Les 2. - Esprit publicatieserver

Paper 2 ontwerponderzoek: ontwerp
Naam auteur(s)
F.M. Verburg, MA.
Vakgebied
Geschiedenis
Titel
Paper 1: ontwerpplan
Onderwerp
Causaal redeneren in geschiedenis
Opleiding
Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam
Doelgroep
3 Gymnasium
Sleuteltermen
Causaliteit, oorzaak en gevolg
Bibliografische
Verburg, F.M. (2015). Voorbij de chronologie: analyse van
referentie
causaliteit in het geschiedenisonderwijs. Amsterdam: Instituut
voor de Lerarenopleiding UvA.
Studentnummer
5677092
Begeleider(s)
M.G. van Riessen.
Beoordelaar(s)
-
indien bekend
Datum
22-11-2015
Ontwerphypothese en ontwerpregels
‘De leerlingen in mijn 3e klas gymnasium zijn niet goed in staat om oorzaken te
onderscheiden, te classificeren en analytisch te beschrijven. Door ze in de komende vier
interventielessen in groepjes te laten oefenen op het classificeren en door ze te laten
werken met een uitgebreider vocabulaire zullen ze beter worden in het causaal redeneren.’
Ontwerpregels

De leerlingen oefenen in het vinden, onderscheiden en ordenen van verschillende
soorten oorzaak- en gevolgrelaties

De leerlingen oefenen met woorden die oorzaak en gevolgrelaties aangeven

Er is in de lessen expliciet aandacht voor het beschrijven van verschillende oorzaaken gevolgrelaties en het schrijven van een historisch betoog
Uit de literatuur en uit mijn nulmeting bleek dat voor veel leerlingen het werken met
causaliteit lastig is. Door stil te staan bij verschillende soorten oorzaken en verschillende
manieren om oorzaken te omschrijven is het de bedoeling dat mijn leerlingen na deze
interventie beter in staat zijn te redeneren met oorzakelijkheid.
Materiaal
Ik maak in deze lessenserie gebruik van de methode Geschiedenis Werkplaats
informatieboek voor niveau 2VWO. De powerpoints die in de bijlagen staan heb ik zelf
gemaakt evenals de opdrachten die in de bijlagen zijn. Opdracht 4 is mijn vertaling van de
opdracht omschreven door Woodcock (Woodcock 2006) en het verhaal van Alphonse is een
vertaling van Chapman (Chapman 2003)
Ontwerp lessen
De lessen die ik heb ontworpen zijn erop gericht de leerlingen de complexe vaardigheid van
het historisch redeneren over causale relaties bij te brengen. De ontwerpregels die voor
deze lessen gelden staan hierboven opgenomen. Voor het aanleren van de nieuwe kennis zal
ik proberen me zo veel mogelijk te houden aan het driefasenmodel van Marzano. Hierin
maakt hij een onderscheid tussen het ‘denken’ en het ‘doen’. Het aanleren van
vaardigheden en kennis verschillen van elkaar, en daarom is er een driefasenmodel voor het
denken en één voor het doen. Het aanleren van kennis gebeurt in dit tweede model via drie
stappen: betekenis geven aan nieuwe informatie, nieuwe informatie in een samenhangende
constructie organiseren en het onthouden van nieuwe informatie. Voor het aanleren van
procedurele kennis is het belangrijk dat de docent de vaardigheid eerst voordoet. (Marzano
2013) Om deze reden zullen verreweg de meeste activiteiten onderdeel uitmaken van de
leercirkel instructie, verwerken, evalueren. De eerste oefening, waarbij de leerlingen het
verhaal van Alphonse de kameel lezen is bedoeld om leerlingen buiten een historische
context kennis te laten maken met oorzaak- en gevolgredeneringen.
In de tweede les laat ik leerlingen eerst in duo’s werken met het zoeken naar
oorzaken. Omdat dit een ingewikkelde vaardigheid is wil ik ze de kans geven vertrouwen op
te bouwen in hun eigen kunnen doordat ze de denkstappen met elkaar kunnen vergelijken
en oefenen. Wanneer ze een aantal oorzaken hebben onderscheiden en geordend moeten
ze individueel aan de schrijfopdracht beginnen. Dit pas ook bij de ontwerpregel dat
leerlingen oefenen in het gebruik van signaalwoorden wanneer ze bezig zijn met oorzaak- en
gevolgredeneringen. Ik zal eerst op het bord demonstreren hoe ik de eerste signaalwoorden
zelf zou beoordelen en ook een voorbeeld geven hoe dit past in zinnen over de Franse
Revolutie. (opdracht 4) Daarna gaan de leerlingen zelf aan de slag met het schrijven van een
betoog over de oorzaken van de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring. Deze opdracht
hoort bij de ontwerpregel 3: Er is in de lessen expliciet aandacht voor het beschrijven van
verschillende oorzaak- en gevolgrelaties en voor het schrijven van een historisch betoog.
In opdracht 6 tijdens de laatste les komen eigenlijk alle ontwerpregels samen.
Leerlingen laten in een schema zien hoe de verschillende oorzaken van de Franse Revolutie
met elkaar in verband staan. Daarnaast moeten ze opnieuw in enkele zinnen omschrijven
welke rol de verschillende oorzaken hebben gespeeld. Hierin wordt zowel onderscheid
gemaakt tussen verschillende oorzaken, als dat de signaalwoorden en de beschrijving van
deze oorzaken aan bod komt.
Les 1.
Frank Verburg
3VWO
Vrijdag 27
6e uur (45
november
min)
Les 1 Interventie
Complexe vaardigheid
Causaliteitsrelaties analyseren
Lesonderwerp
Oefenen met causaal redeneren door verkennen van soorten
oorzaken
Beginsituatie
Leerlingen hebben tijdens het vorige hoofdstuk een keer geoefend
op causaal redeneren. Die opdracht is als voormeting opgenomen
in paper 1.
Lesdoelen
− Leerlingen kunnen in eigen woorden omschrijven waarom het
belangrijk is om oorzaak en gevolgrelaties te gebruiken in
geschiedenis
− Leerlingen kunnen meerdere soorten oorzaken onderscheiden
en benoemen bij het analyseren het verhaal van Alphonse de
kameel
− Leerlingen kunnen in eigen woorden vertellen hoe de
Amerikaanse koloniën zich ontwikkelden tussen 1700 en 1780
− Leerlingen kunnen in hun aantekeningen, het schoolboek en
het internet zoeken naar oorzaken en tenminste 10 oorzaken
van de Amerikaanse Revolutie en deze opschrijven
Tijd
Inhoud / lesfase
Wat doe ik?
Wat doen de
Leer-
Ondersteune
leerlingen
activiteiten
nde
middelen
‘5
Opening en
Instructie geven
Luisteren
Begrijpen van -
introductie
het
onderwerp door
onderwerp
relevantie
onderwerp uit te
leggen en
leerlingen te
vertellen dat we
het over
causaliteit
hebben
Alphonse (fase
instructie
vaardigheden)
‘5
‘5
herkennen
Het verhaal van
Ik vertel het
Luisteren en
Verhaal van
Alphonse (fase
verhaal van
schrijven de
Alphonse zie
verwerken)
Alphonse
oorzaken op
bijlage 1
Nabespreking
Op het bord maak Leerlingen
Classificeren,
opdracht 1
ik een schema
kijken wat ik
abstraheren
(fase evalueren)
waarin in eerst
doen en
zelf voor doe hoe
geven daarna
ik oorzaken
hun
onderscheid en
antwoorden
daarna de
en denken na
leerlingen
over de
klassikaal
antwoorden
hetzelfde laat
van
doen. In het
klasgenoten
Bord, krijt
schema kunnen
we de door de
leerlingen
gevonden
oorzaken
ordenen.
(lange/kortetermi
jn, bedoelde,
onbedoelde
oorzaken.)
‘15
Uitleg en
Ik geef aan de
Luisteren en
presentatie
hand van
maken
Begrijpen
Powerpoint
slides (zie
Amerikaanse
powerpoint slides
onafhankelijkheid uitleg.
bijlage 2)
aantekeninge
n
soorlog en de
aanleiding
hiertoe
‘10
Opdracht 2:
Oorzakelijke
analyse
(fase verwerken)
Instructie
Werken in
Analyseren,
Opdracht 2,
opdracht 2. Ik
tweetallen
clasificeren,
zie bijlage 3
geef de leerlingen aan de
de opdracht om
sorteren
opdracht
Geschiedenis
Werkplaats
in duo’s op zoek
Deel 2
te gaan naar
(bijlage 9)
tenminste tien
oorzaken voor de
Amerikaanse
Revolutie
Iedereen aan het
werk zetten. Ik
kijk of iedereen
aan het werk kan
en gaat, maak
een ronde
‘5
Nabespreken
Verschillende
Denken na,
opdacht
soorten oorzaken
geven
(evalueren)
(sociale,
antwoorden
economische,
politieke)
oorzaken
onderscheiden.
Stilstaan bij
personen en
wensen als
Begrijpen
Bord, krijt
oorzaak
Les 2.
Frank Verburg
3VWO
Vrijdag 27
7e uur (45
november
min)
Les 2 Interventie
Complexe vaardigheid
Causaliteitsrelaties analyseren
Lesonderwerp
Oefenen met causaal redeneren door verkennen van taalkundige
verwijzigen in oorzakelijkheidrelaties
Beginsituatie
Lesdoelen
− Leerlingen kunnen de verschillende nuances benoemen van
tenminste 25 woorden die oorzakelijkheid aangeven
− Leerlingen kunnen op verschillende manieren oorzakelijkheid
omschrijven
− Leerlingen kunnen oorzaken zoeken en ordenen in
verschillende categorieën
Tijd
Inhoud / lesfase
Wat doe ik?
Wat doen de
Leer-
Ondersteune
leerlingen
activiteiten
nde
middelen
‘5
Opening en
introductie
onderwerp door
relevantie
onderwerp uit te
leggen en
instructie
opdracht 3
(fase instructie)
Instructie geven
Luisteren
Begrijpen van Opdracht 3,
opdracht
zie bijlage 4
‘13
Zoeken
kaartjes waarop
iedereen aan het
oorzaken,
schaar,
ze hun oorzaken
werk gaat, help
schrijven
antwoorden
schrijven (fase
hier en daar
deze op,
van de vorige
overleggen
les
verwerking)
‘7
‘15
Analyseren,
Leerlingen maken Loop rond, kijk of
Leerlingen leggen
Loop rond, kijk of
Leerlingen
Ordenen
de net
de kaartjes neer
iedereen aan het
ordenen hun
discussiëren
gemaakte
in een schema
werk gaat, help
kaartjes in
hier en daar
een schema
Opdracht 4:
Instructie
Leerlingen
Leerlingen gaan
opdracht 3. Ik
vullen
aan de slag met
doe eerst een
individueel
de opdracht van
aantal woorden
het schema
Woodcock (fase
voor op het bord.
in
verwerken)
Iedereen aan het
kaartjes
Vergelijken
kijk of iedereen
aan het werk kan
en gaat, maak
een ronde
Nabespreking
Leerlingen
Leerlingen
Classificeren,
opdracht 4
aanmoedigen om
geven hun
abstraheren
(fase evalueren)
de opdracht in
antwoorden
duo’s te
en denken na
bespreken
over de
antwoorden
van
klasgenoten
Les 3
Opdracht 4.
(zie bijlage 5)
werk zetten. Ik
‘5
Papier,
Frank Verburg
3VWO
Vrijdag 11
6e uur (45
december
min)
Les 3 Interventie
Complexe vaardigheid
Causaliteitsrelaties analyseren
Lesonderwerp
Oefenen met causaal redeneren door beschrijven van
verschillende oorzakelijkheidrelaties
Beginsituatie
Leerlingen hebben inmiddels enige ervaring opgedaan met het
werken van causaliteit
Lesdoelen
- Leerlingen kunnen het belang van verschillende oorzaken
classificeren
- Leerlingen kunnen beargumenteren waarom een oorzaak meer
belang heeft dan een andere oorzaak
- Leerlingen kunnen op een analytische manier schrijven over
oorzaken in geschiedenis
- Leerlingen kunnen het onderscheid tussen woorden die
oorzakelijkheidrelaties omschrijven herkennen en inzetten in een
eigen tekst
- Leerlingen kunnen in eigen woorden omschrijven wat de Franse
Revolutie is en uitleggen wanneer dit plaatsvond
Tijd
Inhoud / lesfase
Wat doe ik?
Wat doen de
Leer-
Ondersteune
leerlingen
activiteiten
nde
middelen
‘2
Opening en
introductie
onderwerp door
relevantie
onderwerp uit te
leggen en
instructie
opdracht 5
Instructie geven
Luisteren
Begrijpen van opdracht
(fase instructie)
‘33
Opdracht
Instructie
Schrijven een
Argumentere
Opdracht 5.
Leerlingen
opdracht.
analytische
n,
(zie bijlage 6)
schrijven een
Iedereen aan het
betoog over
beoordelen,
betoog over de
werk zetten. Ik
de
verklaren
Amerikaanse
kijk of iedereen
structurele
onafhankelijkheid aan het werk kan
oorzaken van
soorlog. De
en gaat, maak
de
opdracht is: Stel
een ronde
Amerikaanse
je voor dat de
Onafhankelij
Stampact niet
kheidsoorlog
Werkplaats
(Zij bijlage 9)
had bestaan en
de Boston
Teaparty niet had
plaatsgevonden.
Had de
Amerikaanse
onafhankelijkheid
soorlog dan wel
plaatsgevonden
(1 A4 in de les
schrijven)
Gebruik zoveel
mogelijk
verschillende
signaalworden
van vorige week
opdracht 4(fase
verwerken)
‘10
Uitleg Franse
Vertel over de
Luisteren,
maken
Begrijpen
Powerpoint
Revolutie
Franse Revolutie
in bijlage 7
aantekeninge
n, stellen
vragen
Les 4
Frank Verburg
3VWO
Vrijdag 11
7e uur (45
december
min)
Les 4 Interventie
Complexe vaardigheid
Causaliteitsrelaties analyseren
Lesonderwerp
Oefenen met causaal redeneren door omschrijven en
bespreken/discussiëren van verschillende oorzakelijkheidrelaties
Beginsituatie
Lesdoelen
− leerlingen kunnen oorzaken onderscheiden, ordenen en
schematisch weergeven
− leerlingen kunnen beargumenteren en bediscussiëren wat ze
belangrijke oorzaken vinden en waarom
Tijd
Inhoud / lesfase
Wat doe ik?
Wat doen de
Leer-
Ondersteune
leerlingen
activiteiten
nde
middelen
‘5
Instructie
Instructie geven
Luisteren
opdracht 6
Begrijpen van opdracht
(fase instructie)
‘20
Opdracht 6
Maak een poster
waarop de
oorzaken van de
Franse Revolutie
te zien zijn en
Loop rond en
Maken
Ordenen,
Opdracht 6 in
geef advies
zelfstandig
sorteren,
bijlage 8.
een poster.
visualiseren
Werkplaats
Zoeken in
hoofdstuk
hun boek en
Franse
aantekeninge
Revolutie
gebruik pijlen
n naar
waarin je de
aanleidingen
verhoudingen
en oorzaken.
(bijlage 9)
A3 papier
weergeeft
(fase verwerken)
‘20
Enkele leerlingen
Nabespreken
Presenteren,
Luisteren,
presenteren hun
presentatie,
luisteren,
argumentere
poster en
leiding geven aan
reageren op
n,
gebruiken zoveel
discussie
elkaar
discussiëren
mogelijk
woorden om
verschillende
causale
verbanden te
omschrijven
(fase evalueren)
Bijlage 1: Opdracht 1
Werd de dood van de kameel Alphonse veroorzaakt door een afgekauwd strootje?
Lees onderstaand verhaal en maak de opdracht:
Er was eens een kameel die Alphonse heette. Alphonse had ernstige rugproblemen,
veroorzaakt door een ongelukkige en moeizame geboorte. Dat was echter niet het enige dat
hem overkwam, Alphonse had namelijk ook een erg gemene eigenaar die hem uitbuitte door
hem regelmatig veel te zwaar te belasten om hem daarna vermoeiende en volkomen
overbodige wandelingen door de bergen te laten maken om spullen te bezorgen bij klanten.
De klanten van Frank maakte het, schokkend genoeg, niks uit dat Frank de rechten van de
kamelen schond en vonden Frank zelfs best sympathiek.
Op een vrijdag was Frank net klaar met het beladen van Alphonse en de andere zielige
kamelen om weer eens een vermoeiende ronde door de bergen te gaan maken. Frank had
de spullen op Alphonse’s rug gestapeld en nog verder opgestapeld. Kauwend op een
strootje, zoals een cowboy, hield Frank pauze toen hij zonder er goed over na te denken
besloot om het afgekauwde strootje nog bij de lading op de rug van Alphonse toe te voegen.
Alphonse kreunde van de pijn, zakte door zijn hoeven en ging dood aan een gebroken
ruggenwervelkolom.
Bijlage 2: Powerpoints Amerikaanse onafhankelijkheid
Bijlage 3: Opdracht 2
We hebben aan het verhaal van Alphonse de kameel gezien dat er veel verschillende soorten
oorzaken te vinden zijn voor gebeurtenissen. Ook hebben we de afgelopen weken al het één
en ander vernomen over de kolonisatie van de Verenigde Staten. In deze opdracht gaan
jullie deze zaken met elkaar combineren. Deze opdracht heeft als doel de oorzaken van de
Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog te vinden! Lees eerst paragraaf 4.2 nog eens goed
door. Bekijk vervolgens ook de paragrafen 3.3 en 3.6. Uit deze drie paragrafen én uit de
aantekeningen die je hebt gemaakt over de Amerikaanse Revolutie ga je met je tweetal
opzoek naar tenminste tien verschillende oorzaken van de Amerikaanse
Onafhankelijkheidsstrijd. Bespreek met elkaar op welke manier de oorzaken hebben
bijgedragen aan het gevolg
Bijlage 4: opdracht 3
Zet de oorzaken van de Amerikaanse Revolutie die je in de vorige opdracht verzamelde nog
eens op een rij en knip ze uit. Probeer ze eens te sorteren op de volgende manier:
- lange en korte termijn oorzaken
- bedoelde en onbedoelde oorzaken
- structurele (diepgaand) en incidentele (eenmalige) oorzaken
- sociaal politieke en persoonlijke oorzaken
en ten slotte belangrijke en minder belangrijke oorzaken.
Schrijf steeds op welke kaartjes je als eerste en als laatste in de rij plaatst. Wat valt jullie
hierbij op? Wat maakt een oorzaak belangrijk? Hoeveel van je kaartjes hebben zoveel
invloed op de gebeurtenis gehad dat zonder de oorzaken op je kaartjes de gebeurtenis niet
zou hebben plaatsgevonden?
Bijlage 5: Opdracht 4
Hieronder staan verschillende signaalwoorden die iets kunnen zeggen over oorzakelijke
verhoudingen. Vul het onderstaande schema in. Zoek zelf ook nog vijf woorden of termen
die je zou kunnen gebruiken om een oorzakelijk verband aan te geven.
Woord
Zegt iets
Zegt iets
Legt een
Zegt iets
Bevestigt of
over hoe
over de
connectie met
over de
ontkent een
belangrijk
termijn
andere
snelheid van
eerder
gebeurtenissen
de
genoemd
ontwikkeling
punt
het is
Onderliggend
Draagt bij aan
Desondanks
Bovendien
Beïnvloed
Latent
Aansporen
Legt de basis
Begin
Moedigt aan
Tot
uitbarsting
komen
De bron van
Zodat
Onderliggend
Toestaan
Hierdoor
Vervolgens
Ondersteund
Belemmeren
Ontwikkelde
Voorkomen
Versterkte
Brengt met
zich mee
Oorspronkelijk
Daarentegen
Net zoals
In
tegenstelling
tot
Resulteert in
Veroorzaakt
Bijlage 6: Opdracht 5
In paragraaf 4.2 van je tekstboek Werkplaats staat dat de verhouding tussen Engeland en de
VS niet goed was. ‘daardoor kon een onbelangrijke kwestie uiteindelijk de aanleiding worden
voor de definitieve breuk’. Schrijf een betoog waarin je laat zien of je het met deze stelling
wel of niet eens bent. Zorg ervoor dat je tenminste vijf andere oorzaken benoemd die
hebben invloed hebben gehad op deze definitieve breuk tussen Engeland en de VS. Gebruik
zo veel mogelijk verschillende signaalwoorden om de subtiele verschillen tussen de
verschillende oorzaken zo goed mogelijk te beschrijven. Je levert je schrijfopdracht deze les
nog in en je tekst is ongeveer 1 A4 lang.
Bijlage 7: Powerpoint Franse Revolutie
Bijlage 8: opdracht 6
Je hebt net uitleg gehad over de Franse Revolutie. Zoek in je boek (in elk geval paragraaf 4.3,
maar andere paragrafen mogen ook) naar zoveel mogelijk en zoveel mogelijk verschillende
oorzaken van de Franse Revolutie. Zet deze oorzaken in een schema. Zorg ervoor dat je
straks in staat bent je poster te presenteren. Geef in je poster en je presentatie in elk geval
antwoord op de volgende vragen. Vul de antwoorden ook in op dit antwoordblad en lever
dat, samen met je poster bij mij in aan het einde van de les.
1. Geef aan welke oorzaak je het meest belangrijk vindt en beargumenteer je keuze.
De oorzaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vind ik het meest belangrijk omdat:
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
................................................
2. Geef aan welke van je oorzaken je een structurele oorzaak zou noemen en welke je een
incidentele oorzaak zou noemen. Verklaar ook je antwoord
De oorzaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . is een structurele oorzaak omdat:
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
................................................
3 De oorzaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . is een incidentele oorzaak omdat:
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
................................................
4. Als je belangrijkste oorzaak niet had plaatsgevonden, had de Franse Revolutie dan niet
plaats gevonden? Beredeneer je antwoord:
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..............................................
5. Het verklaren de uitkomst van een lange ontwikkeling is erg complex. Sommige gevolgen
zijn vaak weer oorzaken. Leg dit uit aan de hand van een voorbeeld uit de opdracht.
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..............................................
Bijlage 9: Geschiedenis Werkplaats