2106-sport en bewegen diabetes.indd

FYSIOTHERAPIE
Informatie sport en
bewegen bij diabetes
mellitus
ADVIES
Informatie sport en bewegen bij
diabetes mellitus
In deze folder vindt u informatie over het effect van sport en
bewegen bij diabetes mellitus (suikerziekte). U leest waarom
lichaamsbeweging voor mensen met diabetes (extra)
belangrijk is en wat het effect is op het gebruik van insuline.
Ook krijgt u informatie over het programma ‘Sport en bewegen
bij diabetes’: een speciaal fysiotherapieprogramma voor
mensen met diabetes.
Voor mensen met diabetes is lichaamsbeweging extra belangrijk.
Het kan zorgen voor:
• lagere bloedsuikerwaardes (minder glucose in het bloed);
• betere werking van de insuline;
• stimulatie van de bloedsomloop: dit kan
late diabetesklachten helpen voorkomen.
Als u regelmatig beweegt, hebt u waarschijnlijk zelfs minder insuline nodig om uw
lichaam goed te laten functioneren.
Waarom beweging?
Een actieve levensstijl is voor iedereen gezond. Een half uur lichaamsbeweging per
dag zorgt al voor een betere lichamelijke en
geestelijke conditie. Zo heeft beweging een
gunstig effect op:
• de bloeddruk;
• de botdichtheid (stevige botten);
• het lichaamsgewicht;
• het risico op hart- en vaatziekten.
Verder zorgt bewegen ervoor dat u zich fitter voelt. U krijgt er positieve energie van,
waardoor u lekkerder in uw vel zit.
Lichaambeweging hoeft geen topsport te
zijn. Ontspannen wandelen, fietsen, zwemmen of iets dergelijks is ook prima. Als er
maar regelmaat in zit. Het is beter om iedere dag een half uur te bewegen dan een
keer per week twee uur achter elkaar.
1
Houd bij extra beweging altijd de hoogte
van de bloedglucose in de gaten. Want wie
meer beweegt, verbruikt ook meer energie.
En daardoor daalt de bloedglucose.
• de bloedglucosewaarde;
• hoeveelheid beschikbare insuline;
• behoefte aan extra koolhydraten in de
voeding.
Bewegen en insulinegebruik
Duur en intensiteit van de sport
Bedenk hoe lang gaat u gaat sporten en hoe
intensief. Op basis daarvan kunt u naar behoefte extra koolhydraten nemen.
Als u beweegt of sport gaan de spieren
harder werken. Daarvoor hebben die spieren
extra brandstof nodig in de vorm van glucose (suiker). De spier haalt die glucose uit
het bloed. Het glucosegehalte van het bloed
kan daardoor dalen. Voor het opnemen van
glucose in de spieren is insuline nodig. Bij
mensen die geen diabetes hebben regelt
het lichaam vanzelf de hoeveelheid insuline
die aangemaakt wordt, zodat de hoeveelheid glucose in het bloed op peil blijft. Als
u diabetes hebt, moet u zelf leren om de
bloedglucosewaarde op peil te houden.
Het is niet gezond als de glucosewaarden
teveel gaan schommelen. Daarom is het
goed om met een aantal dingen rekening te
houden als u gaat sporten / bewegen:
• duur en intensiteit van de sport;
Product
Limonadesiroop
Dextro energydrank
Twee-/dubbeldrank
Glucosetabletten
Bloedglucosewaarde/beschikbare
insuline
Bepaal van tevoren uw bloedsuikerwaarde.
Als u begint met een goede bloedglucosewaarde kunt u de inspanning beter volhouden. Is de bloedglucose te laag voor de
inspanning, corrigeer deze dan eerst door
20 gram koolhydraten te nemen (zie tabel
1). Als de bloedglucosewaarde hoger is dan
16 mmol/l, moet u zich afvragen of het wel
verstandig is om te gaan sporten. Mogelijk
hebt u een insulinetekort. Als u dan gaat
sporten, kan de bloedglucose verder gaan
stijgen. Is er wel voldoende werkzame insuline tijdens het sporten, dan zal de bloedglucose juist dalen.
Hoeveelheid
40 ml
half flesje/165 ml
150 ml
5-6 tabletten
Tabel 1 Producten met 20 gr koolhydraten
2
Gram koolhydraten
20
20
20
20
Extra koolhydraten
Uit welke producten u de extra koolhydraten haalt, hangt ook af van het soort inspanning. Bij duurlopen kunt u bijvoorbeeld
kiezen voor koolhydraatrijke dranken, bij
bijvoorbeeld de Vierdaagse voor koolhydraatrijke en lichtverteerbare voedingsmiddelen (zie ook tabel 3).
Neem voordat u gaat sporten extra koolhydraten, zodat u voldoende brandstof hebt
tijdens en na de inspanning. Hoeveel extra
koolhydraten u moet nemen is afhankelijk
van de glucosewaarde gemeten voor het
sporten. Het hangt er ook van af hoe lang
u denkt te gaan sporten. Bij inspanning
verbrandt u ongeveer 15-30 gram koolhydraten per half uur. Wanneer de inspanning
langer duurt dan een uur moet u ook tijdens
de inspanning de koolhydraten aanvullen.
Hoeveel koolhydraten u precies moet
nemen is individueel verschillend (zie tabel
2).
Duur en type
inspanning
30 minuten lichte
inspanning
Glucosewaarde voor
aanvang
- onder 5 mmol/l
- boven 5 mmol/l
Extra koolhydraten
30-60 minuten
matige inspanning
- onder 5 mmol/l
- 5-10 mmol/l
- 10-16 mmol/l
- 30-45 gram
- 15 gram
- geen
1 uur matige
inspanning
- onder 5 mmol/l
- 5-10 mmol/l
- 10-16 mmol/l
- 45 gram
- 30-45 gram
- 15 gram
Tabel 2 Hypopreventie
3
- 10-15 gram
- geen
Hoeveelheid koolhydraten
15 gram
Producten
Kleine banaan, appel, peer, minimars, glas
frisdrank of vruchtensap, plak ontbijtkoek,
evergreen, 1 snee brood
30 gram
1 krentenbol
1 tosti
1 snee brood met honing
1 stukje taart
45 gram
1 flesje energiesportdrank
1 gewone Mars
1 broodje kroket
3 sneden brood
2 sneden brood met jam
Tabel 3 Hoeveel koolhydraten?
Genoeg drinken
Na-effect
Behalve letten op koolhydraten is het belangrijk voldoende te drinken. Bij inspanning
neemt de verbranding in de spieren toe,
waardoor er veel warmte en afvalstoffen vrijkomen. Deze warmte probeert het
lichaam kwijt te raken door onder meer te
zweten. Het vocht dat u daarmee kwijtraakt
moet op tijd weer aangevuld worden.
Voor inspanning van een uur of minder
is het voldoende alleen water te drinken.
Wanneer de inspanning langer duurt is het
aan te bevelen vocht met koolhydraten te
nemen. Vruchtensap is niet zo geschikt,
omdat het minder goed opgenomen wordt
en maagklachten kan geven. De combinatie
vruchtensap met water kan wel. Neem dan
van beide evenveel (verhouding 1:1).
Na het sporten willen de spiercellen en de
lever hun glucosevoorraad aanvullen. Vooral
de eerste twee uur na de inspanning gebruikt het lichaam daarvoor flink wat glucose. Dat kan alleen als er nog genoeg glucose
aanwezig is. Daarom is het advies om na
het sporten koolhydraten te nemen die wat
trager opgenomen worden. Voorbeelden
zijn een banaan, appel of krentenbol. Dat
‘glucose slurpen’ kan nog uren in lichtere
mate doorgaan.
De verhoogde insulinegevoeligheid kan na
het sporten nog 24 tot 48 uur aanhouden.
Daarom is het belangrijk om de insuline (en/
of de orale bloedglucoseverlagende medicatie) goed af te stemmen. Het kan handig
zijn om een aantal gegevens op te schrijven
als u gaat sporten: bloedglucosewaarden,
hoeveelheid medicatie, hoe lang u sport
en de hoeveelheid eten en drinken die u
neemt. Zo krijgt u inzicht in het effect van
4
Adviezen
sporten op uw lichaam en kunt u de bloedglucosewaarden beter reguleren.
• Gebruikt u medicijnen om de bloedglucose te verlagen? Controleer dan altijd
de bloedglucose voordat u gaat sporten.
Meten is weten!
• Gebruikt u insuline? Dan is het goed om
te weten dat bij elke vorm van bewegen
de bloeddoorstroming in de huid toeneemt. Daardoor wordt ook de insuline
sneller opgenomen in het bloed. In de
spieren die u tijdens het sporten veel
gebruikt neemt de doorbloeding nog
eens extra toe. Injecteer de insuline
daarom liever niet in de buurt van die
spieren.
• Insuline heeft een ‘piekwerking’. Ga
daarom liever niet sporten binnen het
eerste uur na de insuline-injectie.
• Bouw het bewegen rustig op: ga eerst
langzaamaan wat vaker en langer achter
elkaar bewegen. Daarna kunt u ook de
intensiteit van het bewegen opbouwen.
Door dit gecontroleerd te doen blijft er
de mogelijkheid om zo nodig voeding
en medicatie aan te passen.
• De meest geschikte vormen van sport
bij mensen met diabetes zijn duursporten. Dit zijn sporten waarbij de intensiteit goed doseerbaar is. U kunt daarbij
makkelijker aanpassingen doen om de
bloedglucose in balans te houden. Voorbeelden van duursporten zijn wandelen,
fietsen en zwemmen. Allerlei teamsporten zijn ook goede mogelijkheden en
zullen vooral voor jongeren met diabetes aantrekkelijk zijn.
• Als u regelmatig aan lichaamsbeweging
gaat doen en u gebruikt (orale) medicijnen die de bloedglucose verlagen (met
Vermindering insulinebehoefte
Als u genoeg aan lichaamsbeweging doet,
kan dat ervoor zorgen dat uw lichaam gevoeliger wordt voor insuline. U hebt dan
dus minder insuline nodig voor hetzelfde
effect. De lichaamsbeweging moet dan wel
van een behoorlijk niveau zijn. Dat betekent
dat u zich minimaal om de dag, gedurende
minimaal een half uur, behoorlijk moet
inspannen om het effect te merken. Als u
ongetraind begint en dan elke dag flink zou
gaan trainen, zou de insulinebehoefte met
ongeveer 30% kunnen afnemen. Hierbij
gaan we er vanuit dat uw voeding en lichaamsgewicht constant blijven.
Het effect van lichamelijk activiteit op de
insulinegevoeligheid is vooral ook bekend
geworden bij type 2 diabetes. Bij deze
aandoening zijn de weefsels vaak minder
gevoelig voor insuline. De behandeling
bestaat vaak uit tabletten die de insulinegevoeligheid proberen te verbeteren.
Lichaamsbeweging heeft ook zo’n effect op
de daarvoor gevoelige cellen.
5
drie uur na de inspanning, voor het slapen
gaan en de volgende morgen (nuchter).
name sulfonylureumderivaten), dan kan
het nodig zijn om de dosering (blijvend)
te verlagen. Ook als u insuline gebruikt
en u gaat aan middelzware tot zware inspanning doen, moet de dosering bijna
altijd aangepast worden. Dit is nodig om
hypoglykemie (een te laag bloedglucosegehalte) te voorkomen.
• Zorg bij het sporten voor goede schoenen en sokken, zonder onregelmatigheden.
• Laat blessures en verwondingen goed
behandelen.
• Is uw bloeddruk te hoog, vraag dan eerst
advies aan uw behandelend arts.
Vragen
Hebt u na het lezen van deze folder nog vragen over het programma Sport en bewegen
bij diabetes? U kunt contact opnemen met
de afdeling Fysiotherapie.
Het programma Sport en
bewegen bij diabetes
Het programma ‘Sport en bewegen bij
diabetes’ is een speciaal fysiotherapieprogramma voor mensen met diabetes. U krijgt
eerst een intakegesprek met de fysiotherapeut. Deze maakt samen met u een inspanningprogramma. Volgens dit programma
gaat u twee maal per week trainen, gedurende ongeveer 12 weken. U traint in een
groep van ongeveer zes personen. De activiteiten variëren: fietsen, lopen, fitness en
andere sporten komen aan bod. De groep
wordt begeleid door twee fysiotherapeuten.
Doel van het programma is een actieve levensstijl te ontwikkelen en daarbij om leren
gaan met de bloedsuikerspiegel bij inspanning. U houdt tijdens het programma een
logboek bij waarin u uw bloedglucosewaardes noteert. U meet die waarde op verschillende momenten: voor en na de training,
6
St. Antonius Ziekenhuis
T 088 - 320 30 00
E [email protected]
www.antoniusziekenhuis.nl
Spoedeisende Hulp
088 - 320 33 00
Fysiotherapie
088 - 320 77 50
Locaties en bezoekadressen
Ziekenhuizen
Poliklinieken
St. Antonius Ziekenhuis Utrecht
Soestwetering 1, Utrecht
(Leidsche Rijn)
St. Antonius Polikliniek
Utrecht Overvecht
Neckardreef 6, Utrecht
St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein
Koekoekslaan 1, Nieuwegein
St. Antonius Polikliniek Houten
Hofspoor 2, Houten
St. Antonius Spatadercentrum
Utrecht-De Meern
Van Lawick van Pabstlaan 12,
De Meern
7
Meer weten?
Ga naar www.antoniusziekenhuis.nl
2106/10-’09
Dit is een uitgave
van St. Antonius Ziekenhuis