apoptose
Prostaat (LnCap)
Inhibitie celgroei
Melanoom (A431, A375, SK-Mel-28)
Inductie apoptose
Tabel 1: Samenvatting van een aantal Resveratrol kanker studies 1
De geschiedenis van resveratrol is echter reeds enkele duizenden jaren oud. In de
Ayurvedische geneeskunst, een eeuwenoude hindoeïstische gezondheidsleer uit India,
worden gedroogde schillen van de wijndruif Vitis vinifera gebruikt in een kruidenpreparaat
“darakchavasa” dat als hartversterkend (cardiotonic) wordt voorgeschreven. De analyse van
“darakchavasa” door middel van vloeistof chromatografie (HPLC) toont de aanwezigheid van
fytoalexinen zoals o.a. resveratrol en pterostilbeen.
Resveratrol (3,5,4’-trihydroxystilbeen) is een van nature voorkomende fytoalexin die in tal
van planten zoals bijvoorbeeld bosbessen Vaccinium myrtillus, rode bessen Vaccinium vitisidaea, wijndruiven Vitus vinifera, moerbeibessen Morus rubra, rabarber Rheum rhaponticum,
broodvruchten Artocarpus communis wordt geproduceerd als reactie op stress veroorzaakt
door aantasting door UV stralen, schimmels en insecten. (zie foto’s volgende blz.)
In 1976 werd resveratrol geïdentificeerd in de schil van druiven maar niet in het vruchtvlees.
Verse druivenschillen bevatten tussen 50-100 mg/g resveratrol en in rode wijn fluctueert de
concentratie tussen 0.2 en 7.7 mg/L.
In 2002 werd door professor Gerry Potter van de Montfort University in Leicester in
samenwerking met professor Dan Burke een in druivenschillen voorkomende niet-toxische
stof ontdekt, nl. resveratrol. Ze stelden vast dat dit resveratrol in een kankercel wordt
omgezet in een andere stof piceatannol dat toxisch is voor de kankercel. Deze omzetting van
een niet toxische stof in een voor de cel toxische stof doet zich niet voor in niet-kankercellen.
HO
HO
P 450 enzym CYP1B1
OH
HO
resveratrol
3,5-dihydroxy-4'-hydroxystilbeen)
1
OH
HO
OH
piceatannol
3,5-dihydroxy-4',5'dihydroxystilbeen
Kathryn A. Roupe et al. "Pharmacometrics of Stilbenes: Seguing Towards the Clinic." Curent Clinical Pharmacology,
2006,1, 81-101.
Karel Verschueren: “Salvesterolen, hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen” –
www.argusactueel.be, 32 september 2011
Bosbessen (Vaccinium myrtillus)
Broodvrucht (Artocarpus communis)
Moerbei (Morus rubra)
Rabarber (Rheum rhaponticum)
Wijndruijf (Vitis vinifera)
3/7
Pinda
Resveratrol is een stof die in planten wordt geproduceerd indien deze planten worden
belaagd door bijvoorbeeld insecten of schimmels. De aantasting die hieruit volgt veroorzaakt
in de planten afweerstoffen, de zgn. fytoalexinen.
Omdat resveratrol enkel werkzaam was bij lage doses werd gezocht naar andere voor de
mens niet-toxische fytoalexinen die ook in kankercellen zouden worden omgezet in een
toxische stof waardoor de kankercel zou afsterven. De fytoalexinen met deze eigenschap
worden salvestrolen genoemd.
Inmiddels zijn reeds meer dan twintig fytonutriënten (flavonoïden, carboxylzuren, stilbenen
en stilbenoïden) in groenten en fruit geïdentificeerd die als gemeenschappelijke noemer
hebben dat ze apoptose (celdood) induceren.
De werking van salvestrolen: onderzoeken met stilbenoïden
In tabel 1 werd reeds een samenvatting gegeven van resveratrol kankerstudies.
Een uitgebreide studie over de effecten van resveratrol door Bharat B. Aggarwal en collega’s
van de Universiteit van Texas concludeert dat resveratrol heel wat mogelijkheden biedt voor
de preventie en therapie van een brede variëteit van tumoren. Resveratrol gaat het uitzaaien
van tumoren tegen door de inductie van celdood (apoptosis) van verschillende type
kankercellen bij leukemie, borst, prostaat, darm, pancreas en hoofd en nek carcinomen.
Sommige salvestrolen hebben eveneens een invloed op verouderingsprocessen. Zo worden
bijvoorbeeld nieuwe mitochondria aangemaakt, waardoor de energieproductie optimaler
verloopt (mitochondriën zijn organellen die een cel van energie voorzien, nvdr.). Dit werd in
1991 reeds ontdekt door Harvardprofessor David Sinclair die in 2004 een bedrijf stichtte
Sirtris Pharmaceuticals dat geneesmiddelen ontwikkelt op basis van resveratrol met als doel
Karel Verschueren: “Salvesterolen, hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen” –
www.argusactueel.be, 42 september 2011
4/7
verouderingsprocessen te vertragen. Sirtris Pharmaceuticals werd in 2008 verkocht aan de
farmagigant GlaxoSmithKline (GSK) voor 508 miljoen euro.
Het ziet er echter niet naar uit dat GSK snel met een kankerbestrijdingsmiddel op basis van
resveratrol op de markt zal komen. GSK liet het preparaat SRT501, op basis van resveratrol,
uitvoerig testen in een zgn. fase IIa studie van patiënten die aan een bepaalde vorm van
kanker leden (multiple myeloom of ziekte van Kahler). Nadat een aantal van de behandelde
patiënten echter zware nierproblemen ontwikkelden – bij deze vorm van kanker zijn de
nieren sowieso erg kwetsbaar - kwam de effectiviteit van het geneesmiddel ter discussie en
werd het onderzoek gestaakt. GSK besliste uiteindelijk in december 2010 af te zien van
verdere ontwikkelingsplannen voor SRT501.
Stilbeenverbindingen
Hoedanook, resveratrol en
andere stilbenen zoals
bijvoorbeeld viniferine en
piceatannol die we vooral in rode
wijn vinden zouden volgens
sommigen een verklaring kunnen
vormen voor de 'Franse paradox'.
Deze paradox is de
bevreemdende vaststelling dat de
Fransen doorgaans leven op een
te vet dieet zonder dat dit hun
levensverwachting schaadt,
misschien omdat de wijn die ze
drinken hun sirtuïne-genen
prikkelt?
Resveratrol en piceatannol zijn
stilbeenverbindingen. Stilbenen
verschillen onderling wat betreft
de biologische activiteit. Zo
bedraagt de halfwaardetijd van
Resveratrol in het bloed van een
konijn, slechts 14 minuten terwijl de halfwaardetijd van piceatannol in het bloed van de rat 4
uur bedraagt of bijna 20 maal langer. Zie figuur 2 .
Met andere woorden, deze eenvoudige stilbenen verdwijnen al snel uit het bloed. Dat maakt
het moeilijk om via het consumeren van groenten en fruit of via het innemen van
voedingsupplementen in-vivo die voldoende hoge concentratie aan stilbenen in kankercellen
te verkrijgen die volgens in-vitro onderzoek nodig is om apoptose te veroorzaken.
Biovoeding
Een grootst opgezet EU-onderzoek onder Britse leiding toont dat biologische voeding
duidelijke gezondheidsvoordelen oplevert. Biologisch geteelde voeding bevat doorgaans
meer bioactieve stoffen, zoals antioxidantia en gezonde vetzuren. Enkele opmerkelijke
resultaten van het Britse onderzoek, onder leiding van professor Carlo Leifert van de
Universiteit van Newcastle 3 :
2
Naar: Agnes M.Rimando, Nanjoo Suh, "Biological/Chemopreventive activity of Stilbenes and their effect on Colon
Cancer." Planta Med 2008; 74: 1635-1643.
3
Agroecosystem management and nutritional quality of plant foods: The case of organic fruits and vegetables." K Brandt, C
Leifert, R Sanderson and C J Seal. Critical Reviews in Plant Sciences 30:177-197, 2011.
Karel Verschueren: “Salvesterolen, hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen” –
www.argusactueel.be, 52 september 2011
-
5/7
biologische melk heeft 50 tot 80% meer anti-oxidanten;
biologische melk heeft een hoger gehalte aan vitamine E, zelfs wanneer in de nietbiologische veeteelt vitamine E aan het voer wordt toegevoegd;
biologische tomaten, tarwe, aardappelen, kool en uien hebben 20 tot 40 % meer
antioxidanten;
biologische spinazie en kool bevatten meer mineralen.
“Uw voeding is uw geneesmiddel, uw geneesmiddel is uw voeding” Hippocrates
Een onderzoek van het begin van de jaren negentig naar de relatie tussen de consumptie
van groenten en fruit en kankerrisico aan de hand van 206 humane epidemiologische studies
en 22 dierstudies heeft aangetoond dat ca 70% van alle kankers toegeschreven kan worden
aan voeding en voedingsgewoonten.
Verschillende kankertypes werden bestudeerd. In tabel 2 worden de verschillende kankers
weergegeven met vermelding van het aantal studies en het percentage waarbij een
significante omgekeerde correlatie werd vastgesteld met een of meerdere categorieën
fruit/groenten. Deze studie werd gepubliceerd in 1996 en maakt geen onderscheid tussen
biologisch en niet-biologisch geteelde groenten en fruit. De studie geeft wel een verder
uitsplitsing naar type kanker en naar de verschillende categorieën fruit en groenten.
Kanker
Maag
Darmen
Slokdarm
Longen
Mond en keel
Rectum
Borst
Pancreas
Prostaat
Totaal
aantal
studies
31
21
14
13
13
13
13
9
5
% met significante
omgekeerde correlatie met
groenten/fruit
93 %
79 %
86 %
85 %
85 %
80 %
69 %
78 %
0%
Tabel 2: Studies waarbij een significante omgekeerde correlatie
werd vastgesteld met een of meerdere categorieën fruit/groenten
Het gehalte fytoalexinen in verse groenten, fruit en kruiden en bewerkte voedingsmiddelen
varieert enorm. Bavaresco Luigi onderzocht de factoren die het ontstaan van stilbenen in
druiven (Vitis Vinifera) beïnvloeden zoals de soort, de samenstelling van de bodem en de
hoogteligging van de wijngaarden. Een tachtigtal soorten druiven waaronder rode en witte
rassen werden geanalyseerd. De voornaamste stilbenen waren cis- en trans-piceid en transresveratrol. De druiven met het hoogste gehalte stilbeen waren rode druiven, nl. de Pinot noir
en de Pinot tête de nègre met ca 20 mg/kg verse druif. De witte druif met het hoogste
stilbeengehalte was de Pinot gris met ca 9 mg/kg verse druif.
Meer fungiciden: minder fytoalexinen
Volgens professor Potter en zijn collega’s hebben bestrijdingsmiddelen zoals fungiciden het
gehalte aan fytoalexinen en dus ook aan salvestrolen, in gangbare groenten en fruit
drastisch doen dalen. Logisch, er is immers geen noodzaak meer voor de plant om
fytoalexinen aan te maken. Het bespoten voedsel bevat daarentegen wel restanten van deze
bestrijdingsmiddelen, vaak in gebonden vorm (het zg ‘bound residu’).
Karel Verschueren: “Salvesterolen, hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen” –
www.argusactueel.be, 62 september 2011
6/7
Daarnaast hebben plantenselectie en plantenveredeling ertoe geleid, dat plantenvariëteiten
die van nature rijk zijn aan bittere fytoalexinen veel minder worden geteeld. Mensen houden
nu eenmaal niet zo van bittere smaken. Mensen kiezen ook met voorkeur die groenten en
fruit die eenvormig zijn in grootte, kleur en vorm. Daardoor laten ze minder mooie
exemplaren die rijker zijn aan fytoalexinen links liggen.
Vele voedingsmiddelen worden geraffineerd om de smaak, kleur en helderheid van
vloeistoffen zoals vruchtensappen en olijfolie te ‘verbeteren’. Hierdoor worden vele
fytoalexinen verwijderd omdat deze bitter zijn en zich vaak aan zwevende deeltjes hechten.
Hierdoor bevatten geraffineerde vloeistoffen in de regel weinig of geen fytoalexinen. De
onderzoeksgroep van Burke en Potter is tot de conclusie gekomen dat de hedendaagse
voeding 80 tot 90% minder salvestrolen bevat vergeleken met vijftig tot honderd jaar
geleden. Alleen in biologische (onbewerkte) voedingsmiddelen komen volgens hen nog
relevante hoeveelheden salvestrolen voor.
Preventie en een mildere benadering van kanker met salvestrolen
Burke heeft ook een uitgesproken mening over de behandeling van kanker. Op het moment
dat een tumor wordt ontdekt, zo argumenteert hij, is het ziekteproces al ver gevorderd en
vaak levensbedreigend. De tijd dringt. Dit rechtvaardigt het gebruik van agressieve medische
behandelingen zoals bestraling en chemotherapie. Het nadeel is echter dat bij deze
behandelingen niet alleen tumorcellen worden gedood, maar ook gezonde lichaamscellen. In
plaats van een agressieve benadering waarbij zoveel mogelijk tumorcellen worden
geëlimineerd, maar het risico bestaat van ernstige bijwerkingen en een versnelde
ziekteprogressie, zou volgens prof.
Burke beter gekozen worden voor
Belangrijke biologische bronnen van salvestrolen:
een mildere benadering.
Groenten: groene groenten, artisjokken, asperges, waterkers,
rucola, alle koolsoorten, pepers, avocado, gekiemde sojabonen,
wilde wortelen, selderie, komkommer, spinazie, pompoen,
Die benadering zou dan eerder
courgette, aubergine;
gericht zijn op het beheersen van
het ziekteproces en heeft geen (of
Fruit: rode vruchten, olijven, bessen, druiven, appels,
veel minder) schadelijke
aardbeien, pruimen, vijgen, aardbeien, frambozen,
neveneffecten. De strategie is dan
mandarijnen, sinaasappels, moerbei, peren, meloenen, ananas,
om de tumorgroei te vertragen en
mango
voldoende tumorcellen te doden
zodat de tumor niet
Kruiden: peterselie, basilicum, rozemarijn, tijm, salie, mint,
levensbedreigend meer is, onder
paardenbloem, rooibos, weegbree, rozebottel, mariadistel,
meidoornbes, kamille, agrimonie, citroenverbena.
controle wordt gebracht en geen
klachten meer veroorzaakt. Burke
trekt daarbij de vergelijking met
een kudde herten in de heuvels van Schotland. Voor de ecologische balans is het nodig van
tijd tot tijd een aantal herten te doden zodat de kudde niet te groot wordt en de leefomgeving
schade toebrengt.
Nog veel beter is het echter om de tumorgroei te remmen en tumorcellen te doden in de
‘stille’ groeifase, een lange periode waarin de tumor nog te klein is om ontdekt te worden.
Hiermee is de meeste gezondheidswinst te bereiken, aldus Burke.
Uit indicatieve gegevens is gebleken dat via het gewone dieet in de 19de eeuw ongeveer 1012 mg/dag aan salvestrolen werd opgenomen. In ons modern dieet krijgen we echter
gemiddeld zo’n 2 mg/dag binnen. Dit is te wijten aan het gebrek aan salvestrolen in onze
moderne variëteiten groeten en fruit en als gevolg van onze moderne land- en
tuinbouwtechnieken. Daarnaast worden de salvestrolen vaak verwijderd tijdens de
verwerking van groenten en fruit vanwege hun bittere en scherpe smaak.
Karel Verschueren: “Salvesterolen, hype of doorbraak van in bioproducten voorkomende anti-kankerstoffen” –
www.argusactueel.be, 72 september 2011
7/7
Een hogere inname van salvestrolen is mogelijk door het aandeel van onbewerkte
biologische groenten en fruit in ons dieet te verhogen en/of door dagelijks
voedingsupplementen in te nemen die aangerijkt zijn met salvestrolen (fytoalexinen).
Veel onderzoek is gaande op het gebied van salvestrolen en het zal nog jaren duren
vooraleer het effect van deze nieuwe stoffengroep uitgebreid is onderbouwd in
wetenschappelijke publicaties. De beschikbare informatie is voor mij evenwel overtuigend
genoeg om voortaan meer dan voorheen biologisch geteeld fruit, groenten, specerijen en niet te vergeten - wijn te consumeren.
Rosmalen, 25 mei 2011
Karel Verschueren