Visies op geschiedenis (onderwijs) …en de geschiedenis 1 Inhoudsopgave Henk te Velde .......................................................................................................................................... 3 Frank Dikötter.......................................................................................................................................... 4 Andrea Vreede ........................................................................................................................................ 5 Sybe Schaap ............................................................................................................................................. 6 Willem Melching...................................................................................................................................... 7 Perry Pierik .............................................................................................................................................. 8 Ruurd Halbertsma ................................................................................................................................... 9 Maas van Egdom ................................................................................................................................... 10 Jan Terlouw ........................................................................................................................................... 11 Hans Pols ............................................................................................................................................... 12 Frank Westerman .................................................................................................................................. 13 Wilfred Scholten .................................................................................................................................... 14 Arie Wilschut ......................................................................................................................................... 15 Els Kloek................................................................................................................................................. 16 Chris van de Heijden .............................................................................................................................. 17 Ad van Liempt ........................................................................................................................................ 18 Jan Marijnissen ...................................................................................................................................... 19 Anton van Hooff .................................................................................................................................... 20 2 Henk te Velde hoogleraar vaderlandse geschiedenis in Leiden. Interview KLEIO februari 2014 blz. 12 - 13 Wat is volgens u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs? Voor gevorderde leerlingen en studenten is het belangrijkste dat zij zich het verleden toe-eigenen, dat wil zeggen dat ze leren dat ze er zelf iets van kunnen vinden en van kunnen maken, het verleden zien als iets van henzelf en niet iets officieels of formeels. Hoe vindt u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd ? Een combinatie van een canon-achtig overzicht met uitlokken tot zelf nadenken en eigen positie bepalen, vooral voor de oudere leerlingen. En bezoek plaatsen waar de geschiedenis te voelen is: maak het verleden tastbaar. Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Geschiedenis helpt bij de vorming van burgers door op een ‘relativerende’ manier (de ‘relaties’ tussen heden en verleden) na te denken over (de maatschappij waarin we leven en de herkomst daarvan. Het vak biedt ook een (relativerend) vocabulaire voor maatschappelijke discussie. 3 Frank Dikötter Hoogleraar humanistiek aan de Universiteit van Hongkong en Hoogleraar moderne Chinese geschiedenis aan de Universiteit van Londen. Interview KLEIO November 2013 blz. 10 – 11 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Wanneer je over het verleden nadenkt, zet je het heden in een bepaald perspectief. Maar geschiedenis is ook een pakhuis van ervaringen Het laat ons zien wat het betekent om mens en menselijk te zijn. Daarnaast is geschiedenis gewoon leuk en we ontdekken zaken over onszelf door over het verleden te lezen. Wat is volgens u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs? Aan de ene kant kritisch lerend denken, aan de andere kant verbeelding. Want laten we eerlijk zijn, we hebben niet al het bewijs uit het verleden voorhanden. Dus we moeten de hiaten opvullen en dat doen we met onze verbeelding. Empathie s volgens mij ook belangrijk. Empathie is de mogelijkheid om te voelen en zien wat anderen hebben meegemaakt. Maar het belangrijkste van geschiedenisonderwijs is het gebruik van primaire bronnen. Studenten raken volledig geobsedeerd bij het aanschouwen van een primaire bron, terwijl ze deze pas aangereikt krijgen in het laatste jaar van hun studie. Als ik het voor het zeggen heb, zou ik ermee beginnen op de basisschool. Hoe vindt u dat het vak geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd ? Zorg ervoor dat je de leerlingen primaire bronnen voorschotelt. lk koop soms oude, vergeelde politiedocumenten of andere persoonlijke bestanden op vlooienmarkten in China en geef ze aan míjn studenten zodat zij een directe link hebben met het verleden. Er is volgens mij geen betere manier om ze echt verslaafd te krijgen aan (het vak) geschiedenis. 4 Andrea Vreede Vaticaandeskundige voor de NOS en schreef enkele boeken over Rome. Interview KLEI Oktober 2013 blz. 10 – 11 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Wie het verleden niet kent of probeert te begrijpen snapt niets van het heden en kan ook de toekomst slecht bevroeden. Het leuke is dat naarmate je dieper in de geschiedenis duikt, je steeds beter beseft hoe vaak historische processen zich herhalen, ook al is dat uiteraard nooit precies op dezelfde manier. Dat inzicht helpt ieder mens van nu om zijn eigen plaats te bepalen in de wereld. Wat is volgen u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs? Kennis en inzicht kweken bij jonge mensen. Hun nieuwsgierigheid prikkelen en ze aansporen tot zelfstudie. Geschiedenis is een essentieel vak om te begrijpen wie je bent en waar je vandaan komt. lk erger me aan het gebrek aan geschiedkundige kennis van veel jongeren en aan hun luiheid als het gaat om kennis verbreden en verdiepen. Alsof de wereld begonnen is bij de uitvinding van de smart Phone en de iPad. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Als het maar om een reeks thema's gaat waar docenten andere onderwerpen die zij belangrijk vinden aan mogen toevoegen. Het idee dat iedere leerling een gedegen basispakket krijgt onderwezen, vind ik niet verkeerd. Maar die canon moet wel een suggestie zijn en geen verplicht nummer en aan regelmatiger revisies onderhevig zijn. Hoe vindt u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Met een flink aantal uren, veel passie en goed lesmateriaal. lk ben een groot voorstander van zo breed mogelijk geschiedenisonderwijs. Vanuit di e breedte kunnen leerlingen dan gestimuleerd worden om zelf de diepte in te gaan. Veel verhalen vertellen en inzicht bieden. En vooral de leerlingen erg veel zelf laten lezen. Verplicht! Het rendement van goed onderwijs is niet uit te drukken in puntensystemen en kan niet afgerekend worden in economische termen. Goed onderwijs levert bedachtzame, kritische en mondige burgers op. Slecht onderwijs oppervlakkigheid en, erger nog, domheid. 5 Sybe Schaap Lid van de Eerste Kamerfractie van de VVD en daarnaast buitengewoon hoogleraar Water Policy and Governance. Interview KLEIO juli 2012 blz. 12-13 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? lk weet niet of 'nut' het beste criterium is, wellicht is 'zin' beter. Voor mij is het een combinatie van een aantal zaken. Enerzijds het begrijpen van het verleden als herkomst van het heden. Anderzijds een respecteren van de dieper liggende lagen en patronen van onze cultuur en instituties, zodat we beseffen wat zorgvuldig moet worden gekoesterd: een conservatieve houding dus. Wat is volgens u het belangrijkste in het geschiedenisonderwijs? Zoveel feiten en dieper liggende verbanden leren kennen en verstaan, dat de doorwerking van de geschiedenis in de eigen tijd duidelijk wordt. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor geschiedenisonderwijs? Het is mij te veel gestuurd, te veel top-down; het laat te weinig verantwoordelijkheid aan de docent. Hoe vind u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Uiteraard met inhoudelijke feiten, maar dan meegenomen in beeldende verhalen (dus wel het tegendeel van de postmodernistische verhalen). Deze blijven de leerling bij en hebben een doorwerking in het verdere leven. Geschiedenisonderwijs moet in ieder geval niet te sterk moraliserend zijn, die neiging heeft iedereen van nature al genoeg: historisch inzicht (inzicht een beetje Letterlijk bedoeld) moet op deze natuur corrigerend en verdiepend inwerken. 6 Willem Melching Duitsland-deskundige en als zodanig verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Interview KLEIO juni 2012 blz. 30-31 Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Dat de leraar de kinderen bij kan brengen dat de geschiedenis zich nooit herhaalt, maar dat het wel geregeld heel verkeerd is afgelopen. Hopelijk leren de kinderen dat zaken als democratie en welvaart niet uit de lucht zijn komen vallen, maar telkens moeten worden veroverd en verdedigd. Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Strikt genomen heeft geschiedenis natuurlijk geen enkel nut. Het praktisch nut van geschiedenis is vergelijkbaar met de invloed van de analyses van Johan Cruijff op de uitslag van een reeds gespeelde wedstrijd. Maar dat is tegelijkertijd ook de charme van geschiedschrijving: je geeft je rekenschap van wat er gebeurd is. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Ja, die heeft nut, want alleen degene die de tijdbalk van de geschiedenis in zijn hoofd heeft kan ordelijk denken. Het gaat niet om specifieke feiten, maar om de ordening van de chaos. Daarom was het plan voor het Historisch Museum ook postmoderne kletskoek. Hoe vind u dat geschiedenisonderwijs aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Sinds Socrates is er weinig aan de onderwijsmethodes verbeterd. Je zorgt dat iemand wat weet van een vak en die laat je daar dan over vertellen aan mensen die er wat minder vanaf weten. Mensen die geloven in de wonderlijke werking van bepaalde 'methoden' of hulpmiddelen zoals PowerPoint kunnen geen les geven. Een krijtje en een bord is het enige wat je echt nodig hebt. Inhoudelijk zou ik willen pleiten voor meer aandacht voor het politieke denken en minder aandacht voor de 'zieligheidsfactor'. Dat mensen geen iPad hadden maakt ze niet per se zielig, een kleitablet was ook een rijk bezit. 7 Perry Pierik Is auteur van verschillende boeken over de tweede wereldoorlog: Van Leningrad tot Berlijn en Friedrich Knolle, bekentenissen van een SD-officier. Daarnaast geniet Pierik bekendheid als uitgever bij uitgeverij Aspekt. Interview KLEIO mei 2012 blz. 10-11 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Geschiedenis werkt zowel relativerend (je bent onderdeel van het groter geheel) als wel oriënterend (je beseft dat er een geheel is, hoe divers ook).Dat draagt bij aan een stukje 'liberal education' dat je iedereen zou gunnen en dat het leven aangenamer maakt. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? De anekdote helpt denk ik, maar reik een waslijn aan waarlangs het verhaal gesitueerd kan worden. Houvast en plaatsbepaling zijn essentieel. Als ik iets uitleg aan iemand over geschiedenis dan teken ik vaak eerst de rivierlopen en bergen in op de kaart. Sta ook stil bij dat andere uit de geschiedenis : de irrationele mens en het momentum in de geschiedenis . Daarnaast de diepere onderstromen die als oeroude wegen hun weg door de geschiedenis banen en die de humus vormen waarop alles plaatsvindt. Laat de geschiedenisles ook domweg interessant zijn. ‘De Ieeswolf moet je grijpen', zeg ik als uitgever. Denkt u dat de canon van Nederland nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Het is beschamend wanneer je merkt dat een Indonesiër je meer kan vertellen dan wat we zelf weten over onze 300 jaar overzee. Een stukje canon kan echt geen kwaad. Maar je krijgt niks cadeau, je moet er voor werken en de tijdgeest moet het toelaten. 8 Ruurd Halbertsma Is conservator Klassieke Wereld in het Rijksmuseum van Oudheden. Daarnaast is hij als bijzonder hoogleraar verbonden aan de faculteit archeologie van de Universiteit Leiden. Interview KLEIO februari 2012 blz. 12-13 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Nederland, Europa en de rest van de wereld zijn het product van vele millennia geschiedenis. Niemand kan zich in zijn eentje een samenhangende voorstelling maken van die enorme hoeveelheid gebeurtenissen uit het verleden. Maar het helpt als mensen stukjes van de puzzel wél voor ogen hebben. Het geeft je letterlijk grip op het heden, want je begrijpt beter waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? lk zou willen pleiten voor cultuurgeschiedenis- een zo compleet mogelijke blik op samenlevingen in het verleden. Betrek ook de musea en kunsten bij de behandeling van verschillende perioden. De middeleeuwen worden veel tastbaarder wanneer leerlingen ook muziek uit die tijd horen. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Met passie. En met aandacht voor alle, of in elk geval veel Aspecten van het verleden: muziek, film, theater, musea - laat maar zien. Beeld en geluid zeggen vaak meer dan duizend woorden. 9 Maas van Egdom Neemt dit jaar afscheid als voorzitter van de Vereniging van Geschiedenisdocenten in Nederland . Hij is zelf al jarenlang werkzaam in het middelbaar onderwijs. Interview KLEIO oktober 2012 blz. 8-9 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Bij mij werkt geschiedenis op verschillende niveaus verdiepend. Wanneer je tijdens een vakantieverblijf een andere Omgeving verkeert, maakt het dat je niet achteloos langs bepaalde gebouwen of monumenten loopt. Het maakt je nieuwsgierig en tegelijk kritisch. Kritisch wat betreft de waan van de dag, de oppervlakkigheid van de media. Je hebt geleerd dat er meer aan de hand is dan een eerste aanblik doet vermoeden en het leert je gebeurtenissen in een breder perspectief te zien. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Zo algemeen gesteld kan ik alleen maar zeggen: 'enthousiasme'! Maar dat zal zich niet beperken tot geschiedenisonderwijs. Het doet mij goed als ik bij mijn leerlingen iets van dat enthousiasme terugzie. Als het gaat om belangrijk in de zin van iets bereiken met het vak, dan is dat toch vooral leren iets vanuit een ander perspectief te zien, zoals dat onder andere door de vakdidactici van 'Actief Historisch Denken' wordt gepropageerd. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Toen de canon verscheen was ik redelijke enthousiast, ondanks de soms wel terechte kritiek die erop werd geuit. Maar nu, jaren later, moet ik bekennen dat ik er in mijn onderwijspraktijk erg weinig mee doe. Een aantal 'vensters' gebruikte ik toch al en er is zoveel ander interessant materiaal voorhanden waar ík voortdurend uit kan putten, waardoor ik moet concluderend at wat mij betreft de canon toch een wat marginale rol heeft gekregen. De aandacht die de canon genereerde was in ieder geval nuttig. 10 Jan Terlouw Is fysicus en geniet bekendheid als schrijver van historische (jeugd) romans. Ook heeft hij jarenlang politieke functies voor D66 bekleed. Hij was onder andere fractieleider, minister van Economische zaken in het kabinet-Van Agt en lid van de Eerste kamer. Interview KLEIO november 2012 blz. 8-9 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Kennis van de geschiedenis geeft een mens wortels. Kennis van de geschiedenis geeft inzicht in het menselijk handelen. Kennis van de geschiedenis is een onmisbaar deel van Algemene ontwikkeling. Kennis van de geschiedenis kan fouten in de toekomst helpen voorkomen. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Het doorgeven van feiten en van hoe die toen en nu werden beoordeeld en gewaardeerd door zoveel mogelijk volken en personen, vanuit zoveel mogelijk gezichtspunten. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Voor mij is het belangrijk om bij iedere eeuw (vanaf 1500 voor Christus) een beeld te hebben van de situatie in de wereld. Wat konden de mensen, hoe dachten ze, welke ontwikkelingen vonden er plaats? Hoe lagen de machtsverhoudingen, hoe liep de strijd af die werd gevoerd om veranderingen tegen te houden? Welke nieuwe inzichten werden verworven, of was er wellicht een terugval? De eigen omgeving moet misschien een beetje extra worden belicht, omdat dat aanspreekt en verhelderend kan werken, met name voor het begrip van het vak zelf. Maar wel steeds in de context van de situatie in de wereld. En er moet streng voor worden gewaakt dat geschiedenis niet chauvinistisch en eenzijdig wordt gepresenteerd. Mij helpt het zeer dat ik een aantal jaartallen stevig in het hoofd heb. Dat geeft houvast. En vanzelfsprekend wil ik dat geschiedenisonderwijs objectief wordt gegeven, waarbij ik me ervan bewust ben dat daar hoogstens naar kan worden gestreefd. Z elf heb ik op een christelijke Iagere school gezeten en daar leerde ik iets over het ontstaan van de islam op een zo eenzijdige manier dat het me tot diep in mijn adolescentie in de weg heeft gezeten. Maar ik matig me niet aan echt verstand te hebben van de manier waarop geschiedenis - dat prachtige en belangrijke vak - het beste onderwezen kan worden. 11 Hans Pols De afgelopen vijftien jaar was Hans Pols redacteur en secretaris van Kleio. Interview KLEIO december 2012 blz. 16-17 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Nut in de betekenis dat we zouden kunnen leren van Historische kennis heeft geschiedenis niet. Als dat zo zou zijn dan zouden historici hele wijze en verstandige mensen zijn. Je hoeft maar een paar geschiedkundigen te kennen om te weten dat zoiets onzin is. Het enige wat je echt van geschiedenis kunt leren is relativeren. Verder is geschiedenis aardig als je geïnteresseerd bent in onze cultuur, haar verleden en de relatie tussen die twee. Maar zonder die interesse en kennis kun je best leven. Er zijn ontelbaar veel mensen die nooit een goed boek lezen, een behoorlijke film zien of in een museum komen en toch deugdzaam en gelukkig zijn. Daarnaast zijn er mensen die zich na of tijdens een studie geschiedenis ontwikkelen tot heel onfrisse types. Je komt ze nog wel eens ín de politiek tegen. Lets anders is of ik zonder geschiedenis zou kunnen of willen leven. Het antwoord is: nee. Voor mij is geschiedenis het ordeningsprincipe in mijn leven geworden.lk bekijk alles vanuit een historisch perspectief , ook als kind al. lk zou willen dat onze samenleving dat ook meer zou doen. Maar dat is net zoiets als willen dat mijn leerlingen ook van Beethoven , Mahler, Dickens of Couperus gaan houden. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Wat wij van waarde vinden in onze cultuur moeten we Doorgeven aan de volgende generatie. We moeten leerlingen mogelijkheden geven aan de samenleving deel te nemen en het bestaan te begrijpen . Bildung. Maar dat is geen eenvoudige opgave. Bovendien is een goede vorming geen enkele garantie tegen beestachtigheid. De Duitse officieren die leiding gaven aan de gruweldaden van de Wehrmacht aan het Oostfront hadden Schopenhauer in hun bagage zitten. Toch zit er niets anders op dan op hoop van zegen door te gaan met ons werk. 12 Frank Westerman Schrijver van historische non-fictie boeken, zoals De Graanrepubliek, Ingenieurs van de ziel en Stikvallei. Interview KLEIO 12-2013 blz. 20-21 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? 'Lering trekking van de fouten uit het verleden' zou te veel Eer zijn. Het zou al mooi zijn als de geschiedenis ons doet inzien in welke valkuilen we stappen. Sinds ik over de oorlog op de Balkan heb geschreven, ben ik erachter gekomen hoe merkwaardig onze mentale blik staat afgesteld op: de toekomst! Die treden we vrolijk naïef tegemoet, in de onbezorgde waan dat we de dag van morgen al kunnen zien, of op zijn minst: overzien. Hoe dom. Vooruitkijken gaat niet, we kunnen alleen kijken en terugkijken. Dit is onze tragiek: met de blik op het verleden marcheren we ruggelings de toekomst tegemoet. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Vertelkunst. Als je onderwerp dood en afgestorven is, moet je het eerst opnieuw tot leven wekken. 13 Wilfred Scholten Historicus en documentairemaker bij de NCRV. Won in 2012 de M.J. Brusseprijs voor beste journalistieke boek van dat afgelopen jaar. Interview KLEIO juli 2013 blz. 18-19 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? lk heb niet de illusie dat we van de geschiedenis leren, maar je steekt er altijd wel wat van op. Bovendien is het leuk om te weten waardoor iets ontstaan is en waarom we bepaalde dingen doen of uit welke tijd een bepaald gebouw komt. Kwestie van nieuwsgierigheid. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Door een enthousiaste leraar, die kan vertellen en verbanden Tussen gebeurtenissen kleurrijk kan uitleggen. Behandeld e gebeurtenissen chronologisch en hou op met dat modieuze thematische onderwijs (zoals 'Vrouwen door de eeuwen heen'). Het verhaal is de basis voor het vak, blijf dat vertellen. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Uitleggen wat gebeurtenissen betekenen: waar komt iets vandaan en wat zijn de achtergronden en wat betekent het voor de toekomst? Gewoon feiten kennen en analyses maken - kortom: wat je eigenlijk elke dag zelf ook doet. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? De canon is altijd een keuze en dus arbitrair. Maar een opsomming van feiten en gebeurtenissen die iedereen zou moeten weten is in deze geïndividualiseerde tijd geen luxe: het geeft naast binding bovendien wat relativering aan alle waan van de dag, waar veel mensen door sociale media wel erg in blijven hangen. 14 Arie Wilschut Lector Didaktiek van Maatschappijvakken. Hij promoveerde in 2012 op het proefschrift beelden van tijd. Interview KLEIO juni 2013 blz. 14-15 Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Dat leerlingen leren inzien hoe bepaalde episodes uit het verleden, en met name de verhalen daarover, voor ons nu van betekenis kunnen zijn. Het onderwijs houdt zich helaas veel te veel bezig met het reproduceren van feitelijke kennis waarvan iedere leraar eigenlijk wel weet dat die op termijn beslist weer zal worden vergeten. Onderwijs zou meer probleemgericht moeten zijn. Bijvoorbeeld: hoe komt het dat in alle culturen van de wereld godsdienstige gebouwen centraal staan in de omgeving, terwijl dat in de moderne westerse samenleving kantoortorens en andere statussymbolen zijn? Door die vraag te beantwoorden, leer je veel over geschiedenis, maar ook over het betrekkelijke van onze huidige westerse cultuur. Dat is de betekenis van geschiedenis Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Geschiedenisles leidt tot horizonverruiming in de tijd. Wie andere tijden kent, vindt de omstandigheden in zijn eigen tijd minder vanzelfsprekend, niet alleen omdat hij weet dat het ooit heel anders geweest is, maar ook omdat hij zich realiseert dat het heden zoals het is, grotendeels door toevallige ontwikkelingen is bepaald. Daar kun je grote en kleine voorbeelden van geven. Het bestaan van Nederland binnen de huidige grenzen heeft te maken met de toevallige afloop van krijgshandelingen tijden s de Tachtigjarige Oorlog, waardoor Vlaanderen, Brabant en Limburg tussen twee mogendheden opgedeeld raakten. Ook de niet zo bedoelde stichting van België die voortvloeide uit de opstand van 1830, heeft ermee te maken. Toch denken de meeste mensen dat het vanzelfsprekend is dat Nederland er is en dat er Nederlanders zijn zoals ze er tegenwoordig zijn. De arrogantie van het heden als zijnde de maat van alle dingen wordt door geschiedenis als het goed is fundamenteel ter discussie gesteld. Echte geschiedenis kan alleen bestaan in een democratie, maar een echte democratie kan ook alleen bestaan dankzij historisch denken. 15 Els Kloek Historica heeft een aantal spraakmakende publicaties geschreven, waaronder Vrouw des huizes, een cultuurgeschiedenis van de Nederlandse huisvrouw. Interview KLEIO april 2013 blz. 16-17 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Zonder kennis van het verleden blijft de mens een kind; met kennis van het verleden krijgt de mens een machtsmiddel in handen (zeg ik vrij naar Cicero). lk zie geschiedenis als een vorm van culturele bagage; zonder die bagage wordt het leven schraal. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Het is een cliché, ik weet het, maar geschiedenis is als reizen door de tijd. Dat gevoel doorgeven aan de leerlingen: dat is het belangrijkste. Zo leren ze dat je altijd zelf vragen aan het verleden kunt stellen. Basiskennis is daarbij wel een voorwaarde. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Ja. Het verleden an sich is een grote chaos. Om daar mee om te kunnen gaan, moet er een zekere ordening in geschapen worden. Als iedereen uit het verleden pikt wat hem of haar zoal van pas komt, blijft het verleden een chaos. Het is daarom goed om te proberen het onderling eens te worden over de belangrijkste gebeurtenissen, personen, jaartallen, ontwikkelingen. Ik vind dat Nederland erg krampachtig heeft gereageerd op de canon. We hebben hem zo open mogelijk geformuleerd, met allerlei mogelijkheden voor uitbouw, zijpaden, dwarsverbanden. Verder ben ik voor het aanleren van chronologie. Niet door het stampen van jaartallen uiteraard, maar inzicht in de juiste volgorde van dingen helpt enorm bij het begrijpen van geschiedenis. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Zorg dat leerlingen op een interessante manier kennis nemen van het verleden, zonder de leerlingen naar de mond te praten of te willen behagen. Leer dat je vragen aan het verleden kunt stellen, en ga niet meteen bij alles zeggen dat ze er een mening over moeten hebben. Daarvoor schiet hun kennis tekort en dat weten ze zelf het beste. 16 Chris van de Heijden Historicus, publicist en programmamaker. Onder andere bekend van zijn boek grijs verleden en de zwarte canon van de Nederlandse geschiedenis. Interview KLEIO december 2011 blz. 24-25 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Wij hebben geen toekomst en geen heden, alleen een verleden. Het verleden is ons oriëntatiepunt. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Zorg voor herkenning: probeer actualiteit aan te brengen in de lessen over het verleden. Link het verleden met her heden. 17 Ad van Liempt Tv-maker en publicist. Hij bedacht onder andere de tv-programma’s ‘Andere Tijden’ en ‘De Oorlog’ Interview KLEIO november 2011 blz. 12-13 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Geschiedenis zie ik als een eindeloze serie verhalen die mensen elkaar vertellen. En verhalen vertellen beschouw ik als de belangrijkste vorm van menselijk contact: vertellen, luisteren, open staan voor elkaars belevenissen en kennis. De verhalen kunnen alle denkbare vormen hebben, dat maakt ze alleen maar spannender en intrigerender. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Dat leerlingen enthousiast worden gemaakt voor geschiedenis; dat kan op allerlei manieren, maar vooral door het vertellen van verhalen die de leerlingen boeien. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Ik vind de canon nuttig, zeker voor het onderwijs. Hij brengt enige ordening aan en vestigt de aandacht op wezenlijke gebeurtenissen en belangrijke personen. Er zijn mooie verhalen omheen te vertellen. Maar de keuze is niet dwingend: docenten kunnen rond de canonvensters hun eigen keuzes bepalen en hun eigen verhalen vertellen. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Niet zoals mijn eerdergenoemde geschiedenisleraar het deed. lk ben er, eerlijk gezegd, trots op dat veel geschiedenisleraren voor hun lessen gebruikmaken van afleveringen van 'Andere Tijden', he t programma waarvan ik de eerste eindredacteur mocht zijn. Veel afleveringen zijn er heel geschikt voor, ik heb geregeld enthousiaste reacties van docenten gekregen over dit visuele lesmateriaal. 18 Jan Marijnissen Jarenlang fractievoorzitter van de SP in de tweede kamer en is groot voorstander voor meer aandacht voor de Nederlandse geschiedenis. Interview KLEIO september 2011 blz. 38-39 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? Het 'nut' van geschiedenis is moeilijk aan te geven. Van een Direct nut is geen sprake. Je mag slechts de hoop koesteren dat historisch besef mensen wat bescheidener maakt, stabieler en rustiger. Historische kennis kan bijdragen aan een beter begrip van de samenhang der dingen en de notie dat alles in beweging is. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? De canon heeft zeker nut. Een van de grote problemen voor leken in de geschiedenis is het plaatsen van gebeurtenissen in de tijd. Daardoor verdwijnt kennis weer even snel als ze is gekomen, bestaat er geen chronologisch inzicht en al helemaal geen besef van causaliteit. Hoe vind u dat geschiedenis aan een middelbare school moet worden gedoceerd? Tsja, hier past bescheidenheid. Het liefst zou ik de beantwoording overlaten aan de mensen die het vak verstaan Eén suggestie wil ik wel doen: haal mensen met een verhaal in de klas, en laat hen vertellen over hun wederwaardigheden. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Het belangrijkste is de oefening in bescheidenheid, ingegeven door ver- en bewondering over en voor de prestaties van onze voorouders. 19 Anton van Hooff Tot 2008 hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde veel historische boeken. Interview KLEIO juli 2011 blz. 46-47 Welk nut heeft geschiedenis volgens u? lk kan me erg vinden in de oude kreet van Joop Toebes: bestaansverheldering. In het verleden duiken verklaart soms waarom de dingen zijn zoals ze zijn en stelt anderzijds het vanzelfsprekende 'in vraag' zoals de Vlamingen fraai zeggen. Leren doe je niets van geschiedenis, maar je wordt er welwijzer van. Wat is volgens u het belangrijkste in geschiedenisonderwijs? Vensters openen op de historische dimensie van alles. Dus Niks met structuurbegrippen en allerlei andere abstracta, gewoon jonge mensen lekker maken voor het verleden. Denkt u dat de historische canon nut heeft voor het geschiedenisonderwijs? Ja, als skelet en niet als minimum; in het onderwijs wordt het minimum altijd het maximum. Dat wordt gevraagd, dus dat zal je leren. Hoe vind u dat geschiedenis moet worden gedoceerd? Nog meer dan zijn/haar collega's moet de leraar geschiedenis een belezen, ontwikkeld mens zijn die 'over alles' kan meepraten: geschiedenis moet immers- zie mijn eerdere antwoord - het bestaan verhelderen. 20