Netwerken als hefboom voor slachtoffers van

Netwerken als hefboom voor
slachtoffers van verkeersongelukken
Bachelor sociaal werk
Praktijkonderzoek: onderzoeksrapport
academiejaar: 2013-2014
Docenten: Britt Dehertogh, Ellen Schryvers en Hilde Maelstaf
Evy Gené, Birgit Deboel, Laura van Loon en Kim Van den Bergh
1
Inhoudstafel
Probleemstelling...................................................................................................................................... 4
HOOFDSTUK 1: De sociale netwerkmethode .......................................................................................... 6
1.1. Inleiding ........................................................................................................................................ 6
1.1.1. Indicaties en contra - indicaties om deze methode te gebruiken. ........................................ 6
1.2. Geschiedenis/ historisch perspectief ........................................................................................... 7
1.2.1. Technologische ontwikkelingen ............................................................................................ 7
1.3. Omgaan met een problematische situatie ................................................................................... 7
1.4. Structurele kenmerken van netwerken........................................................................................ 9
1.5. Functionele kenmerken .............................................................................................................. 10
1.6. Samenstelling netwerken ........................................................................................................... 11
1.7. Obstakels van het sociaal netwerk ............................................................................................. 12
1.8. Technieken ................................................................................................................................. 13
1.8.1. Boomtechniek ..................................................................................................................... 14
1.8.2. ecogram ............................................................................................................................... 14
1.8.3. De methode MantelScan ..................................................................................................... 14
1.8.4. De methode Maastrichtse Sociale Netwerk Analyse (MSNA) ............................................. 14
1.8.5. De methode Natuurlijk een netwerkcoach ......................................................................... 15
1.8.6. De methode Familie als Bondgenoot (FAB) ........................................................................ 15
1.8.7. Eigenkrachtconferenties (EKC) ............................................................................................ 15
HOOFDSTUK 2: Privacywetgeving ......................................................................................................... 17
2.1. Voorwaarden waaronder persoonsgegevens verwerkt mogen worden ................................... 18
2.2. Omgaan met de persoonsgegevens ........................................................................................... 19
HOOFDSTUK 3: Activering ..................................................................................................................... 21
3.1. Begrip activering ......................................................................................................................... 21
3.2. visies op activering ..................................................................................................................... 21
3.2.1. individuele disciplinering ..................................................................................................... 22
3.2.2. Moralisering ........................................................................................................................ 22
3.3. Activering in de praktijk.............................................................................................................. 23
3.3.1. Reflectieve en restrictieve activering .................................................................................. 24
3.4. Kritiek op activering.................................................................................................................... 25
HOOFDSTUK 4: trajectbegeleiding ........................................................................................................ 25
4.1. Betekenis trajectbegeleiding ...................................................................................................... 25
4.2. Het proces .................................................................................................................................. 26
2
4.3. Taken van de trajectbegeleider .................................................................................................. 27
4.4. Organisaties ................................................................................................................................ 27
HOOFDSTUK 5: Doelgroep..................................................................................................................... 28
5.1. Een verkeersslachtoffer .............................................................................................................. 28
5.1.1. Niet – aangeboren hersenletsel (NAH)................................................................................ 30
5.1.2. Psychologische gevolgen ..................................................................................................... 30
5.1.3. Stappen in het traject naar werk ......................................................................................... 31
HOOFDSTUK 6: Onderzoeksmethodologie............................................................................................ 32
HOOFDSTUK 7: Empirisch onderzoek .................................................................................................... 35
7.1. Inspiratiedag ............................................................................................................................... 36
7.1.1. Het gebruik van de netwerkmethode voor de inspiratiedag ............................................. 36
7.1.2. Belevenissen van de inspiratiedag ...................................................................................... 38
7.1.3. Omgaan met de privacywetgeving ...................................................................................... 39
7.1.4. Mogelijke hindernissen van de netwerkmethode .............................................................. 39
7.1.5. Toepasbaarheid binnen de werking .................................................................................... 41
7.1.6. Aandachtspunten voor VZW Rondpunt .............................................................................. 41
2. Intervisie ........................................................................................................................................ 42
7.2.1. Toepassing van de netwerkmethode .................................................................................. 42
7.2.2. Rapportering aan collega’s .................................................................................................. 43
7.2.3. Hindernissen van de netwerkmethode ............................................................................... 43
7.2.4. Interessante zaken .............................................................................................................. 44
7.2.5. Opleiding of volgende intervisies ........................................................................................ 45
Conclusie ............................................................................................................................................... 46
Bijlagen .................................................................................................................................................. 50
Bijlage 1: Overzicht verschillende methodes .................................................................................... 50
Bijlage 2: Ecogram ............................................................................................................................ 51
Bijlage 3: Mantelscan ........................................................................................................................ 52
Bijlage 4: interviews .......................................................................................................................... 55
Bijlage 5: CV ....................................................................................................................................... 59
Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 60
3
Probleemstelling
Volgens statistische gegevens uit 2013, waren er 29 220 arbeidsgehandicapte werkzoekenden
in Vlaanderen. Deze cijfers werden verzameld door VDAB. (VDAB, 2011) Het weer aan het
werk gaan na een verkeersongeval blijkt geen sinecure. In sommige gevallen kan men na het
ongeval weer aan het werk in de oude werkomgeving, mits een paar aanpassingen. Dit kan
dan besproken worden met de werkgever. Toch is dit niet voor iedereen een oplossing.
Wanneer een baan op de reguliere arbeidsmarkt te moeilijk is geworden na het ongeval zijn
er ook sociale werkvoorzieningen, waar men ten rade kan gaan. (VZW Rondpunt, nd. ) VZW
Rondpunt kwam meermaals in aanraking met personen die moeilijkheden ondervonden in het
zoeken van werk, na een verkeersongeval. Hierdoor werd het project ‘support @ work’
opgericht. Zij richten zich op de begeleiding van verkeersslachtoffers, veroorzakers en
nabestaanden. Tijdens de begeleiding heeft men ondervonden dat het inzetten van het eigen
netwerk, zowel professioneel als persoonlijk, een bijdrage kan leveren bij het vinden van een
job. Zo werd niet enkel de naaste familie van de cliënt betrokken maar ook ex-werkgevers,
vrienden, oud-collega’s, etc. Dit bleek te werken en op basis van dit succesverhaal
integreerden ze de sociaalnetwerkmethode binnen de begeleiding. VZW Rondpunt inspireert
andere organisaties om deze methode te hanteren door middel van inspiratiedagen. (Pieter
Sergoris, persoonlijke communicatie, nd.) Onder sociaalnetwerkmethode verstaat men het
volgende: “ De sociaalnetwerkmethode is de methode die het effectieve draagvlak van de
cliënt – wat betreft steunende sociale contacten – versterkt. “ (De Mönnink, 2012)
In samenwerking met VZW Rondpunt, zal volgende vraag onderzocht worden: “Hoe ervaren
de deelnemers de inspiratiedag en hoe zetten ze dit om in praktijk?” Dit wordt onderzocht door
middel van inspiratiedagen en een intervisie. Een inspiratiedag wordt georganiseerd door VZW
Rondpunt voor organisaties als VDAB, GOB en GTB om de netwerkmethode te introduceren.
De inspiratiedag zal zowel theoretische als praktische kennis bevatten. De theorie wordt
uitgelegd en verduidelijkt aan de hand van praktijkvoorbeelden. Daarna gaan de sociaal
werkers met enkele oefeningen aan de slag om de methode tastbaar te maken. Vervolgens
hebben de deelnemers een aantal maanden de tijd om de methode te integreren binnen de
algemene hulpverlening. Ervaringen worden gedeeld tijdens een intervisiemoment. In functie
van het onderzoek trachten we een algemeen beeld te krijgen over de onderzoeksvraag.
Om een sluitend antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag, werden er nog enkele
deelvragen toegevoegd. Deze vragen zijn hieronder terug te vinden:
1. Wat kan de netwerkmethodiek betekenen voor de hulpverleners van de organisaties
die deelnamen aan de inspiratiedag?
4
2. Wat zijn hindernissen en beperkingen van de methode?
3. Wat zijn indicaties om de netwerkmethode te hanteren?
4. Wat zijn tegen-indicaties om de netwerkmethode niet te gebruiken bij de doelgroep?
Het onderzoeksrapport is stapsgewijs opgebouwd. Volgend op de probleemstelling komt de
literatuurstudie. Hier wordt wetenschappelijk theoretische kennis beschreven op basis van
bestaande literatuur. De onderzoeksvraag was de basis om enkele kernthema’s te selecteren:
sociaalnetwerkmethode, privacy, activering, trajectbegeleiding en doelgroep. Daarna komt het
hoofdstuk onderzoeksmethodologie aan bod. Hier wordt de keuze van de methode toegelicht.
Nadien volgt het empirisch onderzoek, waarin de interviewvragen worden verwerkt. Het laatste
hoofdstuk bevat de conclusie van het onderzoeksrapport.
5
HOOFDSTUK 1: De sociale netwerkmethode
1.1. Inleiding
Bij VZW Rondpunt wordt er gebruik gemaakt van de sociaalnetwerkmethode, om dit te kunnen
kaderen volgt een verdieping van dit thema.
Een netwerk is “een groepering van mensen met wie één persoon (de centrale actor) min of
meer duurzame banden onderhoudt voor de vervulling van noodzakelijke levensbehoeften.”
(Hendrix, 1997) Naast de term sociaal netwerk gebruikt men ook wel eens de term
steunsysteem. Dit systeem heeft als doel het probleemoplossend denken te versterken. (De
Mönnink, 2012) De cliënt wordt de centrale actor genoemd, waarbij men zich focust op het
sociaal netwerk van de persoon in kwestie. De contacten uit zijn netwerk heeft hij nodig voor
het vervullen van zijn basisbehoeften, zoals emotionele steun, waardering, sociaal contact,
praktische steun, etc. Men tracht het sociaal netwerk in te zetten voor een latere tewerkstelling.
( Encyclo, 2012)
Het sociale netwerk van de cliënt bestaat uit zijn ruime omgeving. Familie, vrienden, partner,
buren, (ex) – werkgevers, collega’s, (ex) – klasgenoten, hulpverleners kunnen allemaal deel
uitmaken van het netwerk. Tijdens het leven komen er mensen bij het netwerk of verlaten
mensen het netwerk van de persoon (Klein Kranenberg; Van Dongen, nd). Het sociaal netwerk
kan de cliënt ondersteunen en een bijdrage leveren aan de oplossing van diens probleem.
Mensen met een psychische aandoening, ziekte of beperking hebben over het algemeen een
beperkter netwerk. Hierdoor komen zij sneller in een sociaal isolement terecht en zijn er minder
ondersteuningsmogelijkheden voor de cliënt. (Sok; Royers & Van Der Veen, 2013)
1.1.1. Indicaties en contra - indicaties om deze methode te gebruiken.
Er zijn enkele situaties waarin de netwerkmethode kan worden toegepast. De cliënt geeft aan
dat hij zich eenzaam voelt en weinig contact heeft. Hierdoor komt de persoon in een sociaal
isolement terecht. Een andere situatie kan zijn dat de cliënt aangeeft dat er geen evenwicht is
binnen de verhoudingen van het netwerk. Toch is het niet voor iedere cliënt aangewezen om
het netwerk te gebruiken. Wanneer de cliënt, het netwerk niet wenst te activeren, wordt deze
methode uitgesloten. (de Mönnink, 2012) Binnen de psychologie wordt de ideale cliënt
omschreven als YARVIS. Dit is een jonge, aantrekkelijke, rijke, verbale, intelligente en sociale
persoon. In de praktijk komt dit zelden voor. (Brysbaert, 2009) Wanneer de cliënt aan geen
enkele voorwaarde voldoet zal de netwerkreflex geen effectieve hulpverlening kunnen bieden.
6
1.2. Geschiedenis/ historisch perspectief
Al generaties lang heeft iedere persoon mensen om zich heen nodig om zijn basisbehoeften
te vervullen… Netwerken bestaan dus al vanaf het begin van de mensheid, maar doorheen de
tijd verandert deze voortdurend van vorm en belang. Elementen die deze veranderingen
beïnvloeden zijn onder andere tijd, plaats, maatschappij, cultuur en klasse. (Hendrix, 1997)
1.2.1. Technologische ontwikkelingen
De stijging van technologische ontwikkelingen heeft een invloed op de evolutie van sociale
netwerken. Een voorbeeld hiervan is het internet. Vroeger bestond het sociaal netwerk van
mensen enkel uit personen in hun directe omgeving. Internet heeft het voor velen mogelijk
gemaakt om hun netwerk uit te breiden. Zo is het mogelijk om contacten te onderhouden met
mensen die veraf wonen of verblijven. Dit wordt ook wel eens een cybernetisch netwerk
genoemd. (Hendrix, 1997). Poldermans (2008) spreekt van digitale netwerken. Dit wil zeggen
dat je niet meer met alle leden van je netwerk in rechtstreeks contact moet staan. Op deze
manier wordt het mogelijk om een netwerk op te bouwen met mensen over de hele wereld.
Ook de ontwikkeling van medicijnen heeft voor een verandering gezorgd. Denk bijvoorbeeld
aan anticonceptie, die leidde tot minder ongeplande zwangerschappen. Dit maakt dat de
gezinnen minder groot werden en daardoor ook het netwerk van mensen ging verkleinen. Bij
ouderen heeft dit als gevolg, samen met de vergrijzing, dat het grootste deel van hun netwerk
bestaat uit professionele hulpverleners dan gezinsleden. (Hendrix, 1997)
1.3. Omgaan met een problematische situatie
In deze paragraaf zullen we bekijken welke factoren een invloed hebben op onze
probleemoplossende vaardigheden. Ons persoonlijk netwerk speelt hier ook een belangrijke
rol in. Iedereen wordt namelijk wel eens geconfronteerd met stressoren. De manier waarop we
hiermee omgaan is daarbij erg van belang. Wanneer we zelf niet vaardig genoeg zijn om onze
problemen op te lossen is het dus van belang om over een goed sociaal netwerk te beschikken.
Hendrix (1997) geeft 6 factoren die ons in het proces van omgaan met onze problemen gaan
beïnvloeden:
De eerste factor zijn de doelstellingen, behoeften en waarden. Welke doelstellingen we voor
onszelf hebben opgesteld en naar welke waarden we leven, heeft een invloed op de manier
waarop we met problemen omgaan. Ter verduidelijking een voorbeeld: Mevrouw X heeft net
haar man verloren. Ze heeft altijd al weinig belang gehecht aan haar vrienden en familie. Haar
man was de enige belangrijke persoon in haar leven. Dit maakt dat ze weinig tot geen steun
7
zal zoeken bij haar sociaal netwerk, waardoor ze anders omgaat met de verwerking van haar
verdriet. (Hendrix, 1997)
Het probleemoplossend vermogen is het tweede element die een invloed zal uitoefenen. Dit is
een zeer ruim begrip. Het gaat dan ook over de sociale vaardigheden waarover de persoon
beschikt, de lichamelijke en geestelijke gezondheid, het zelfvertrouwen, etc. Als iemand een
goed probleemoplossend vermogen heeft, zal die persoon makkelijker terug zijn leven kunnen
leiden. Wanneer iemand niet beschikt over deze vaardigheid zal hij het moeilijker hebben de
draad weer op te nemen. (Hendrix, 1997)
De eerste twee beschreven factoren zijn elementen die zich afspelen binnen het individu zelf.
Volgende twee factoren spelen zich in de directe sociale omgeving af.
De derde factor wordt compenserende omstandigheden genoemd. Hierbij gaat het om alle
factoren die het leed van de persoon wat verzachten. Het kan gaan om een hobby, materiële
factoren, iets wat men graag doet of waar men veel steun van kan krijgen. Ook dit heeft invloed
op de manier waarop men met stressoren omgaat. Een ondersteunende of belemmerende
sociale omgeving kan ervoor zorgen dat de centrale actor goed met zijn stressor omgaat, maar
kan er tegelijkertijd ook voor zorgen dat het misloopt. Zo kan het gezin voor sommigen eerder
een ondersteunende omgeving zijn, terwijl het voor anderen juist een belemmerende
omgeving is. Ook sociale instanties zoals bijvoorbeeld het JAC kunnen zowel een
ondersteunende
als
belemmerende
rol
innemen.
(Hendrix,
1997)
De maatschappelijke achtergrond is de vijfde factor die een invloed kan hebben. De manier
waarop personen met hun stressoren omgaan kan beïnvloed worden door de omgeving waarin
men leeft. Als het in de omgeving gebruikelijk is om je problemen te negeren, is de kans zeer
groot dat ook de centrale actor dit gedrag zal overnemen en op deze manier met zijn
stressoren zal omgaan. Dit heeft te maken met de opvoeding van de persoon. Ook de
persoonlijke levensgeschiedenis is van belang in het omgaan met een stressor. Je coping
mechanisme zal aangepast worden als een bepaalde gebeurtenis zich herhaalt. Dit zal het
verwerkingsproces beïnvloeden. (Hendrix, 1997)
Zowel de maatschappelijke achtergrond als de persoonlijke levensgeschiedenis hebben een
invloed op de volgende vier factoren, namelijk: doelstellingen, behoeften en waarden,
probleemoplossend vermogen, compenserende omstandigheden en als laatste op de
ondersteunende of belemmerende sociale omgeving. (Hendrix, 1997)
Al deze factoren bepalen hoe we de stressor waarnemen, het beleven en ermee omgaan. De
persoonlijke levensgeschiedenis heeft betrekking op het netwerk. De betekenis die mensen
8
hieraan geven zal bepaald worden door hun doelstellingen en hun probleemoplossend
vermogen. Ter verduidelijking wordt er een voorbeeld gegeven. Een persoon is ervan
overtuigd, zijn problemen zelf te kunnen oplossen, waardoor hij onafhankelijk is. Wanneer de
persoon hulp nodig heeft, zal hij afhankelijker zijn van zijn netwerk. (Hendrix, 1997)
1.4. Structurele kenmerken van netwerken
Hoe ons sociaal netwerk in elkaar zit en aan de hand van welke kenmerken het kan bekeken
worden, wordt besproken in het volgende hoofdstuk.
Structurele kenmerken zijn kenmerken die verwijzen naar de vorm van het netwerk. Het zijn
volgens Schroots (2002) objectieve kenmerken van een sociale relatie. Het sociaal netwerk
kan worden verdeeld in 3 groepen namelijk onder familie en vrienden, kennissen en onder de
professionele hulpverlening (De Mönnink, 2012). We kunnen netwerken beschrijven aan de
hand van structurele kenmerken zoals (Hendrix, 1997 en Schroots, 2002) :
Het eerste structurele kenmerk is de samenstelling. De focus ligt op de leden van het sociaal
netwerk. Dit kenmerk gaat hand in hand met de netwerkomvang. Hierbij wordt gekeken naar
aantal leden van het sociaal netwerk. De onderlinge afhankelijkheid is het tweede kenmerk.
Hier onderzoekt men de onderlinge afhankelijkheid tussen leden. Frequentie van contact wordt
ook besproken bij de structurele kenmerken. Het zegt namelijk iets over het sociaal netwerk
wanneer de centrale persoon en het netwerk niet veel met elkaar in contact komen. De
bereikbaarheid is het volgende kenmerk. In de moderne samenleving woont een sociaal
netwerk vaak niet meer dicht bij elkaar. Vandaar zal je voor bepaalde zaken moeten rekenen
op andere mensen die deel zullen gaan uitmaken van het netwerk. Toch is het zo dat er vaak
intimiteit
heerst
op
afstand
door
technologische
ontwikkelingen.
Schroots (2002) spreekt hier ook van de geografische nabijheid. Als voorlaatste kenmerk is er
de variatie. Bij variatie worden volgende punten verstaan: variatie in geslacht, leeftijd, scholing
en burgerlijke stand van de personen in het netwerk van de cliënt. Hoe gevarieerder de
personen in de cliënt zijn netwerk, hoe gevarieerder het sociaal netwerk zal zijn. Als laatste
wordt de dichtheid besproken. Wat is de intensiteit van de onderlinge verbondenheid binnen
het netwerk? Opnieuw is de huidige westerse samenleving een belangrijk aandachtspunt.
Zoals al vermeld werd is er vaak sprake van een beperkt netwerk. Wanneer er zich een
probleem voordoet, zou het er voor kunnen zorgen dat de cliënt er alleen voor zou staan.
Verder zorgt het ‘kleine’ netwerk er ook voor dat er meer druk ontstaat op die beperkte kring.
Een voorbeeld zou kunnen zijn dat een gezinslid een niet- aangeboren hersenletsel (NAH)
heeft. Alle aandacht gaat dan naar dat gezinslid en de leden van zijn netwerk zullen alles op
alles moeten zetten om er te zijn voor die persoon. Wanneer de verschillende leden van het
netwerk samenwerken om de persoon met het NAH te steunen, kan dit zeker positief bekeken
9
worden. De onderlinge betrokkenheid is dus een belangrijke vorm van steun. (Hendrix, 1997;
Schroots, 2002) Een laatste structureel kenmerk is
Voldoende omvang. Je netwerk
inschakelen in een bepaalde situatie is in de huidige westerse samenleving niet makkelijk. Dit
komt doordat er vaak sprake is van een beperkt netwerk en er een grote mobiliteit heerst.(De
Mönnink, 2012).
1.5. Functionele kenmerken
Om ons sociaal netwerk en diens functie beter te leren begrijpen, worden in dit hoofdstuk de
functionele kenmerken besproken.
Deze kenmerken worden als subjectief beschouwd omdat ze de betekenis weergeven die
het sociaal netwerk heeft voor de centrale actor. (Schroots, 2002)
Hendrix (1997) en Hosman (1996) geven 8 functies van netwerken weer:
Allereerst is er de emotionele steun. Hierbij gaat het vooral om de aandacht, liefde en
betrokkenheid die iemand krijgt van zijn sociaal netwerk. Wanneer personen een probleem
ervaren, of te maken krijgen met stressoren, hebben ze vaak behoefte aan anderen die met
hen meeleven. Wanneer het sociaal netwerk de centrale actor laat voelen dat hij begrepen
wordt en het verdriet geaccepteerd wordt, ervaart hij emotionele steun van het netwerk. Een
tweede functie is de cognitieve steun. Deze functie helpt de centrale actor om informatie en
feedback te verkrijgen. Waardering is de derde functie. Deze functie is vooral van belang
wanneer de centrale actor te maken krijgt met stressoren. Het is dan belangrijk om bevestiging
en waardering te krijgen van het sociale netwerk. Normen, gedragsadviezen en voorbeelden
kunnen de centrale actor helpen moeilijke keuzes te maken. De normatieve steun is daarom
een belangrijke functie. Het helpt de centrale actor zich juist te gedragen en op die manier
afwijzing te vermijden. Eigen aan het mens-zijn is dat we nood hebben aan anderen. We willen
kunnen praten en onze gedachten uitwisselen. Sociaal contact is dus erg belangrijk. Daardoor
geeft het netwerk de persoon het gevoel ergens bij te horen. Het vormt de identiteit van de
persoon. Ook materiële steun is een functie van het sociale netwerk. Voorbeelden van
materiële steun kunnen zijn: geld lenen, onderdak bieden en gereedschap lenen. Net zoals bij
materiële steun, is praktische steun ook een functie van het sociaal netwerk. Hierbij denken
we vooral aan praktische steun zoals op de kinderen letten, helpen en schoonmaken. De
laatste functie is de sociale en maatschappelijke invloed. Leden van het sociaal netwerk
kunnen hem hulp bieden bij moeilijkheden en problemen die hij ondervindt. (Hendrix, 1997;
Hosman, 1996; Schroots, 2002)
10
Volgens Schroots (2002) staan de functionele en structurele kenmerken in nauw verband met
elkaar. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat een persoon niet echt een groot netwerk heeft omdat
deze het gevoel heeft dat hij niet genoeg aandacht of liefde krijgt van zijn netwerk. Dit houdt
dan zowel de netwerkomvang ( structureel kenmerk) als emotionele steun (functioneel
kenmerk) in.
1.6. Samenstelling netwerken
Volgens Hendrix (1997) kan het sociaal netwerk worden onderverdeeld in 3 sectoren, namelijk
de verwanten, vrienden en bekenden en maatschappelijke diensten. De onderzoekers Renier
en Gerris (2003) hebben hier eenzelfde visie op. Ook zij spreken van de verdeling in 3
sectoren. Een netwerk kan grafisch worden voorgesteld door middel van een ecogram. Deze
wordt later besproken bij de technieken. De grootte en samenstelling van het sociaal netwerk
verschilt per individu.
Bij verwanten gaat het vooral om personen zoals een levenspartner, kinderen, ouders,... Men
kan hierbij spreken over een intieme band. Hierbij speelt de bloedband een belangrijke rol. Dat
er in het familieverband geen keuze is, is kenmerkend. Niemand krijgt de mogelijkheid om de
samenstelling van zijn familie te kiezen. De centrale actor heeft daarom weinig inbreng in de
grootte van dit netwerkdeel. De partner en de grootte van het gezin kan wel gekozen worden.
Bovendien is de afstand en nabijheid ook een eigen keuze. Binnen een ecogram wordt de
afstand van de centrale actor bepaald door de relatie tussen de personen. (Hendrix, 1997;
Renier en Gerris 2003)
Vrienden en bekenden zijn personen die geen deel uit maken van de familie, maar met wie
de centrale actor regelmatig contact heeft. Bekenden zijn bijvoorbeeld buren, collega’s,... In
dit netwerkdeel kunnen de personen door de centrale actor zelf gekozen worden, in
tegenstelling tot de verwanten. Daarom is deze deelgroep dynamischer dan de verwanten.
(Hendrix, 1997; Renier en Gerris 2003)
Als laatste sector zijn er nog de maatschappelijke diensten. Dit kunnen scholen, hulpverlening,
rechtshulp,... zijn. Het gaat hier om maatschappelijke diensten of instanties waar de centrale
actor regelmatig gebruik van maakt. Het gaat hier echter niet om de effectieve diensten, maar
wel om de contactpersonen/vertegenwoordigers van de diensten. (Hendrix, 1997; Renier en
Gerris 2003)
Hieruit kunnen we besluiten dat er een aantal belangen zijn bij het inzetten van het persoonlijk
netwerk. Vertrouwen is hierbij zeer belangrijk. Het is aangewezen om het persoonlijk netwerk
in te zetten wanneer de hulpverlener merkt dat dit een bijdrage kan leveren binnen de
11
hulpverlening. Wanneer het sociaal netwerk wordt ingezet zal sociaal isolement dus vermeden
kunnen worden, wat dan weer een gunstig effect heeft op de cliënt en zijn welzijn.
Professioneel netwerk
Volgens Tonkens (2009) is het aandeel van de hulpverlener in een professioneel netwerk van
groot belang en heeft deze vooral een coördinerende rol. Het zijn de leden die hun capaciteiten
en grenzen aangeven. Door de sturende rol van de hulpverlener hebben de leden van het
netwerk minder zeggenschap over de gebruikte methode van de hulpverlening.
Krachten en hindernissen professioneel netwerk
Door de coördinerende rol van de hulpverlener, wordt het voor de netwerkleden minder
belastend. Hierdoor krijgen ze de kans om minder zware taken op zich te nemen. Bij
moeizamere taken kan de professional het over nemen van de netwerkleden. Dit kan als kracht
van het professioneel netwerk bekeken worden. Natuurlijk zijn er ook hindernissen. Een
professioneel netwerk bestaat uit meerdere professionals. Deze zijn niet altijd dezelfde en
heeft dus als gevolg voor de cliënt dat hij te maken krijgt met wisselende gezichten. Voor de
cliënt is dit niet zo vanzelfsprekend omdat hij zich telkens moet aanpassen aan de nieuwe
persoon. (Tonkens, 2009)
Over het belang van het professioneel netwerk kunnen we concluderen dat het noodzakelijk
is dat een hulpverlener een cliënt te allen tijde kan inlichten over waar hij hulp kan vinden voor
een specifiek probleem. Het professioneel netwerk heeft dus ook een coördinerende rol.
1.7. Obstakels van het sociaal netwerk
In dit hoofdstuk worden 4 factoren weergegeven die ervoor zorgen dat de steun vanuit het
netwerk uitblijft. Naast deze 4 factoren wordt er ook nog aangegeven wat mogelijke valkuilen
kunnen zijn van de maatschappelijk werker.
Een eerste factor is dat er minder steun geboden wordt. Doordat individualisering in de
maatschappij centraal staat, heeft dit als gevolg dat de mantelzorg is afgenomen. Dit is ook zo
bij de samenhorigheid in de buurten. Ook de collegialiteit is minder sterk aanwezig. Hierdoor
kan het zijn dat individuen in de huidige samenleving minder steun krijgen door hun netwerk.
(De Mönnink, 2012)
De cliënt die geen hulp vraagt of de geboden steun niet accepteert, dat is een tweede punt.
Alvorens mensen hulp gaan vragen aan een maatschappelijk werker, hebben ze vaak al hulp
gevraagd aan hun netwerk. Indien mensen de vaardigheid niet hebben, of het gewoon niet
willen vragen, is er een probleem. Op die manier kan het netwerk geen sociale sociaal netwerk
12
tijdig laten weten dat er problemen zijn. Verder is het van belang dat de cliënt en zijn netwerk
de communicatie onderhouden. (De Mönnink, 2012)
Een derde factor is dat het professioneel vangnet signaleert en
onvoldoende screent.
Beroepsgroepen die te maken hebben met cliënten of patiënten die problemen ondervinden
zijn bijvoorbeeld artsen en leerkrachten. Wat hier dan fout kan lopen is het feit dat de
professionals de problematiek niet opmerken bij de cliënten, waardoor ze tussen wal en schip
vallen. Dit komt omdat het enerzijds niet de taak is vak de aangegeven beroepsgroepen en
anderzijds doordat er weinig kennis is van elkaars bestaan in de psychosociale zorgketen en
ze de sociale werk groep vergeten. (De Mönnink, 2012)
Als laatste factor dat ervoor kan zorgen dat er geen steun kan komen van de omgeving is dat
het sociale netwerk steun biedt, maar geen effectieve steun. Het kan dus zijn dat schakels
uit het netwerk steun bieden, maar deze niet werkt of niet voldoende is. Hier zijn enkele
redenen voor. Een eerste reden is dat weinig mensen ervaring hebben in het omgaan met
vrienden, kennissen,… die in een crisismoment ervaren. Hierdoor ontstaat angst en
onzekerheid. Een andere reden kan zijn dat mensen uit de omgeving een andere visie hebben
op het idee hoe je met moeilijke gebeurtenissen moet omgaan. (De Mönnink, 2012)
Het gebeurt wel eens dat sociaal werkers foute interpretaties maken over het sociaal netwerk
van de cliënt. De meest voorkomende valkuil is het focussen op het aantal personen binnen
het sociaal netwerk in plaats van op de sterkte van de relatie. De sociaal werker kan ervan
uitgaan dat de hoeveelheid personen binnen het netwerk van de cliënt, een indicatie is voor
de emotionele stabiliteit van deze relaties. Dit mag echter niet zo geïnterpreteerd worden. Het
aantal relaties zegt weinig over de intensiteit ervan. Een cliënt kan immers voldoende steun
vinden bij een kleiner netwerk. De kans bestaat dat de relaties binnen een groter netwerk
eerder
oppervlakkig
zijn,
maar
dit
hoeft
absoluut
niet
zo
te
zijn.
Wat een andere valkuil kan zijn is dat de maatschappelijk werker de individuele of positionele
zaken uit het oog verliest. Dit kan bijvoorbeeld over de sociale vaardigheden gaan. (de
Mönnink, 2012)
1.8. Technieken
In voorgaande paragrafen werden definiëring, kenmerken, obstakels, samenstelling van het
netwerk en geschiedenis gekaderd binnen het onderzoeksthema sociale netwerkmethode. In
het volgende hoofdstuk worden een aantal technieken opgesomd die gebruikt kunnen worden
door professionele hulpverleners. Het doel van deze technieken is het vergroten van de
zelfredzaamheid van de cliënt, optimale ondersteuning en het uitbreiden van het sociaal
netwerk.
13
Een algemeen overzicht van de methoden kan in de bijlagen gevonden worden (Bijlage 1)
1.8.1. Boomtechniek
Deze techniek houdt 3 fases in. De eerste fase noemt de Mönnink (2012) de wortelfase. In
deze fase wordt de nadruk op het verleden van de cliënt gelegd. Hierbij worden vragen gesteld
zoals: wat kan de cliënt en wat vindt de cliënt leuk als hij terug kijkt naar zijn verleden. De
stamfase is de tweede fase. Hier komt het netwerk van de cliënt naar voor. Men gaat bekijken
welke personen belangrijk kunnen zijn voor het bereiken van het vooropgestelde doel. De 3e
fase houdt in dat men aan de handhaving gaat werken. Hiermee wordt gekeken naar hoe de
persoon contacten legt en deze onderhoudt. Deze fase wordt de kruinfase genoemd.
1.8.2. ecogram
Het ecogram probeert het netwerk zichtbaar in kaart te brengen. Hierbij staat de centrale actor
in het midden van een cirkel en worden de verschillende leden van zijn netwerk rondom de
centrale actor geplaatst. (Hendrix, 1997). De cliënt geeft aan waar een bepaalde persoon zich
bevindt ten aanzien van de cliënt. Heb je weinig contact met een persoon dan plaats je hem
in de buitenste cirkels, nauw contact positioneer je dichtbij de cliënt. Door na te denken over
zijn netwerk en hen een plaats te geven kan de cliënt nieuwe inzichten verwerven. Zo krijgt de
cliënt een overzicht van de aanspreekpunten en hulpbronnen maar ook van leegtes die
opgevuld kunnen worden. Op die manier kan de cliënt tot het besef komen dat zijn netwerk
groter is dan voordien gedacht. (Klein Kranenberg; Van Dongen, nd) In bijlagen kan er een
voorbeeld van een ecogram gevonden worden. (Bijlage 2)
1.8.3. De methode MantelScan
Met de hulp van de zorgverlener wordt een sociaal zorgnetwerk in kaart gebracht. Zo krijgen
hulpverleners en mantelzorgers een dieper inzicht over de huidig zorgsituatie. De MantelScan
houdt rekening met krachten en risico’s van het netwerk. Zo geeft de scan informatie over de
aard van de zorgvraag, de soort hulpverlening, de sociaal – emotionele toestand van de
mantelzorger en de aard van ondersteuning door het netwerk van de cliënt. (Klein Kranenberg;
Van Dongen, nd) In bijlagen kan een voorbeeld terug gevonden worden van de mantelscan.
(Bijlage 3)
1.8.4. De methode Maastrichtse Sociale Netwerk Analyse (MSNA)
Men gaat netwerkkaarten aanmaken om de maatschappelijke positie en het sociaal netwerk
te visualiseren. Om een netwerkkaart samen te stellen, beantwoordt de cliënt vragen over
familie, vrienden en andere betrokkenen. Zo wordt duidelijk welke personen een belangrijke
14
rol spelen in het leven van de cliënt, maar ook mogelijke obstakels kunnen zo aan het licht
komen. Dankzij de netwerkkaart kan men overgaan op gepaste specifieke hulpverlening die
het netwerk kan versterken. (Klein Kranenberg; Van Dongen, nd)
1.8.5. De methode Natuurlijk een netwerkcoach
Dit is een methode om het netwerk van de cliënt uit te breiden. Hierdoor zal de cliënt
eenvoudiger kunnen deelnemen aan de samenleving. Er wordt een stappenplan doorlopen
met de netwerkcoach. Men start met het opsommen van de wensen van de cliënt en met het
opstellen van een netwerkkaart. Vervolgens wordt er gewerkt aan de schaalvergroting van het
netwerk. De cliënt behoudt de controle omdat ze aangemoedigd worden om zelf stappen te
ondernemen en zo nieuwe sterktes te ontdekken van zichzelf. (Klein Kranenberg; Van
Dongen, nd)
1.8.6. De methode Familie als Bondgenoot (FAB)
Familieleden,
cliënt,
professionals
en
hulpverleners
komen
samen
en
wisselen
ervaringskennis uit. Deze methodiek is een training voor de hulpverlener. Hij leert veel bij door
de verhalen die verteld worden tijdens de sessies. Die ervaringskennis kan hij doorgeven aan
nieuwe cliënten om de samenwerking met familieleden gestroomlijnder te laten verlopen.
Goede samenwerking helpt de cliënt immers in zijn herstelproces. (Klein Kranenberg; Van
Dongen, nd)
1.8.7. Eigenkrachtconferenties (EKC)
A. EKC als methode
Op aanraden van docente Britt Dehertogh wordt de Eigenkrachtconferentie (EKC) uitgebreid
besproken. Dit is een techniek die een maatschappelijk assistent kan gebruiken in zijn
hulpverlening. Deze techniek is een onderdeel van de sociaal – netwerkmethode. Eerst wordt
het geheel van de conferentie geschetst, waarna het proces in de diepte wordt toegelicht.
(Klein Kranenberg; Van Dongen, nd)
Ingrijpende levensgebeurtenissen vereisen de nodige specifieke hulp. De eigen Kracht –
Coördinator brengt de cliënt samen met het netwerk. Samen met het netwerk wordt er gewerkt
aan een oplossing. De oplossing komt uitsluitend door de juiste samenwerking met het
netwerk, de coördinator functioneert niet als bemiddelaar. Hierdoor neemt de sociale cohesie
binnen het netwerk vaak toe. Het voordeel van deze methode is dat er zeker en vast sprake is
van hulp op maat. De cliënt behoudt verantwoordelijkheid over het eigen leven. (Klein
Kranenberg; Van Dongen, nd)
15
B. Definiëring EKC
De Eigen Kracht Conferentie vertrekt vanuit het idee dat het sociale netwerk van de jongere
gebruikt kan worden om samen tot een oplossing van het probleem te komen. Deze
vergadering wordt ingezet voor gezinnen waar kinderen een groot risico lopen of eerder in
contact kwamen met politie en/of justitie. We zijn het gewoon dat hulpverleners een gezin
begeleiden en de spanning geleidelijk aan wegnemen. Hier is het anders. Het gezin vraagt om
de hulp. Het is dus geen verplichte vorm van begeleiding. Dit zorgt wellicht voor meer motivatie
vanuit het gezin zelf. Het gezin draagt de volledige verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid
staat centraal binnen deze methodiek. De jongere moet in samenspraak met ouders, broers
en/of zussen, zijn/haar sociale netwerk contacteren en hen uitnodigen voor een gesprek.
Tijdens dit gesprek zoekt men naar een mogelijk plan voor het probleem. Tijdens dit gesprek
zijn hulpverleners niet aanwezig. De oplossing moet volledig vanuit de groep deelnemers
komen. (Welzijn en Zorg in Vlaanderen, 2010 – 2011)
C. De conferentie
De conferentie verloopt in een aantal fasen. Tijdens de eerste fase is er een probleembesef.
De ouders, de jongere zelf of een hulpverlener stellen een ernstig probleem vast. Men besluit
samen om een Eigen Kracht Conferentie aan te gaan. Vervolgens zoekt men naar een Eigen
Kracht – coördinator. Dit is een vijwilliger maar geen professionele hulpverlener. De
coördinator volgt een drie – daagse cursus. De coördinator ondersteunt het gezin en begeleidt
hen. Het is een belangrijk aanspreekpunt. Hij/zij helpt de familie bij de voorbereidingen. De
voorbereidingsfase neemt gemiddeld 6 – 8 weken in beslag. Tijdens deze fase zoekt men een
datum voor de bijeenkomst, een locatie, deskundigen, hulpverleners die uitleg kunnen geven,
de te bespreken vraag… Belangrijk is de keuze van de deelnemers. Het is de bedoeling om
zo veel mogelijk mensen uit het sociaal netwerk te mobiliseren. Het kunnen familieleden,
vrienden, collega’s, buren, (oud)klasgenoten, hobby-mensen zijn,.. Kortom iedereen die iets
betekent voor de familie. Gemiddeld zijn er 10 – 20 mensen aanwezig op de gezinsconferentie.
(Welzijn en Zorg in Vlaanderen, 2010 – 2011)
Wanneer alle praktische zaken geregeld zijn, kan de conferentie starten. De gezinsconferentie
verloopt in 3 fasen: de informatiefase, de overlegfase en de voorstellingsfase. (Welzijn en
Zorg in Vlaanderen, 2010 – 2011)
a. Informatiefase
De coördinator start de dag met het welkom heten van het hele netwerk. Om elkaar beter te
leren kennen, kan er een voorstellingsronde plaatsvinden. Dan start de informatieronde. De
hulpverlener en andere deskundigen leggen uit welke problemen zich afspelen binnen het
16
gezin. Verder geven zij aan of er momenteel begeleiding lopende is bij hulpverleners en wat
de aanwezigen zelf kunnen doen om het gezin verder te helpen. Vervolgens krijgt het netwerk
de tijd om vragen te stellen aan de hulpverleners. Daarna volgt een uiteenzetting over het
verloop en het doel van dit overleg. De coördinator vertelt maar blijft uiterst neutraal. Hij kiest
dus geen partij en oordeelt noch veroordeelt over één van beide partijen. (Welzijn en Zorg in
Vlaanderen, 2010 – 2011)
b. Overlegfase
Nu iedereen weet wat de bedoeling is van deze vergadering, trekken de coördinator,
deskundige en hulpverleners zich terug. Familie en vrienden gaan met elkaar in gesprek. Ze
wisselen gedachten uit. Dit gesprek kan 1 – 6 uur duren. Uiteindelijk stellen zij een plan op,
waarmee zij de problemen zullen oplossen. Dit plan wordt opgesteld in overeenstemming van
iedere aanwezige persoon. (Welzijn en Zorg in Vlaanderen, 2010 – 2011)
c. Voorstellingsfase
In de laatste fase wordt het plan voorgesteld aan de hulpverleners en de coördinator. De
coördinator bemiddelt en helpt mee aan het schrijven van het definitieve plan. Ook hier heeft
de coördinator geen enkele inhoudelijke aanvulling. Hij/zij neemt geen eigen standpunt in. In
dit plan is een omschrijving terug te vinden van het probleem gevolgd door afspraken en
voornemens om deze problemen in de toekomst te vermijden of volledig te verhelderen. De
gemaakte afspraken moeten controleerbaar zijn. Voorbeelden hiervan zijn: het aanbieden van
excuses, een wekelijks bezoek aan de therapeut, praten met de ouders… Het plan moet
getoetst worden aan een aantal criteria die moeten nageleefd worden om de veiligheid van het
kind te garanderen zoals het afmaken van de school, geen druggebruik, niet spijbelen.. Tot
slot wordt het plan ondertekend door alle aanwezigen. (Welzijn en Zorg in Vlaanderen, 2010
– 2011)
Maanden later neemt de coördinator contact om met de jongere, de ouders en de belangrijkste
steunpunten. Er volgt een follow – up gesprek. Tijdens dit gesprek kijkt men na wat er
gebeurde na de conferentie. Zijn de gemaakte afspraken nageleefd? Hebben de problemen
aan intensiteit afgenomen? Zijn de onderlinge relaties versterkt? Na het gesprek worden alle
aanwezigen bedankt voor de medewerking en er wordt geëindigd met een evaluatieformulier.
(Welzijn en Zorg in Vlaanderen, 2010 – 2011)
HOOFDSTUK 2: Privacywetgeving
17
Wanneer er met het netwerk van een cliënt gewerkt wordt, moet er voorzichtig omgegaan
worden met de persoonsgegevens van de cliënt. De wetgeving zegt hier het volgende over:
“ Art. 2. Iedere natuurlijke persoon heeft in verband met de verwerking van persoonsgegevens
die op hem betrekking hebben, recht op bescherming van zijn fundamentele rechten en
vrijheden, inzonderheid op bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer. “ (Wet van 8
december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de
verwerking van persoonsgegevens, nd)
De onderzoeksgroep maakt zich de bedenking of het nakomen van de privacywetgeving wel
vanzelfsprekend is wanneer er wordt gewerkt met het netwerk. Bij het werken met de
netwerkreflex komen er meerdere personen/kennissen/familieleden van de cliënt om samen
te zoeken naar tewerkstelling.
Als maatschappelijk assistent zijn we gebonden aan het beroepsgeheim. Volgens Encyclo
(2014) omvat “Een beroepsgeheim de zwijgplicht ten aanzien van vertrouwelijk aard, waarvan
men op grond van zijn positie of uitoefening van zijn beroep direct of indirect kennis draagt.“
(Belgische Federale Overheidsdienst, 2012) Door de evolutie in de technologie zoals
bijvoorbeeld het internet, … is het tegenwoordig zeer makkelijk om informatie over iemand te
verkrijgen. (Bescherming van persoonsgegevens in België, nd) Het gebruik van deze nieuwe
technologieën heeft zowel positieve aspecten, als negatieve. Het vereenvoudigt de
uitwisseling van informatie tussen bijvoorbeeld sociale diensten. Toch moet men rekening
houden met een aantal risico’s over de persoonlijke leefwereld van de cliënten. Personen
hebben niet langer volledige controle over wie er beschikt over zijn persoonlijke gegevens. Met
deze persoonlijke gegevens wordt alle informatie bedoeld rond een natuurlijk persoon. De
persoonsgegevens zijn gegevens uit de persoonlijke leefwereld van de betrokkene, maar
eveneens het professioneel kader van de persoon. Deze gegevens moeten met respect
behandeld worden en er moet rekening gehouden worden met de privacy van de persoon.
Wanneer er bij het gebruik van de netwerkmethode een bijeenkomst wordt gehouden met
personen uit het netwerk van de cliënt, zal er dus rekening gehouden moeten worden met de
privacy van de cliënt. Documenten die opgesteld worden moeten aan de cliënt meegedeeld
worden. Bovendien heeft de cliënt het recht om zijn dossier ten allen tijde in te kijken. Het is
van belang dat de maatschappelijk assistent transparant werkt.
2.1. Voorwaarden waaronder persoonsgegevens verwerkt mogen
worden
Als maatschappelijk werker moet je in sommige situaties contacten doorgeven aan andere
maatschappelijk werkers, andere diensten, … Je zal ook wel eens in contact komen met familie
18
van je cliënt om bepaalde gegevens op te vragen. Wanneer de netwerkmethode wordt gebruikt
zal er ook rekening gehouden moeten worden met de privacy van de cliënt In deze gevallen
ben je als maatschappelijk werker bezig met het verwerken of verwerven van
persoonsgegevens. (Bescherming van persoonsgegevens in België, nd) Wanneer de
maatschappelijk werker persoonsgegevens wil verwerken moeten er twee voorwaarden
vervuld worden. Er moet een specifieke doelstelling nagestreefd worden en de doelstelling
moet zich bevinden in één van de volgende zes gevallen.
1. Om de gegevens te mogen verwerken moet de cliënt zijn ondubbelzinnige
toestemming geven.
2. Het moet van groot belang zijn bij het uitvoeren van een overeenkomst of van
maatregelen die getroffen waren voor het contract waarbij de cliënt deze zelf heeft
gevraagd.
3. De gegevensverwerking moet zowel noodzakelijk zijn bij wet, decreet of ordonnantie.
4. Het moet een essentieel belang van de betrokken persoon beschermen.
5. De gegevensverwerking is essentieel voor het uitvoeren van een taak van openbaar
belang of bij de uitoefening van het openbaar gezag hoort.
6. Het moet cruciaal zijn om bij te dragen aan een gerechtvaardigd belang van de persoon
die de gegevensverwerking uitvoert of van een derde. Dit enkel en alleen als dat belang
of de rechten van de betrokken persoon niet voor gaan.
2.2. Omgaan met de persoonsgegevens
Bij het omgaan met persoonsgegevens moet diens kwaliteit gegarandeerd worden. Men
bedoelt hiermee dat ervoor gezorgd moet worden dat de gegevens up-to-date zijn wanneer
hiermee gewerkt wordt. Ook de vertrouwelijkheid van de informatie is zeer belangrijk. Dit wil
zeggen dat de hulpverlener moet garanderen dat andere medewerkers enkel de informatie
kunnen inkijken voor de uitvoering van zijn taken. De veiligheid van de gegevens is ook een
punt van aandacht. Ze moeten ten allen tijde beschermd worden. (Bescherming van
persoonsgegevens in België, nd)
De betrokken persoon heeft recht op informatie. Hij moet weten waarom zijn
persoonsgegevens verzameld worden. De betrokkene heeft ook het recht om vragen te
stellen. Dit kan gaan over de verzameling van de gegevens, de verwerking ervan, het doel van
de verzameling,…Hij heeft ook recht op verzet van de verwerking van de persoonsgegevens.
(Bescherming van persoonsgegevens in België, nd)
Bij de toepassing van de netwerkmethode krijgen een aantal mensen uit het netwerk inzicht
over de situatie van de cliënt. Dit hoofdstuk toont aan dat de maatschappelijk werker de
19
persoonlijke gegevens van de cliënt moet beschermen en moet toezien op het naleven van de
privacywetgeving. (Bescherming van persoonsgegevens in België, nd)
20
HOOFDSTUK 3: Activering
3.1. Begrip activering
De opdrachtgever van het onderzoek, VZW Rondpunt probeert maatschappelijk kwetsbare
groepen op te vangen en activering speelt hier een belangrijke rol. De organisaties de
deelnemen aan de inspiratiedag focussen zich eveneens op het vinden van werk voor het
cliënteel. Een hoofdstuk activering kan dan ook niet ontbreken in onze literatuurstudie. Dit
hoofdstuk wordt geopend met de definiëring en de doelstelling van activering. Deze afbakening
vormt de basis van het verdere hoofdstuk.
Activering vond zijn oorsprong bij de actieve welvaartsstaat in de jaren ’90 (Carpentier, 2011).
De dag van vandaag wordt het bekeken als een containerbegrip, dat zowel een hoge factor
van fascinatie als van frustratie kan krijgen (Grymonprez, Krols, Claessens, Dehertogh &
Maelstaf, 2010). Het wordt heel vaak geassocieerd met tewerkstelling, hoewel dit woord veel
meer omvat dan de zoektocht naar betaald werk. De online encyclopedie (2014) omschrijft
activering als “het activeren van cliënten om op een maatschappelijk gebied actief te worden.”
Men richt zich op maatschappelijk kwetsbare groepen. Tijdens het activeringsproces probeert
men de persoon, individueel sterker te maken en de zelfredzaamheid te verhogen om zo een
eigen inkomen te verwerven. De nadruk wordt steeds gelegd op duurzame arbeidsintegratie
(Carpentier, 2011).
De doelstellingen van activering kunnen bekeken worden vanuit 2 perspectieven. Enerzijds is
er de professionele activering en anderzijds de sociale of maatschappelijke activering. Bij de
professionele activering tracht men zich uitsluitend te focussen op het vinden van werk in de
reguliere arbeidsmarkt. Hierbij gaat men uit van het principe dat deelname aan de
maatschappij, persoonlijk geluk en welzijn enkel mogelijk is wanneer men arbeid verricht.
Bij de sociale of maatschappelijke activering vertrekt men bij de persoon en houdt men
rekening met de vele levensdomeinen en mogelijke problemen die hiermee gepaard kunnen
gaan. Vanuit deze invalshoek benadrukt men het belang van de algemene integratie in de
maatschappij. (Raeymaekers, 2011)
3.2. visies op activering
Activering kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden, wat zorgt voor verschillende
visies op activering. Het gevolg hiervan is het ontstaan van allerlei soorten activering. Je kan
het benaderen vanuit een emancipatorisch of moraliserend perspectief als vanuit een
disciplinerende visie (Grymonprez, Krols, Claessens, Dehertogh & Maelstaf, 2010).
21
3.2.1. individuele disciplinering
De disciplinerende benadering is zo’n 30 jaar geleden ontwikkeld door Murray maar werd in
2004 aangevuld door een Britse psychiater, Theodoor Dalrymple. Volgens Charles Murray
(1984) moet men kijken naar de plichten van het individu. Men opent het recht op een uitkering
wanneer men inspanningen levert of een job uitoefent om recht te hebben op een uitkering.
Disciplinerende activering wil de afhankelijkheidscultuur waarin sommige armen en werklozen
zich vestigen, tegengaan (Steenssens e.a. 2009 p. 1).Een sociale uitkering, zou negatief
werken op de werkbereidheid van deze doelgroep. De oplossing ligt bij de werkloze die
gestimuleerd moet worden naar de arbeidsmarkt door eigen inspanningen te leveren. Enkel
zo zal de persoon zich professioneel kunnen integreren in de maatschappij. (Tuteleers, 2007)
Thuis blijven en afwachten is verleden tijd. (De wakkere burger en Samenlevingsopbouw
Vlaanderen, 2011) Maatregelen worden dan ook getroffen en er ontstaat een systeem van
disciplineren, straffen en controleren. Er worden voorwaarden gesteld (Bv: werkbereidheid
aantonen), alsook de bijhorende sancties (Bv: schorsing op een uitkering) . Hier wordt de
negatieve visie op deze doelgroep versterkt en er wordt geen rekening gehouden met de
verantwoordelijkheid van onze samenleving (Grymonprez, Krols, Claessens, Dehertogh &
Maelstaf, 2010).
3.2.2. Moralisering
De samenhang van onze maatschappij wordt hier benadrukt. Via activering wil men de
afhankelijke groep (armen, werklozen en bijstandstrekkers) waarbij er weinig motivering is voor
arbeid en de overheersende groep waarbij arbeid een plicht is, dichter bij elkaar brengen. Op
deze manier meer kans geven aan stabiliteit binnen onze samenleving.
Er zijn ook 2 verschillende categorieën binnen de afhankelijke groep: ‘the deserving poor and
the non – deserving poor.’ Er wordt een onderscheid gemaakt tussen De ‘deserving poor’ zijn
de armen die door omstandigheden tijdelijk of definitief arbeid onbekwaam zijn. Ze hebben
een ernstige handicap of er overkwam hen een onverwachte en negatieve gebeurtenis. De
‘non – deserving poor’ waarbij men uitgaat van een individuele keuze om werkloos te zijn. (De
wakkere burger en Samenlevingsopbouw Vlaanderen, 2011).Het zou een morele onderklasse
zijn, die geen of weinig belang hecht aan sociale waarden zoals bijvoorbeeld arbeid, zegt
Etzioni en Murray (Etzioni, 1995; Murray,1994). Deze visie wordt nog steeds doorgetrokken.
Ter illustratie een voorbeeld: Persoon 1 kreeg enkele jaren geleden een ongeluk en zit
daardoor zonder werk. Persoon 2 heeft momenteel geen job en doet weinig moeite om aan de
huidige situatie iets te veranderen, hulp ketst deze persoon snel af. Murray geeft persoon 1
22
meer krediet dan persoon 2 omdat deze niet koos voor de werkloosheid (De wakkere burger
en Samenlevingsopbouw Vlaanderen, 2011).
Binnen deze benadering zien we een duidelijke link met het onderzoeksthema,
‘netwerkmethodiek bij verkeersslachtoffers.’ De verkeersslachtoffers hebben hun huidige job
moeten opgeven omdat zij moesten revalideren of niet meer over dezelfde capaciteiten
beschikken als voor het ongeval. Hierdoor moeten zij de zoektocht naar werk opnieuw starten
maar krijgen ze wel een uitkering omdat ze een job verloren, buiten de wil van de cliënt.
De
emancipatorische
benadering
verzet
zich
tegen
het
disciplinerend
proces.
Empowerment, de context en de specifieke noden en wensen van het individu staan hier
centraal. Dit proces start bij het leven van het individu. Men bekijkt zijn kwaliteiten, maar ook
de valkuilen, problemen, talenten, eigenschappen, vaardigheden... Elke cliënt werkt aan zijn
eigen traject waarbij men op zoek gaat naar een goed evenwicht tussen ondersteuning en
zelfredzaamheid. Het individu leert op een positieve manier, eigen vaardigheden verder te
ontwikkelen en nieuwe vaardigheden te ontdekken van zichzelf. Op die manier krijgt de
persoon rust en vertrouwen in zichzelf. Vanaf dan is integratie mogelijk en kan de persoon zijn
eigen leven weer opnemen. “Iemand als werkweigeraar beschouwen heeft dan ook geen
enkele zin.” Vanuit dit perspectief kijken we opnieuw naar het voorbeeld van Murray. Persoon
2 had weinig zin om opnieuw aan het werk te gaan. Hij zou dan ook geen hulp meer krijgen
volgens het gedachtegoed van Murray. Het emancipatorisch proces kijkt anders naar dit
voorbeeld. Men zou de persoon vragen stellen: ‘Waarom weigert deze persoon te werken?
Waarom is deze persoon gedemotiveerd? Wat beschouwt de persoon als werk? Welke rol
spelen (negatieve) ervaringen? Wat is uw perspectief op werk? Kampt de persoon met andere
problemen die zijn ‘motivatie’ om te werken in grote mate beïnvloeden?’ Deze vragen worden
gesteld om te kijken naar de betekenis van werk voor de persoon in kwestie, het belang van
andere levensdomeinen en de wensen van de persoon. De emancipatorische visie gaat uit
van een maatschappelijk schuldmodel. (De wakkere burger en Samenlevingsopbouw
Vlaanderen, 2011 en Steenssens e.a., 2007; Driessens & Van Regenmortel, 2006)
3.3. Activering in de praktijk
De visie is vrij theoretisch. Toch is het belangrijk voor de sociaal werker om de visie op de
juiste wijze om te zetten in de praktijk. Hieronder staan enkele aandachtspunten opgesomd
die steeds in het achterhoofd moeten zitten van de hulpverlener.
Begeleiding tijdens het activeringsproces is cruciaal. De begeleiding moet zowel op als naast
de werkvloer gebeuren. Tijdens de hulpverlening moet men opnieuw kijken naar het individu.
Men moet rekening houden met de valkuilen, vaardigheden, persoonlijke problemen op allerlei
levensdomeinen..
23
Hulpverleners staan in direct contact met de cliënt. De cliënt vertrouwt op de deskundigheid
van de hulpverlener. Net daarom is het erg belangrijk om de hulpverlener te ondersteunen
vanuit de organisatie waarin hij werkt. Collega’s onderling moeten ideeën kunnen uitwisselen,
de organisatie moet supervisiemomenten inplannen in het werkrooster. De hulpverlener moet
het gevoel hebben omringd te worden door kwalitatieve medewerkers die elkaar helpen waar
nodig. Verder is het ook belangrijk dat de hulpverlener vertrouwt op zijn eigen professionaliteit
en vaardigheden om optimale dienstverlening te kunnen garanderen ten aanzien van de cliënt.
De cliënt moet vanuit een breed perspectief bekeken worden. Heel wat mensen kampen met
problemen op verschillende levensdomeinen. Het is dan ook belangrijk om hier als
hulpverlener oog voor te hebben en contacten aan te gaan met andere organisaties. Een vlotte
samenwerking tussen verschillende hulpverleners zorgt voor een betere en aangenamere
werking. Een vakoverschrijdend overleg met zowel het professioneel als het sociaal netwerk
van de cliënt, kan voor een heldere blik zorgen.
Er is niet één bepaalde methodiek die succesvol werkt. Tijd, ruimte en middelen zijn elementen
om goede praktijken te ontwikkelen. Vervolgens is het belangrijk om de resultaten te bundelen
en te verspreiden zodat ook anderen hieraan kunnen verder werken. De organisatie moet
zichzelf evalueren, waarna wetenschappelijk onderzoek deze informatie kan bundelen en
beoordelen (De wakkere burger en Samenlevingsopbouw Vlaanderen, 2011).
3.3.1. Reflectieve en restrictieve activering
Mathijsen (2004) bekijkt activering vanuit een pedagogisch perspectief. Met de restrictieve
activering bedoelt men dat het uitgesloten individu zelf instaat voor aanpassing en verbetering,
zodat ze op de arbeidsmarkt kan treden. Vervolgens gaat men ook uit van een berekenbare
output, door op korte termijn vaardigheden bij te brengen, die nodig zijn voor de arbeidsmarkt.
Een toepassing van deze activering is VDAB. Zij bieden cursussen aan om specifieke
vaardigheden binnen een korte periode aan te leren. Het bijbrengen van deze vaardigheden
wordt beschouwd als standaardisering. De moraliserende en individueel disciplinerende
activering kunnen we hierin herkennen.
“Bij reflexieve activering worden ambivalentie en complexiteit niet verborgen of toegedekt,
maar als uitgangpunt genomen” (Matthijsen, 2004). Er wordt aandacht besteed aan het eigen
verhaal van het individu en mogelijke zaken die de participatie kunnen afremmen. Men mag
de complexiteit en uniciteit van iedere deelnemer niet links laten liggen. Door een open
houding is er meer ruimte voor probleemoplossend denken. “Condities voor sociaal en
gesitueerd leren kunnen worden gecreëerd” (Matthijsen, 2004).
24
3.4. Kritiek op activering
Men kijkt zeer kritisch naar activering. Binnen dit laatste onderdeel worden enkele kritische
bedenkingen toegelicht. Eerst en vooral is er een spanningsveld tussen het individueel en
maatschappelijk schuldmodel. Armoede en werkloosheid kunnen op verschillende manieren
bekeken worden en afhankelijk van de manier waarop je kijkt, kom je op andere oplossingen
of methodes (Grymonprez, Krols, Claessens, Dehertogh & Maelstaf, 2010).
Moraliserende en disciplinerende visies, zorgen voor ongelijkheid en sociale uitsluiting.
Werklozen zouden zelf instaan voor hun werkloosheid (individueel schuldmodel) en daardoor
gaan activeringsorganisaties hen activeren. Terwijl de aanpassing van de arbeidsmarkt geen
aandacht krijgt . Deze manier van beleid is aantrekkelijk, omdat deze snel en gemakkelijk is
(Vranken, 1998). De kans op integratie van deze maatschappelijk kwetsbare groep wordt ook
door stigmatisering gereduceerd. ‘Blaming the system’ zorgt eerder voor een fatalistische kijk
op de sociale fenomenen, daarbij worden de werklozen niet meer bekeken met de uniciteit die
ze hebben en verliest men daarbij de diversiteit van deze doelgroep (Tuteleers, 2007).
Een ander kritisch punt is de invulling van het begrip integratie. Activering, wordt als
economisch aspect bekeken, waarbij men professioneel moet ontplooien en dus bijdragen op
de arbeidsmarkt. Activering heeft ook een ruimere betekenis als enkel het economische
aspect. Het gaat om sociale- culturele integratie op maatschappelijk vlak.
HOOFDSTUK 4: trajectbegeleiding
4.1. Betekenis trajectbegeleiding
Met het oog op het toepassen van de netwerkmethode kunnen we onszelf de vraag stellen,
wie cliënten begeleidt in de zoektocht naar werk. Dat is de taak van de trajectbegeleiders. Ter
verduidelijking geeft dit hoofdstuk wat meer informatie over de verschillende organisaties die
25
trajectbegeleiding geven aan werkzoekenden, de inhoud van de job, alsook het proces dat
doorlopen wordt met de cliënt.
Trajectbegeleiding is opgericht om job begeleiding op maat van de cliënt te kunnen aanbieden.
Deze persoon ondervindt moeilijkheden om werk te vinden. Op deze manier krijgt de cliënt
extra hulp aangeboden en zal de professional samen met de cliënt een aantal stappen
ondernemen
om
op
die
manier
een
geschikte
job
te
vinden.
(VDAB,
2014)
Naast deze definitie kan het eveneens belangrijk zijn om volgende definitie van Peeterbroeck
(2009) in het achterhoofd te houden: “Trajectbegeleiding is een vorm van procesbegeleiding
waarbij personen die gewond raakten in een verkeersongeval aan informatie en
ondersteuning, in het zoeken van informatie en in het samenstellen, coördineren en opvolgen
van een ondersteuningspakket –bestaande uit mogelijkheden binnen het sociaal netwerk en,
indien nodig, de professionele hulpverlening- dat aansluit bij de noden en bijdraagt aan hun
re-integratie in de samenleving en de kwaliteit van hun leven. Deze vorm van begeleiding
doorheen het traject dat deze personen doormaken na een verkeersongeval is er op gericht
hen terug greep te laten krijgen op het leven”.
Nu dat er kort is weergegeven dat een trajectbegeleider de cliënt mee begeleid waar er steun
nodig is, zal nu het proces uitgelegd worden.
4.2. Het proces
Tijdens een eerste gesprek geeft de cliënt aan dat hij het moeilijk heeft om werk te vinden.
Vervolgens krijgt de persoon een trajectbegeleider toegewezen en kunnen volgende stappen
doorlopen worden:
Eerst vindt er een screening plaats. Hier zal de begeleider een globaal beeld proberen vormen
over de verwachtingen en mogelijkheden van de cliënt. Hierna zal de begeleider een traject
opstellen. Deze zal, zoals hierboven reeds vermeld, een aantal stappen omvatten.
Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat de cliënt problemen ondervindt bij het solliciteren. Dan zal de
begeleider sollicitatie coaching aanbieden. Een andere mogelijke stap kan zijn dat de
begeleider de cliënt aanraadt om een praktijkgerichte opleiding te volgen bij de VDAB of bij
Syntra. Dit moet echter wel mits toestemming van de begeleider. Naast deze stappen is er ook
nog de persoonsgerichte vorming. Hier kan bijvoorbeeld aan het zelfvertrouwen van de cliënt
gewerkt worden. Verder is er ook nog een individuele beroepsopleiding. Dit houdt dan in dat
de cliënt een opleiding zal volgen in een bepaald bedrijf en dan een contract kan krijgen van
onbepaalde duur. (VDAB, 2014)
26
4.3. Taken van de trajectbegeleider
Zoals men hierboven al kan afleiden, zal de begeleider, de cliënt, gedurende het hele proces
bijstaan.
Wat
de
trajectbegeleider
verder
nog
zal
doen,
zijn
volgende
zaken:
Als de cliënt om hulp komt vragen, is het de taak van de hulpverlener om deze vraag zo helder
mogelijk te formuleren. (VDAB, 2014)
Verder is het ook de taak van de trajectbegeleider om samen met de cliënt op zoek te gaan
naar oplossingen en hem correcte informatie te verschaffen. Naast deze 2 elementen is het
ook belangrijk om als trajectbegeleider, een vorm van steun en toeverlaat te zijn voor de cliënt.
Ook zal de hulpverlener ondersteuning moeten bieden op vlak van praktische, administratieve
en juridische zaken (Peeterbroeck, 2008). Volgens JAC (2014) is het ook nog belangrijk om
rekening te houden met de motivatie van de cliënt, want deze is van cruciaal belang. Verder
beslist de cliënt helemaal zelf welke stappen hij nu zal zetten, want op die manier kan hij zijn
leven zelf sturen.
4.4. Organisaties
Binnen deze paragraaf zullen enkele organisaties besproken worden die een belangrijke rol
spelen binnen het onderzoek. Het gaat om VDAB, GTB en GOB. Deze organisaties zullen
aanwezig zijn tijdens de inspiratiedag en vormen eveneens de populatie van dit onderzoek.
Wat is hun doelgroep? Daarover volgt wat informatie.
VDAB staat voor de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding. Het is een
Vlaamse overheidsdienst en deze heeft als taak werkzoekenden te bemiddelen en te
begeleiden naar een geschikte job. Als werkzoekende heb je de mogelijkheid een opleiding te
volgen of in begeleiding te gaan. Bij job begeleiding krijgt de werkzoekende specifieke hulp.
De hulpverlening legt zich toe op oriëntering, trajectbegeleiding of loopbaanadvies, afhankelijk
van de wensen van de cliënt. Verder lopen er ook specifieke trajecten voor kansengroepen:
50-plussers, anderstaligen, gedetineerden en personen met een arbeidshandicap kunnen een
aangepast traject volgen. Deze trajecten bieden de persoon een mogelijkheid om zo een kans
te verdienen op de arbeidsmarkt. De kansengroep arbeidshandicap sluit natuurlijk mooi aan
bij het onderzoeksthema: ‘Netwerkmethode bij verkeersslachtoffers.’ (VDAB, 2014)
GOB, ook wel Gespecialiseerde opleidings-, begeleidings- en bemiddelingsdienst, is een
onderdeel van VDAB. VDAB verwijst personen met een erkende arbeidshandicap door naar
GOB. GOB biedt de cliënten bijscholing aan vooraleer de stap wordt gezet naar de
arbeidsmarkt. GOB begeleidt elke persoon ongeacht de beperking en beroepssector. Er werd
een methode ontwikkeld om mensen met een niet – aangeboren hersenletsel,
autismespectrumstoornis en voor doven en slechthorenden te begeleiden. (De Clercq, 2014)
De studentengroep van dit onderzoek bezocht het UCBO (Universitair Centrum voor
27
Begeleiding en Opleiding) in Gent. Zij bieden enkele opleidingen aan op maat van de cliënt.
Het is een oriënteringscursus van enkele weken waarin de cliënten nieuwe talenten kunnen
ontdekken waarna er een stage volgt in een bedrijf. Op die manier kan de cliënt praktijkervaring
opdoen. (De Clercq, 2014)
Tot slot vormt GTB, Gespecialiseerde trajectbegeleiding en –bepaling van personen met een
arbeidshandicap, een laatste organisatie waarmee de onderzoeksgroep kennismaakte tijdens
de inspiratiedag. Dit is een erkende dienst door de VDAB. Zij begeleiden mensen naar een
gepaste job en ondersteunen hen om deze te houden. (GTB – Vlaanderen, 2013)
HOOFDSTUK 5: Doelgroep
5.1. Een verkeersslachtoffer
VZW Rondpunt ondersteunt personen die rechtstreeks of onrechtstreeks in aanraking kwamen
met een verkeersongeval. (VZW Rondpunt, 2014) Dit hoofdstuk geeft meer informatie over de
impact van een verkeersongeval, de gevolgen en de weg naar een nieuwe job. Voor velen is
28
het immers niet meer mogelijk om de huidige functie te blijven uitoefenen vermits de personen
met blijvende schade moeten verder leven.
Om een heldere definiëring te kunnen geven aan een verkeersslachtoffer, wordt het
containerbegrip verkeersongeval kort onder de loep genomen. Het praktijkboek Sociale
Zekerheid, geschreven door Johan Put (2007) omschrijft een verkeersongeval als “Ieder
ongeval in het wegverkeer waarbij één of meer al dan niet gemotoriseerde voertuigen zijn
betrokken en dat verband houdt met het verkeer op de openbare weg.” Het kan dus gaan om
een ongeval met een zwakke weggebruiker, een auto – ongeval, een arbeidsongeval van of
naar het werk… Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een eenzijdig en een tweezijdig
ongeval. Bij een eenzijdig ongeval is slechts één partij betrokken hoewel er bij een tweezijdig
ongeval minstens twee partijen betrokken zijn. (Peeterbroeck, 2008)
Wanneer ben je dan een verkeersslachtoffer? "Iemand die bij een verkeersongeval
lichamelijke, materiële en/of morele schade heeft opgelopen, kan gedefinieerd worden als een
verkeersslachtoffer. Heb je als slachtoffer een letsel opgelopen ten gevolge van een
verkeerssituatie waarbij een voertuig betrokken is, al dan niet op de openbare weg, dan word
je ook aanzien als een verkeersslachtoffer." Zo omschrijft Kim Peeterbroeck (2008) een
verkeersslachtoffer.
Een persoon kan op verschillende manieren betrokken raken bij een verkeersongeval. Je kan
de veroorzaker zijn, een slachtoffer, een getuige of een naaste. Iedere persoon heeft recht op
persoonlijke begeleiding.
Het leven van de betrokken personen ligt plots volledig overhoop en de toekomst van diezelfde
persoon kan in enkele seconden volledig wijzigen. Na het ongeval kan de persoon lichamelijke,
psychologische, strafrechtelijke en burgerrechtelijke gevolgen meemaken. Zo kan een
gezonde persoon plots verlamd zijn of de veroorzaker van het ongeval kan een trauma oplopen
waardoor de arbeid hervatten niet vanzelfsprekend is. (Peeterbroeck, 2008) Aangezien iedere
persoon anders omgaat met letsels is er specifieke hulpverlening, aangepast aan de noden
van de cliënt vereist. Hieronder volgt de handelingswijze van VZW Rondpunt.
-
Fysieke of mentale gevolgen van het ongeval beperken het slachtoffer in de zoektocht
naar werk. Wat vroeger geen probleem was, kan nu een hele opgave zijn. Indien de
cliënt hier moeilijkheden mee ondervindt kan VZW Rondpunt het slachtoffer begeleiden
en samen met het netwerk op zoek gaan naar een aangepaste baan. (VZW Rondpunt,
2014)
-
Naasten, de veroorzaker of de sociale omgeving kunnen eveneens begeleid worden
door VZW Rondpunt. Dit wordt verduidelijkt met een voorbeeld: een vrouw verloor haar
29
kind ten gevolge van een verkeersongeval. Nadien kwam de vrouw in een depressie
terecht. Haar huidige job moest ze opgeven.
VZW Rondpunt helpt ook hier met het zoeken naar een job, aangepast aan de
mogelijkheden van de persoon. (VZW Rondpunt, 2014)
Hulpverleners begeleiden moeilijk bereikbare groepen. Samen met de cliënt zoeken zij naar
een haalbare job, aangepast aan de mogelijkheden van de cliënt. Wat verstaan we onder
moeilijk bereikbare groepen? Binnen deze paragraaf wordt voornamelijk gekeken naar
personen met een niet-aangeboren hersenletsel, personen met een fysieke beperking en
personen met een mentale beperking. De begeleiding van deze doelgroep wordt hieronder
uitgeklaard.
5.1.1. Niet – aangeboren hersenletsel (NAH)
Er is sprake van een niet – aangeboren hersenletsel wanneer op latere leeftijd, een letsel aan
de hersenen ontstaat door een traumatisch of niet – traumatisch hersenletsel. Een niet –
traumatisch hersenletsel kan verschillende vormen aannemen. Het letsel wordt veroorzaakt
door processen die zich binnenin het lichaam bevinden. Het kan gaan om een epilepsie –
aanval, een beroerte, tumor, intoxicatie, zuurstoftekort… Een traumatisch hersenletsel
ontstaat door geweld, ook wel een slag op het hoofd. (NAH Samenwerkingsverband, 2011) Er
kan een onderscheid gemaakt worden tussen primaire gevolgen en secundaire gevolgen. De
primaire
gevolgen
zijn
zichtbare
en/of
onzichtbare
beperkingen,
bijvoorbeeld
persoonlijkheidsveranderingen, tumor.. De secundaire gevolgen hebben geen medische
oorzaak. Het heeft betrekking op de nood aan een aangepaste woning of de huidige job niet
meer kunnen uitoefenen.. (Peeterbroeck, 2008) Er zijn een aantal consequenties die een
impact hebben op de persoon in functie van het vinden van werk: motorische en lichamelijke
gevolgen, het geheugen (zaken onthouden), concentratie, werktempo, communicatie,
emotionele veranderingen, en/of gedragsveranderingen. (Tijtgat, 2008)
5.1.2. Psychologische gevolgen
Ieder slachtoffer reageert verschillend op het ongeval. De reactie is afhankelijk van de leeftijd,
de persoonlijkheid en de aard van de betrokkenheid. Het is een zeer ernstige gebeurtenis
omdat het leven van het slachtoffer volledig kan veranderen. Er is niet één juiste manier om
met de gevolgen om te gaan. Er zijn een aantal stoornissen die kunnen ontstaan na het
beleven van een traumatische ervaring: angstneurosen, paniekstoornis, fobie, post –
traumatische stress stoornis. (Peeterbroeck, 2008)
30
5.1.3. Stappen in het traject naar werk
Nadat uitgelegd werd, wat een NAH juist inhoudt zal er dieper ingegaan worden op het proces
naar werk. Dit proces verloopt anders dan een normale trajectbegeleiding. Het is belangrijk
om eerst een duidelijk dossier op te maken. Het dossier bevat informatie over het letsel zelf
maar probeert zich voornamelijk te richten op de wensen van de cliënt. Cliënten met een NAH
hebben vaak een beperkt ziekte-inzicht. Daarom is het belangrijk om de vraag van de cliënt
helder te krijgen. Tijdens de revalidatie worden de eerste stappen naar werk gezet. Men krijgt
er
functie
–
en
vaardigheidstrainingen.
Vervolgens
zullen
consultatiebureaus
de
ondersteuningsbehoefte van de cliënt trachten lokaliseren. Belangrijk hierbij is het
beantwoorden van de vraag: ‘Wat kan ik aan?’ Vervolgens volgt een beroepsoriëntering waarin
de cliënt een aantal beroepen leert kennen en in een beschermde omgeving kan uittesten.
Deze oriëntering wordt georganiseerd door GOB (zie Hoofdstuk 4) Via deze verkenning kan
de cliënt ervaren wat de jobs inhouden en kan er getoetst worden of de cliënt voldoende
competent is om de job ten goede te kunnen uitvoeren. Vervolgens kiest de cliënt samen met
de hulpverlener een geschikte sector. De cliënt kan op stage gaan binnen een bedrijf, een
opleiding volgen of specifieke coaching krijgen, afhankelijk van de mogelijkheden en wensen
van de cliënt. Dan breekt het moment aan waarop de cliënt de stap kan wagen naar de
betaalde arbeidsmarkt. Als hulpverlener begeleidt je de cliënt bij het solliciteren. De
hulpverlener fungeert als bemiddelaar. Binnen de nazorgperiode is de hulpverlener
beschikbaar voor vragen en problemen. De cliënt kan beroep doen op de hulpverlener indien
nodig (Tijtgat, 2008).
Helaas is het niet voor iedereen mogelijk om op de betaalde, reguliere arbeidsmarkt
tewerkgesteld te worden. Voor sommigen ligt het werktempo te hoog of beschikt de cliënt over
onvoldoende capaciteiten om de job te kunnen uitoefenen. Een aantal mensen komen terecht
in de sociale economie. We geven een korte opsomming van tewerkstellingsmogelijkheden:
-
Arbeidszorg biedt de cliënt de mogelijkheid om te groeien. Een persoon kan deeltijds
starten en op zijn eigen tempo vorderingen doormaken. Naarmate de persoon langer
in dienst is, heeft deze een routine opgebouwd en zal deze voltijds kunnen werken
binnen de organisatie. Men kan begeleid werken, atelierwerken of enclavewerken
(Tijtgat, 2008).
-
Vrijwilligerswerk is niet – betaalde arbeid. Toch ben je van wezenlijk belang in de
maatschappij. De persoon zet zich belangeloos in voor andere personen, het milieu,
de gemeente,… (Tijtgat, 2008).
31
-
Sociale werkplaats en kringloopcentra: Arbeid is een manier om talenten en
competenties te ontdekken. Deze organisaties zijn niet gericht op het maken van
winsten, wel op het ontplooien van kansen voor iedereen (Tijtgat, 2008).
-
Loopbaanbegeleiding zorgt voor begeleiding voor werkzoekenden. Een handicap
geeft de cliënt het recht op extra ondersteuning (Tijtgat, 2008).
-
Beschutte werkplaats geeft personen met een handicap de kans om talenten te
ontplooien en eveneens nuttig en betaalde arbeid te leveren (Tijtgat, 2008).
HOOFDSTUK 6: Onderzoeksmethodologie
In dit deel zal beschreven worden welke onderzoeksmethode gebruikt werd om het doel van
het onderzoek te bereiken.
Zoals beschreven in de probleemstelling, draait het onderzoek vooral om het betrekken van
het netwerk rond de cliënt bij het activeren of het zoeken naar werk. We werkten samen met
32
een organisatie, VZW Rondpunt. Zij waren eveneens de opdrachtgever van het onderzoek.
VZW Rondpunt gaf aan dat ze een eigen interpretatie hebben over de netwerkmethode en
deze zo toepassen op hun doelpubliek. De inspiratiedagen zijn als het ware ‘testmomenten’
om te kijken hoe de methode aanslaat bij andere organisaties (VDAB,GTB,GOB) en hoe ze
dit mogelijks integreren binnen hun werking. Het project staat nog in zijn kinderschoenen, dus
de tijd zal uitwijzen hoe doeltreffend deze inspiratiedagen zijn. De voornaamste doelgroep voor
deze methode zijn moeilijk bereikbare groepen die moeilijk werk vinden op de arbeidsmarkt.
Rondpunt organiseert twee maanden nadien een intervisie. Hier kunnen de deelnemers
persoonlijke ervaringen met de netwerkreflex terugkoppelen aan elkaar. De conclusies die
hieruit getrokken worden vormen een antwoord op onze onderzoeksvraag: “Hoe ervaren de
deelnemers de inspiratiedag en hoe zetten ze dit om in praktijk?”
We kozen voor een diepte-interview. Dit leek ons de meest aangewezen manier om de data
te verzamelen. Dit is een kwalitatieve onderzoeksmethode. De bedoeling is dat de interviewer
informatie en ideeën van de respondent(e) over het onderwerp tracht te krijgen. Het gaat vaak
over complexe materie en je krijgt een subjectieve invulling van de respondenten. De
bedoeling is dat de interviewer het gesprek niet te veel stuurt. Het gesprek moet vlot verlopen
en de opgestelde vragen moeten beantwoord worden. Dit wil echter niet zeggen dat er geen
ruimte is voor persoonlijke invulling of dieptevragen.
De duur van een diepte-interview kan variëren, maar meestal neemt men er toch een uur de
tijd voor. Het voordeel van deze onderzoeksmethode is dat de interviewer enerzijds goed kan
doorvragen, iets wat bij een enquête niet kan. Via deze methodologie krijg je gedetailleerde
informatie. Anderzijds kan het interview overal plaatsvinden. Hierdoor kan de respondent zelf
een plaats aangeven, waar hij of zij zich op zijn gemak voelt. Dit kan ervoor zorgen dat de
respondent niet geremd is in het geven van een antwoord. De nadelen zijn enerzijds dat je
geen algemene conclusies kan trekken, doordat je maar een beperkt aantal mensen kan
interviewen. Het tweede nadeel anderzijds is dat de respondent onbewust beïnvloed wordt
door de interviewer.
We namen het diepte-interview af aan het einde van de eerste inspiratiedag. De interviews
vonden plaats in de kantoren van VZW Rondpunt en werden individueel afgenomen. De
respondenten waren deelnemers van de inspiratiedag. Zij werken onder andere bij VDAB,
GTB, GOB.. In totaal bevroegen wij 20 respondenten. Door miscommunicatie duurde het
interview slechts 10 – 15 minuten. Zelf hadden wij een uitgebreider interview voor ogen, maar
dit kon niet gerealiseerd worden. Om onze onderzoeksvragen te kunnen beantwoorden,
vroegen we de opdrachtgever om contacten die een extra interview wilden afnemen. In mei
namen we nog 1 diepte-interview af met 2 GTB – werknemers in Gent.
33
Door de unieke aanpak van elke student leek het ons geschikt te werken met themavragen.
Het is mogelijk dat de vraag niet letterlijk op die wijze geformuleerd werd door de interviewer
maar het thema werd alleszins wel besproken. We plaatsten gezamenlijk de belangrijkste
onderwerpen in een overzichtelijk schema om een helder overzicht te bewaren over de
verkregen resultaten. Het doel van het empirisch onderzoek is het vinden van een antwoord
op de onderzoeksvraag.
Voor het opstellen van de vragen hebben we hulp gekregen van Britt Dehertogh, docente aan
de Artesis - Plantijn Hogeschool. We behandelden volgende thema’s:
- Ervaringen met het netwerk (voor de inspiratiedag)
- Ervaringen omtrent de inspiratiedag
- Toepasbaarheid binnen de organisatie
- Omgang met de privacy wet
- Bedenkingen
- Beeld over de intervisie
Op vrijdag 9 mei 2014 waren we met de groep aanwezig op de intervisie, georganiseerd door
VZW Rondpunt. Volgens Wil De Meer is een intervisie ‘ Een regelmatig gestructureerd overleg
van een kleine groep hiërarchisch gelijkwaardige professionals waarin vragen over het eigen
functioneren centraal staan.‘ Gelijkwaardigheid en vertrouwelijkheid zijn woorden die hier
zeker aan de orde zijn. Verder is het ook zo dat een intervisie uit 5 of 6 deelnemers bestaat,
dat er geen leider is en dat men om de 8 weken samenkomt. Weijers (2014)
Het doel van een intervisie is het bespreekbaar maken van moeilijkheden waar de werknemers
tegenaan lopen. Andere professionals kunnen de persoon adviseren en ondersteunen. Zo
kan de hulpverlener tot nieuwe inzichten komen en de cliënt weer goede begeleiding bieden.
Er nemen gemiddeld 5 – 10 personen deel aan een focusgroep. Samen met de moderator
wordt er gesproken over een specifiek thema, in ons geval gaat het dan over het gebruik van
de netwerkreflex. De deelnemers gaan met elkaar in gesprek. Het kan zelfs uitdraaien op een
discussie. Het is belangrijk om als moderator de deelnemers te stimuleren om ervaringen uit
te wisselen. De adviezen en ondersteuning helpen de hulpverlener om tot nieuwe inzichten te
komen die de begeleiding van de cliënt zullen bevorderen.
Bij het intervisiemoment waren er 2 deelnemers aanwezig. Andere personen van de
inspiratiedag hadden geen tijd of hadden de methode nog niet kunnen toepassen. Het gevolg
34
hiervan is dat er geen sprake was van een focusgroep, noch van een intervisie. De resultaten
geven geen algemeen beeld weer waardoor we moeilijk conclusies kunnen trekken.
Bovendien werd er vanuit Rondpunt van ons verwacht dat wij de intervisie zelfstandig zouden
leiden. We hadden ons voorbereid, maar niet met oog op het leiden van de intervisie. Uit
indirecte communicatie is er niet duidelijk gebleken dat wij als moderator moesten
functioneren. Desalniettemin verliep de intervisie redelijk vlot. Het gesprek duurde in totaal 50
minuten. Volgende thema’s kwamen aan bod:
- Toepassing van de netwerkmethode.
- Rapportering aan collega’s.
- Minpunten aan de netwerkmethode.
- Punten die zijn opgevallen bij het gebruik van de methode.
- Opleiding of verdere samenkomsten.
Door de beperkte opkomst wordt er een nieuw intervisiemoment gepland in September 2014.
HOOFDSTUK 7: Empirisch onderzoek
Er werden tijdens de inspiratiedag in totaal 20 interviews afgenomen. In mei volgde nog een
intervisie waaraan 2 personen deelnamen. De verkregen informatie vormt de kennisbron van
het empirisch onderzoek. De vragen zijn in de bijlagen terug te vinden. We bevroegen de
respondenten over hun bevindingen en ervaringen van de netwerkmethode. De vragen
baseren zich hier dan ook op.
Vooraleer we startten aan de vragen, gaven we de
respondenten wat meer informatie over onszelf maar ook over de doelstelling van het gesprek.
35
We bespraken elk thema afzonderlijk en verspreidden zo wat meer kennis over het gebruik
van de netwerkreflex.
Respondenten
We bevroegen 20 respondenten. Het waren voornamelijk vrouwen. We ondervroegen 3
mannen en 18 vrouwen. Onze respondenten behaalden allen een diploma in het sociaal werk.
De respondenten kwamen uit verschillende organisaties, waaronder VDAB (Vlaamse Dienst
voor
Arbeidsbemiddeling
en
Beroepsopleiding),
GOB
(gespecialiseerde
opleidings-
,begeleidings- en bemiddelingsdienst), GTB (gespecialiseerde trajectbepaling en –
begeleiding), de werkwinkel en een UCBO (Universitair Centrum voor Begeleiding en
Opleiding), dit is een onderdeel van GOB. Deze personen namen allen deel aan de
inspiratiedag van 28 februari 2014 of 2 mei 2014.
Organisatie
Aantal bevraagde personen
VDAB
12
GOB
5
GTB
3
We bespreken eerst de inspiratiedag en vervolgens wordt de intervisie behandeld.
7.1. Inspiratiedag
7.1.1. Het gebruik van de netwerkmethode voor de inspiratiedag
In dit onderdeel wordt uitgelegd waarom men deelnam aan de inspiratiedag en/of men de
netwerkmethode voordien al toepaste. We merkten een terugkerend patroon op bij dit
antwoord. Ze voelden zich getriggerd bij het ontvangen van de uitnodiging. Dit kwam doordat
ze zich aangesproken voelden door de thematiek. Enkelen kenden de organisatie, VZW
Rondpunt. Dit zorgde voor een extra beweegreden. Bovendien zorgde de doelgroep voor een
extra stimulans. Er wordt voornamelijk gewerkt met mensen met een beperking. Het kan gaan
om een arbeids-, medische of een fysieke beperking. Dit wordt verder verklaard in ‘Hoofdstuk
5 Doelgroep’. Het gevolg van de beperkingen is dat de mogelijkheden om werk te vinden op
de arbeidsmarkt meteen worden verkleind.
Via de inspiratiedag wilden de respondenten andere pistes uitproberen om meer opties te
creëren voor hun cliënten. Het leren van nieuwe methodes en het verkrijgen van inzichten
motiveerde de respondenten om de dag bij te wonen. Overigens leek de thematiek ook
36
waardevol binnen de eigen werking. Hoofdstuk 4 spitst zich toe op de verschillende
organisaties die aanwezig waren op de inspiratiedag. Een uitspraak van een respondent:
“Ja, ik probeer wel bij te blijven met nieuwe insteken, methodieken en dergelijke.” (Man, 48jaar)
De participanten van de inspiratiedag kwamen uit verschillende organisaties zoals eerder
aangegeven. Daarom wilden we graag weten of enkelen onder hen al notie hadden over deze
methode. Concreet gaat het dus om eerdere ervaringen of kennis omtrent de netwerkmethode.
Uit de antwoorden kunnen we besluiten dat de meeste respondenten wel al iets wisten over
het bestaan van de netwerkmethode maar bij de toepassing ervan, waren er enkele verschillen
op te merken. Voor een beperkt aantal mensen was deze inspiratiedag de eerste
kennismaking met het clusterbegrip ‘werken met netwerken.’ Het doel van de inspiratiedag
was immers om mensen te inspireren om de netwerkmethode te integreren binnen de werking.
Een aantal ondervraagden gaven te kennen dat ze het netwerk wel proberen te gebruiken in
de hulpverlening, maar uitsluitend wanneer ze op dat moment vastzaten met de cliënt. De
netwerkmethode wordt in dit geval dus gehanteerd als instrument om een andere weg in te
slaan met de cliënt wanneer de begeleiding dreigt vast te lopen.
Enkele hulpverleners vertelden ons dat ze bij de start van de inspiratiedag, het gevoel hadden
het netwerk reeds te betrekken in de begeleiding met de cliënt. Toch gaven ze aan dat de
invulling voor hen anders is. Ze leerden veel bij over de inhoud van het netwerk. Zij hadden de
naaste familie of de partner voor ogen maar het netwerk van de cliënt is groter dan dat. Buren,
werkgevers, collega’s, vrienden, ex- schoolgenoten maken immers ook deel uit van het
netwerk, maar daar waren de hulpverleners zich vaak niet bewust van. Ze werkten dus met
een deel van het netwerk. Om dit punt te verduidelijken volgen hieronder enkele citaten:
“ We werken al met de netwerkmethode, maar niet zo nadrukkelijk als er hier werd uitgelegd.
Eerder toevallig of wanneer het ons zinvol lijkt.” ( Vrouw, 29jaar)
“ Ik probeer bij sommige cliënten het netwerk in kaart te brengen maar dan wel beknopt.“
(Vrouw, 23 – 27jaar)
Toch past niet iedereen de netwerkmethode al toe. Een aantal personen gebruiken het eigen
netwerk om cliënten te begeleiden. Via deze inspiratiedag leerden ze ook het netwerk van de
cliënt doelbewust in te zetten om nieuwe kansen te creëren.
Bij deze vragen merkten we dat de organisatie waar de respondenten tewerkgesteld zijn,
bepalend zijn voor het al dan niet gebruiken van de netwerkmethode. Werknemers van GOB
en GTB zijn al veel bekender met de methodiek dan anderen. Zij gaven bijna allemaal te
37
kennen dat zij de methode al regelmatig toepassen, zij het in beperkte vorm. Ze vertelden ons
dat het gaat om organisaties die vaak uitsluitend te bereiken zijn na een doorverwijzing. Dat
maakt dat het doelpubliek van deze organisaties dan ook anders is dan pakweg VDAB. De
hulpverlening is veel specifieker omdat het cliënteel veelal maatschappelijk kwetsbaar is.
Hoofdstuk 4 en 5 bieden desgewenst meer informatie over de doelgroep en de organisaties.
Het werken met deze mensen is niet altijd eenvoudig. Ook het bereiken van de organisaties is
een moeilijkheid. Vaak komt het netwerk automatisch mee ter ondersteuning van de cliënt.
Een citaat verduidelijkt deze uitleg wellicht het beste.
“ We hebben bijvoorbeeld onlangs een doorverwijzing gehad vanuit de psychiatrie en dan
hebben we bij het zoeken naar werk van iemand die in het ziekenhuis verblijft, een stage
gedaan en nadien zijn we met het netwerk gaan kijken wat de beste eerstvolgende stap zou
kunnen zijn. (Vrouw, 30 – 35jaar)”
7.1.2. Belevenissen van de inspiratiedag
In het kader van onze onderzoeksvraag “Hoe ervaren de deelnemers de inspiratiedag en hoe
zetten ze dit om in de praktijk?” werd er een thema aan gewijd, om te polsen naar de ervaringen
van de deelnemers. De respondenten waren enthousiast over het gebruik van de
netwerkmethode. Een reactie van een respondent:
“ Het is een goede bewustmaker om er meer bij stil te staan. “ (Vrouw, 35jaar)
Er werd aangegeven dat het werken met het netwerk iets is dat je steeds in het achterhoofd
moet houden. De meerderheid van de deelnemers begon spontaan aan cases te denken
waarbij ze vast kwamen te zitten. Het gaf hen een nieuwe kijk op het dossier en had als gevolg
dat ze er op een andere manier naar keken. Zo zei één van de respondenten het volgende:
“ Ik denk aan dossiers waar ik mee vast zit. Ik zou het op deze manier ook eens kunnen
proberen. “ (Vrouw, 31jaar)
Zoals eerder vermeld is het bij een inspiratiedag belangrijk om de deelnemers te prikkelen en
hen zin te laten krijgen in het gebruiken van de methode. Dit kan gebeuren door de praktijk te
verwerken in de dag. De meerderheid van de deelnemers vond dit een positief aspect. Het
bleek voor een aantal respondenten ook nuttig om succesverhalen te aanhoren. VZW
Rondpunt gaf hen een specifieke case waarbij het gebruik van de methode voor een doorbraak
heeft gezorgd. Er werd geoefend met de methode door bijvoorbeeld met een CV aan de slag
te gaan. Zo vertelde één van de respondenten:
38
“Door de nieuwe insteek en de case oefeningen heb ik een duidelijker beeld kunnen vormen
over deze methode.” (Vrouw, 41 jaar)
7.1.3. Omgaan met de privacywetgeving
Een ander essentieel thema binnen het onderzoek is Privacy. De uitdieping gebeurt in 1.9
privacywetgeving. In dit hoofdstuk komt er sterk naar voor dat gegevens niet zomaar mogen
doorgegeven worden en gegevens op een specifieke manier moeten bewerkt worden. De
sociaal werker houdt dit steeds in het achterhoofd. Tijdens de inspiratiedag kwam het dan ook
spontaan ter sprake. Hoe je hiermee aan de slag gaat en/of je sociale media kan aangeven
als middel om het netwerk te bevragen, waren bedenkingen van één respondent. Volgens
VZW Rondpunt was dit zeker nuttig. Het zou als middel kunnen fungeren om het netwerk van
de cliënt te bevragen over eventuele werkgelegenheid.. Tijdens de interviews bracht de
meerderheid aan dat hun organisatie rekening houdt met de privacy van de cliënt. Daarmee
wordt bedoeld dat ze de cliënt een privacy-document laten ondertekenen. Zo vertelde een
respondent dat ze met een Multi-Elementen Advies werken. Hierbij moeten cliënten hun
toestemming geven, door middel van een handtekening, dat de trajectbegeleider met de arts,
psycholoog,.. contact mag opnemen en zaken mogen bespreken.
Verder gaven meerdere personen ook aan dat cliënten zelf te kennen geven wat ze willen
vertellen en dat je hen niet kan verplichten. Zij bepalen de regie. Zo zal de cliënt ook zelf de
personen kiezen met wie hij contact opneemt en wie welkom is bij een bijeenkomst. Belangrijk
is dan dat er vermeld wordt dat alle informatie tussen hen blijft. De bijeenkomst regelen kan
niet elke cliënt zelfstandig klaar krijgen gaf een respondent aan. Er wordt gewerkt met een
‘zwakkere’ doelgroep en het is voor hen niet vanzelfsprekend om zelf een netwerkbijeenkomst
te organiseren. Dit kan ervoor zorgen dat de maatschappelijk werker zelf contact zal moeten
opnemen met de leden uit het netwerk van de cliënt. Ook hiervoor zal toestemming nodig zijn.
De cliënt kan ook de beslissing nemen dat hij deze methode niet wil toepassen.
7.1.4. Mogelijke hindernissen van de netwerkmethode
Elke methode heeft zijn sterktes en zwaktes, ook de netwerkmethode. Tijdens het interview
kwamen de eerste indrukken van de aanwezigen hierover ook aan bod. De bedenkingen op
het persoonlijk en organisatorisch vlak werden hier besproken. Het meest voorkomende
argument was tijdsgebrek, dit zou het onhaalbaar maken om grote netwerkbijeenkomsten uit
te voeren. De bijeenkomsten zijn vaak ’s avonds en verschillende mensen zagen dit als een
hindernis. De voorbereiding voor deze bijeenkomst was ook een aandachtspunt. Het is
namelijk ook een zwakke doelgroep, waardoor de maatschappelijk werker de bijeenkomst zou
39
moeten regelen en iedereen o.a. contacteren. Deze vorm van intervisie vraagt veel
voorbereiding en dus ook tijdsbesteding. Een respondent van GOB heeft dit toch niet ervaren
als een obstakel :
“Ik denk wel dat wij als GOB een beetje verschillend zijn ten opzichte van VDAB. Dit omdat we
wat meer tijd hebben voor onze cliënten. Ook omdat we er minder hebben dan VDAB dus we
kunnen intensiever begeleiden. Dus het probleem van tijd is denk ik bij ons minder van
toepassing.” Vrouw, 36jaar.
Hoewel men unaniem besloot dat de netwerkmethode enorm efficiënt kan werken, zou men
dit enkel bij ‘moeilijke’ dossiers toepassen. Een moeilijk dossier is een dossier waarin geen
vooruitgang geboekt wordt of geen oplossing meer in zicht is voor de cliënt. Het frequent
toepassen klonk bij de meerderheid als onhaalbaar. Een andere bedenking was de taal. Een
deel van de doelgroep waarmee ze vaak in contact komen zijn migranten. Vaak is het moeilijk
om elkaar te verstaan en diepe gesprekken voeren wordt ervaren als moeilijk. Een tolk was
ook geen optie omdat deze te duur is voor de organisatie. Er zouden ook enkele voorwaarden
aan te pas komen. De cliënt moet er voor open staan en alle stappen moeten duidelijk
overgebracht worden naar de cliënt, anders is er sprake van een obstakel (1.7 De cliënt vraagt
geen hulp of accepteert de geboden hulp niet) Als er een netwerkbijeenkomst plaatsvindt, zou
er een document voor akkoord ondertekend moeten worden tussen de cliënt en de
maatschappelijk werker. Het document staat in direct verband met de privacy wet, zoals eerder
uitgelegd. Er was ook één van de geïnterviewde die als voorwaarde meegaf, dat de persoon
die eventueel job zou kunnen bieden aan een cliënt, een goede achtergrond en inzicht moet
hebben in de organisatie van tewerkstelling. Andere zaken die ter sprake kwamen, waren
bijvoorbeeld het overtuigen van de collega’s. De aanwezigen willen het graag overbrengen
binnen het team, maar het kon moeilijk worden om hen ervan te overtuigen
dat de
netwerkmethode effectief is en dat ze deze doeltreffend kunnen gebruiken:
“ Ik denk dat de collega’s misschien niet meteen overtuigd gaan zijn omdat ze niet heel de dag
hebben meegemaakt. Ik zal dit dus zo duidelijk mogelijk proberen door te briefen.” Vrouw,
32jaar.
Als laatste voorwaarde was er nog dat de bijeenkomst onder begeleiding van een professional
moest gebeuren omdat er anders mogelijks te weinig sturing kan zijn en de focus verloren
gaat. In de presentatie van de inspiratiedag werd wel vermeld dat je het “startschot” moet
geven en dat het vanaf dan vlot verloopt.
40
7.1.5. Toepasbaarheid binnen de werking
De manier waarop de verschillende organisaties de verkregen informatie zullen toepassen
wordt verder uitgelegd binnen deze paragraaf. We merkten duidelijk heel wat gemengde
gevoelens op bij de deelnemers. Enerzijds willen de respondenten de aangeleerde technieken
wel gebruiken zoals de CV, het ecogram (zie 8.2 technieken) en het opstellen van een tijdlijn.
Een duidelijke weergave van deze toepassing ziet u in de bijlage 5. Anderzijds is het
organiseren van een netwerkbijeenkomst niet vanzelfsprekend (zie 7.1.4 hindernissen van de
netwerkmethode). Verder gaf men ook aan dat men de methode zeker wil gebruiken bij
vastlopende cases.
Een ander deel van de groep was zeer gemotiveerd om de netwerkmethode te integreren
binnen de algemene werking. Ze zijn ervan overtuigd meer aandacht te vestigen op de cliënt
en diens netwerk. Deze groep is bereid om de andere collega’s in te lichten en de verworven
kennis aan hen door te geven.
7.1.6. Aandachtspunten voor VZW Rondpunt
Er werden een aantal werkpunten aangegeven voor een (mogelijke) volgende inspiratiedag
die opnieuw georganiseerd wordt door VZW Rondpunt. We kregen tips over de indeling en het
verloop van de inspiratiedag voor VZW Rondpunt. Dit was één van de laatste thema’s. Daaruit
bleek dat de dag iets korter had mogen duren voor de meeste deelnemers. Op die manier kan
er meer toegespitst worden op het praktische deel, wat voor het merendeel toch het
belangrijkste was. Zo vertelde een respondent het volgende:
“Als mijn collega’s de opleiding zouden krijgen zou ik het misschien op een halve dag proberen
te bundelen. Dan wat sneller over de theorie gaan. “ Vrouw, 31jaar.
Een aantal deelnemers gaven aan dat er meer oefeningen en praktijkvoorbeelden in de
inspiratiedag mochten zitten. Dat maakt het voor hen tastbaarder. De meerderheid van de
respondenten hebben de praktijk als inspirerend ervaren. Ze vertelden dat het aandeel
praktijkoefeningen groter had mogen zijn dan het aandeel theorie. Wat ook nog bleek uit de
interviews, is dat de deelnemers ernaar uitkeken om deze techniek met hun collega’s te delen.
Ze zagen meteen mogelijkheden om ermee aan de slag te gaan.
Er was nog een aandachtspunt van een deelnemer die veel gebruik maakte van de methode.
Ze vond het jammer dat er enkel gefocust werd op de succesverhalen. Zij stelde zich dan de
vraag: wat als het niet vlot verloopt? Hoe ga je er dan mee om? Voor deze respondent was
het belangrijk dat het realistisch bleef. Op die manier kunnen ze dan te weten komen hoe ze
daar mee zouden moeten omgaan.
41
Er kwam ook een voorstel om met alle aanwezigen nog eens samen te zitten om meer
concrete praktische hulpmiddelen te bedenken. Op deze manier kan je beter met de methodiek
aan de slag. Zo vertelde ze het volgende:
“Misschien, het is maar een idee, om samen met iedereen die hier aanwezig was, op zoek te
gaan naar praktische hulpmiddeltjes, iets op papier weet ik veel, waarmee je anderen ook kan
helpen. Zodat wanneer ze het eens niet meer weten met een cliënt, weten hoe ze met deze
methodiek aan de slag kunnen gaan.” (Vrouw, 36jaar)
Bij de vraag hoe de deelnemers het vervolg zien van deze dag, kregen we verdeelde
antwoorden. Er waren respondenten die zeer enthousiast waren over een intervisie en die
deze kans zeker wilden grijpen wanneer deze zich aanbood. Door intervisie zou men de kans
krijgen om ervaringen te delen en eventuele moeilijkheden met elkaar te kunnen bespreken.
Anderen waren er dan iets minder enthousiast over. Zo vertelde een respondent dat ze al
eerder had deelgenomen aan intervisies en hier geen goede ervaringen mee had. Het is
tijdrovend en daarom ook minder vanzelfsprekend voor een aantal respondenten. Het
merendeel van de deelnemers was wel overtuigd om deel te nemen aan een intervisie.
2. Intervisie
Zoals eerder aangegeven, waren er slechts 2 personen die deelnamen aan het
intervisiemoment. Beide personen werken bij VDAB. De dame werkt in de werkwinkel, de man
in het oriëntatiecentrum. In het hoofdstuk ‘Methodologie’ bespraken we reeds de te
behandelen thema’s maar ter ondersteuning staan ze hier nogmaals opgesomd.
-
Toepassing van de netwerkmethode
-
Rapportering aan collega’s
-
Hindernissen aan de netwerkmethode
-
Interessante zaken
-
Opleiding of verdere samenkomsten
7.2.1. Toepassing van de netwerkmethode
We kunnen besluiten dat het doel van de inspiratiedag bereikt is. De netwerkmethode wordt
toegepast binnen de eigen werking. Toch moeten we kritisch blijven. Er waren slechts 2
42
personen aanwezig op de intervisie en daarboven komt nog eens dat één van de personen de
netwerkmethode nog maar één keer heeft ingezet De man heeft de methode wel al meermaals
gebruikt in de oriëntatie van de cliënten, die twee weken duurt. Zo moeten de cliënten een
tijdlijn opstellen waarin ze belangrijke gebeurtenissen in hun leven noteren. Op die manier zag
de man een link met het netwerk en vroeg hij aan een aantal deelnemers of ze nog contact
hadden met de mensen van bijvoorbeeld zijn middelbare school. Opvallend is het fenomeen
dat cliënten er steeds vaker alleen voor staan. Daarnaast is bellen vaak een moeilijke opgave
voor mensen. Het netwerk contacteren is een taak voor de cliënt. het lijkt evident om te
telefoneren maar dat is het klaarblijkelijk niet. Vele cliënten zijn zenuwachtig om te bellen met
anderen.
“ Zo was er een cliënt die na de groepssamenkomst pas ging bellen naar iemand die hij kende
omdat hij niet durfde te bellen waar andere personen bij waren. “ (Man, 54 jaar)
Voorlopig wordt de netwerkmethode sporadisch toegepast. In de toekomst streeft de man naar
een systematische hantering. Voor de dame is het moeilijk om de methode toe te passen. Dat
komt voornamelijk door het tijdsgebrek. Dit komt later nog aan bod in het onderdeel
‘hindernissen aan de netwerkmethode.
7.2.2. Rapportering aan collega’s
Op een teamvergadering had de man uit het oriëntatiecentrum de netwerkmethode uitgelegd
aan zijn collega’s. Hij vertelde dat ze hier zeer enthousiast op reageerden en eigenlijk zelf ook
wel eens aan zo’n inspiratiedag hadden willen deelnemen. Wanneer er verder doorgevraagd
werd of het mogelijks aan andere collega’s uit het werkveld kon verspreid worden, kregen we
volgend antwoord: ‘Is het onze taak wel om dit door te geven aan andere trajectbegeleiders,
is dit niet iets wat vanuit de opleiding moet komen?’ De dame vertelde over de netwerkmethode
aan de collega’s waarmee ze intensief samenwerkt. Op een overlegmoment heeft ze dit niet
gedaan omdat ze daar geen mogelijkheid in zag, wegens tijdgebrek. Ze vroeg zich wel af of
het misschien een idee zou kunnen zijn om de methode kort uit te schrijven en door te mailen
naar de collega’s.
7.2.3. Hindernissen van de netwerkmethode
De deelnemers ervaren geen belemmering aan de netwerkmethode zelf, maar wel aan het
gebruik ervan. Het tijdsgebrek maakt het haast onmogelijk om de netwerkmethode te
betrekken. De vrouw, werkzaam in De Werkwinkel, beschikt over een groot cliëntenbestand
waardoor ze de meeste cliënten slechts één keer ziet. Ze geeft hen praktische tips en
vervolgens gaan de cliënten zelfstandig verder op zoek of worden ze doorverwezen naar
43
andere bevoegde instanties. Hierdoor is het moeilijk om het netwerk te betrekken. Ze gaf aan
dat ze dit ging proberen op te lossen door de cliënten een huistaak mee te geven. De opdracht
zou dan inhouden dat de persoon zelf eens moet nadenken of er personen in het netwerk zijn
die hem kunnen helpen bij het zoeken van werk. Het netwerk kan eveneens hulp bieden bij
praktische zaken zoals zorgen voor opvang van de kinderen tijdens sollicitatiegesprekken. Ook
het cliënteel waaraan hulp geboden wordt vormt een probleem. Het cliënteel is veelal
laaggeschoold of anderstalig. Een vlot en diepgaand gesprek voeren is niet vanzelfsprekend.
Zoals hierboven werd aangegeven, hebben de hulpverleners een beperkt contact met de cliënt
waardoor enkel de belangrijkste zaken meegedeeld worden in het gesprek. Zo is er vaak te
weinig tijd om het netwerk ter sprake te brengen.
Een andere hindernis die werd aangegeven is dat de samenwerking tussen de deelnemende
organisaties niet optimaal verloopt. Enkele jaren geleden was er een veelvuldig contact tussen
VDAB, GTB en GOB. VDAB stuurt een deel van het cliënteel door naar de gespecialiseerde
zorgorganisaties. Vroeger vond dan een gesprek plaats tussen een trajectbegeleider van
VDAB samen met de cliënt en een trajectbegeleider van GOB/GTB. Wegens tijdsgesprek is
dit niet meer mogelijk. VDAB maakt een verslag op en stuurt dit via e-mail door naar GOB
en/of GTB. Toch had deze mondelinge overdracht van dossiers een belangrijke waarde. Het
eerste contact was gelegd tussen de cliënt en de nieuwe trajectbegeleider, de dossierinhoud
was helder omdat vragen onmiddellijk teruggekoppeld konden worden en er kon samen kort
nagedacht worden over een aanpak. Nu werken de diensten dus veel individueler.
7.2.4. Interessante zaken
Nu de deelnemers van de inspiratiedag 2 maanden de tijd hadden om de methode toe te
passen, kwamen er een aantal opmerkelijke zaken naar boven bij de deelnemers. De man
vroeg zich af waarom men nu pas met dit idee naar buiten komt. Hij stelde zichzelf de vraag
waarom hij cliënten nooit eerder bevroeg over personen die de cliënt kunnen ondersteunen bij
het vinden van een geschikte job.
“Het gebruik van het netwerk kwam wel eens aan bod, maar dit beperkte zich enkel tot het
netwerk van de trajectbegeleider. Zo werd er af en toe eens bij gekende organisaties gepolst
of er werkgelegenheid was voor een bepaalde cliënt.” (man, 54 jaar)
Verder werd het volgende punt ook kort besproken:
“Het is een moeilijke opgave voor cliënten om referenties weer te geven bij het maken van
een CV” (man,54 jaar)
44
Referenties weergeven op een CV blijkt niet makkelijk. Toch konden de trajectbegeleiders hier
maar moeilijk een verklaring aan geven. De vrouw denkt dat schaamte het grootste probleem
is.. Verder vormt Taal vaak een barrière. De man dacht hier helemaal anders over. Hij merkte
op dat sommige cliënten zeer beperkte referenties hebben of geen positieve referenties. Een
cliënt kan ontslagen worden wegens faillissement van het bedrijf maar kan ook ontslagen
worden door een ruzie met de werkgever of om dwingende redenen. In het laatste geval is
deze referentie niet waardevol en kan men deze referentie dan ook beter niet vermelden op
het CV.
7.2.5. Opleiding of volgende intervisies
In het laatste hoofdstuk wordt besproken of de deelnemers het een eventuele meerwaarde
zouden vinden om een opleiding te creëren rond het gebruik van het netwerk. De deelnemers
waren het hierover unaniem eens: dit zou een zinvolle opleiding zijn. VZW Rondpunt gaf aan
dat dit idee werd goedgekeurd en dat Spoor 21 hiermee aan de slag ging gaan. Er zouden 2
soorten opleidingen gegeven worden. De eerste opleiding zou een kennismakingscursus zijn,
gelijkaardig aan de inspiratiedag. Op die manier krijgen trajectbegeleiders inzichten over wat
de methodiek juist inhoudt. Een tweede opleiding zou dan een intensievere cursus zijn, waarin
men meermaals zou samen komen en casussen gaat bespreken. De tweede cursus verwacht
wel een zekere basiskennis van de deelnemers.
Een tweede intervisiemoment kwam ook ter sprake. Dit is ook eerder aangegeven in het
hoofdstuk methodologie. Dit moment zal binnen 4 maanden doorgaan. Tijdens het tweede
intervisiemoment zou men zich willen toespitsen op problemen en succesverhalen. De
deelnemers nemen eigen casussen mee die samen met andere collega’s worden behandeld.
Ook dit vonden de deelnemers een zinvol idee, zodat ze opnieuw zaken en casussen van
collega’s kunnen aanhoren. Verder leek het hen ook nuttig omdat ze wellicht technieken van
elkaar kunnen leren en op die manier zelf mee aan de slag kunnen gaan bij hun cliënteel.
45
Conclusie
In dit hoofdstuk vormen we het besluit op basis van de voorgaande besproken thema’s van
het onderzoeksrapport. We onderzochten hoe de deelnemers de inspiratiedag beleefden en
op welke manier ze dit eventueel in de werking van de organisatie zullen integreren, dit vormde
de basis voor ons rapport. Het onderzoek was in opdracht van VZW Rondpunt, met als
onderzoeksgroep: VDAB, GOB en GTB. We geven onze deelvragen weer om deze paragraaf
helder te kaderen.
1. Wat kan de netwerkmethodiek betekenen voor de hulpverleners van de organisaties die
deelnamen aan de inspiratiedag?
2. Wat zijn hindernissen en beperkingen van de methode?
3. Wat zijn indicaties om de netwerkmethode te hanteren?
4. Wat zijn tegen-indicaties om de netwerkmethode niet te gebruiken bij de doelgroep?
Deze conclusie is gebaseerd op kennis die we verworven hebben tijdens het schrijven van de
literatuurstudie alsook ervaringen van de deelnemers van de inspiratiedag en de intervisie.
Graag willen wij de aandacht vestigen op het feit dat er slechts 2 personen aanwezig waren
op de intervisie. Dit maakt het moeilijk om algemeen vormende besluiten te nemen. Dit zou
een vertekend beeld geven van het onderzoeksrapport.
Tijdens onze zoektocht naar literatuur botsten we als groep op een aantal moeilijkheden. Het
vinden van geschikte bronnen die toepasbaar zijn binnen het onderzoeksthema verliep
moeizaam. De methode bestaat wel al geruime tijd maar is minder bekend bij het grote publiek.
Onze opdrachtgever, VZW Rondpunt baseert zich op de voorgeschreven methode, maar er
wordt voornamelijk gewerkt vanuit het buikgevoel.
Vanuit de visie van VZW Rondpunt kan men effectiever en sneller resultaten bekomen door
het werken vanuit de netwerkmethode. Wat het gebruik echter betekent voor de deelnemende
organisaties kan niet geconcludeerd worden wegens de beperkte opkomst. Zoals voordien
vermeld waren er 2 deelnemers. De ervaringen die ter sprake kwamen tijdens de intervisie
waren uiteenlopend. Eén deelnemer had het toegepast binnen zijn werking door middel van
een netwerkbijeenkomst en het bevragen van het netwerk via de tijdlijn. Hij gaf aan dat hij het
nu sporadisch gebruikte, maar het in de toekomst systematisch wil integreren in zijn
begeleiding. Voor hem is de inspiratiedag in zijn bedoeling geslaagd. Een obstakel dat aan
bod kwam door de andere deelnemer, was het tijdgebrek. Dit laatste aspect kwam ook sterk
46
naar voren tijdens de interviews van de inspiratiedag. Verder is er aangegeven dat er een
opleiding zal worden georganiseerd door Spoor 21 voor trajectbegeleiders en andere
geïnteresseerden. De vraag voor deze opleiding is gebleken uit voorgaande inspiratiedagen
en de intervisie.
Hindernissen en beperkingen
Na een half jaar theoretische en praktische verdieping over de sociaal netwerkmethode
kunnen we naderhand besluiten dat we het nut inzien van deze hulpverleningsmethode. We
zijn ervan overtuigd dat deze methode doeltreffend kan zijn binnen het hulpverleningsproces.
Het verruimt de geest van zowel de hulpverlener als van de cliënt om het netwerk erbij te
betrekken. Toch is het belangrijk om als onderzoeker kritisch na te denken. Is de methode
steeds toepasbaar? Mag deze methode wel toegepast worden volgens de privacywet? Wat
zijn nadelen van deze methode? Daarom staan we in deze paragraaf nog even stil bij mogelijke
hindernissen en beperkingen van de methode, bekeken vanuit de theorie en de praktijk. Wat
meteen opviel, is dat de theoretische obstakels en de werkelijke hindernissen die de
respondenten aangaven niet overeenkomen. De voornaamste struikelblokken zouden zijn dat
het netwerk niet geëngageerd zou zijn of dat de cliënt zou er niet voor open staan. De
respondenten gaven wel uitdrukkelijk aan dat de cliënt de methode moet accepteren. Het zal
tenslotte mee bepalen hoe de begeleiding verloopt.
Hoewel de theoretisch aangereikte obstakels in de praktijk voor minder problemen zorgen dan
oorspronkelijk gedacht, zijn er wel een aantal hindernissen die het betrekken van het netwerk
of het organiseren van een netwerkbijeenkomst bemoeilijken. Het tijdsgebrek weerhoudt de
sociaal werkers vaak om deze methode toe te passen. Het is immers een tijdrovende
bezigheid. Tijd die bij heel wat hulpverleners ontbreekt. VZW Rondpunt vertelde tijdens de
inspiratiedag over een netwerkbijeenkomst. Hier komt een (groot) deel van het netwerk (buren,
ex-klasgenoten, collega’s, vrienden, familie, werkgevers..) van de cliënt samen om naar
oplossingen te zoeken. De voorbereiding komt terecht op de schouders van de hulpverlener
omdat de doelgroep onvoldoende mogelijkheden heeft om dit zelf te regelen. Bovendien
vinden netwerkbijeenkomsten veelal ’s avonds plaats en niet elke werknemer is hiertoe bereid.
Vanuit de organisatie zelf is dit niet altijd mogelijk. Rondpunt gaf wel aan dat het een erg
effectieve manier is. Eén netwerkbijeenkomst zou de vele afspraken overbodig maken. Verder
kan geconcludeerd worden dat de netwerkmethode uitsluitend toegepast wordt wanneer de
andere hulpverleningstechnieken uitgeput zijn. Heel wat respondenten gaven te kennen dat
ze de netwerkmethode enkel inzetten wanneer de begeleiding volledig strop zit.
Desalniettemin kan het inzetten van het netwerk ook doeltreffend zijn in een vlotlopende
begeleiding. Een voorlaatste hindernis blijkt de taal. Niet iedereen beheerst de taal voldoende.
47
Dat maakt het moeilijk om diepgaande gesprekken te voeren met de cliënt en diens omgeving.
Enkele respondenten gaven aan dat dit hen zeker zou weerhouden om de netwerkmethode in
te zetten.
Vooraleer wij deelnamen aan de inspiratiedag vreesden we dat de deelnemers de
privacywetgeving als een hindernis zouden ervaren. Bij het betrekken van het netwerk van de
cliënt in de hulpverlening worden er ook persoonlijke en vertrouwelijke gegevens uitgewisseld
naar het netwerk toe. We konden ons als groep wel voorstellen dat men zich hier vragen over
zou stellen. In de praktijk merkten we op dat zij dat aspect reeds opnamen binnen de werking.
Het komt voor dat trajectbegeleiders contact opnemen met de huisarts, ex – werkgevers en
dergelijke. De meeste organisaties laten een schriftelijke toestemming ondertekenen door de
cliënt. Andere organisaties hebben een mondeling overleg. Hoewel het beroepsgeheim een
heikel punt is, bleek het in dit geval tot weinig twijfel te leiden.
Indicaties voor het gebruik van de netwerkmethode
Om een sluitend antwoord te kunnen geven op deze deelvraag werd ook hier gebruik gemaakt
van de literatuur, de informatie uit de inspiratiedagen en de intervisie. Net zoals er
hindernissen en beperkingen zijn voor de netwerkmethode, zijn er ook een aantal indicaties
om de netwerkmethode in te zetten. Wanneer de cliënt zelf aangeeft dat hij het netwerk wil
betrekken bij zijn zoektocht naar werk, is dit een eerste indicatie. Als tweede indicatie zou de
cliënt kunnen aangeven dat hij zich eenzaam voelt en weinig sociaal contact heeft. Door
samen met de cliënt één van die technieken te gebruiken, zoals bijvoorbeeld het ecogram,
kan de cliënt opmerken dat hij toch meerdere personen kent, dan dat hij in eerste instantie
dacht. De zoektocht naar een job kan ook een indicatie zijn. De cliënt geeft dan bijvoorbeeld
aan dat hij moeite doet, maar geen job vindt. Je kan dan bevragen bij de cliënt of hij niemand
in zijn netwerk kent, die toevallig een vacature weet open staan. Een andere indicatie die werd
aangegeven tijdens de interviews is dat wanneer je zou vastzitten met je cliënt. Hiermee wordt
bedoeld dat men denkt dat de begeleiding dreigt vast te lopen. Het kan dan zeer nuttig zijn
om het netwerk van de cliënt erbij te betrekken.
Tegen-indicaties voor het gebruik van de netwerkmethode
Als onderzoeksgroep kunnen we uit de interviews en de literatuur concluderen dat er een
aantal tegen-indicaties zijn om de netwerkmethode te gebruiken. Zoals we al zagen in onze
literatuurstudie, is het niet altijd aangewezen om de netwerkmethode te gebruiken. (1.1.1)
Wanneer de cliënt zelf niet wil dat het netwerk erbij betrokken wordt, is het geen goed idee om
dit toch te doen. Dit zou de vertrouwensrelatie tussen de maatschappelijk assistent en de cliënt
48
kunnen bemoeilijken of zelfs verbreken. Dit gegeven ondervonden we ook tijdens de
interviews. Een aantal respondenten gaven aan dat ze het netwerk niet zouden betrekken
wanneer de cliënt aangaf dit niet te willen. Ze gaven aan dat het een alternatieve route is die
ze kunnen aanbieden aan de cliënt. Het wordt niet gezien als een verplichting. Zoals reeds
aangegeven wordt het tijdsaspect als grootste moeilijkheidsfactor beschouwd. Een
netwerkbijeenkomst organiseren is, volgens de respondenten, tijdsintensief. Dit maakt het voor
hen moeilijker om op die manier aan de slag te gaan met het netwerk. Uit de interviews bleek
dat ook dat de maatschappelijk werker zich comfortabel moet voelen bij het gebruik van deze
methode. Als deze zich niet goed voelt bij het gebruiken van het netwerk, dan kan dit een
tegen-indicatie zijn. Niet enkel de cliënt moet er dus voor open staan maar ook de hulpverlener
zelf. Een andere respondent gaf tevens aan dat hij zich niet geneigd voelde de
netwerkmethode te gaan gebruiken wanneer hij zelf dacht dat dit geen invloed zou hebben op
de situatie van de cliënt.
Kritische bedenkingen
We realiseren ons dat we geen volledige uitspraak kunnen doen over het effect van de
inspiratiedag en het gebruik van de netwerkmethode, wegens de te beperkte intervisie. Toch
formuleren we een voorzichtig besluit. De deelnemers waren overwegend enthousiast over
het netwerkmodel, maar toch ontstond er al snel twijfel over het al dan niet inzetten binnen de
eigen organisatie. Wat was het effect dan van deze inspiratiedag? Naar onze mening, stonden
de deelnemers stil bij het gebruik van het netwerk en de omgeving van de cliënt. Het doel van
de inspiratiedag was om organisaties en hulpverleners te inspireren en de methode te laten
doorsijpelen in de individuele organisaties. Dat de doelstelling bereikt is, kunnen we in twijfel
trekken. Het leek eerder een te grote opgave voor de meerderheid. Het tijdsgebrek en de
organisatie er rond schrikte velen af. Hulpverleners zitten vaak in het dilemma dat ze veel
klanten hebben en te weinig tijd. Rondpunt gaf aan dat de methode een tijdsinvestering is
maar dat je uiteindelijk veel tijd uitspaart, doordat je meteen resultaat ziet. Helaas hebben we
dit niet kunnen ervaren tijdens de intervisie.
Zou het geen mogelijkheid zijn om de inspiratiedag te richten op specifiekere organisaties of
personen die verder willen groeien bij het gebruik van de methode? VDAB werkt erg in
procedures en er is weinig ruimte voor het experimenteren met nieuwe werkmethodes. We
veronderstellen dat de voorzichtige reactie daar het gevolg van was. Spoor 21 nam het initiatief
om een opleiding te organiseren. Enerzijds voor mensen zonder ervaring die meer informatie
willen, als voor mensen met ervaring. Voor beiden is er een andere aanpak. Via deze weg kan
VZW Rondpunt meer mensen bereiken en hun aanbod vergroten.
49
Bijlagen
Bijlage 1: Overzicht verschillende methodes
50
Bijlage 2: Ecogram
51
Bijlage 3: Mantelscan
52
53
54
Bijlage 4: interviews
INTERVIEW 1:
Werkt u reeds met de netwerkreflex? Neen, niet echt. Zoals je al wel zal gehoord hebben in
het begin, werk ik vooral met mensen die niet veel netwerk hebben en uit het buitenland
komen. In sommige gevallen is het dan de schoonfamilie, maar me hun eigen familie en hun
werkverleden hebben ze ginder gelaten. Als ze met een persoon getrouwd zijn, of een
partner hebben dan is hun netwerk vaak heel beperkt.
U had er al wel van gehoord, van de netwerkreflex? Netwerkrelfex? Neen, ik weet wel wat
netwerken is. Wij gebruiken eigenlijk eerder ons eigen netwerk, dan dat van de klanten om
ze aan het werk te krijgen.
Hoe vond u deze dag? Inspirerend? Toch wel, ik ga er eens over nadenken. Er zijn wel
klanten waarbij we het netwerk van de partner eventueel zouden kunnen gebruiken. Wat
wij eigenlijk doen is ze in hun zelfredzaamheid stimuleren, want na ons is VDAB afgelopen en
moeten ze het zelf redden. Je moet je eens proberen in te beelden dat wanneer jij in een
ander land zou gaan wonen. Waar begin je een job te zoeken? Dit is niet evident. Ze hebben
dus zeker nog een vorm van begeleiding daarbij nodig. Daarom stimuleren we ze heel erg
om zelf met adressen van stageplaatsen af te komen. Ze dwingen we ze om hun sector te
verkennen. Maar we zouden het ook kunnen integreren wanneer ze hier een partner
hebben om zo die persoon zijn/haar netwerk erbij te betrekken. Dat zou wel kunnen.
U denkt dus wel dat u de informatie zal toepassen. En dit eerder als een project of toch als
iets wat je meer zou kunnen gebruiken in de organisatie? Neen niet als een project, maar
elke keer als er mensen zijn die een partner hebben die hier woont, om daar dan ook beroep
op te doen. Dit kan ook werken om hen te helpen.
We hebben het ook al even over privacy gehad, dit is al even ter sprake gekomen. Zou dit
een probleem kunnen vormen? Ik denk dat de meeste mensen die hier terecht komen, of
die bij mijn collega’s terecht komen, dat die een of andere problematiek hebben waar toch
wel privacy mee gemoeid is. Mijn klanten hebben dit veel minder. Bij sommige denk ik wel,
daar is een hoekje af, maar dan bespreek ik dit met de trajectbegeleider. Er is ons echt op
het hart gedrukt dat we een aantal zaken niet in het dossier mogen schrijven omdat daar
nog andere mensen in kunnen kijken. Ik denk bijvoorbeeld aan 1 bepaalde klant die echt
‘naast zen schoenen liep’ die ene gedacht had van zichzelf dat absoluut niet strookte met de
realiteit en dan schrijf je dit wel in het dossier. Maar dit is niets medisch waar je niet over
mag schrijven. Mensen die ik presenteer aan werkgevers, daar is niets mis mee.
Hoe ziet u dan het vervolg van deze inspiratiedag? Zoals bijvoorbeeld de intervisie?
Intervisie dat is niets voor mij. Dat duurt veel te lang en is veel te klein. Ik heb daar al een
55
paar keer aan mee gedaan en dat vraagt veel tijd. Ik ben geen nagelbijter maar dan moet ik
mij inhouden om het niet te gaan worden. Ik vind dat veel te traag.
Heeft u zelf nog bedenkingen of suggesties over hoe de dag is vorm gegeven ? ik denk dat
hier misschien een opleiding rond zou kunnen ontstaan, maar lang niet voor iedereen. Er zou
wel veel meer kunnen gedaan zijn. Voor mij moet zo’n dag veel meer bevatten. Ik vond het
nogal slow-motion. Het was niet mijn tempo.
56
INTERVIEW 2
De methodiek al mee gewerkt?
Eigenlijk niet zoals hier.
En zou je dat wille integreren?
Ja wel willen proberen, afhankelijk van wie of wat want ik werk vooral met allochtonen of mensen
met beperkingen. Ik werk in de werkwinkel Noord.
Ik weet niet zo veel over jullie organisatie, maar je zit dan met een hele cliëntenlijst?
Ja ik werk maar als ter ondersteuning maar je moet rekenen een gewone trajectbegeleider heeft
toch zo’n 150 lopende trajecten. Dus dat zijn best wel veel.
Ja inderdaad als je dat dan voor iedere cliënt zou moeten opstarten om zo’n groepsgesprek te
starten.
Ja inderdaad.
En wat was u grootste beweegreden om naar deze inspiratiedag te komen?
Omdat ik denk dat zeker een meerwaarde kan betekenen zeker voor mensen met bepaalde
beperkingen. EN zoals ik daarstraks aangaf werd dit vroeger ook al gebruikt meer automatisch ik
denk aan de allochtone werking en aan de joodse gemeenschap daar was dat eigenlijk standaard.
Want er kwam een nieuwkomer en er werd binnen de gemeenschap gezocht wie hem of haar kon
helpen. Eigenlijk moeten we terug wat proberen dit toe te passen, want nu is iedereen individueel in
zijn eigen huisje hé dus ik denk wel dat het mogelijkheden heeft, maar we ons er niet bewust van
zijn.
Een van de vragen die we hadden was of de dag voor u inspirerend was?
Ja, ja zeker. Wel hadden er meer oefeningen mogen bij zitten.
Ja de theorie vond je dan niets ? Nee nee dat niet die heb je wel nodig om te weten wat het inhoudt.
De terugkomdag zou ik ook heel interessant vinden om aan deel te nemen.
En uw visie is deze dan verandert of?
Ja verruimt, betere kijk op meer praktisch toepasbaar, alhoewel onze werking wel beperkt zit. Want
zo’n netwerkavond pas ik momenteel liever voor dat zie ik niet. Maar wel bijvoorbeeld een opdracht
te geven aan uw cliënt die nog zelfredzaam is van ga nu eens je eigen netwerk te zien. Hem daarbij
helpen. En laten proberen een spontane solliciteren binnen de kennissenkring.
Wat sprak u minder aan deze dag?
Wel eigenlijk zo die netwerkdagen organiseren ik denk dat dat voor ons gewoon praktisch niet te
realiseren valt.
Ja inderdaad.
57
Dus je denkt wel dat je het gaat kunnen realiseren binnen je organisatie, maar dan..
Ja op een andere manier.
Zou er dan randvoorwaarden voor zijn, zou je het bij iedereen doen of?
Nee nee, mensen moeten we bekijken naar wat hun mogelijkheid zijn ook wat de job inhoud is van
bepaalde beroepen. Het moet wel iemand zijn met een bepaalde achtergrond of bereid is om die te
verwerven.
Dus ze moeten dan inzicht hebben en zijn er dan nog andere voorwaarden?
Vooral inzicht in hun eigen kunnen en wat de job, hé ieamdn die altijd gepoetst heeft en je wordt er
van gewaar dat ze iemand in de vriendenkring heeft die dat met de dienstencheques werken maar zij
zelf nog niet mee gewerkt heeft. Dan kan dat wel een insteek zijn om te zeggen van praat eens met
uw vriendin wat zijn de voordelen, nadelen. Dat kan misschien wel beter overkomen dan dat wij dat
doen. En als laatste stap dan gaan zeggen om eens te horen of er geen plaats is in dat bedrijf.
Denk je dat het project doeltreffend zal zijn?
Ja inderdaad dat denk ik dus wel.
Ja over de privacy is er ook over gesproken..
Ja dat moeten we wel zien wanneer we dan echt gaan netwerken, sat wij eigenlijk het netwerk gaan
ontdekken van de cliënt hoe zit het. Dat is bij de Vdab heel streng gereglementeerd hé. Ik weet niet
of je een Mea kent? Dat is een medisch dossier bij waar wij soms mee werken. Daar zit altijd een
bijlage 2 bij dat de cliënt zelf moet tekenen waar hij de toestemming door geeft dat wij met artsen,
psychologen noem maar op mee mogen communiceren.
Dat is dan nog een werkpunt dan?
Ja dat denk ik wel, natuurlijk leg je het initiatief bij de cliënt zelf ja dan moeten wij het niet doen.
Dus als je dan wel zo’n netwerkavond bijvoorbeeld zou organiseren dan ga je er wel mee moeten
opletten? Ja inderdaad dat klopt.
Dus de volgende intervisie zou je dan graag aan willen deelnemen?
Ja inderdaad graag.
Oké bedankt
Ja met plezier gedaan en nog veel succes.
58
Bijlage 5: CV
59
Literatuurlijst
Belgische Federale Overheidsdiensten (2012). Beroepsgeheim.Geraadpleegd op 24/4/2014
via: http://www.belgium.be/nl/justitie/privacy/beroepsgeheim/
Bescherming van persoonsgegevens in België. (z.d.). Verkregen op 24 april, 2014, van
http://www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=2&sqi=2&ved=0C
DIQFjAB&url=http%3A%2F%2Fwww.privacycommission.be%2Fsites%2Fprivacycommission
%2Ffiles%2Fdocuments%2Fbescherming-van-persoonsgegevens-inbelgie.pdf&ei=_AFZU4rNOceUO_f0gLgP&usg=AFQjCNFW1vXVM6AwKx9OugsT0iCroYFRx
g
Bruynooghe, K. & Bracke, P. (2003). Netwerkanalyse en de integratie van
hulpverleningsnetwerken. Tijdschrift voor welzijnswerk, 27(256), p.22-38.
Brysbaert, M. (2009). Psychologie. Gent: Academia Press
Cotur, P. (2012). Als het verkeer je raakt. Gent: Newgoff.
De Clercq, L. (2014). UCBO. Universiteit Gent: Gent. Geraadpleegd op 27 april 2014 via:
http://www.ucbo.be
De Meer, W., Rombout, T. (nd) Intervisie. Een Wegwijzer. Bohn Stafleu Loghum.
Geraadpleegd op 1 mei 2014 via:
http://books.google.be/books?id=KtcjLj3t6mMC&printsec=frontcover&dq=intervisie&hl=nl&s=
X&ei=d7VgU_SBEYL-POf0gKgO&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=intervisie&f=false
De Mönnink, H.J. (2012). De gereedschapskist van de maatschappelijk werker. Amsterdam:
Reed Business.
De wakkere burger en Samenlevingsopbouw Vlaanderen (2011). TerZake Magazine, maart,
1 - 59
Dehertogh, B., Maelstaf, H. (2014) Praktijkonderzoek in het sociaal werk: beginselen en
inzichten. Antwerpen: Artesis - Plantijnhogeschool
Dodan, M. (2003). Eigen kracht conferenties en maatschappelijk werk: een onderzoek naar
het verband tussen beiden. Houten: Paspoort MW.
EKC.be vzw (nd). Wat is een ‘Eigen Kracht – conferentie”. Geraadpleegd op 27 februari 2014
via: http://www.eigen-kracht.be/Wat
Encyclo (2012). Sociaal netwerk. Geraadpleegd op 7 maart 2014 via:
http://www.encyclo.nl/begrip/Sociaal%20netwerk
Encyclo (2014). Sociale activering. Geraadpleegd
http://www.encyclo.nl/begrip/sociale%20activering
op
3
maart
2014
via:
Expertisecentrummantelzorg (nd). Mantelscan. Geraadpleegd op 10 mei 2014 via:
http://www.movisie.nl/sites/default/files/alfresco_files/MantelScan%20[MOV-177655-0.2].pdf
60
Felling, A.J.A. (1974). Sociale netwerkanalyse. Groningen: Samsom.
Goede, H. (1984). Samenhang in de maatschappelijke dienstverlening: een onderzoek naar
de ontwikkeling van hulpverleningsnetwerken in 10 Nederlandse gemeenten. Amsterdam:
VU Uitgeverij.
Grymonprez, H., Krols, A., Claessens, D., Dehertogh, B. & Maelstaf, H.(2010) De socioprofessionele balans vanuit een ontgrenzende benadering.
GTB (nd). Over GTB. Geraadpleegd op 18 april 2014 via: http://www.gtb-vlaanderen.be/overgtb/algemeen
Hendrix, H.(1997). Bouwen aan netwerken: leer- en werkboek voor het veranderen van
sociale steun in de hulpverlening. Amsterdam: Uitgeverij Boom/Nelissen.
Holstvoogd, R. (2006). Maatschappelijk werk in kerntaken. Bohn Stafleu Van Loghum,
Houten. Geraadpleegd op 15 december 2013 via:
http://books.google.be/books?id=3Hq16Iux1YQC&pg=PA67&dq=netwerkmethode&hl=nl&sa
=X&ei=96tUrDoPLGv7AbD_oAQ&ved=0CDYQ6wEwAQ#v=onepage&q=netwerkmethode&f=false
Jac (2014). Trajectbegeleiding. Geraadpleegd op 7 maart 2014 via:
http://www.jac.be/trajectbegeleiding
Klein Kranenberg, M. & van Dongen, E. (nd). Methodieken sociale netwerken. Spectrum
CMO Gelderland. Gezien op 7 mei 2014 via: https://blackboard.ap.be/bbcswebdav/pid2026169-dt-content-rid-8538461_2/courses/AP_GW-PBA-SW76332/technieken%20sociale%20netwerken.pdf
Lamments, R. (1997). Activering langdurig baanlozen; de methode 'eigen
participatieperspectief' stap voor stap. Utrecht: Jan van Arkel/Verwey-Jonker Instituut.
Maes, B., & Verschuren J. (2009). Conceptontwikkeling trajectbegeleiding voor gewonde
verkeersslachtoffers. Geraadpleegd op 22 oktober 2013 via https://lirias.kuleuven.be/
Matthijsen, C. (2004). Betekenissen van activering: Een casestudy in buurt- en
nabijheidsdiensten. Opgeroepen op april 15, 2010, van werkwaardig:
http://www.werkwaardig.be/documenten/project%20Carmen.pdf
NAH Samenwerkingsverband West Brabant. (2011). Oorzaken traumatisch en niet –
traumatisch hersenletel. Geraadpleegd op 17 april 2014 via:
http://www.nahwestbrabant.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=50
Payne, M. (2005). Modern Social Work Theory. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Peeterbroeck, K. (2008). Als het licht op groen staat… verkeersslachtoffers hebben
voorrang! Geraadpleegd op 9 november 2013 via:
http://www.scriptiebank.be/sites/default/files/8674f08880167159d0b0cc4afbfefb89.pdf
Poldermans, M. (2008). Wie dan leeft… Wie dan zorgt. Delft: Eburon
61
Put, J. (2007). Praktijkboek sociale zekerheid 2007 . Kluwer. p. 319 Geraadpleegd op 1 april
2014 via:
http://books.google.be/books?id=V1o5GRZZkO4C&printsec=frontcover&dq=sociale+zekerhe
id+2007&hl=nl&sa=X&ei=66EU4bZD5TT4QTiroD4DQ&redir_esc=y#v=onepage&q=verkeersongeval&f=false
Raeymaeckers, P., & Vranken, J. (2009). Hulpverleners over 'A'ctivering. De rol van
organisatie en buurt bij de hulpverlening in het Antwerpse OCMW. Leuven: Acco.
Renier, J. en Gerris, M. (2003). Gezin, school en gemeente: integratie jeugdzorg en sociale
integratie. Assen.
Rondpunt. De kracht van de klant en zijn netwerk, werkschrift 4. Antwerpen.
Rondpunt. Introductie de netwerkreflex in werkbegeleidingen. Antwerpen.
Schroots, J.J.F. (2002). Handboek psychologie van de volwassen ontwikkeling en
veroudering. Assen.
Sok, K.; Royers, T. & van der Veen, N. (2013). Kennisdossier 4: Bouwen aan sociale
netwerken van mensen met een beperking, ziekte of aandoening. aandacht voor iedereen.
Geraadpleegd op 7 mei 2014 via: http://www.platformggz.nl/lpggz/download/aandacht-vooriedereen/kennisdossier-4-sociale-netwerken.pdf
Steenssen, K., Demeyer, B., & Van Regenmortel, T. (2009). Conceptnota empowerment en
activering in armoedesituaties. Leuven: Hiva.
Struyven, L. (2004). Globaal werk, vakbondswerk! Globalisering en Vlaanderen. Antwerpen:
Garant. ACV – Vlaams Regionaal Comité (red.) Geraadpleegd op 3 maart 2014 via:
http://books.google.be/books?id=pv_uaMjS-YC&pg=PA147&dq=trajectbegeleiding&hl=nl&sa=X&ei=_tYVU6m9HOb54QSN94CYCg&redi
r_esc=y#v=onepage&q=trajectbegeleiding&f=false
Tijtgat, L. (2008). Een niet aangeboren hersenletsel, terug naar werk. Steunpunt Expertisen
Netwerk. p. 3-18. Geraadpleegd op 17 mei 2014 via: http://www.senvzw.be/wg/nahalgemeen/content/een-niet-aangeboren-hersenletsel-terug-naar-werk
Tonkens, E., van den Broeke, J., Hoijtink, M. (2009). Op zoek naar weerkaatst plezier:
samenwerking tussen mantelzorgers, vrijwilligers, professionals en cliënten in de
multiculturele stad. Amsterdam: University Press
Tuteleers, P. (2007). Sociale activering. Een exploratieve studie naar de achtergronden van
het concept. Gent: Academia Press.
Tuteleers, P. (2007). Sociale activering. Gent: Academia Press. Geraadpleegd op 5 maart
2014
via:
http://books.google.be/books?id=0_ClsfcaZnwC&pg=PA129&lpg=PA129&dq=wat+is+een+a
ctiveringsdiscours&source=bl&ots=TuWEBbMzG&sig=OX3a_nAi2JwCU0Y6hlY8zgVtQuk&hl=nl&sa=X&ei=9SEWU8fxJMWoyQOAy4DoDg
&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=wat%20is%20een%20activeringsdiscours&f=false
62
Tuteleers, P. (2007). Sociale activering. Gent: Academia Press. Geraadpleegd op 5 maart
2014 via:
http://books.google.be/books?id=0_ClsfcaZnwC&pg=PA129&lpg=PA129&dq=wat+is+een+a
ctiveringsdiscours&source=bl&ots=TuWEBbMzG&sig=OX3a_nAi2JwCU0Y6hlY8zgVtQuk&hl=nl&sa=X&ei=9SEWU8fxJMWoyQOAy4DoDg
&ved=0CC8Q6AEwAQ#v=onepage&q=wat%20is%20een%20activeringsdiscours&f=false
Van Den Broeck, S. (2010). Wissel van de macht: Eigen kracht Conferenties. Geraadpleegd
op 27 februari 2014 via: http://www.weliswaar.be/nieuws/p/detail/wissel-van-de-macht-eigenkracht-conferenties
Van Der Weijde-Van Der Helm, M. & Joanknecht, L. (2007). Krachten en Kansen. Bohn
Stafleu Van Loghum, Houten. Geraadpleegd op 15 december 2013 via:
http://books.google.be/books?id=selNFM8vPAC&pg=PA54&dq=netwerkmethode&hl=nl&saX
&ei=96tUrDoPLGv7AbD_oAQ&ved=0CEkQ6wEwBA#v=onepage&q=netwerkmethode&f=fals
e
Van Dooren, G. & Kuppens, J. & Druetz, J. & Struyvens, L. & Franssen, A. (2012). Sociale
activering, tussen actief burgerschap en betaalde arbeid. Geraadpleegd op 3 maart 2014 via:
http://www.slideshare.net/podmisppis/sociale-activering#btnPrevious
VDAB (2011). Basisstatistieken werkloosheid. Geraadpleegd op 26 maart 2014 via:
http://arvastat.vdab.be/arvastat/werkloosheid_results.jsp
VDAB (2014). Gespecialiseerde opleidings-, begeleidings- en bemiddelingsdienst (GOB).
Geraadpleegd op 18 april 2014 via: http://www.vdab.be/arbeidshandicap/cbo.shtml
VDAB (2014). Over VDAB. Geraadpleegd op 18 april 2014 via: http://www.vdab.be/vdab
VDAB (2014). Trajectbegeleiding. Geraadpleegd op 7 maart 2014 via:
http://www.vdab.be/werkinzicht/begeleiding.shtml
Vranken, J. (1997 - 2008). Jaarboek Armoede en Sociale Uitsluiting. Leuven: Acco.
Vranken, J. (2006). Jaarboek: armoede en sociale uitsluiting. Leuven: Acco. Geraadpleegd
op 5 maart 2014 via: http://books.google.be/books?id=bHItdX87hQC&pg=PA66&dq=flexizekerheid&hl=nl&sa=X&ei=cE0WU8W7LKr8ygPl5ILoDQ&ved=0CDw
Q6AEwAg#v=onepage&q=flexizekerheid&f=false
VZW Rondpunt (nd). Werk je met verkeersslachtoffers?. Geraadpleegd op 23 maart 2014
via: www.rondpunt.be
Weijers, E. (2014). Intervisie. Geraadpleegd op 23 april 2014:
http://www.carrieretijger.nl/functioneren/ontwikkelen/jezelf-ontwikkelen/intervisie
Welzijn en Zorg in Vlaanderen (2010 – 2011). Hoofdstuk 4: Eigen Kracht Conferentie: een
dicisionmaking familievergadering. p. 377 – 384. Kluwer
Wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van
de verwerking van persoonsgegevens. (z.d.). Verkregen op 20 mei, 2014, van
http://www.google.be/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=1&ved=0CCwQFj
63
AA&url=http%3A%2F%2Fwww.e-privacy.be%2Fprivacywet.pdf&ei=3iB7U_KCcnCO6G9gKgC&usg=AFQjCNG290Vv2PnW70zWdfQBYbUXy22W1A
64