Welk nut heeft geschiedenis volgens u?

Visies op geschiedenis
(onderwijs)
…en de geschiedenis
1
Inhoudsopgave
Henk te Velde .......................................................................................................................................... 3
Frank Dikötter.......................................................................................................................................... 4
Andrea Vreede ........................................................................................................................................ 5
Sybe Schaap ............................................................................................................................................. 6
Willem Melching...................................................................................................................................... 7
Perry Pierik .............................................................................................................................................. 8
Ruurd Halbertsma ................................................................................................................................... 9
Maas van Egdom ................................................................................................................................... 10
Jan Terlouw ........................................................................................................................................... 11
Hans Pols ............................................................................................................................................... 12
Frank Westerman .................................................................................................................................. 13
Wilfred Scholten .................................................................................................................................... 14
Arie Wilschut ......................................................................................................................................... 15
Els Kloek................................................................................................................................................. 16
Chris van de Heijden .............................................................................................................................. 17
Ad van Liempt ........................................................................................................................................ 18
Jan Marijnissen ...................................................................................................................................... 19
Anton van Hooff .................................................................................................................................... 20
2
Henk te Velde
hoogleraar vaderlandse geschiedenis in Leiden.
Interview KLEIO februari 2014 blz. 12 - 13
Wat is volgens u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs?
Voor gevorderde leerlingen en studenten is het belangrijkste
dat zij zich het verleden toe-eigenen, dat wil zeggen
dat ze leren dat ze er zelf iets van kunnen vinden en van
kunnen maken, het verleden zien als iets van henzelf en
niet iets officieels of formeels.
Hoe vindt u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd ?
Een combinatie van een canon-achtig overzicht met uitlokken
tot zelf nadenken en eigen positie bepalen, vooral
voor de oudere leerlingen. En bezoek plaatsen waar de
geschiedenis te voelen is: maak het verleden tastbaar.
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Geschiedenis helpt bij de vorming van burgers door op een
‘relativerende’ manier (de ‘relaties’ tussen heden en verleden) na te denken over (de maatschappij
waarin we leven en de herkomst daarvan. Het vak biedt ook een (relativerend) vocabulaire voor
maatschappelijke discussie.
3
Frank Dikötter
Hoogleraar humanistiek aan de Universiteit van Hongkong en Hoogleraar moderne Chinese
geschiedenis aan de Universiteit van Londen.
Interview KLEIO November 2013 blz. 10 – 11
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Wanneer je over het verleden nadenkt, zet je het heden
in een bepaald perspectief. Maar geschiedenis is ook een
pakhuis van ervaringen Het laat ons zien wat het betekent
om mens en menselijk te zijn. Daarnaast is geschiedenis
gewoon leuk en we ontdekken zaken over onszelf door
over het verleden te lezen.
Wat is volgens u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs?
Aan de ene kant kritisch lerend denken, aan de andere kant
verbeelding. Want laten we eerlijk zijn, we hebben niet al
het bewijs uit het verleden voorhanden. Dus we moeten
de hiaten opvullen en dat doen we met onze verbeelding.
Empathie s volgens mij ook belangrijk. Empathie is de
mogelijkheid om te voelen en zien wat anderen hebben
meegemaakt. Maar het belangrijkste van geschiedenisonderwijs
is het gebruik van primaire bronnen. Studenten
raken volledig geobsedeerd bij het aanschouwen van een
primaire bron, terwijl ze deze pas aangereikt krijgen in het
laatste jaar van hun studie. Als ik het voor het zeggen heb,
zou ik ermee beginnen op de basisschool.
Hoe vindt u dat het vak geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd ?
Zorg ervoor dat je de leerlingen primaire bronnen
voorschotelt. lk koop soms oude, vergeelde politiedocumenten
of andere persoonlijke bestanden op vlooienmarkten in China en geef ze aan míjn
studenten zodat zij een directe link hebben met het
verleden. Er is volgens mij geen betere manier om ze
echt verslaafd te krijgen aan (het vak) geschiedenis.
4
Andrea Vreede
Vaticaandeskundige voor de NOS en schreef enkele boeken over Rome.
Interview KLEI Oktober 2013 blz. 10 – 11
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Wie het verleden niet kent of probeert te begrijpen snapt
niets van het heden en kan ook de toekomst slecht bevroeden.
Het leuke is dat naarmate je dieper in de geschiedenis
duikt, je steeds beter beseft hoe vaak historische processen
zich herhalen, ook al is dat uiteraard nooit precies op
dezelfde manier. Dat inzicht helpt ieder mens van nu om
zijn eigen plaats te bepalen in de wereld.
Wat is volgen u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs?
Kennis en inzicht kweken bij jonge mensen. Hun nieuwsgierigheid
prikkelen en ze aansporen tot zelfstudie.
Geschiedenis is een essentieel vak om te begrijpen wie je
bent en waar je vandaan komt. lk erger me aan het gebrek
aan geschiedkundige kennis van veel jongeren en aan hun
luiheid als het gaat om kennis verbreden en verdiepen.
Alsof de wereld begonnen is bij de uitvinding van de
smart Phone en de iPad.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het
geschiedenisonderwijs?
Als het maar om een reeks thema's gaat waar docenten
andere onderwerpen die zij belangrijk vinden aan mogen
toevoegen. Het idee dat iedere leerling een gedegen
basispakket krijgt onderwezen, vind ik niet verkeerd. Maar
die canon moet wel een suggestie zijn en geen verplicht
nummer en aan regelmatiger revisies onderhevig zijn.
Hoe vindt u dat geschiedenisonderwijs aan een
middelbare school moet worden gedoceerd?
Met een flink aantal uren, veel passie en goed lesmateriaal.
lk ben een groot voorstander van zo breed mogelijk
geschiedenisonderwijs. Vanuit di e breedte kunnen leerlingen
dan gestimuleerd worden om zelf de diepte in te gaan.
Veel verhalen vertellen en inzicht bieden. En vooral de leerlingen
erg veel zelf laten lezen. Verplicht! Het rendement
van goed onderwijs is niet uit te drukken in puntensystemen
en kan niet afgerekend worden in economische
termen. Goed onderwijs levert bedachtzame, kritische en
mondige burgers op. Slecht onderwijs oppervlakkigheid
en, erger nog, domheid.
5
Sybe Schaap
Lid van de Eerste Kamerfractie van de VVD en daarnaast buitengewoon hoogleraar Water Policy
and Governance.
Interview KLEIO juli 2012 blz. 12-13
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
lk weet niet of 'nut' het beste criterium is, wellicht is 'zin'
beter. Voor mij is het een combinatie van een aantal zaken.
Enerzijds het begrijpen van het verleden als herkomst van
het heden. Anderzijds een respecteren van de dieper liggende
lagen en patronen van onze cultuur en instituties,
zodat we beseffen wat zorgvuldig moet worden gekoesterd:
een conservatieve houding dus.
Wat is volgens u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs?
Zoveel feiten en dieper liggende verbanden leren kennen
en verstaan, dat de doorwerking van de geschiedenis in de
eigen tijd duidelijk wordt.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor geschiedenisonderwijs?
Het is mij te veel gestuurd, te veel top-down; het laat te
weinig verantwoordelijkheid aan de docent.
Hoe vind u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Uiteraard met inhoudelijke feiten, maar dan meegenomen
in beeldende verhalen (dus wel het tegendeel van de
postmodernistische verhalen). Deze blijven de leerling bij
en hebben een doorwerking in het verdere leven. Geschiedenisonderwijs
moet in ieder geval niet te sterk moraliserend
zijn, die neiging heeft iedereen van nature al genoeg:
historisch inzicht (inzicht een beetje Letterlijk bedoeld) moet
op deze natuur corrigerend en verdiepend inwerken.
6
Willem Melching
Duitsland-deskundige en als zodanig verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.
Interview KLEIO juni 2012 blz. 30-31
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Dat de leraar de kinderen bij kan brengen dat de geschiedenis
zich nooit herhaalt, maar dat het wel geregeld heel
verkeerd is afgelopen. Hopelijk leren de kinderen dat
zaken als democratie en welvaart niet uit de lucht zijn
komen vallen, maar telkens moeten worden veroverd en
verdedigd.
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Strikt genomen heeft geschiedenis natuurlijk geen enkel
nut. Het praktisch nut van geschiedenis is vergelijkbaar
met de invloed van de analyses van Johan Cruijff op de
uitslag van een reeds gespeelde wedstrijd. Maar dat is tegelijkertijd
ook de charme van geschiedschrijving: je geeft
je rekenschap van wat er gebeurd is.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
Ja, die heeft nut, want alleen degene die de tijdbalk van
de geschiedenis in zijn hoofd heeft kan ordelijk denken.
Het gaat niet om specifieke feiten, maar om de ordening
van de chaos. Daarom was het plan voor het Historisch
Museum ook postmoderne kletskoek.
Hoe vind u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Sinds Socrates is er weinig aan de onderwijsmethodes
verbeterd. Je zorgt dat iemand wat weet van een vak en
die laat je daar dan over vertellen aan mensen die er wat
minder vanaf weten. Mensen die geloven in de wonderlijke
werking van bepaalde 'methoden' of hulpmiddelen zoals
PowerPoint kunnen geen les geven. Een krijtje en een
bord is het enige wat je echt nodig hebt. Inhoudelijk zou
ik willen pleiten voor meer aandacht voor het politieke
denken en minder aandacht voor de 'zieligheidsfactor'.
Dat mensen geen iPad hadden maakt ze niet per se zielig,
een kleitablet was ook een rijk bezit.
7
Perry Pierik
Is auteur van verschillende boeken over de tweede wereldoorlog: Van Leningrad tot Berlijn en
Friedrich Knolle, bekentenissen van een SD-officier. Daarnaast geniet Pierik bekendheid als
uitgever bij uitgeverij Aspekt.
Interview KLEIO mei 2012 blz. 10-11
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Geschiedenis werkt zowel relativerend (je bent onderdeel
van het groter geheel) als wel oriënterend (je beseft dat er
een geheel is, hoe divers ook).Dat draagt bij aan een stukje
'liberal education' dat je iedereen zou gunnen en dat het
leven aangenamer maakt.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
De anekdote helpt denk ik, maar reik een waslijn aan
waarlangs het verhaal gesitueerd kan worden. Houvast en
plaatsbepaling zijn essentieel. Als ik iets uitleg aan iemand
over geschiedenis dan teken ik vaak eerst de rivierlopen
en bergen in op de kaart. Sta ook stil bij dat andere uit de
geschiedenis : de irrationele mens en het momentum in de
geschiedenis . Daarnaast de diepere onderstromen die als
oeroude wegen hun weg door de geschiedenis banen en
die de humus vormen waarop alles plaatsvindt. Laat de
geschiedenisles ook domweg interessant zijn. ‘De Ieeswolf
moet je grijpen', zeg ik als uitgever.
Denkt u dat de canon van Nederland nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
Het is beschamend wanneer je merkt dat een Indonesiër
je meer kan vertellen dan wat we zelf weten over onze 300
jaar overzee. Een stukje canon kan echt geen kwaad. Maar
je krijgt niks cadeau, je moet er voor werken en de tijdgeest
moet het toelaten.
8
Ruurd Halbertsma
Is conservator Klassieke Wereld in het Rijksmuseum van Oudheden. Daarnaast is hij
als bijzonder hoogleraar verbonden aan de faculteit archeologie van de Universiteit Leiden.
Interview KLEIO februari 2012 blz. 12-13
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Nederland, Europa en de rest van de wereld zijn het product
van vele millennia geschiedenis. Niemand kan zich in
zijn eentje een samenhangende voorstelling maken van
die enorme hoeveelheid gebeurtenissen uit het verleden.
Maar het helpt als mensen stukjes van de puzzel wél voor
ogen hebben. Het geeft je letterlijk grip op het heden, want
je begrijpt beter waarom de dingen zijn zoals ze zijn.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
lk zou willen pleiten voor cultuurgeschiedenis- een zo
compleet mogelijke blik op samenlevingen in het verleden.
Betrek ook de musea en kunsten bij de behandeling van
verschillende perioden. De middeleeuwen worden veel
tastbaarder wanneer leerlingen ook muziek uit die tijd
horen.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Met passie. En met aandacht voor alle, of in elk geval veel
Aspecten van het verleden: muziek, film, theater, musea
- laat maar zien. Beeld en geluid zeggen vaak meer dan
duizend woorden.
9
Maas van Egdom
Neemt dit jaar afscheid als voorzitter van de Vereniging van Geschiedenisdocenten in Nederland .
Hij is zelf al jarenlang werkzaam in het middelbaar onderwijs.
Interview KLEIO oktober 2012 blz. 8-9
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Bij mij werkt geschiedenis op verschillende niveaus verdiepend.
Wanneer je tijdens een vakantieverblijf een andere
Omgeving verkeert, maakt het dat je niet achteloos langs
bepaalde gebouwen of monumenten loopt. Het maakt
je nieuwsgierig en tegelijk kritisch. Kritisch wat betreft de
waan van de dag, de oppervlakkigheid van de media. Je
hebt geleerd dat er meer aan de hand is dan een eerste
aanblik doet vermoeden en het leert je gebeurtenissen in
een breder perspectief te zien.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Zo algemeen gesteld kan ik alleen maar zeggen: 'enthousiasme'!
Maar dat zal zich niet beperken tot geschiedenisonderwijs.
Het doet mij goed als ik bij mijn leerlingen iets van
dat enthousiasme terugzie. Als het gaat om belangrijk in
de zin van iets bereiken met het vak, dan is dat toch vooral
leren iets vanuit een ander perspectief te zien, zoals dat
onder andere door de vakdidactici van 'Actief Historisch
Denken' wordt gepropageerd.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
Toen de canon verscheen was ik redelijke enthousiast,
ondanks de soms wel terechte kritiek die erop werd geuit.
Maar nu, jaren later, moet ik bekennen dat ik er in mijn
onderwijspraktijk erg weinig mee doe. Een aantal 'vensters'
gebruikte ik toch al en er is zoveel ander interessant
materiaal voorhanden waar ík voortdurend uit kan
putten, waardoor ik moet concluderend at wat mij betreft
de canon toch een wat marginale rol heeft gekregen.
De aandacht die de canon genereerde was in ieder geval
nuttig.
10
Jan Terlouw
Is fysicus en geniet bekendheid als schrijver van historische (jeugd) romans. Ook heeft hij jarenlang
politieke functies voor D66 bekleed. Hij was onder andere fractieleider, minister van Economische
zaken in het kabinet-Van Agt en lid van de Eerste kamer.
Interview KLEIO november 2012 blz. 8-9
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Kennis van de geschiedenis geeft een mens wortels. Kennis
van de geschiedenis geeft inzicht in het menselijk handelen.
Kennis van de geschiedenis is een onmisbaar deel van
Algemene ontwikkeling. Kennis van de geschiedenis kan
fouten in de toekomst helpen voorkomen.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Het doorgeven van feiten en van hoe die toen en nu werden
beoordeeld en gewaardeerd door zoveel mogelijk volken
en personen, vanuit zoveel mogelijk gezichtspunten.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Voor mij is het belangrijk om bij iedere eeuw (vanaf 1500
voor Christus) een beeld te hebben van de situatie in de
wereld. Wat konden de mensen, hoe dachten ze, welke
ontwikkelingen vonden er plaats? Hoe lagen de machtsverhoudingen,
hoe liep de strijd af die werd gevoerd om
veranderingen tegen te houden? Welke nieuwe inzichten
werden verworven, of was er wellicht een terugval?
De eigen omgeving moet misschien een beetje extra worden
belicht, omdat dat aanspreekt en verhelderend kan
werken, met name voor het begrip van het vak zelf. Maar
wel steeds in de context van de situatie in de wereld. En er
moet streng voor worden gewaakt dat geschiedenis niet
chauvinistisch en eenzijdig wordt gepresenteerd.
Mij helpt het zeer dat ik een aantal jaartallen stevig in
het hoofd heb. Dat geeft houvast. En vanzelfsprekend wil
ik dat geschiedenisonderwijs objectief wordt gegeven,
waarbij ik me ervan bewust ben dat daar hoogstens naar
kan worden gestreefd. Z elf heb ik op een christelijke Iagere
school gezeten en daar leerde ik iets over het ontstaan van
de islam op een zo eenzijdige manier dat het me tot diep
in mijn adolescentie in de weg heeft gezeten.
Maar ik matig me niet aan echt verstand te hebben van de
manier waarop geschiedenis - dat prachtige en belangrijke
vak - het beste onderwezen kan worden.
11
Hans Pols
De afgelopen vijftien jaar was Hans Pols redacteur en secretaris van Kleio.
Interview KLEIO december 2012 blz. 16-17
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Nut in de betekenis dat we zouden kunnen leren van
Historische kennis heeft geschiedenis niet. Als dat zo zou
zijn dan zouden historici hele wijze en verstandige mensen
zijn. Je hoeft maar een paar geschiedkundigen te kennen
om te weten dat zoiets onzin is. Het enige wat je echt van
geschiedenis kunt leren is relativeren. Verder is geschiedenis aardig
als je geïnteresseerd bent in onze cultuur, haar
verleden en de relatie tussen die twee. Maar zonder die
interesse en kennis kun je best leven. Er zijn ontelbaar veel
mensen die nooit een goed boek lezen, een behoorlijke
film zien of in een museum komen en toch deugdzaam
en gelukkig zijn. Daarnaast zijn er mensen die zich na
of tijdens een studie geschiedenis ontwikkelen tot heel
onfrisse types. Je komt ze nog wel eens ín de politiek tegen.
Lets anders is of ik zonder geschiedenis zou kunnen of
willen leven. Het antwoord is: nee. Voor mij is geschiedenis
het ordeningsprincipe in mijn leven geworden.lk bekijk alles vanuit
een historisch perspectief , ook als kind al. lk zou
willen dat onze samenleving dat ook meer zou doen. Maar
dat is net zoiets als willen dat mijn leerlingen ook van
Beethoven , Mahler, Dickens of Couperus gaan houden.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Wat wij van waarde vinden in onze cultuur moeten we
Doorgeven aan de volgende generatie. We moeten leerlingen
mogelijkheden geven aan de samenleving deel te
nemen en het bestaan te begrijpen . Bildung. Maar dat is
geen eenvoudige opgave. Bovendien is een goede vorming
geen enkele garantie tegen beestachtigheid. De Duitse
officieren die leiding gaven aan de gruweldaden van de
Wehrmacht aan het Oostfront hadden Schopenhauer in
hun bagage zitten. Toch zit er niets anders op dan op hoop
van zegen door te gaan met ons werk.
12
Frank Westerman
Schrijver van historische non-fictie boeken, zoals De Graanrepubliek, Ingenieurs van de ziel en
Stikvallei.
Interview KLEIO 12-2013 blz. 20-21
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
'Lering trekking van de fouten uit het verleden' zou te veel
Eer zijn. Het zou al mooi zijn als de geschiedenis ons doet
inzien in welke valkuilen we stappen. Sinds ik over de oorlog
op de Balkan heb geschreven, ben ik erachter gekomen
hoe merkwaardig onze mentale blik staat afgesteld op:
de toekomst! Die treden we vrolijk naïef tegemoet, in de
onbezorgde waan dat we de dag van morgen al kunnen
zien, of op zijn minst: overzien. Hoe dom. Vooruitkijken
gaat niet, we kunnen alleen kijken en terugkijken. Dit is
onze tragiek: met de blik op het verleden marcheren we
ruggelings de toekomst tegemoet.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Vertelkunst. Als je onderwerp dood en afgestorven is, moet
je het eerst opnieuw tot leven wekken.
13
Wilfred Scholten
Historicus en documentairemaker bij de NCRV. Won in 2012 de M.J. Brusseprijs voor beste
journalistieke boek van dat afgelopen jaar.
Interview KLEIO juli 2013 blz. 18-19
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
lk heb niet de illusie dat we van de geschiedenis leren,
maar je steekt er altijd wel wat van op. Bovendien is het
leuk om te weten waardoor iets ontstaan is en waarom
we bepaalde dingen doen of uit welke tijd een bepaald
gebouw komt. Kwestie van nieuwsgierigheid.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Door een enthousiaste leraar, die kan vertellen en verbanden
Tussen gebeurtenissen kleurrijk kan uitleggen.
Behandeld e gebeurtenissen chronologisch en hou op
met dat modieuze thematische onderwijs (zoals 'Vrouwen
door de eeuwen heen'). Het verhaal is de basis voor het
vak, blijf dat vertellen.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Uitleggen wat gebeurtenissen betekenen: waar komt iets
vandaan en wat zijn de achtergronden en wat betekent
het voor de toekomst? Gewoon feiten kennen en analyses
maken - kortom: wat je eigenlijk elke dag zelf ook doet.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
De canon is altijd een keuze en dus arbitrair. Maar een
opsomming van feiten en gebeurtenissen die iedereen
zou moeten weten is in deze geïndividualiseerde tijd geen
luxe: het geeft naast binding bovendien wat relativering
aan alle waan van de dag, waar veel mensen door sociale
media wel erg in blijven hangen.
14
Arie Wilschut
Lector Didaktiek van Maatschappijvakken. Hij promoveerde in 2012 op het proefschrift beelden
van tijd.
Interview KLEIO juni 2013 blz. 14-15
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Dat leerlingen leren inzien hoe bepaalde episodes uit het
verleden, en met name de verhalen daarover, voor ons nu
van betekenis kunnen zijn. Het onderwijs houdt zich helaas
veel te veel bezig met het reproduceren van feitelijke kennis
waarvan iedere leraar eigenlijk wel weet dat die op termijn
beslist weer zal worden vergeten. Onderwijs zou meer
probleemgericht moeten zijn. Bijvoorbeeld: hoe komt het
dat in alle culturen van de wereld godsdienstige gebouwen
centraal staan in de omgeving, terwijl dat in de moderne
westerse samenleving kantoortorens en andere statussymbolen
zijn? Door die vraag te beantwoorden, leer je veel over
geschiedenis, maar ook over het betrekkelijke van onze huidige
westerse cultuur. Dat is de betekenis van geschiedenis
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Geschiedenisles leidt tot horizonverruiming in de tijd. Wie
andere tijden kent, vindt de omstandigheden in zijn eigen
tijd minder vanzelfsprekend, niet alleen omdat hij weet
dat het ooit heel anders geweest is, maar ook omdat hij
zich realiseert dat het heden zoals het is, grotendeels door
toevallige ontwikkelingen is bepaald. Daar kun je grote en
kleine voorbeelden van geven. Het bestaan van Nederland
binnen de huidige grenzen heeft te maken met de toevallige
afloop van krijgshandelingen tijden s de Tachtigjarige
Oorlog, waardoor Vlaanderen, Brabant en Limburg tussen
twee mogendheden opgedeeld raakten. Ook de niet zo
bedoelde stichting van België die voortvloeide uit de
opstand van 1830, heeft ermee te maken. Toch denken de
meeste mensen dat het vanzelfsprekend is dat Nederland
er is en dat er Nederlanders zijn zoals ze er tegenwoordig
zijn. De arrogantie van het heden als zijnde de maat van
alle dingen wordt door geschiedenis als het goed is fundamenteel ter discussie gesteld. Echte geschiedenis kan
alleen bestaan in een democratie, maar een echte democratie
kan ook alleen bestaan dankzij historisch denken.
15
Els Kloek
Historica heeft een aantal spraakmakende publicaties geschreven, waaronder Vrouw des huizes,
een cultuurgeschiedenis van de Nederlandse huisvrouw.
Interview KLEIO april 2013 blz. 16-17
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Zonder kennis van het verleden blijft de mens een kind;
met kennis van het verleden krijgt de mens een machtsmiddel
in handen (zeg ik vrij naar Cicero). lk zie geschiedenis
als een vorm van culturele bagage; zonder die bagage
wordt het leven schraal.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Het is een cliché, ik weet het, maar geschiedenis is als reizen
door de tijd. Dat gevoel doorgeven aan de leerlingen:
dat is het belangrijkste. Zo leren ze dat je altijd zelf vragen
aan het verleden kunt stellen. Basiskennis is daarbij wel
een voorwaarde.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
Ja. Het verleden an sich is een grote chaos. Om daar
mee om te kunnen gaan, moet er een zekere ordening in
geschapen worden. Als iedereen uit het verleden pikt wat
hem of haar zoal van pas komt, blijft het verleden een
chaos. Het is daarom goed om te proberen het onderling
eens te worden over de belangrijkste gebeurtenissen,
personen, jaartallen, ontwikkelingen. Ik vind dat Nederland
erg krampachtig heeft gereageerd op de canon. We
hebben hem zo open mogelijk geformuleerd, met allerlei
mogelijkheden voor uitbouw, zijpaden, dwarsverbanden.
Verder ben ik voor het aanleren van chronologie. Niet door
het stampen van jaartallen uiteraard, maar inzicht in de
juiste volgorde van dingen helpt enorm bij het begrijpen
van geschiedenis.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Zorg dat leerlingen op een interessante manier kennis nemen
van het verleden, zonder de leerlingen naar de mond
te praten of te willen behagen. Leer dat je vragen aan het
verleden kunt stellen, en ga niet meteen bij alles zeggen
dat ze er een mening over moeten hebben. Daarvoor
schiet hun kennis tekort en dat weten ze zelf het beste.
16
Chris van de Heijden
Historicus, publicist en programmamaker. Onder andere bekend van zijn boek grijs verleden en de
zwarte canon van de Nederlandse geschiedenis.
Interview KLEIO december 2011 blz. 24-25
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Wij hebben geen toekomst en geen heden, alleen een
verleden. Het verleden is ons oriëntatiepunt.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Zorg voor herkenning: probeer actualiteit aan te brengen
in de lessen over het verleden. Link het verleden met her
heden.
17
Ad van Liempt
Tv-maker en publicist. Hij bedacht onder andere de tv-programma’s ‘Andere Tijden’ en ‘De Oorlog’
Interview KLEIO november 2011 blz. 12-13
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Geschiedenis zie ik als een eindeloze serie verhalen die
mensen elkaar vertellen. En verhalen vertellen beschouw
ik als de belangrijkste vorm van menselijk contact: vertellen,
luisteren, open staan voor elkaars belevenissen en
kennis. De verhalen kunnen alle denkbare vormen hebben,
dat maakt ze alleen maar spannender en intrigerender.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Dat leerlingen enthousiast worden gemaakt voor geschiedenis;
dat kan op allerlei manieren, maar vooral door het
vertellen van verhalen die de leerlingen boeien.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
Ik vind de canon nuttig, zeker voor het onderwijs. Hij
brengt enige ordening aan en vestigt de aandacht op
wezenlijke gebeurtenissen en belangrijke personen. Er zijn
mooie verhalen omheen te vertellen. Maar de keuze is niet
dwingend: docenten kunnen rond de canonvensters hun
eigen keuzes bepalen en hun eigen verhalen vertellen.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Niet zoals mijn eerdergenoemde geschiedenisleraar het
deed. lk ben er, eerlijk gezegd, trots op dat veel geschiedenisleraren
voor hun lessen gebruikmaken van afleveringen
van 'Andere Tijden', he t programma waarvan ik de
eerste eindredacteur mocht zijn. Veel afleveringen zijn er
heel geschikt voor, ik heb geregeld enthousiaste reacties
van docenten gekregen over dit visuele lesmateriaal.
18
Jan Marijnissen
Jarenlang fractievoorzitter van de SP in de tweede kamer en is groot voorstander voor meer
aandacht voor de Nederlandse geschiedenis.
Interview KLEIO september 2011 blz. 38-39
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
Het 'nut' van geschiedenis is moeilijk aan te geven. Van een
Direct nut is geen sprake. Je mag slechts de hoop koesteren
dat historisch besef mensen wat bescheidener maakt, stabieler
en rustiger. Historische kennis kan bijdragen aan een
beter begrip van de samenhang der dingen en de notie
dat alles in beweging is.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
De canon heeft zeker nut. Een van de grote problemen
voor leken in de geschiedenis is het plaatsen van gebeurtenissen in
de tijd. Daardoor verdwijnt kennis weer even snel
als ze is gekomen, bestaat er geen chronologisch inzicht
en al helemaal geen besef van causaliteit.
Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd?
Tsja, hier past bescheidenheid. Het liefst zou ik de beantwoording
overlaten aan de mensen die het vak verstaan
Eén suggestie wil ik wel doen: haal mensen met een
verhaal in de klas, en laat hen vertellen over hun wederwaardigheden.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Het belangrijkste is de oefening in bescheidenheid,
ingegeven door ver- en bewondering over en voor de
prestaties van onze voorouders.
19
Anton van Hooff
Tot 2008 hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij
publiceerde veel historische boeken.
Interview KLEIO juli 2011 blz. 46-47
Welk nut heeft geschiedenis volgens u?
lk kan me erg vinden in de oude kreet van Joop Toebes:
bestaansverheldering. In het verleden duiken verklaart
soms waarom de dingen zijn zoals ze zijn en stelt anderzijds
het vanzelfsprekende 'in vraag' zoals de Vlamingen
fraai zeggen. Leren doe je niets van geschiedenis, maar je
wordt er welwijzer van.
Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs?
Vensters openen op de historische dimensie van alles. Dus
Niks met structuurbegrippen en allerlei andere abstracta,
gewoon jonge mensen lekker maken voor het verleden.
Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs?
Ja, als skelet en niet als minimum; in het onderwijs wordt
het minimum altijd het maximum. Dat wordt gevraagd,
dus dat zal je leren.
Hoe vind u dat geschiedenis moet worden gedoceerd?
Nog meer dan zijn/haar collega's moet de leraar geschiedenis
een belezen, ontwikkeld mens zijn die 'over alles' kan
meepraten: geschiedenis moet immers- zie mijn eerdere
antwoord - het bestaan verhelderen.
20