Paper 2 ontwerponderzoek: ontwerp Naam auteur(s) F.M. Verburg, MA. Vakgebied Geschiedenis Titel Paper 1: ontwerpplan Onderwerp Causaal redeneren in geschiedenis Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep 3 Gymnasium Sleuteltermen Causaliteit, oorzaak en gevolg Bibliografische Verburg, F.M. (2015). Voorbij de chronologie: analyse van referentie causaliteit in het geschiedenisonderwijs. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA. Studentnummer 5677092 Begeleider(s) M.G. van Riessen. Beoordelaar(s) - indien bekend Datum 22-11-2015 Ontwerphypothese en ontwerpregels ‘De leerlingen in mijn 3e klas gymnasium zijn niet goed in staat om oorzaken te onderscheiden, te classificeren en analytisch te beschrijven. Door ze in de komende vier interventielessen in groepjes te laten oefenen op het classificeren en door ze te laten werken met een uitgebreider vocabulaire zullen ze beter worden in het causaal redeneren.’ Ontwerpregels De leerlingen oefenen in het vinden, onderscheiden en ordenen van verschillende soorten oorzaak- en gevolgrelaties De leerlingen oefenen met woorden die oorzaak en gevolgrelaties aangeven Er is in de lessen expliciet aandacht voor het beschrijven van verschillende oorzaaken gevolgrelaties en het schrijven van een historisch betoog Uit de literatuur en uit mijn nulmeting bleek dat voor veel leerlingen het werken met causaliteit lastig is. Door stil te staan bij verschillende soorten oorzaken en verschillende manieren om oorzaken te omschrijven is het de bedoeling dat mijn leerlingen na deze interventie beter in staat zijn te redeneren met oorzakelijkheid. Materiaal Ik maak in deze lessenserie gebruik van de methode Geschiedenis Werkplaats informatieboek voor niveau 2VWO. De powerpoints die in de bijlagen staan heb ik zelf gemaakt evenals de opdrachten die in de bijlagen zijn. Opdracht 4 is mijn vertaling van de opdracht omschreven door Woodcock (Woodcock 2006) en het verhaal van Alphonse is een vertaling van Chapman (Chapman 2003) Ontwerp lessen De lessen die ik heb ontworpen zijn erop gericht de leerlingen de complexe vaardigheid van het historisch redeneren over causale relaties bij te brengen. De ontwerpregels die voor deze lessen gelden staan hierboven opgenomen. Voor het aanleren van de nieuwe kennis zal ik proberen me zo veel mogelijk te houden aan het driefasenmodel van Marzano. Hierin maakt hij een onderscheid tussen het ‘denken’ en het ‘doen’. Het aanleren van vaardigheden en kennis verschillen van elkaar, en daarom is er een driefasenmodel voor het denken en één voor het doen. Het aanleren van kennis gebeurt in dit tweede model via drie stappen: betekenis geven aan nieuwe informatie, nieuwe informatie in een samenhangende constructie organiseren en het onthouden van nieuwe informatie. Voor het aanleren van procedurele kennis is het belangrijk dat de docent de vaardigheid eerst voordoet. (Marzano 2013) Om deze reden zullen verreweg de meeste activiteiten onderdeel uitmaken van de leercirkel instructie, verwerken, evalueren. De eerste oefening, waarbij de leerlingen het verhaal van Alphonse de kameel lezen is bedoeld om leerlingen buiten een historische context kennis te laten maken met oorzaak- en gevolgredeneringen. In de tweede les laat ik leerlingen eerst in duo’s werken met het zoeken naar oorzaken. Omdat dit een ingewikkelde vaardigheid is wil ik ze de kans geven vertrouwen op te bouwen in hun eigen kunnen doordat ze de denkstappen met elkaar kunnen vergelijken en oefenen. Wanneer ze een aantal oorzaken hebben onderscheiden en geordend moeten ze individueel aan de schrijfopdracht beginnen. Dit pas ook bij de ontwerpregel dat leerlingen oefenen in het gebruik van signaalwoorden wanneer ze bezig zijn met oorzaak- en gevolgredeneringen. Ik zal eerst op het bord demonstreren hoe ik de eerste signaalwoorden zelf zou beoordelen en ook een voorbeeld geven hoe dit past in zinnen over de Franse Revolutie. (opdracht 4) Daarna gaan de leerlingen zelf aan de slag met het schrijven van een betoog over de oorzaken van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring. Deze opdracht hoort bij de ontwerpregel 3: Er is in de lessen expliciet aandacht voor het beschrijven van verschillende oorzaak- en gevolgrelaties en voor het schrijven van een historisch betoog. In opdracht 6 tijdens de laatste les komen eigenlijk alle ontwerpregels samen. Leerlingen laten in een schema zien hoe de verschillende oorzaken van de Franse Revolutie met elkaar in verband staan. Daarnaast moeten ze opnieuw in enkele zinnen omschrijven welke rol de verschillende oorzaken hebben gespeeld. Hierin wordt zowel onderscheid gemaakt tussen verschillende oorzaken, als dat de signaalwoorden en de beschrijving van deze oorzaken aan bod komt. Les 1. Frank Verburg 3VWO Vrijdag 27 6e uur (45 november min) Les 1 Interventie Complexe vaardigheid Causaliteitsrelaties analyseren Lesonderwerp Oefenen met causaal redeneren door verkennen van soorten oorzaken Beginsituatie Leerlingen hebben tijdens het vorige hoofdstuk een keer geoefend op causaal redeneren. Die opdracht is als voormeting opgenomen in paper 1. Lesdoelen − Leerlingen kunnen in eigen woorden omschrijven waarom het belangrijk is om oorzaak en gevolgrelaties te gebruiken in geschiedenis − Leerlingen kunnen meerdere soorten oorzaken onderscheiden en benoemen bij het analyseren het verhaal van Alphonse de kameel − Leerlingen kunnen in eigen woorden vertellen hoe de Amerikaanse koloniën zich ontwikkelden tussen 1700 en 1780 − Leerlingen kunnen in hun aantekeningen, het schoolboek en het internet zoeken naar oorzaken en tenminste 10 oorzaken van de Amerikaanse Revolutie en deze opschrijven Tijd Inhoud / lesfase Wat doe ik? Wat doen de Leer- Ondersteune leerlingen activiteiten nde middelen ‘5 Opening en Instructie geven Luisteren Begrijpen van - introductie het onderwerp door onderwerp relevantie onderwerp uit te leggen en leerlingen te vertellen dat we het over causaliteit hebben Alphonse (fase instructie vaardigheden) ‘5 ‘5 herkennen Het verhaal van Ik vertel het Luisteren en Verhaal van Alphonse (fase verhaal van schrijven de Alphonse zie verwerken) Alphonse oorzaken op bijlage 1 Nabespreking Op het bord maak Leerlingen Classificeren, opdracht 1 ik een schema kijken wat ik abstraheren (fase evalueren) waarin in eerst doen en zelf voor doe hoe geven daarna ik oorzaken hun onderscheid en antwoorden daarna de en denken na leerlingen over de klassikaal antwoorden hetzelfde laat van doen. In het klasgenoten Bord, krijt schema kunnen we de door de leerlingen gevonden oorzaken ordenen. (lange/kortetermi jn, bedoelde, onbedoelde oorzaken.) ‘15 Uitleg en Ik geef aan de Luisteren en presentatie hand van maken Begrijpen Powerpoint slides (zie Amerikaanse powerpoint slides onafhankelijkheid uitleg. bijlage 2) aantekeninge n soorlog en de aanleiding hiertoe ‘10 Opdracht 2: Oorzakelijke analyse (fase verwerken) Instructie Werken in Analyseren, Opdracht 2, opdracht 2. Ik tweetallen clasificeren, zie bijlage 3 geef de leerlingen aan de de opdracht om sorteren opdracht Geschiedenis Werkplaats in duo’s op zoek Deel 2 te gaan naar (bijlage 9) tenminste tien oorzaken voor de Amerikaanse Revolutie Iedereen aan het werk zetten. Ik kijk of iedereen aan het werk kan en gaat, maak een ronde ‘5 Nabespreken Verschillende Denken na, opdacht soorten oorzaken geven (evalueren) (sociale, antwoorden economische, politieke) oorzaken onderscheiden. Stilstaan bij personen en wensen als Begrijpen Bord, krijt oorzaak Les 2. Frank Verburg 3VWO Vrijdag 27 7e uur (45 november min) Les 2 Interventie Complexe vaardigheid Causaliteitsrelaties analyseren Lesonderwerp Oefenen met causaal redeneren door verkennen van taalkundige verwijzigen in oorzakelijkheidrelaties Beginsituatie Lesdoelen − Leerlingen kunnen de verschillende nuances benoemen van tenminste 25 woorden die oorzakelijkheid aangeven − Leerlingen kunnen op verschillende manieren oorzakelijkheid omschrijven − Leerlingen kunnen oorzaken zoeken en ordenen in verschillende categorieën Tijd Inhoud / lesfase Wat doe ik? Wat doen de Leer- Ondersteune leerlingen activiteiten nde middelen ‘5 Opening en introductie onderwerp door relevantie onderwerp uit te leggen en instructie opdracht 3 (fase instructie) Instructie geven Luisteren Begrijpen van Opdracht 3, opdracht zie bijlage 4 ‘13 Zoeken kaartjes waarop iedereen aan het oorzaken, schaar, ze hun oorzaken werk gaat, help schrijven antwoorden schrijven (fase hier en daar deze op, van de vorige overleggen les verwerking) ‘7 ‘15 Analyseren, Leerlingen maken Loop rond, kijk of Leerlingen leggen Loop rond, kijk of Leerlingen Ordenen de net de kaartjes neer iedereen aan het ordenen hun discussiëren gemaakte in een schema werk gaat, help kaartjes in hier en daar een schema Opdracht 4: Instructie Leerlingen Leerlingen gaan opdracht 3. Ik vullen aan de slag met doe eerst een individueel de opdracht van aantal woorden het schema Woodcock (fase voor op het bord. in verwerken) Iedereen aan het kaartjes Vergelijken kijk of iedereen aan het werk kan en gaat, maak een ronde Nabespreking Leerlingen Leerlingen Classificeren, opdracht 4 aanmoedigen om geven hun abstraheren (fase evalueren) de opdracht in antwoorden duo’s te en denken na bespreken over de antwoorden van klasgenoten Les 3 Opdracht 4. (zie bijlage 5) werk zetten. Ik ‘5 Papier, Frank Verburg 3VWO Vrijdag 11 6e uur (45 december min) Les 3 Interventie Complexe vaardigheid Causaliteitsrelaties analyseren Lesonderwerp Oefenen met causaal redeneren door beschrijven van verschillende oorzakelijkheidrelaties Beginsituatie Leerlingen hebben inmiddels enige ervaring opgedaan met het werken van causaliteit Lesdoelen - Leerlingen kunnen het belang van verschillende oorzaken classificeren - Leerlingen kunnen beargumenteren waarom een oorzaak meer belang heeft dan een andere oorzaak - Leerlingen kunnen op een analytische manier schrijven over oorzaken in geschiedenis - Leerlingen kunnen het onderscheid tussen woorden die oorzakelijkheidrelaties omschrijven herkennen en inzetten in een eigen tekst - Leerlingen kunnen in eigen woorden omschrijven wat de Franse Revolutie is en uitleggen wanneer dit plaatsvond Tijd Inhoud / lesfase Wat doe ik? Wat doen de Leer- Ondersteune leerlingen activiteiten nde middelen ‘2 Opening en introductie onderwerp door relevantie onderwerp uit te leggen en instructie opdracht 5 Instructie geven Luisteren Begrijpen van opdracht (fase instructie) ‘33 Opdracht Instructie Schrijven een Argumentere Opdracht 5. Leerlingen opdracht. analytische n, (zie bijlage 6) schrijven een Iedereen aan het betoog over beoordelen, betoog over de werk zetten. Ik de verklaren Amerikaanse kijk of iedereen structurele onafhankelijkheid aan het werk kan oorzaken van soorlog. De en gaat, maak de opdracht is: Stel een ronde Amerikaanse je voor dat de Onafhankelij Stampact niet kheidsoorlog Werkplaats (Zij bijlage 9) had bestaan en de Boston Teaparty niet had plaatsgevonden. Had de Amerikaanse onafhankelijkheid soorlog dan wel plaatsgevonden (1 A4 in de les schrijven) Gebruik zoveel mogelijk verschillende signaalworden van vorige week opdracht 4(fase verwerken) ‘10 Uitleg Franse Vertel over de Luisteren, maken Begrijpen Powerpoint Revolutie Franse Revolutie in bijlage 7 aantekeninge n, stellen vragen Les 4 Frank Verburg 3VWO Vrijdag 11 7e uur (45 december min) Les 4 Interventie Complexe vaardigheid Causaliteitsrelaties analyseren Lesonderwerp Oefenen met causaal redeneren door omschrijven en bespreken/discussiëren van verschillende oorzakelijkheidrelaties Beginsituatie Lesdoelen − leerlingen kunnen oorzaken onderscheiden, ordenen en schematisch weergeven − leerlingen kunnen beargumenteren en bediscussiëren wat ze belangrijke oorzaken vinden en waarom Tijd Inhoud / lesfase Wat doe ik? Wat doen de Leer- Ondersteune leerlingen activiteiten nde middelen ‘5 Instructie Instructie geven Luisteren opdracht 6 Begrijpen van opdracht (fase instructie) ‘20 Opdracht 6 Maak een poster waarop de oorzaken van de Franse Revolutie te zien zijn en Loop rond en Maken Ordenen, Opdracht 6 in geef advies zelfstandig sorteren, bijlage 8. een poster. visualiseren Werkplaats Zoeken in hoofdstuk hun boek en Franse aantekeninge Revolutie gebruik pijlen n naar waarin je de aanleidingen verhoudingen en oorzaken. (bijlage 9) A3 papier weergeeft (fase verwerken) ‘20 Enkele leerlingen Nabespreken Presenteren, Luisteren, presenteren hun presentatie, luisteren, argumentere poster en leiding geven aan reageren op n, gebruiken zoveel discussie elkaar discussiëren mogelijk woorden om verschillende causale verbanden te omschrijven (fase evalueren) Bijlage 1: Opdracht 1 Werd de dood van de kameel Alphonse veroorzaakt door een afgekauwd strootje? Lees onderstaand verhaal en maak de opdracht: Er was eens een kameel die Alphonse heette. Alphonse had ernstige rugproblemen, veroorzaakt door een ongelukkige en moeizame geboorte. Dat was echter niet het enige dat hem overkwam, Alphonse had namelijk ook een erg gemene eigenaar die hem uitbuitte door hem regelmatig veel te zwaar te belasten om hem daarna vermoeiende en volkomen overbodige wandelingen door de bergen te laten maken om spullen te bezorgen bij klanten. De klanten van Frank maakte het, schokkend genoeg, niks uit dat Frank de rechten van de kamelen schond en vonden Frank zelfs best sympathiek. Op een vrijdag was Frank net klaar met het beladen van Alphonse en de andere zielige kamelen om weer eens een vermoeiende ronde door de bergen te gaan maken. Frank had de spullen op Alphonse’s rug gestapeld en nog verder opgestapeld. Kauwend op een strootje, zoals een cowboy, hield Frank pauze toen hij zonder er goed over na te denken besloot om het afgekauwde strootje nog bij de lading op de rug van Alphonse toe te voegen. Alphonse kreunde van de pijn, zakte door zijn hoeven en ging dood aan een gebroken ruggenwervelkolom. Bijlage 2: Powerpoints Amerikaanse onafhankelijkheid Bijlage 3: Opdracht 2 We hebben aan het verhaal van Alphonse de kameel gezien dat er veel verschillende soorten oorzaken te vinden zijn voor gebeurtenissen. Ook hebben we de afgelopen weken al het één en ander vernomen over de kolonisatie van de Verenigde Staten. In deze opdracht gaan jullie deze zaken met elkaar combineren. Deze opdracht heeft als doel de oorzaken van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog te vinden! Lees eerst paragraaf 4.2 nog eens goed door. Bekijk vervolgens ook de paragrafen 3.3 en 3.6. Uit deze drie paragrafen én uit de aantekeningen die je hebt gemaakt over de Amerikaanse Revolutie ga je met je tweetal opzoek naar tenminste tien verschillende oorzaken van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsstrijd. Bespreek met elkaar op welke manier de oorzaken hebben bijgedragen aan het gevolg Bijlage 4: opdracht 3 Zet de oorzaken van de Amerikaanse Revolutie die je in de vorige opdracht verzamelde nog eens op een rij en knip ze uit. Probeer ze eens te sorteren op de volgende manier: - lange en korte termijn oorzaken - bedoelde en onbedoelde oorzaken - structurele (diepgaand) en incidentele (eenmalige) oorzaken - sociaal politieke en persoonlijke oorzaken en ten slotte belangrijke en minder belangrijke oorzaken. Schrijf steeds op welke kaartjes je als eerste en als laatste in de rij plaatst. Wat valt jullie hierbij op? Wat maakt een oorzaak belangrijk? Hoeveel van je kaartjes hebben zoveel invloed op de gebeurtenis gehad dat zonder de oorzaken op je kaartjes de gebeurtenis niet zou hebben plaatsgevonden? Bijlage 5: Opdracht 4 Hieronder staan verschillende signaalwoorden die iets kunnen zeggen over oorzakelijke verhoudingen. Vul het onderstaande schema in. Zoek zelf ook nog vijf woorden of termen die je zou kunnen gebruiken om een oorzakelijk verband aan te geven. Woord Zegt iets Zegt iets Legt een Zegt iets Bevestigt of over hoe over de connectie met over de ontkent een belangrijk termijn andere snelheid van eerder gebeurtenissen de genoemd ontwikkeling punt het is Onderliggend Draagt bij aan Desondanks Bovendien Beïnvloed Latent Aansporen Legt de basis Begin Moedigt aan Tot uitbarsting komen De bron van Zodat Onderliggend Toestaan Hierdoor Vervolgens Ondersteund Belemmeren Ontwikkelde Voorkomen Versterkte Brengt met zich mee Oorspronkelijk Daarentegen Net zoals In tegenstelling tot Resulteert in Veroorzaakt Bijlage 6: Opdracht 5 In paragraaf 4.2 van je tekstboek Werkplaats staat dat de verhouding tussen Engeland en de VS niet goed was. ‘daardoor kon een onbelangrijke kwestie uiteindelijk de aanleiding worden voor de definitieve breuk’. Schrijf een betoog waarin je laat zien of je het met deze stelling wel of niet eens bent. Zorg ervoor dat je tenminste vijf andere oorzaken benoemd die hebben invloed hebben gehad op deze definitieve breuk tussen Engeland en de VS. Gebruik zo veel mogelijk verschillende signaalwoorden om de subtiele verschillen tussen de verschillende oorzaken zo goed mogelijk te beschrijven. Je levert je schrijfopdracht deze les nog in en je tekst is ongeveer 1 A4 lang. Bijlage 7: Powerpoint Franse Revolutie Bijlage 8: opdracht 6 Je hebt net uitleg gehad over de Franse Revolutie. Zoek in je boek (in elk geval paragraaf 4.3, maar andere paragrafen mogen ook) naar zoveel mogelijk en zoveel mogelijk verschillende oorzaken van de Franse Revolutie. Zet deze oorzaken in een schema. Zorg ervoor dat je straks in staat bent je poster te presenteren. Geef in je poster en je presentatie in elk geval antwoord op de volgende vragen. Vul de antwoorden ook in op dit antwoordblad en lever dat, samen met je poster bij mij in aan het einde van de les. 1. Geef aan welke oorzaak je het meest belangrijk vindt en beargumenteer je keuze. De oorzaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vind ik het meest belangrijk omdat: .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... ................................................ 2. Geef aan welke van je oorzaken je een structurele oorzaak zou noemen en welke je een incidentele oorzaak zou noemen. Verklaar ook je antwoord De oorzaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . is een structurele oorzaak omdat: .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... ................................................ 3 De oorzaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . is een incidentele oorzaak omdat: .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... ................................................ 4. Als je belangrijkste oorzaak niet had plaatsgevonden, had de Franse Revolutie dan niet plaats gevonden? Beredeneer je antwoord: .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .............................................. 5. Het verklaren de uitkomst van een lange ontwikkeling is erg complex. Sommige gevolgen zijn vaak weer oorzaken. Leg dit uit aan de hand van een voorbeeld uit de opdracht. .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .......................................................................... .............................................. Bijlage 9: Geschiedenis Werkplaats