Metastasen

Metastasen
Metastasen zijn uitzaaiingen van een kwaadaardige kanker
elders in het lichaam (de zogenaamde primaire tumor).
Uitzaaiingen van primaire tumoren kunnen naar meerdere
organen optreden, zoals longen, lever, hersenen en wervelkolom,
vaak via de bloed- en/of lymfebaan. Als er sprake is van
uitzaaiing naar het hersenweefsel, dan spreekt men van
hersenmetastasen, bij uitzaaiing naar de wervelkolom van
wervelmetastasen.
Hersenmetastase
Halsslagader
Uitmonding van lymfvaatstelsel
Lymfklieren
Longader
Longslagader
Longmetastase
Lymfvaten
Wervelmetastase
Primaire tumor
Aorta
Figuur 1
Schematische tekening van de uitzaaiing (metastasering) van een
kwaadaardige tumor in de linkeronderarm, bijvoorbeeld een melanoom.
Vanuit deze primaire tumor gaan tumorcellen binnendringen in de aders
die het bloed van de onderarm afvoeren, maar vooral ook in de lymfvaten,
die het weefselvocht van de onderarm afvoeren. Lymfklieren in het
lymfvaatstelsel kunnen de tumorcellen een tijdlang tegenhouden, maar
als de laatste lymfklierstations bij de oksel zijn gepasseerd, kunnen de
tumorcellen via de uitmonding van het lymfvaatstelsel in de ader van de
linkerarm het bloed binnenkomen. De tumorcellen gaan dan met het
bloed van de aders naar het rechterhart, en van hier via de longslagader
naar de longen. In de longen kunnen de tumorcellen vastraken in het
haarvatennetwerk, waarmee in de longen zuurstof in het bloed wordt
opgenomen. Deze vastgeraakte tumorcellen kunnen het begin zijn van
longmetastasen. Tumorcellen die het haarvatennet van de longen
passeren, komen via de longader (met rood zuurstofrijk bloed) in het
linkerhart, vanwaar ze via de lichaamsslagader (aorta) verder het gehele
lichaam kunnen bereiken, bijvoorbeeld via de halsslagader naar de
hersenen, waar ze in het haarvatennet van de hersenen tot hersenmetastasen aanleiding kunnen geven. Ook kunnen ze via de takjes van
de aorta die de wervels verzorgen tot wervelmetastasen leiden.
2
De tumoren die meestal aanleiding geven tot metastasen naar hersenen
en wervelkolom zijn longkanker, borstkanker en melanoom (kwaadaardige
moedervlek), maar ook andere vormen zijn mogelijk. Neurochirurgie kan
bijdragen in de behandeling van metastasen in de hersenen of in de
wervelkolom.
Soorten metastasen
Hersenmetastasen
Deze zijn meestal gelegen net onder de hersenschors op de overgang
naar de daaronder gelegen witte stof. De verschijnselen kunnen samenhangen met de lokalisatie of met druk op de hersenen. Bij een metastase
in de kleine hersenen kunnen bijvoorbeeld duizeligheidsklachten optreden
of kan de hersenvochtcirculatie gestoord raken. Afhankelijk van factoren
zoals de grootte van de metastase, het aantal metastasen en het bestaan
van neurologische verschijnselen kan een operatie geadviseerd worden,
indien mogelijk gecombineerd met bestraling. Soms is een vergelijkbare
lokale tumorcontrole alleen te bereiken met een hoge dosis bestraling.
Natuurlijk is voor het beloop van de ziekte ook het bestaan van
uitzaaiingen buiten de hersenen belangrijk. Het komt nogal eens voor dat
een hersenmetastase wordt vastgesteld, terwijl de primaire tumor onbekend
blijft zelfs, na verdere onderzoeken.
bewegingscentrum
spraakcentrum
om te spreken
PARIETAAL
gevoelscentrum
FRONTAAL
OCCIPITAAL
kleine
hersenen
TEMPORAAL
spraakcentrum
voor het verstaan
centrum
voor het zien
Figuur 2
Schematische voorstelling van de linkerhersenhelft met de centra voor
beweging, gevoel, spraak (om te spreken en om te verstaan), en voor het
zien. Beschadiging daarvan geeft een stoornis van de betreffende functie.
Naast deze zogenaamde eloquente (belangrijke) gebieden zijn in geel
aangegeven “stille” gebieden, waar functies zetelen die niet opvallend
gestoord raken bij beschadiging van het gebied, omdat ze vervangbaar
zijn door soortgelijke functies in andere gebieden.
3
Metastasen in de wervelkolom
Wanneer een metastase in de wervelkolom groeit, kan dit aanleiding
geven tot verdringing van het ruggenmerg met daardoor neurologische
verschijnselen aan armen of benen en verminderde controle over de
sluitspieren van blaas en rectum. De behandeling kan bestaan uit
uitsluitend bestraling of uit operatie gevolgd door bestraling. Een operatie
aan de wervelkolom is aan de orde als nog geen primaire tumor bekend is
of als de stabiliteit van de wervelkolom bedreigd is. Via verschillende
operatietechnieken waarbij gebruikt gemaakt wordt van schroeven en
staven kan de stabiliteit hersteld worden. Afhankelijk van het soort tumor
kan eventueel chemotherapie door de oncoloog geadviseerd worden.
De verdere behandeling hangt af van de primaire tumor en het stadium
van de ziekte en wordt door een oncoloog uitgevoerd.
Prognose
De vooruitzichten op verbetering en de levensverwachting van een
patiënt met een metastase in de hersenen of in de wervelkolom worden
na behandeling eerder bepaald door de primaire tumor dan door de
metastase. Een onbehandelde hersenmetastase leidt in het algemeen op
korte termijn tot overlijden, terwijl een metastase in de wervelkolom een
dwarslaesie tot gevolg kan hebben. Om deze reden wordt vaak voor
operatie of bestraling gekozen, tenzij de situatie zodanig ongunstig is dat
het probleem niet opgelost kan worden met een operatie. Na de operatie
wordt het ziektebeloop eerder bepaald door de primaire tumor dan door
de hersen of wervelkolommetastase. Vervolgonderzoek en behandeling
van de primaire tumor wordt over het algemeen door een andere
specialist dan uw neurochirurg uitgevoerd.
Vragen
Indien u vragen heeft, kunt u contact opnemen met
secretariaat klinische zorgafdeling neurochirurgie, locatie 2C,
telefoon (020) 444 3714.
207006
Verantwoording
Het grootste deel van de tekst is overgenomen van de website van de Nederlandse
Vereniging van Neurochirurgen: www.nvvn.org/patienteninfo.html
Datum laatste revisie van deze tekst: oktober 2012
VU medisch centrum©
juni 2013
www.VUmc.nl
4