Vergrijzing nieuwe loot - In eigen omgeving oud worden

Domotica onmisbaar voor huisvesting ouderen
Vergrijzing nieuwe loot
onderzoekers en consultants zich verdiept in de praktische uitwerking van een
duurzame toepassing van informatie- en communicatietechnologie in de huisvesting van ouderen. Dit gebeurde in het NIDO-programma ‘In Eigen Omgeving
Oud Worden’. De resultaten van dit programma zijn van belang voor alle partijen die betrokken zijn bij huisvesting voor senioren.
Het aantal 65-plussers verdubbelt de
komende vijfendertig jaar tot meer dan
vier miljoen, aldus een CBS-prognose (zie
grafiek). Dat leidt tot een groeiende
vraag naar ouderenhuisvesting. Al die
‘nieuwe’ ouderen willen bovendien
steeds vaker zo lang mogelijk zelfstandig
blijven wonen. Zo kunnen ze hun eigen
leven blijven leiden, in een omgeving
waarin ze zich thuis voelen. Deze twee
ontwikkelingen leggen druk op de
samenleving om met oplossingen te
komen. Extra voorzieningen op het
gebied van veiligheid en comfort kunnen
ertoe bijdragen dat ouderen langer zelfstandig kunnen blijven wonen.
Toepassing van informatie- en communicatietechnologie (ICT) in de woonomgeving (ook wel ‘domotica’ genoemd: een
samenvoeging van ‘domus’ (huis) en
‘robotica’) is daarbij van cruciale betekenis. De afgelopen jaren is her en der al
geëxperimenteerd met toepassingen op
het gebied van veiligheid en zorg, zoals
inbraakalarmering en sociaal-medische
alarmering. Helaas lag het accent daarbij
veelal op een overaanbod aan technologische snufjes, waardoor de bewoner
zich eerder gehinderd voelt dan geholpen. Een duurzame oplossing vereist
bovendien niet alleen winst voor ouderen, die met domotica langer actief kunAuteursinfo
Josco Kester is manager van het
NIDO-programma ‘In eigen omgeving oud worden’ en is werkzaam
als onderzoeker bij Energieonderzoek Centrum Nederland ECN.
‘In eigen omgeving oud worden’
was winnaar van de NIDOSprongprijs 2001. Meer informatie
vindt u op de website www.ineigenomge-vingoudworden.nl en
www.nido.nu. Het NIDO is bereikbaar via tel. 058-2954545.
18 > Milieutijdschrift ArenA
nen blijven deelnemen aan de samenleving (People), maar ook financiële haalbaarheid (Profit) en een zo laag mogelijk
energiegebruik (Planet). Over de laatste
twee punten bestaat nog veel onduidelijkheid, waardoor toepassing op grotere
schaal wordt gehinderd. Het is daarom
belangrijk om tot duurzame oplossingen
te komen, waarin ook de financiële en
milieuaspecten automatisch worden
meegenomen in het ontwerp.
Speerpunten
Om een stimulans te geven aan de ontwikkeling van nieuwe, duurzame huisvestingsmogelijkheden voor ouderen
heeft NIDO – in samenwerking met de
ECN-unit Duurzame Energie in de
Gebouwde Omgeving en vele partijen
uit de wereld van wonen en zorg (praktijk, onderzoek en beleid) – het programma ‘In eigen omgeving oud worden’ op
de rails gezet. De afgelopen twee jaar
kwamen hieruit de volgende drie speerpunten van een duurzame aanpak naar
voren:
> ontwikkel een vraaggestuurd aanbod;
> beperk het extra energiegebruik;
> kijk vooruit bij het aanbieden van
woningen en woondiensten.
Ad 1. Vraaggestuurd aanbod
Welke functies waarderen ouderen echt?
Bij de toepassing van domotica de afgelopen jaren kwam geen eenduidig antwoord op deze vraag. Om hierachter te
komen is in het kader van het programma in een vijftigtal bestaande seniorenwoningen in Best domotica aangeboden
en geëvalueerd. Hieruit bleek dat veel
bewoners de aangebrachte voorzieningen waarderen. Met name de voorzieningen voor veiligheid (inbraakalarmering, zorgtelefoon en aan/uit-knop van
de woning) zijn populair. Een bewoner:
“Veiligheid, juist in deze tijd, is heel
belangrijk.” Toch blijkt het niet mogelijk
één pakket samen te stellen dat aan alle
bewonerswensen voldoet. Zo wordt één
van de functies, de inactiviteitsmeting
(waarmee een alarm gegeven kan worden als de bewoner overdag langere tijd
niet beweegt), door de helft van de
bewoners gebruikt en door de andere
helft niet.
Dit bevestigt het belang van het vraaggestuurd aanbieden van domotica-toepassingen, zodat bewoners zelf kunnen
kiezen welke toepassingen zij geïnstalleerd krijgen. In het ‘Voorbeeldproject
Moerwijk’ is een dergelijke methodiek
uitgevoerd met behulp van demonstraties en interviews in een voorbeeldwoning. Hieruit kwam naar voren dat ouderen een beperkt aantal functies van
domotica als algemene voorziening
waarderen. Uitbreiding wordt pas op
prijs gesteld indien daar behoefte aan is.
Deze stapsgewijze aanpak kan tot daadwerkelijke meerwaarde leiden. “De brochure van de woning met informatie
over domotica heeft mij over de streep
getrokken om te kiezen voor deze
woning”, aldus één van de bewoners.
“We willen niet nog een keer verhuizen.”
Nevenvoordelen van het vraaggestuurd
aanbieden met een beperkt basispakket
zijn dat hiermee investeringen kunnen
worden uitgespaard en dat het energiegebruik en de milieubelasting worden
beperkt.
Ad 2. Beperk extra energiegebruik
Conventionele domotica-implementaties
leveren vaak een extra energiegebruik op
van zo’n 200 kWh per jaar, oftewel zo’n
10% van het jaarlijkse elektriciteitsgebruik van oudere huishoudens. Bij
woningcorporatie Domein reageerden
bewoners verontrust op deze extra
4
3,5
3
2,5
2
aantal miljoenen
De afgelopen twee jaar hebben ouderen, woningcorporaties, zorginstellingen,
1,5
1
0,5
0
1990 2000 2010 2020 2030
Aantal 65-plussers in Nederland
(Grafiek: Prognose CBS)
Foto: NIDO
aan milieustam
kosten van zo’n € 30,- per jaar, mede
doordat dit bij aanvang van het project
niet voldoende duidelijk was gemaakt.
Voor een goede bewonersacceptatie is
het dus belangrijk de kosten, en dus ook
het energiegebruik, zoveel mogelijk te
beperken. Dit kan door goed op te letten
bij de selectie van systemen en componenten goed te kiezen. Met name het
‘standby’-gebruik van elektronica kan tot
een aanzienlijk jaarverbruik leiden. Een
tweede aandachtspunt is om de bewoners goed voor te lichten over de resterende energiekosten die het systeem
met zich meebrengt. Een medewerker
van de woningcorporatie: “We dachten,
die extra energiekosten dat valt wel
mee, maar dat hebben we onderschat.
De bewoners tillen daar toch zwaarder
aan. We moeten hen daarover van te
voren beter informeren.” Overigens blijkt
uit het project ‘Milieukentallen domotica’ dat het extra gebruik grotendeels te
compenseren is door energiebesparende
1 Een samenwerkingsverband van woningcorporaties in
Brabant, waarvan Domein deel uitmaakt.
functies toe te voegen, zoals aan- en uitschakelen van verwarming, verlichting
en ventilatie afhankelijk van de aanwezigheid van bewoners. Dit kan gerealiseerd worden door een koppeling aan te
brengen tussen de domotica-installatie
en andere huisinstallaties. Wel is de te
behalen besparing mede afhankelijk van
het bewonersgedrag en de bouwkwaliteit van de woningen. “De grootste
energiebesparing is te halen bij bewust
of onbewust verkwistende bewoners,”
aldus een onderzoeker. “Maar met de
extra functies van het domoticasysteem
kan ook bij gemiddelde bewoners het
eigen gebruik al gecompenseerd worden, zodat je per saldo op nul uitkomt.”
Ad 3. Kijk vooruit
Een goede begeleiding van de bewoners
tijdens het in gebruik nemen van de
domotica is van essentieel belang voor
het uiteindelijke succes. Ook diensten
zoals onderhoud en het eventueel aanpassen van de instellingen van het
systeem, zijn een onmisbaar onderdeel
van een pakket ter ondersteuning van
oudere bewoners. Bij het aanbieden van
woningen voor ouderen is het daarom
belangrijk een langetermijnbeleid voor
het aanbieden van woningen en woondiensten te ontwikkelen. Naar aanleiding van haar project in Best is hier
inmiddels oog voor, laat Peter Baetsen
van woningcorporatie Domein weten:
“Voor alle woningen in de ouderenmarkt
wordt nu beleid ontwikkeld, in
1
Futuraverband .”
Gigantische markt
Tijdens het programma is duidelijk
geworden dat domotica een belangrijke
bijdrage kan leveren om ouderen in staat
te stellen langer in de eigen omgeving te
blijven wonen, als dit gebeurt met aandacht voor mens en milieu. De weg ligt
nu open voor de programma-deelnemers
en andere betrokkenen uit de sector om
dit verder in de praktijk te brengen.
Gezien de verdubbeling van het aantal
ouderen in de komende 35 jaar ligt er
een gigantische markt open!
Josco Kester
nummer 4 | juni 2004 19