Gezonde voeding voor 75-plussers

info voor de patiënt
metabole en cardiovasculaire aandoeningen
Gezonde voeding voor
75-plussers
UZ Gent, Dienst Geriatrie
Gezonde voeding voor 75-plussers
Inleiding
De actieve voedingsdriehoek
• Lichaamsbeweging
• Water
• Graanproducten en aardappelen
Inleiding
Gezonde voeding is belangrijk op elke leeftijd, ook op gevorderde leeftijd. De
algemene voedingsaanbevelingen voor gezonde ouderen verschillen niet veel
van die voor gezonde volwassenen.
Toch zijn er enkele belangrijke aandachtspunten zoals de energie-inname en de
verhoogde behoefte aan bepaalde voedingsstoffen. Veel eten is vaak niet meer
nodig, aandacht voor wat u eet is veel belangrijker.
• Groenten
• Fruit
• Melk, melkproducten en kaas
• Vlees, vis en eieren
• Smeer- en bereidingsvet
• Restgroep
Wat als voeding een probleem wordt?
Tips bij een verminderde eetlust
Tips bij ongewenst gewichtsverlies
Wat als deze tips niet voldoende zijn?
Persoonlijke nota’s
2 Gezonde voeding voor 75-plussers
Gezonde voeding voor 75-plussers 3
De actieve voedingsdriehoek
Met behulp van de actieve voedingsdriehoek kan u in één oogopslag zien wat
een gezonde oudere nodig heeft (fig. 1).
Kies elke dag voedingsmiddelen uit ieder vakje van de driehoek. De grootte
van het vak geeft u een idee van de hoeveelheid die u ervan nodig heeft. De
basisproducten staan onderaan in het grootste vak. Van producten uit de top,
vetstoffen en zoetigheden, heeft u maar weinig nodig.
Om een juiste keuze te kunnen maken tussen verschillende voedingsmiddelen
wordt op de volgende pagina’s ieder vak van de actieve voedingsdriehoek
uitvoerig besproken.
Figuur 1: de actieve voedingsdriehoek.
Lichaamsbeweging
Hoe ouder men wordt, hoe minder men beweegt. Toch is bewegen van vitaal
belang voor het lichaam.
U voorkomt ermee dat u stijf wordt, uw botten broos worden en uw algemene
conditie terugloopt. Verder is bewegen goed voor de spijsvertering, de bloeddruk, … en geeft het een ontspannen gevoel.
Dagelijkse taken, zoals te voet naar de bakker gaan en de krant halen, kunnen
al bijdragen tot voldoende beweging.
In groep werkt beweging stimulerend en op deze manier groeit ook uw
vriendenkring. Informeer naar de activiteiten van de plaatselijke verenigingen of
dienstencentra.
Water
Bij het ouder worden vermindert het vermogen van de nieren om de urine te
concentreren, zodat voldoende drinken heel belangrijk is. Ook het dorstgevoel
neemt af, wat de kans op uitdroging vergroot als u niet op tijd en voldoende
drinkt.
We raden u aan om dagelijks minimum 1,5 l te drinken. De voorkeur gaat uit naar
water. Verder kan u ook kiezen voor lichte thee en kruidenthee, vers en ongezoet
fruitsap, vers groentesap, soep, bouillon en in beperkte mate koffie.
Graanproducten en aardappelen
Deze groep omvat aardappelen, pasta, rijst en alle vormen van brood.
Deze voedingsmiddelen bevatten hoofdzakelijk koolhydraten, B-vitamines en
vezels.
Probeer regelmatig af te wisselen tussen een wit en een lichtbruin brood
of volkorenbrood om voldoende vezels in te nemen en zo o.a. constipatie te
voorkomen.
Aanbevelingen zijn 7 sneden brood per dag voor mannen en 5 sneden voor
vrouwen. Voor aardappelen geldt 4 stuks per dag voor mannen en 3 tot 4 stuks
voor vrouwen.
Pasta en rijst kunnen een goed alternatief zijn voor aardappelbereidingen. Kies
bij voorkeur volkorenpasta en bruine rijst.
4 Gezonde voeding voor 75-plussers
Gezonde voeding voor 75-plussers 5
Groenten
Smeer- en bereidingsvet
Zowel mannen als vrouwen moeten dagelijks minimum 300 g groenten eten.
Dit is een zeer ruime portie. Om dit te halen, moet u bij de hoofdmaaltijd en de
broodmaaltijd voldoende groenten voorzien. Dit kan dan onder de vorm van
soep. Het gebruik van diepvriesgroenten zonder saus kan een goed alternatief
zijn voor verse groenten. De porties zijn makkelijker te doseren waardoor het
voordelig kan zijn voor alleenwonenden. Blikgroenten kunnen ook, maar hierbij
moeten we opletten met het extra zout dat is toegevoegd. Daardoor zijn
blikgroenten eerder af te raden bij een hoge bloeddruk.
Gebruik voor de boterham een zachte margarine of minarine. Die bevatten
gezonde vetten voor hart en bloedvaten. Geef de voorkeur aan oliën en zachte
margarines voor de warme maaltijd. Beperk de hoeveelheid tot dun smeren op
de boterham en 1 eetlepel per persoon in de warme maaltijd.
Fruit
Dagelijks eet u best 2 tot 3 stukken fruit. Fruit is een belangrijke bron van vitamines, mineralen en vezels. Fruit is ideaal als tussendoortje maar past ook bij elke
maaltijd, bijvoorbeeld als dessert of als beleg (banaan op de boterham).
Kies liever een stuk fruit dat goed rijp en zacht is, dat kauwt gemakkelijker.
Melk, melkproducten en kaas
Dagelijks heeft u 4 glazen melk (600 ml) of melkproducten zoals karnemelk,
yoghurt of platte kaas nodig en 1 à 2 sneetjes kaas. Geef de voorkeur aan halfvolle melkproducten.
Deze groep is heel belangrijk voor de aanbreng van eiwitten en calcium. Eiwitten zijn de bouwstoffen van ons lichaam en calcium is o.a. belangrijk voor het
behoud van gezonde botten.
Vlees, vis en eieren
Geef hoofdzakelijk de voorkeur aan magere vleessoorten, zoals kip, kalkoen,
rundsbiefstuk, paardevlees. Vervang vlees 1 tot 2 maal per week door vis, bij
voorkeur vette vis, zoals zalm, haring, paling.
Eet maximaal 3 eieren per week omdat de eidooier een grote bron van cholesterol is.
Voor vlees is 100 g per dag voldoende, voor vis 125 g – 150 g.
6 Gezonde voeding voor 75-plussers
Restgroep
Geniet met mate van deze groep. Beperk het gebruik van snoep, zoetigheden,
frisdranken en vetrijke snacks zoals bijvoorbeeld chips. Gebruik alcohol slechts
met mate, max. 1 tot 2 alcoholbevattende dranken per dag.
Een samenvattende tabel vindt u hieronder (tabel 1).
Voedingsmiddel
Gezonde ouderen
Vrouwen
Mannen
Vocht
Min. 1,5 l
Min. 1,5 l
Aardappelen
(gekookt)
3 – 4 stuks
(210 – 280 g)
3,5 – 4 stuks
(250 – 280 g)
Brood (bruin)
5 – 7 sneden
7 – 9 sneden
Groenten
300 gr
300 gr
Fruit
2 – 3 stuks
2 – 3 stuks
Melkproducten
(halfvolle)
4 glazen (600 ml)
1 – 2 sneden
4 glazen (600 ml)
1 – 2 sneden
Kaas
(20 – 40 g)
(20 – 40 g)
Vlees
100 g
100 g
Vis
125 – 150 g
125 – 150 g
Eieren
max. 3 eieren/week
max. 3 eieren/week
Smeervetten
5 g per snede brood
5 g per snede brood
Margarine voor
bereiding
1 eetlepel (10 – 15 g)
1 eetlepel (10 – 15 g)
Restgroep
Niet noodzakelijk
Niet noodzakelijk
Tabel 1: praktische voedingsaanbevelingen voor gezonde ouderen
Gezonde voeding voor 75-plussers 7
Wat als voeding een probleem wordt?
Smaak- en geurvermindering, problemen met het gebit, ziekte, verlies van mobiliteit, maar ook vereenzaming of geldgebrek zijn maar enkele voorbeelden die
kunnen leiden tot een minder goede eetlust.
Doordat u minder goed eet, is er een gevaar voor ongewild gewichtsverlies. Dit
gewichtsverlies kan leiden tot ondervoeding.
De gevolgen van ondervoeding zijn groot, namelijk
• Een hoger risico op infecties
• Een hoger risico op doorligwonden
• Daling van mobiliteit met een hoger risico op vallen tot gevolg
• Verlies van interesses, gevaar voor depressie
• …
U regelmatig wegen en op tijd ingrijpen is dus de boodschap!
Wij geven dan ook graag enkele tips mee bij voedingsproblemen. Aarzel niet om
bij vragen of problemen uw arts en/of uw diëtist(e) te contacteren.
Tips bij een verminderde eetlust
• Eet frequent kleine maaltijden. Het is aangewezen om elke 2 uur iets te eten
en/of te drinken;
• Schep niet teveel op een bord. Een bord vol eten kan de eetlust meteen doen
verdwijnen;
• Zorg ervoor dat u kant-en-klaar eten en wat hapjes bij de hand heeft;
• Eet de warme maaltijd op het moment waarop u zich het best voelt;
• Wees voorzichtig met te zware maaltijden ‘s avonds, deze kunnen “zwaar op
de maag” liggen.
Tips bij ongewenst gewichtsverlies
Wanneer iemand afvalt zonder dat dit de bedoeling is, spreekt men van ongewenst gewichtsverlies. Dit heeft een negatieve invloed op het lichaam waardoor
men snel ondervoed kan geraken.
Kleine schommelingen in het gewicht zijn niet meteen een reden om u ongerust
te maken. Als u in één maand tijd, zonder dat dit de bedoeling is, 5 kg of meer
vermagert, wordt het tijd om hierover met de arts of diëtist(e) te praten.
Probeer meer te eten dan u nu dagelijks eet. Gebruik extra vetten en suikers om
zo meer calorieën binnen te krijgen als dat niet lukt. Op dat moment zijn vetten
en suikers noodzakelijk om voldoende energie op te nemen en het afvallen te
stoppen.
Tips bij ongewenst gewichtsverlies
• Eet frequent kleine maaltijden. Het is beter om elke 2 uur iets te eten en/of te
drinken dan u te beperken tot 3 grote maaltijden en deze dan niet te kunnen
opeten;
• Eet altijd iets bij de koffie of thee, bijvoorbeeld cake, gebak, koek, peperkoek;
• Zorg voor een aangename en rustige omgeving, bij voorkeur in gezelschap;
• Zowel hartige als zoete tussendoortjes leveren veel calorieën in een klein
volume. Enkele voorbeelden zijn roomijs, gebak, cake, koek, blokjes kaas;
• Eetlustopwekkende voedingmiddelen zijn een aperitief (in beperkte mate),
een lichte bouillon, sorbet, enkele schijfjes appel;
• Kies volle melkproducten in plaats van magere of halfvolle melk en melkproducten;
• Probeer veel variatie in het menu te brengen, verandering van spijs doet
eten;
• Besmeer het brood dikker met vettere margarines ipv minarines, verkies
eventueel boter;
• Kauw goed en vermijd het inslikken van veel lucht door bijvoorbeeld te veel
te praten tijdens de maaltijd;
• Wissel af in beleg, gebruik naast de magere toespijs ook vettere soorten zoals
bijvoorbeeld salami, (vette) kazen, volle platte kaas, vette vis (bv. haring);
8 Gezonde voeding voor 75-plussers
Gezonde voeding voor 75-plussers 9
• Gebruik een scheutje room of een klontje boter extra bij de soep, over de
gekookte groenten, in puree;
Vragen - opmerkingen
• Neem kort voor de maaltijd geen stevige soep want dan bent u te snel
verzadigd.
Wat als deze tips niet voldoende zijn?
Het is mogelijk om het dagelijkse voedingspatroon verder aan te vullen met voedingssupplementen als deze tips niet het gewenste resultaat leveren. Dergelijke
preparaten bestaan onder de vorm van eiwitrijk poeder en voedingssuiker.
Voedingssuiker bevat evenveel calorieën als gewone suiker maar smaakt minder
zoet en kan daarom in grote hoeveelheden aan de voeding worden toegevoegd,
bijvoorbeeld aan volle melk, puddingen, koffie, thee, …
Raadpleeg een diëtist(e) voor de merken en beschikbaarheid.
U kan ook gebruik maken van bijvoedingen. Dit zijn energieverrijkte en/of eiwitverrijkte dranken of puddingen die uitsluitend verkrijgbaar zijn bij de apotheker.
Welke en hoeveel bijvoedingen u nodig heeft, moet u overleggen met uw arts en/
of diëtiste. Overmatig of verkeerd gebruik van bijvoedingen kan de inname van
de gewone maaltijden negatief beïnvloeden.
Op de volgende pagina vindt u nog ruimte om uw persoonlijke vragen en/of
opmerkingen te noteren die u mogelijk heeft na het lezen van deze brochure.
Daarnaast kan deze ruimte ook gebruikt worden door de arts en/of diëtist(e) om
bijvoorbeeld persoonlijke tips, merknamen en correct gebruik van bijvoedingen,
… te noteren.
10 Gezonde voeding voor 75-plussers
Gezonde voeding voor 75-plussers 11
Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt
Tel. 09 332 02 08
v.u.: J. Peeters, afgevaardigd bestuurder UZ Gent, De Pintelaan 185, 9000 Gent
metabole en cardiovasculaire aandoeningen
Universitair Ziekenhuis Gent
De Pintelaan 185 - 9000 Gent
Tel. +32 (0)9 332 21 11 - Fax +32 (0)9 332 38 00
[email protected] - www.uzgent.be
MODULO.be 118646 - Februari 2011
Deze brochure werd enkel ontwikkeld voor gebruik binnen het UZ Gent. Alle rechten voorbehouden.
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het UZ Gent.