Document

De macro-economie van
langdurige stagnatie
Prof. dr. Bas Jacobs
VNO-NCW
16 september, 2016
Punch lines
•
Economie herstelt, … maar zwaar beschadigd door Grote Recessie
(hysterese) … en herstel is zwak in zowel nationaal als historisch
perspectief
•
Risico – geen voorspelling – op langdurige stagnatie met lage groei,
lage inflatie, lage rentevoeten en meer bubbels
•
Stagnatie is een beleidskeuze: monetair, budgettair en fiscaal beleid
moeten worden ingezet
•
Beleidsadvies: verhoog investeringen, verlaag besparingen, repareer
balansen
Nederlandse economie permanent beschadigd
bbp-niveau (2008 = 100)
120
115
bbp-verschil t.o.v. trendgroei van 2% p.j. = 16% bbp
= ca. 110 mld euro bij bbp van 700 mld
110
gemiddelde groei 1970-2007: 2,6% p.j.
105
100
95
90
85
80
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Bronnen: CPB (2016) CEP, CPB (2016) k-MEV
Economisch herstel uiterst zwak in internationale
vergelijking
bbp-niveau, 2008 = 100
115
115
Verenigde Staten
Verenigd Koningkrijk
112
110
105
110
Belgiё
108
107
Frankrijk
105
104
Eurozone
100
95
90
2008
Bron: OESO (2016)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Duitsland
2017
Nederland
Economisch herstel zwak ook in historische
vergelijking
bbp-niveau, 1e jaar crisis = 100
115
110
105
100
95
90
1
2
Grote Depressie ('29-'37)
3
4
5
Aantal jaren na begin crisis
Jaren 80 ('80-'88)
Bronnen: CPB (2016) CEP, CPB (2016) k-MEV, CBS (2015) Statline
6
7
Grote Recessie ('08-'16)
8
Nog altijd forse onderbesteding
Output gaps (% bbp)
6
4
2
0
-2
-4
-6
2007
2008
2009
2010
CPB MLT - Maart 2016
2011
2012
2013
IMF WOE - April 2016
Bronnen: CPB (2016) MLT, IMF (2016) WEO, OESO (2016) EO
2014
2015
OESO - Juni 2016
2016
2017
Inflatie in Nederland en Eurozone chronisch laag
5
CPI (%)
4
3
2
1
0
-1
2007 2007 2008 2008 2009 2009 2010 2010 2011 2011 2012 2012 2013 2013 2014 2014 2015 2015 2016 2016
januari juli januari juli januari juli januari juli januari juli januari juli januari juli januari juli januari juli januari juli
Inflatie Nederland (HICP)
Bron: CBS (2016)
Inflatie eurozone (MUICP)
Inflatieverwachtingen tuimelen omlaag
3
5jr-5jr swap rate euro
2.8
2.6
2.4
2.2
2
1.8
1.6
1.4
1.2
7/1/2004
7/1/2005
7/1/2006
Bron: Financial Times (2016)
7/1/2007
7/1/2008
7/1/2009
7/1/2010
7/1/2011
7/1/2012
7/1/2013
7/1/2014
7/1/2015
7/1/2016
Bronnen: DNB (2016) en ECB (2016)
Nederland
Eurozone
1/1/2016
1/1/2015
1/1/2014
1/1/2013
1/1/2012
1/1/2011
1/1/2010
1/1/2009
1/1/2008
1/1/2007
1/1/2006
1/1/2005
1/1/2004
1/1/2003
1/1/2002
1/1/2001
1/1/2000
1/1/1999
1/1/1998
1/1/1997
1/1/1996
1/1/1995
1/1/1994
1/1/1993
1/1/1992
1/1/1991
1/1/1990
Lange-termijnrentevoeten historische dieptepunten
Rentevoeten 10-jaars staatsleningen
12
10
8
6
4
2
0
Schuldafbouw niet gelukt
Publieke en private schulden (% bbp)
140
120
100
80
60
40
20
0
2006
2007
2008
2009
Overheidsschuld (EMU-schuld)
Bronnen: CPB (2016) k-MEV, CBS (2016)
2010
2011
2012
Schuld huishoudens
2013
2014
2015
2016
Schuld niet-fin.vennootschappen
2017
Samenvatting
•
Zwak herstel
•
Vraag kleiner dan aanbod
•
Sterke deflatoire druk
•
Rentevoeten extreem laag
•
Schuldafbouw niet gelukt
•
Vraag: hoe kan dit? Antwoord: economie van de liquiditeitsval
Macro-economische aanpassing: normaal
Investeringen
Rente
0
Besparingen
Het macro-economische probleem
•
Liquiditeitsval: nul/effectieve ondergrens rentevoeten
• mensen houden vermogen in geld aan als rentes negatief worden
•
Gevolg: rentevoeten kunnen niet meer hun rol spelen om macroeconomisch evenwicht te bereiken
Macro-economische aanpassing liquiditeitsval
Investeringen
Besparingen
Rente
Spaaroverschot
0
Economie van de liquiditeitsval
•
Economie herstelt niet automatisch!
• desinflatie (deflatie)
• stagnatie (recessie)
→ Langdurige stagnatie = (semi-)permanente liquiditeitsval
•
Zonder macro-economisch beleid, twee ontsnappingen:
• golven van optimisme
• ‘bubbels’
•
Beter:
• monetair, budgettair en fiscaal beleid
• repareer financiële architectuur
Monetair beleid
•
Nulondergrens: QE (‘geld drukken’) doet niets als
inflatieverwachtingen niet stijgen
•
Onconventioneel beleid alleen effectief als ECB (quasi-)
begrotingsbeleid voert
• voorwaarts commitment / hogere inflatiedoelstelling ECB
• monetaire financiering = permanente QE = ‘helikoptergeld’
Begrotingsbeleid
•
Stop schuld-en-boeteverhalen
•
Pas Stabiliteits- en Groeipact aan
• doelstelling tekort circa -3%
• gulden financieringsregel
• nog beter: schaf SGP af en maak bankenunie af
•
Publieke investeringen
• onderwijs, onderzoek, R&D, energietransitie, (dijken)infrastructuur,
etc.
Fiscaal beleid
•
Belastinghervormingen/verlagingen
•
Verschuif lasten van arbeid naar kapitaal
• kapitaalrendement te hoog, lonen te laag
•
Stop fiscale ondersteuning eigen huis en pensioen
•
Symmetrische behandeling VV en EV vennootschapsbelasting
•
Vermogenswinst/aanwasbelasting voor sparen, beleggen,
onderneming, eigen huis en pensioen
Repareer financiële architectuur
•
Hypotheken
•
Banken
•
Pensioenen
Conclusies
•
Risico – geen voorspelling – op langdurige stagnatie met lage groei,
zeer lage rentevoeten zeer lage inflatie en hysterese
•
Mogelijkheid: economisch herstel door optimisme en bubbels
•
Stagnatie niet onvermijdelijk, maar een beleidskeuze
• begrotingsbeleid 2011-2017 kostte ca. 6% bbp
• grote permanente schade
•
Wereld pas weer ‘normaal’ bij overbesteding en inflatie
• minder sparen, meer investeren
• ook: kortere balansen, minder financieel risico
•
Orthodoxie blijft vijand van het goede, ook nu het wat beter gaat
Dank u wel!
Meer informatie?
E-mail: [email protected]
Homepage: http://people.few.eur.nl/bjacobs
Twitter: @_basjacobs
Jacobs, Bas (2016), "Langdurige Stagnatie? Je Gaat het pas Zien als Je het Door Hebt", Economisch Statistische
Berichten, 101, (4741), 616-619.
Lukkezen, Jasper, Bas Jacobs en Clemens Kool (2015), "Macro-economie bij Balansproblemen en in de Liquiditeitsval",
CPB Achtergronddocument, 3 november 2015, Den Haag: CPB.