04. Rode lijst - TU Delft Medewerkers

Rode lijst Red List
Atropa bella-donna, wolfskers. Op de Rode lijst van 2004 wordt deze plant
vermeld als zeer zeldzaam terwijl als trend een matige afname in het
voorkomen ervan wordt geconstateerd. Auteur: BerndH.
Phoca vitulina, gewone zeehond, wordt op de Rode lijst van 2004 aangemerkt als 'kwetsbaar'. Dat wil zeggen, een soort waarvan de aantallen licht
zijn afgenomen, en die tegenwoordig als vrij tot zeer zeldzaam worden beschouwd, ofwel een soort waarvan de aantallen wel sterk zijn afgenomen,
maar nog te groot om de soort als zeldzaam te beschouwen. Auteur: Marcel Burkhard.
Uitsterven van soorten
van de in Nederland verdwenen en bedreigde planten.
“Het lijkt me dus dat de manier waarop afzonderlijke
De opstelling ervan was een uitvloeisel van het Verdrag
soorten en hele groepen van soorten uitsterven, goed
van Bern uit 1982. De jongste versie van de Nederlandse
overeenstemt met de theorie van natuurlijke selectie.
Rode lijst werd opgesteld in 2004. Vermelding op de
We hoeven ons over uitsterven niet te verbazen; als
Rode lijst betekent nog niet dat de soort daarmee
we ons ergens over moeten verbazen, dan is dat over
wettelijk beschermd is. Daarvan is pas sprake als de
onze verwaandheid, ons in te beelden dat we de talrijke
soort opgenomen wordt in de Flora- en Faunawet. De
complexe samenlopen van omstandigheden zouden kennen
Nederlandse en de internationale IUCN lijsten zijn niet
waarvan het bestaan van iedere soort afhangt.” Dit is een
met elkaar vergelijkbaar omdat de normen die er aan ten
passage uit het belangrijkste werk van Charles Darwin,
grondslag liggen verschillen.
Voorkomen bedreigde plantensoorten
‘Over het ontstaan van soorten’ in het hoofdstuk met de
titel: ‘Over de geologische opeenvolging van organische
Botanische tuinen
wezens’. Het boek werd geschreven in een tijd dat door
Hoewel rode lijst-soorten, zoals al opgemerkt, strikt
de mens gecreëerde oorzaken van dit uitsterven, in het
genomen niet wettelijk beschermd zijn, wil dat niet zeggen
wetenschappelijk debat, geen rol van betekenis speelden.
dat ze vogelvrij zijn. Door allerlei beleidsmaatregelen
Aantal soorten
die voortvloeien uit de Natuurbeschermingswet kunnen
0-1
2-3
Bewustwording
wél gebieden waar deze soorten voorkomen beschermd
4-5
Wat Darwin in dit hoofdstuk schrijft over het uitsterven
worden en dat gebeurt ook, bijvoorbeeld in de Natura 2000
11 - 20
van soorten en het ontstaan van nieuwe, is in grote lijnen
gebieden, een Europees netwerk van natuurgebieden in
wetenschappelijk nog altijd geldig. In dat perspectief is
opbouw. In het vakjargon wordt dit in situ bescherming
ook de mens, de Homo sapiens, een soort die ontstaan is
genoemd. Naast deze vorm van bescherming is er ook
en eveneens zal uitsterven. Echter, het wetenschappelijke
de ex situ bescherming, dat wil zeggen bescherming van
debat werd sindsdien uitgebreid met een aantal nieuwe
bedreigde soorten buiten hun oorspronkelijke habitat. Dit
elementen. Deze uitbreiding was het gevolg van de
gebeurt onder andere in botanische tuinen, en dan vooral
bewustwording van de soms desastreuze consequenties
in botanische tuinen in Europa en de Verenigde Staten. In
van menselijk handelen voor de hem omringende natuur.
de derde wereld ontbreken deze instellingen grotendeels
Het besef groeide en leeft nu, dat het leven in al zijn
waardoor ex situ bescherming er niet of nauwelijks
verscheidenheid een intrinsieke waarde heeft, een waarde
mogelijk is, terwijl juist dáár door menselijke invloeden
‘op zich’, die vraagt om een respectvolle behandeling door
ecosystemen en soorten onder sterke druk staan en
de mens. Daarnaast, dat dit leven het gehele economische,
verdwijnen.
6 - 10
21 - 24
Bron: CBS. Auteur: Planbureau voor de Leefomgeving,
november 2007. www.compendiumvoordeleefomgeving.nl
Biodiversiteit
Mean Species Abundance (% van referentie)
100
80
sociale en culturele welzijn van de mens mogelijk maakt
en dat het dáárom zinvol is om in overeenstemming met
Delft
vitaliteit en duurzaamheid ervan te leven.
In de Botanische Tuin van de TU werd in 2008 begonnen
60
40
met de opbouw van een collectie bedreigde inheemse
20
Rode lijst
plantensoorten. Omdat de tuin ook bevolkt wordt door
Een Rode lijst is een opsomming van bedreigde dier-
een duiven- en een kauwenpopulatie was het nodig een
en plantensoorten. ‘Rode lijst’ is de vertaling van ‘Red
kooiconstructie te maken en zo de planten te vrijwaren van
List’. Deze benaming werd bedacht binnen een mondiale
gewroet en gepik door deze vogels. Ook werd in de kooi
wereld (excl. Antarctica)
organisatie, de International Union for the Conservation
een installatie gebouwd die het mogelijk zal maken om in
Nederland
of Nature and Natural Resources (IUCN). Deze niet-
een gecontroleerd milieu waterplanten te laten groeien.
gouvernementele organisatie is ‘s werelds belangrijkste
Nu, in 2010, wordt het project toegelicht met acht kleine
autoriteit wat betreft de beschermingsstatus van soorten.
akkertjes elders in de tuin, waarop rode lijst-soorten bij
In 1990 verscheen de eerste Nederlandse lijst: ‘Rode lijst’
elkaar zijn gebracht die eetbaar zijn.
0
1700
1750
1800
1850
1900
1950
2000
2050
Europa (OESO)
Biodiversiteitsverlies in Nederland, Europa en de wereld, 1700-2000.
Een MSA (Mean Species Abundance) van 15% betekent dat de
populaties van inheemse planten- en diersoorten gemiddeld een
omvang hebben van 15% van de natuurlijke situatie. Bron en
auteur: Planbureau voor de Leefomgeving, augustus 2009.
www.compendiumvoordeleefomgeving.nl
Bedreiging van soorten eind 20e eeuw
Steenvliegen
Reptielen
Dagvlinders
Haften
Paddestoelen
Bijen
Kokerjuffers
Amfibieën
Korstmossen
Mossen
Libellen
boven: Peucedanum officinale, varkenskervel. Na meer
dan honderd jaar afwezigheid werd de plant in 2004 weer
in Nederland aangetroffen. Afbeelding uit: Adolphus Ypey,
Vervolg ob de Avbeeldingen der artseny-gewassen met
derzelver Nederduitsche en Latynsche beschryvingen,
1813.
Weekdieren
Zoogdieren
Vogels
Vissen
Platwormen (Tricladida)
Sprinkhanen en krekels
Vaatplanten
midden: Neotinea ustulata, aangebrande orchis, is in
Nederland en België wettelijk beschermd. Zij staat op de
Nederlandse Rode lijst van planten als soort die niet meer
in Nederland voorkomt. Na het opstellen van deze lijst in
2004 is de plant echter weer aangetroffen. Auteur: Hans
Hillewaert.
0
20
40
Ten opzichte van circa 1950
onder: Haliaeetus albicilla, zeearend. Na afwezigheid van
meer dan honderd jaar werd deze vogel in 2006 weer in
Nederland waargenomen. Auteur: Tobias Biehl.
Verdwenen
Kwetsbaar
Ernstig bedreigd
Gevoelig
Bedreigd
Niet bedreigd
Bron: Min. LNV. Auteur: CBS, maart 2009.
www.compendiumvoordeleefomgeving.nl
werd
s de soort zeer zeldzaam en
wa
74
19
t
To
us.
rne
jze
efi
ho
grote
verdwenen
Rhinolophus ferrumequinum,
arna is de soort uit Nederland
Da
.
en
off
etr
ng
aa
nd
rla
de
Ne
Jullion.
vrijwel alleen in de winter in
n beschouwd. Auteur: Marie
rve
sto
ge
uit
als
r
hie
hij
rdt
en wo
60
80
100
%