Tekstanalyse herexamen Virus vangen havo 2011

MINISTERIE VAN ONDERWIJS
EN VOLKSONTWIKKELING
UNIFORM HEREXAMEN HAVO 2011
VAK
: NEDERLANDS (TEKSTANALYSE)
DATUM : 26 JULI 2011
TIJD
: 7.45 – 9.45 UUR
Aantal bladzijden tekst: 4. Aantal vragen en opdrachten: 22 (18 mc-vragen en 4 open vragen.)
Totaal aantal bladzijden: 10
Controleer zorgvuldig of alle pagina’s in de goede volgorde aanwezig zijn.
Neem in geval van een afwijking onmiddellijk contact op met een surveillant.
Hulpmiddel: woordenboek
Virus vangen
Het lijkt onmogelijk: een onzichtbaar maar zeer besmettelijk virus uitroeien dat
elk jaar miljoenen slachtoffers eist. Toch lukte het met het pokkenvirus. Hoe ging
dat?
I
5
10
15
Een grote tas had Roel Coutinho
bij zich, tot de rand gevuld met
bankbiljetten. Het was 1975 en hij
liet zich door een chauffeur kriskras door Rajshahi rijden, een
district in Bangladesh. De Nederlandse arts, destijds 29, had een
missie: hij zocht pokkenpatiёnten.
De ziekte waarde nog in een paar
honderd Bengaalse dorpen rond.
Toch was het einde wel in zicht,
want Bangladesh was een van de
laatste landen waar het levensgevaarlijke virus nog in het wild
voorkwam. Vanuit de hele wereld
waren er pokkenjagers ingevlogen om te helpen.
30
35
40
III
45
II
20
25
Coutinho, tegenwoordig directeur
van het centrum Infectieziektenbestrijding, was verantwoordelijk
voor een gebied met ongeveer
een miljoen inwoners. Hij moest
ervoor zorgen dat pokkenuitbraken vroeg werden opgemerkt,
zodat het virus geen kans kreeg
zich te verspreiden. Is dat mogelijk? Kun je een virus laten verdwijnen? Een virus dat zo be-
50
55
1
smettelijk is? En dat zich in de
meest afgelegen hutten in de
meest afgelegen wouden kon
schuilhouden? Coutinho had zo
zijn twijfels. Het was een chaos in
Bangladesh. Het land was arm
en dichtbevolkt. Miljoenen mensen trokken rond na een overstroming op zoek naar voedsel. De situatie was verre van
ideaal. Toch zou hij het proberen.
Met geld, want in arme landen is
iedereen in meer of mindere
mate ‘omkoopbaar’.
Het pokkenvirus, in wetenschappelijke kring ‘variola’ genoemd,
was venijnig. Er bestonden twee
varianten: de ‘variola minor’ en
de ‘variola major’. De eerste
maakte nauwelijks slachtoffers,de
tweede was een massamoordenaar. In de twintigste eeuw waren
naar schatting een half miljard
mensen aan de pokken gestorven, circa drie keer zo veel als de
doden die waren gevallen tijdens
de oorlogen die in die periode
60
65
70
75
uitgevochten werden. Variola
verspreidde zich door de lucht en
was ontzettend besmettelijk. Als
je het inademde, nestelde het
zich in een lichaamscel en dwong
deze cel om nieuwe pokkenvirussen aan te maken. De verse
virussen verspreidden zich en
infecteerden meer cellen. Een
dag of tien na de besmetting
ging de geїnfecteerde persoon
daar iets van merken. Het begon
als een griepje, met vermoeidheid, koorts en spierpijn. Na een
dag of drie ontstond huiduitslag; eerst op het gezicht, een
dag later over het hele lichaam.
De uitslag ontwikkelde zich, er
vormden zich harde blaasjes met
troebel pus.
100
105
110
115
120
IV
80
85
90
95
Er was geen geneesmiddel. Van
de tien patiёnten die de pokken
kregen, stierven er drie. Daarmee
was het pokkenvirus een van de
dodelijkste virussen aller tijden.
Plannen om pokken uit te roeien,
bestonden allang. In 1953 had de
voorzitter van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
het al eens voorgesteld. Het
idee was toen afgewezen. In
1958 deed de Sovjetunie een
nieuw voorstel. Ook dat werd van
de tafel geveegd. Veel mensen
geloofden niet dat een virus uit te
roeien was, want dan moest je
iedereen vaccineren. Iedereen in
de wereld! Hoe kreeg je dat voor
elkaar? En wat kostte zoiets wel
niet?
VI
125
130
135
140
V
Toch kwam het ervan. In 1967
meldde de WHO dat ze ernaar
streefde dat de wereld binnen
tien jaar vrij van pokken zou zijn.
2
Moesten hulporganisaties daarvoor echt iedereen vaccineren?
Nee, want er was een alternatief:
een ringvaccinatie. Was er ergens een pokkenuitbraak, dan
gingen de uitroeiingsteams er
razendsnel naartoe. Ze vaccineerden zo rap mogelijk iedereen
die zich in een bepaalde straal
van de patiёnt bevond en sloten
de ziekte zo in. Ondanks dat zo’n
ringvaccinatie misschien wel gemakkelijker was dan een massavaccinatie, bleef die een flinke
operatie. Vanuit Genève stuurde
de WHO enige tienduizenden
medewerkers aan. Sommigen
moesten in regio’s werken waar
er geen telefoon was,anderen op
plekken waar een burgeroorlog
woedde. Toch werd het ene na
het andere land ‘vrij van pokken’
verklaard, althans de dodelijke
variant.
Bij het uitroeien van de pokken in
Bangladesh, kreeg Coutinho hulp
van honderden lokale pokkenjagers. Zij trokken van dorp tot
dorp en toonden de plaatselijke
bevolking foto’s van patiënten.
Hadden ze mensen gezien met
van die harde bulten op hun
gezicht en op hun ledematen?
Soms zei iemand: “Ja, in mijn
dorp is iemand met zulke bulten.”
Dan gingen ze met hem mee
naar huis. Was daar inderdaad
een pokkenpatiënt, dan werd
Coutinho gewaarschuwd. Hij
spoedde zich naar de plek des
onheils. Degene die de pokkenpatiënt had gemeld, kreeg
van hem een beloning: een paar
bankbiljetten uit de geldtas. Eerst
werd elke patiёnt door de pok-
145
150
155
kenjagers geїsoleerd. Meestal
sloten ze hem op in zijn eigen
huis, tot hij niet meer besmettelijk
was. Ook de patiёnt ontving geld,
een bijdrage om in zijn levensonderhoud te voorzien. Coutinho
en zijn helpers zetten ook bewakers om het huis, mannen die er
dag en nacht voor zorgden dat de
patiёnt het huis niet zou verlaten.
Ook de bewakers ontvingen een
stapel bankbiljetten.
190
195
200
VII
160
165
170
175
VIII
180
185
De pokkenjagers vaccineerden
iedereen die contact had gehad
met de patiёnt. Dat waren meestal enkele tientallen personen. En
ze maakten ook een lijst. Waar
was de patiёnt onlangs geweest?
Met wie had hij in de laatste weken contact gehad? Vaccinatieteams probeerden ook deze
mensen op te sporen en te vaccineren. Soms waren dat er tien,
en soms veel meer. Zoals die
keer toen ze een bedelaar
troffen, die dagenlang met zijn
pokken op een druk station had
gezeten. Coutinho vreesde het
ergste, maar het viel gelukkig
mee. De pokken kreeg je als je
een patiёnt omhelsde. Of als je
bij hem in huis woonde. Maar niet
als je een besmette bedelaar
passeerde op een station.
205
210
215
220
Dat het uitroeien van pokken
überhaupt kon, was te danken
aan een melkmeid. Aan het eind
van de achttiende eeuw had zij
aan Edward Jenner verteld dat
ze geen pokken kon krijgen,
omdat ze al koeienpokken had
gehad. Toen Jenner later studeerde voor arts, herinnerde
IX
230
3
hij zich het verhaal en besloot het
te testen. In 1796 besmette hij de
achtjarige James Phipps met
koeienpokken en twee maanden
daarna met pokken. En inderdaad, de jongen werd niet ziek.
De Engelse Jenner had de
vaccinatie uitgevonden. Het lijkt
een gedurfde ingreep, een kind
met een verwoestende ziekte besmetten. Maar misschien had
Jenner wel voorkennis. Want
twee decennia daarvoor had de
Groningse veehandelaar Geert
Reinders al ontdekt dat nakomelingen van koeien die genezen
waren van de runderpest, kort na
hun geboorte voor een periode
immuun waren voor deze ziekte.
Wanneer hij de kalveren in deze
periode met runderpest besmette, werden ze niet heel ziek en
waren ze de rest van hun leven
immuun. Vanaf 1774 werden zo
Hollandse koeien al ingeёnt. Het
is heel goed mogelijk dat Jenner
dit wist. Het vaccin dat de pokkenjagers in de vorige eeuw
gebruikten, verschilde niet veel
van dat van Jenner. Er werd een
levend virus uit de pokkenfamilie
toegediend. Op de plek van de
vaccinatie ontstond een pok. Het
lichaam was immuun als die was
verdwenen. Alleen een litteken
bleef achter, een lelijk bewijs van
vaccinatie.
Coutinho zat drie maanden in
Bangladesh. Hij wist er enkele
tientallen pokkenuitbraken in de
kiem te smoren. In het vliegtuig
naar huis wist hij dat het virus
bijna uitgeroeid was. En inderdaad maakte de WHO op 14
235
240
245
250
255
260
265
november 1975 bekend dat
variola major al twee maanden
niet was opgedoken in Bangladesh. Maar helaas: een dag
later werd er toch een nieuw
geval ontdekt. Op het zeer
dichtbevolkte eiland Bhola troffen
pokkenjagers in een armoedig
hutje het driejarig meisje Rahima
Banu aan. Ze bleek inderdaad
besmet, maar was niet ernstig
ziek. Ook andere inwoners van
het dorp hadden kort daarvoor
pokken gehad. De hele bevolking
van Bhola werd gevaccineerd, in
de weken daarna werd het hele
eiland afgezocht. Er werd niets
gevonden. Rahima Banu was de
laatste die op natuurlijke wijze
met variola major besmet raakte.
Ze overleefde het. Dat gold ook
voor de Somalische ziekenhuiskok Ali Maow Maalin, die
twee jaar later als allerlaatste
besmet raakte met variola minor,
de milde variant van pokken. De
laatste die aan de ziekte bezweek, was de Britse fotografe
Janet Parker. Zij raakte besmet
door haar werk in een donkere
kamer boven een laboratorium
van de Universiteit van Birmingham, waar onderzoek werd gedaan naar pokken. Parker stierf
op 11 september 1978.
X
270
275
280
Op 8 mei 1980 kon de WHO echt
verklaren dat het dodelijke virus
officieel was uitgeroeid. Niet
meer dan negen maanden na de
tien jaar eerder vastgestelde
streefdatum. Elke vaccinatie had
maar tien cent gekost, inclusief
de productie, het transport en de
salarissen van de medewerkers.
Het was een prestatie van formaat. Volgens de Amerikaanse
auteur Richard Preston, die veel
heeft geschreven over virussen,
is het uitroeien van het pokkenvirus zelfs ‘een van de meest
nobele en beste dingen die we
ooit gedaan hebben, als soort’.
Uit: Quest van juli 2010
Door:Rik Kuiper
4
5