Hoe krijgen we bodem op de mondiale politieke agenda?

Verslag van de Global Soil Week 2015:
Soil, The Substance of Transformation
Hoe krijgen we bodem op de
mondiale politieke agenda?
In het jaar van de bodem kwamen van 19 tot 23 april politici, beleids­
makers, onderzoekers, NGO’s en bedrijven in Berlijn bijeen voor de
Global Soil Week. Samen bespraken ze hoe zij het belang van de bo­
dem beter onder de aandacht kunnen brengen en een rol kunnen laten
spelen in besluitvorming. Veel aandacht ging uit naar de Sustainable
Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties (VN) zoals die zijn
vastgelegd in het Rio 20+ document “The future we want”.1
Door: Margot de Cleen, Co Molenaar, Sandra Boekhold en Jos Brils
Over de auteurs:
Margot de Cleen en Co Molenaar werken als sr. adviseur Water en Bodem
bij RWS
Sandra Boekhold werkt als sr. onderzoeker bij het RIVM
Jos Brils werkt als sr. onderzoeker bij Deltares
I n t r o d u c ti e
Bodems staan wereldwijd onder druk en daarmee ook de bijdrage
die bodems leveren aan de primaire levensbehoeften van velen.
Het is moeilijk om het belang van de bodem voor ons welzijn en
onze stabiliteit op de mondiale agenda te krijgen. Toch kan de
bodem en de (ecosysteem)diensten die ze verleent, juist de sleutel
zijn voor het aangaan van vele maatschappelijke uitdagingen. De
bodem is het middel om het gros van de SDG’s te realiseren, de
doelen die ook Nederland heeft ondertekend in het Rio 20+ document “The future we want” (zie kader). Dit is één van de redenen dat de VN, op verzoek van de Food and Agriculture
Organization (FAO), 2015 heeft uitgeroepen tot Internationaal
Jaar van de Bodem en dit was het onderwerp van de derde Global
Soil Week (GSW).
Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD) en
een hoofdeconoom van de Wereldbank. Workshops waren ondergebracht binnen vijf thema’s: landdegradatie, beleid en bestuur, duurzaam beheer van land en bodemherstel, transitie
door interdisciplinair werken, en bewustwording en communicatie. Verder was er een kunstexpositie met de kleuren van de
bodem en een speciaal jongerenprogramma dat zorgde voor een
frisse sfeer binnen het gehele programma. Het conferentiediner
was eiwitvrij.
Eén programmadeel was de opening van een bodemexpositie in
een park in Berlijn dat de Berlijner ’s bewust maakt van de diensten van de bodem en het feit dat er elke 20 minuten 1 hectare bodem in Duitsland verloren gaat door afdekking (zie foto 1 en 3).
D e b e l a n g r i j k st e b o o d s c h a p p e n
Hoe komt het dat het zo moeilijk is om het belang van bodem op
de mondiale, politieke agenda te krijgen, terwijl de bedreigingen
evident zijn? “Bodemdegradatie is een voortschrijdend proces dat
In Berlijn kwamen meer dan 600 deelnemers, politici, bestuurders, beleidsmakers, onderzoekers, maatschappelijke organisaties
en bedrijven uit 80 landen samen voor de GSW. Zij wisselden
met elkaar ervaringen van meer dan 200 concrete casestudies uit
en discussieerden over mogelijkheden om het belang van een gezonde bodem in duurzame ontwikkeling een plaats te geven. Ze
bespraken wegen om bodem op de politieke agenda te krijgen en
om bewustwording bij burgers te vergroten en vormden allianties
om hierin samen op te trekken.
Er waren plenaire sessies, met keynotes van de Braziliaanse
Minister van het Federale Hof en de Keniaanse en Duitse
Staatssecretarissen van landbouw, directeuren van internationale organisaties zoals de voorzitter van de Commissie Wereld
Voedselveiligheid van de FAO, de secretaris van de United
Foto 1: Bewustmaking dat elke 20 minuten 1 hectare bodem in Duitsland
verloren gaat door afdekking.
35
in verschillende vormen alle regio’s aantast, 33 procent van de
bodems is mondiaal al aangetast en dat heeft directe invloed op
voedselzekerheid en de kwaliteit van de voeding”.2 “Meer mensen sterven aan honger dan aan oorlog. Er wordt echter meer
geld uitgegeven aan de bestrijding van oorlog dan aan de bestrijding van honger”.3 “Bodemdegradatie is de grootste bedreiging
van de stabiliteit in Afrika”.4
De verdeling van welvaart is niet evenredig. Ondanks dat er rijkdom en overvloed is, gaan er nog altijd 800 miljoen mensen dagelijks met honger naar bed. Rijke consumenten gooien net zoveel voedsel weg als de gehele voedselproductie in Sub-Sahara
Afrika.5 Terwijl ontwikkelingslanden proberen om afspraken te
maken, voelen westerse landen vaak niet de urgentie. Westerse
landen ervaren onvoldoende de effecten van bodemdegradatie.
Zij benutten een groot areaal grond buiten de eigen landsgrenzen
(voetafdruk) en ten koste van anderen.
Hoe verhogen we het urgentiegevoel en wat zijn dan de mogelijkheden om toch tot een gezamenlijke agenda te komen?
Transformatie is nodig: “soil is the substance of transformation”
(de slogan van de GSW).
ën, maar levert ons niet altijd nieuwe inzichten op. We moeten
het belang van gezonde bodems voor het mondiaal welzijn uitdragen naar andere stakeholders. Uit de vele GSW casestudies
komt een gedeeld beeld naar voren. Het werkt om het belang van
een gezonde bodem in te brengen in de ontwikkeling in een gebied en te verbinden aan de opgaven die daar spelen, met stakeholders die gedeelde belangen hebben. Daarvoor is geld beschikbaar en zijn dus investeringen mogelijk. Tegelijkertijd zijn er
baten te genereren uit een duurzaam inzetten van de bodem en
haar diensten. Uitgangspunt is dan een holistische, integrale
Er sterven meer mensen aan
honger dan door oorlog
aanpak, leidend tot beheer van het landschap. Verschillende
(maatschappelijke) uitdagingen worden tegelijkertijd geadresseerd en landschap, ruimtelijke ordening, de mogelijkheden van
het natuurlijke systeem en de gebruikswensen van de stakeholders worden integraal beschouwd.
Z o r g vo o r e e n g o e d v e r h a a l e n g a da a r m e e d e
L e g d e v e r b i n d i n g m e t d e S u sta i n a b l e D e v e o p m e n t
G oa l s ’s 6
In “The future we want”1 hebben landen, waaronder Nederland,
de VN SDG’s onderschreven. Een aantal van deze SDG’s sluit
aan bij wat Nederland ook zelf op de agenda heeft staan, zoals
duurzaam waterbeheer (SDG 6), robuuste en veilige steden
(SDG 11), verduurzaming consumptie en voedselproductie (SDG
12) en tegengaan klimaatverandering en klimaatadaptatie (SDG
13). Met ontwikkeling van kennis en beleid kan Nederland andere landen ondersteunen en ook banen creëren in eigen land.
Een andere SDG is het stoppen van verdere landdegradatie en het
bevorderen van herstel (SDG 15). De Duitse Staatssecretaris van
Economische zaken, Thomas Silberhorn, ging hier tijdens de
33% van de bodems is
al aangetast
GSW op in. Hij noemt het verlies aan vruchtbare bodem door
verwoestijning, afdekking en klimaatverandering en legt de relatie met de invloed op oogsten in vooral Afrika. Hij geeft aan dat
Duitsland fors wil inzetten op het tegengaan van bodemdegradatie door erosie in ontwikkelingslanden (Afrika) en bodemherstel
wil bevorderen. Hij ziet dit als een morele plicht en legt de link
met SDG 17. Duitsland stelt daarvoor ook veel geld te beschikking met als slogan “One world, no hunger”
In de afsluiting van de GSW werd de sleutelrol van bodem bij het
bereiken van de SDG’s zeer pakkend verwoord door Mette L.
Wilkie7: “Soil, or better clay, glues together all the 17 SDG’s”. Wat
zij hier mee bedoelde te zeggen is dat beleid er op gericht moet zijn
om de 17 SDG’s geïntegreerd te adresseren. Investeren in bodembescherming en –herstel dient, volgens haar, alle 17 SDG’s.
Volg het geld, dat zijn de stakeholders, daar zit de dynamiek
Binnen ons werkveld en zeker ook tijdens de GSW praten we tegen degenen die al overtuigd zijn. Dat bevestigt ons in onze idee36
boer op
Gerda Verburg8 was er heel duidelijk over: “Wat er nodig is, is
een goed, beknopt en pakkend verhaal, een goede marketing en
een goede lobby!”. Ze riep op te investeren in het maken van dat
verhaal en daarmee dan de boer op te gaan. Ze identificeerde ook
een paar kansen: “zorg voor duidelijke input bij de komende grote bijeenkomsten, bijvoorbeeld de 2015 United Nations Climate
Change Conference”. De bodem moet een stem krijgen. Brede
kennis is vereist en betrokkenheid van veel stakeholders. Het is
belangrijk om buiten de gebaande paden te treden. “Think out of
the box” ofwel: kijk breed en vergroot zo de oplossingsmogelijkheden. Investeer in vertrouwen, door inbreng in projecten en bij
het oplossen van gezamenlijke projecten. Ook niet onbelangrijk:
zoek een held (bodemambassadeur) die het belang en de kansen
van een goede bodem uitdraagt en op de agenda kan krijgen.
W e e s z e l f e e n b o d e m a m b a ss a d e u r
Passie, daarmee breng je een boodschap over. Belangrijk en leuk.
Medewerkers van het Wereldnatuurfonds lieten zien hoe zij hun
onderwerpen op de agenda krijgen, maar als de bodem altijd
wordt vergeleken met de onderwereld en de dood, dan is dat een
lastige opgave. Toch helpen beelden en films en er zijn weer
mooie films gemaakt en vertoond. Zie de film “Terra” en de film
“Bodemboeren”9 of de film “better save soils”.10 Dat is echter
niet voldoende. Mette L. Wilkie7 gaf aan dat we niet kunnen
4. Opmerking van een Keniaanse deelnemer vanuit de zaal tijdens GSW.
5. Global Soil Week 2015, Soil The Substance of Transformation, IASS Potsdam.
6. Zie ook Bodem 5, 2014, Johan Bouma: Hoe framen we ons bodemverhaal?
De inbreng van de bodem bij het bereiken van de Sustainable Development
Goals.
7. Director, Division of Environmental Policy Implementation (DEPI) UNEPUnited Nations Environment Programme.
8. Voorzitter Committee on World Food Security FAO, Food and Agriculture
Organization of the United Nations.
9. Informatie via de site www.jaarvandebodem.nl.
10.
Zie http://globalsoilweek.org/news-and-opinion/news/global-soil-week2015-chairmans-conclusions.
11.
Director Natural Capital and deputy dg Environment from the Eureopean
Commision.
Sustainable Development Goals “The future we want” (cursief de
SDG’s met een link naar bodem)
Goal 1
End poverty in all its forms everywhere
Goal 2
End hunger, achieve food security and improved nutrition and
promote sustainable agriculture
Goal 3
Ensure healthy lives and promote well-being for all at all ages
Foto 3: Bewustmaking dat elke 20 minuten 1 hectare bodem in Duitsland
Goal 4
Ensure inclusive and equitable quality education and promote
verloren gaat door afdekking.
lifelong learning opportunities for all
Goal 5
Achieve gender equality and empower all women and girls
Goal 6
Ensure availability and sustainable management of water and
sanitation for all
Goal 7
Ensure access to affordable, reliable, sustainable and modern
energy for all
Goal 8
Promote sustained, inclusive and sustainable economic growth,
full and productive employment and decent work for all
Goal 9
Build resilient infrastructure, promote inclusive and sustainable
industrialization and foster innovation
doorgaan op de zelfde wijze als nu, daarvoor zijn onvoldoende
grondstoffen op de aarde. De wijze waarop wij ons natuurlijk kapitaal beprijzen, is onvoldoende, de correcte prijs wordt niet betaald. Iedereen moet zijn gedrag veranderen om te komen tot
duurzame productie en consumptie. Wees dus zelf bodemambassadeur en draag dit uit!
Wat k a n N e d e r l a n d d o e n?
Nederland is in het eerste half jaar van 2016 voorzitter van de
Europese Comissie. De discussie over wel of niet een Europese
bodemrichtlijn krijgt steeds meer richting. Pia Bucella11 was duidelijk in haar boodschap dat er genoeg regelgeving is. Daarmee
staat de weg open voor een aanpassing van de alweer 10 jaar
oude Europese bodemstrategie. De huidige strategie is gericht op
bodembescherming, terwijl de nieuwe inzichten aangeven dat het
zou moeten gaan om het duurzaam gebruik en beheer van de bodem. Nederland kan hierin het voortouw nemen.
Goal 10 Reduce inequality within and among countries
Goal 11 Make cities and human settlements inclusive, safe, resilient and
sustainable
Goal 12 Ensure sustainable consumption and production patterns
Goal 13 Take urgent action to combat climate change and its impacts*
Goal 14 Conserve and sustainably use the oceans, seas and marine
resources for sustainable development
Goal 15 Protect, restore and promote sustainable use of terrestrial
ecosystems, sustainably manage forests, combat desertification,
and halt and reverse land degradation and halt biodiversity loss
Noten
Goal 16 Promote peaceful and inclusive societies for sustainable
1. United Nations, Resolution adopted by the General Assembly on 27 July
development, provide access to justice for all and build effective,
2012, A/RES/66/288 “The Future we want”.
accountable and inclusive institutions at all levels
Moujahed Achouri, Director, Land and WaterDivision, FAO –Food and
Goal 17 Strengthen the means of implementation and revitalize the global
Agriculture Organization of the United Nations, tijdens GSW.
2. 3. partnership for sustainable development
Sirajul Islam, Programme Head, Agriculture and Food Security Programme
BRAC uit Bangladesh tijdens GSW.
37