Agrippina

Romeinse Rijk
NERO’S MOEDER ging over lijken
voor de carrière van haar zoon:
De heks
van
Rome
Agrippina
42
Historia 4 • 2014
Print: wso Status: 815 - PDF PROCES Layout: ac / gul Red.sek: er
NERO
Agrippina hoorde bij de elite van Rome, en
ze ging over lijken. Zo vergiftigde ze twee
echtgenoten, zette ze haar schoonzoon aan
tot zelfmoord en liet ze iedereen die haar
dwarsboomde executeren – tot haar eigen
machtshonger haar de das om deed.
Vermoordde haar man om met
keizer Claudius te kunnen trouwen
Vergiftigde de keizer om haar
zoon Nero op de troon te krijgen
Had haar kwaadaardigheid
overgedragen op keizer Nero
Rome/54 n.Chr.
BRIDGEMAN
De pas 16-jarige Nero
wordt keizer van
Rome als
Italië
zijn stiefvader
Claudius sterft.
Rome
Dit is de kroon op
het werk van
Agrippina. Zeven jaar
lang schuwde ze geen
middel om haar zoon op de troon
van het Romeinse Rijk te krijgen.
Romeinse Rijk
De machtshonger van Agrippina was
niet uit de lucht komen vallen: ze was
een telg van de meest vooraanstaande
familie van Rome. Haar overgrootvader
was Augustus, de eerste keizer van het
rijk. Haar vader, Germanicus, was een
legerleider in het huidige Duitsland.
Zijn hoofdkwartier lag in Ara Ubiorum,
nu Keulen, waar Agrippina in 15 n.Chr.
geboren werd. De soldaten droegen
Germanicus, de moeder van Agrippina
– Agrippina de Oudere – en hun zes
kinderen op handen. Vooral de jongste
zoon van het gezin, de latere keizer
Caligula, was geliefd. Zijn moeder trok
hem vaak een uniform aan en stuurde
hem naar een legerkamp om de troepen
te vermaken. Ze deden spelletjes met
hem en gaven hem de bijnaam Caligula
– kleine soldatenlaarsjes.
Volgens historici waren de eerste
jaren van Agrippina relatief gelukkig,
maar in 19 n.Chr. sloeg het noodlot toe.
Germanicus stierf op 34-jarige leeftijd,
en het gezin moest terugkeren naar
Rome. Er gingen geruchten dat keizer
Tiberius Germanicus had laten vergiftigen omdat hij hem als een bedreiging
zag, en er ontstond een ware cultus
rond de overleden generaal.
Na de dood van Tiberius in 37 was
het voor de meesten dan ook evident
dat Caligula, de enige levende zoon van
Germanicus, keizer werd. Maar al in 41
werd hij vermoord, en toen kon zijn
zuster haar ambities verwezenljken.
Eerste echtgenoot vergiftigd
Als vrouw kon Agrippina geen officiële
machtspositie bekleden, en ze moest
dan ook een geschikte man zoeken. Ze
was al getrouwd geweest, maar haar
Agrippina
trok een spoor
van lijken
Vastbesloten om zo veel mogelijk
invloed te verwerven, pleegde
Agrippina in 47 haar eerste
moord. 12 jaar later kwam er een
einde aan het bloedvergieten,
maar niet zoals ze had gedacht.
HT
HE† BZU.CC
HR.
BRIDGEMAN
DOOR ELSE CHRISTENSEN
A
grippina liep rond
met de as van
haar geliefde. Ze
was pas 24, maar
had al heel wat
meegemaakt, en
deze dag in
39 n.Chr. stond
in het teken van schaamte. Iedereen
wist dat ze medeschuldig was aan het
mislukte complot tegen keizer Caligula,
haar eigen broer. De keizer had voor
straf haar minnaar, Lepidus, laten doden,
en Agrippina moest diens as door de
straten van Rome dragen. Caligula had
zijn eigen zus gespaard, maar hij kon
haar nooit meer vertrouwen.
Er was een tijd dat Agrippina met volle teugen had genoten van de privileges
die ze aan de macht van haar broer ontleende. Zo zat ze altijd op de eerste rij
bij de vele festivals in de stad. Maar
Caligula had zich ontpopt als een tiran,
en Agrippina voelde zich steeds meer
op een zijspoor gezet. Samen met Lepidus had ze dan ook een aanslag op de
keizer beraamd om Lepidus op de troon
te krijgen. Maar deze couppoging liep
helemaal in de soep.
Toen Agrippina de as aan Caligula had
overhandigd – als teken dat de keizer
de absolute macht over hen beiden had,
in het leven en in de dood – verbande
Caligula haar naar Ponza, een eiland aan
de Italiaanse westkust. Hier verbleef ze
twee jaar, en toen ze terugkeerde naar
Rome, had ze een duidelijk doel voor
ogen. Ze wilde macht hebben – tegen
elke prijs. Ze begon een bloedige strijd
om invloed te verwerven, en bouwde
hiermee een reputatie op als de kwaadaardigste vrouw van Rome.
47 N
Dode: Gaius Sallustius
Crispus Passienus
Dader: Agrippina.
Methode: Vermoedelijk gif.
Motief: Hij was de tweede
echtgenoot van Agrippina, en ze
was wellicht uit op de erfenis.
man, Gnaius Domitius Ahenobarbus
(‘bronzen baard’), was in 40 aan een
ziekte gestorven terwijl Agrippina op
Ponza was. Hun zoon heette Nero.
Agrippina wilde niet de eerste de
beste als nieuwe man en stiefvader van
Nero. Ze flirtte volop met Galba, een
rijke en invloedrijke aristocraat die veel
later keizer werd, en ging daar zelfs mee
door toen Galba met een andere vrouw
trouwde. Haar moeite was echter vergeefs, en Agrippina richtte haar aandacht
Germanicus
Agrippina’s vader Germanicus
was een vooraanstaand
generaal. Hij stierf toen zijn
dochter vier jaar was.
AKG/SCANPIX
† 49 N.CH
nu op de welvarende en vooraanstaande
Sallustius Crispus Passienus, proconsul
in de Romeinse provincie Asia, die in
het huidige Turkije lag.
De twee traden in het huwelijk, maar
Passienus overleed na een paar jaar. De
precieze datum en de oorzaak van het
sterfgeval zijn niet bekend, maar in de
oudheid ging het gerucht dat Agrippina
hem had vergiftigd. Niemand kon dat
bewijzen, maar het was duidelijk dat de
dood van Passienus Agrippina zeer goed
uitkwam. Hij liet haar een aanzienlijke
erfenis na, waarmee ze ‘cliënten’ kon
werven – mensen die tegen betaling
hun patroon of beschermheer helpen
door diens politieke carrière met behulp
van stemmen en propaganda te ondersteunen. In het oude Rome was dit een
algemeen gebruik. Belangrijker nog was
het feit dat Agrippina weduwe werd op
een moment dat de enige man die haar
echt aan de top kon brengen, beschikbaar was als huwelijkspartner. Keizer
Claudius, de machtigste man van Rome,
was net weduwnaar geworden.
Agrippina beschermt de keizer
Claudius was na de moord op Caligula
in 41 uitgeroepen tot keizer – ondanks
zijn weinig keizerlijke uitstraling. Hij
was al zijn hele leven lang belachelijk
gemaakt. Toen hij geboren werd, sprak
zijn eigen moeder van een portentum
hominis, een beginnetje van de natuur
dat niet afgemaakt was. Wat Claudius
precies mankeerde is niet bekend, maar
we weten dat hij mank liep, dat zijn
hoofd en een van zijn handen trilden en
dat hij een spraakgebrek had. Volgens
de Romeinse schrijver Seneca klonk hij
bijna als een zeedier.
Vanwege zijn fysieke tekortkomingen
staken velen de draak met Claudius,
maar hij ontpopte zich als een goede
keizer. Binnen korte tijd slaagde hij erin
hervormingen door te voeren in het
Romeinse rechtssysteem en verbeterde
hij de leefomstandigheden van slaven
en vrouwen. Maar hij was niet bij iedereen even geliefd. Zo kwam in 48 aan
het licht dat zijn vrouw Messalina met
haar minnaar een complot tegen hem
had gesmeed. De keizer liet zijn vrouw
om het leven brengen, en daarmee was
de positie van keizerin vacant.
Agrippina begon de keizer meteen in
te palmen. Afgaand op beschrijvingen
en afbeeldingen was ze een mooie
vrouw, maar niet beeldschoon. Haar
gezicht was rond en een tikje scheef. Ze
Dode: Lucius Junius
Silanus Torquatus
Dader: Agrippina.
Methode: Tot zelfmoord aangezet
met valse incestbeschuldigingen.
Motief: Hij was verloofd met de
dochter van de keizer en stond
een huwelijk met Nero in de weg.
had een brede kin en een flinke neus.
Een reliëf op een gebouw in de resten
van de Griekse stad Aphrodisias in het
huidige Turkije, waarop Agrippina
samen met anderen is afgebeeld, laat
zien dat ze lang en statig van postuur
was. Daarnaast bezat ze iets dat voor
Claudius veel aantrekkelijker was dan
haar schoonheid: door haar afkomst had
ze een bijna mythische status.
De praetoriaanse garde – de lijfwacht
van de keizer – had de overleden
vader van Agrippina, Germanicus, hoog
in het vaandel staan, en dit elitekorps
kon je maar beter te vriend houden. Het
was verantwoordelijk geweest voor de
benoeming van Caligula en Claudius tot
keizer, én voor de moord op Caligula.
Claudius was bang dat de garde het ook
op hem gemunt had, en met Agrippina
voelde hij zich veiliger.
Schoonzoon aangezet tot zelfmoord
‘Zodra Agrippina het paleis betrok, had
ze Claudius volledig in haar greep,’
aldus de geschiedschrijver Cassius Dio.
Agrippina genoot volop van haar nieuwe
positie. Ze liet zich graag zien in kleren
met puur goud, en bemoeide zich met
staatsaangelegenheden. Toen een groot
project waarbij het Fucinusmeer met
de rivier de Liris verbonden zou worden
mislukte, betichtte Agrippina de verantwoordelijke ambtenaar van inhaligheid
en verduistering. De ambtenaar moest
het afleggen tegen ‘het dominante
temperament en de overdreven ambitie
van haar geslacht’, aldus de Romeinse
senator en geschiedschrijver Tacitus.
Volgens Tacitus kostte het Agrippina
weinig moeite Claudius om de vinger te
winden: ‘Claudius werd tot de meest
verschrikkelijke daden aangezet door
Agrippina,’ schrijft hij. Hij vermeldt dat
de keizer meerdere mannen en vrouwen
liet executeren of verbannen. Zij waren
het slachtoffer van de hebzucht, machts-
IA
PA† RANN.CO
HR.
49
Dode: Sosibius
Dader: Agrippina.
Methode: Geëxecuteerd.
Motief: Sosibius was de leraar van
keizer Claudius’ zoon, en Agrippina
betichtte hem van het beramen van
een coup tegen Nero.
honger of wat Tacitus beschrijft als
‘vrouwelijke jaloezie’ van Agrippina.
Alleen als hij dronken was gaf de keizer
toe dat ‘het zijn lot was om de kwaadaardigheid van zijn vrouw te dulden’.
Voor Agrippina was het huwelijk met
Claudius nog niet het eindstation. De
keizer kwakkelde met zijn gezondheid,
en om ook op de lange termijn haar
machtspositie te kunnen behouden, was
Agrippina van plan om Nero, haar zoon
uit haar eerste huwelijk, naar voren te
schuiven als opvolger van Claudius.
Bij de gifmengster
Locusta probeerde
Agrippina verschillende
gifstoffen op slaven uit.
BRIDGEMAN
Historia 4 • 2014
45
Print: wso Status: 815 - PDF PROCES Layout: ac / gul Red.sek: er
T
R
MACHTSHORN. GE
Romeinse Rijk
Deze had echter een zoon, Britannicus,
en iedereen verwachtte dat hij keizer
zou worden na de dood van zijn vader.
De sluwe en meedogenloze Agrippina
besloot dat Nero moest trouwen met
Octavia, de dochter van Claudius. Zo
kon Nero de twee families verenigen en
stond hij sterker als troonopvolger.
Octavia was rond de 8 jaar oud, twee
jaar jonger dan Nero. Vier jaar later zou
ze volgens de Romeinse wet volwassen
zijn en mogen trouwen. Octavia was
echter al verloofd, en Claudius was dol
op zijn aanstaande schoonzoon. Lucius
Junius Silanus Torquatus, zoals de toekomstige man van Octavia heette, was
nog maar 22 jaar, maar al benoemd tot
praetor, de op een na hoogste ambtenaar
in het Romeinse Rijk. Meestal moest je
een jaar of 40 zijn om voor deze positie
in aanmerking te komen.
Er viel dus weinig op Silanus aan te
merken, maar Agrippina verzon een list.
Ze verspreidde het gerucht dat Silanus
een verhouding had met zijn zuster. Het
kwam goed uit dat die al een reputatie
had nogal procax te zijn – ongeremd en
schaamteloos. Of deze beschuldiging
gegrond was vermelden de bronnen
niet, maar Silanus werd erdoor tot wanhoop gedreven. Het is niet bekend wat
hij precies deed, maar als snel gingen er
geruchten dat hij Claudius wilde doden,
en dat had verstrekkende gevolgen. De
praetor werd uit de senaat gezet en
raakte zijn positie kwijt. Uit schaamte
sloeg hij de hand aan zichzelf. Nu stond
niets een huwelijk tussen Octavia en
Nero meer in de weg.
Agrippina was in haar nopjes met de
zelfmoord van Silanus, en in 51, twee
jaar na haar huwelijk met Claudius,
hoefde ze zich niet meer in te houden.
Toen werd Nero 13, waarmee hij
volgens de Romeinse traditie een man
was. Tijdens de ceremonie ter gelegenheid hiervan trad hij in een witte toga
de arena binnen – een symbool van
JALONE.CZHIE
R.
† 49
Dode: Calpurnia
Dader: Agrippina.
Methode: Onbekend, wellicht
geëxecuteerd of verbannen.
Motief: Agrippina werd jaloers
toen keizer Claudius tegen haar zei
dat ze erg mooi was.
46
Historia 4 • 2014
53
Dode: Titus Statilius Taurus
Dader: Agrippina.
Methode: Aangezet tot zelfmoord
na beschuldigingen dat hij lid zou zijn
van een verboden sekte.
Motief: Hij had een fraaie tuin die
Agrippina wilde hebben.
mannelijkheid. De paarse strepen op de
kleding van Britannicus gaven aan dat
hij deze status nog niet bereikt had.
Het was een duidelijk signaal: Nero,
die Claudius dankzij Agrippina al had
geadopteerd, was volwassen en stond
klaar om keizer te worden, terwijl de
vier jaar jongere Britannicus nog een
kind was. ‘Ze zorgde er steeds voor dat
Britannicus merkte dat hij niets waard
was. Terwijl Nero van alle kanten hulp
kreeg, gaf niemand iets om Britannicus.
Integendeel: Agrippina liet iedereen
ombrengen of verwijderen die aardig
tegen hem was,’ schreef de historicus
Cassius Dio. Hij voegde eraan toe dat de
keizerin het gerucht verspreidde dat
haar stiefzoon krankzinnig was.
Agrippina besefte echter maar al te
goed dat haar geluk niet eeuwig zou
duren. Als Claudius nog meemaakte dat
zijn zoon Britannicus volwassen werd,
zou deze een belangrijke rivaal voor
Nero kunnen worden. Daarom besloot
Agrippina ervoor te zorgen dat het zo
ver niet zou komen.
Geschiedschrijver Tacitus
meldt dat de keizerin
de tijd nam om de
beschikbare soorten
vergif in kaart te
brengen. Claudius
zou geen makkelijk
slachtoffer worden.
Zoals het een keizer
betaamde, nam hij
regelmatig tegengif
tegen bekende gifstoffen in. Bovendien
was zijn lichaam wel
wat gif gewend – in de
vorm van alcohol – en er
was dan ook een stevige
dosis nodig om hem om
zeep te helpen. Het gif mocht
daarnaast niet zo snel werken
dat Agrippina verdacht zou
worden, maar ook niet zo traag
dat Claudius door zou hebben
wat er gebeurde. Voor advies
zocht de keizerin Locusta op, een expert
in geneeskundige kruiden en een gifmengster. Met experimenten op slaven
vonden de twee de juiste mix, die bij
een banket toegediend zou worden.
Als trouwe echtgenote schotelde
Agrippina haar man zijn lievelingseten
voor: paddenstoelen. Al na een paar
happen kon hij niet meer praten en
werd hij naar zijn bed gedragen. Dit was
op zichzelf niet ongebruikelijk, want
Claudius stond bekend als een dronkenlap, maar nu was er duidelijk meer aan
de hand. Volgens sommige bronnen
stierf Claudius meteen, maar Tacitus
schrijft dat hij eerst nog bij bewustzijn
kwam. Hij liet een arts komen, maar die
bleek in het complot te zitten. ‘Toen hij
deed alsof hij de keizer hielp met overgeven, zou deze man een veer met een
snelwerkend gif in de keel van de keizer
hebben gestoken,’ aldus Tacitus.
Het nieuws over het overlijden van
de keizer kwam pas de volgende dag
naar buiten. Agrippina had ervoor gezorgd dat niets de machtsovername van
Nero in de weg stond en dat niemand
Dode: Claudius
Dader: Agrippina.
Methode: Gif.
Motief: De man van Agrippina
stond een machtsovername door
Nero in de weg.
NE†PONT.CISHRM. E
54
BRIDGEMAN
Lievelingseten wordt Claudius fataal
A†FGUN.CNHSR.T
AKG/SCANPIX
van de chaos van de eerste uren na de
dood van Claudius gebruik kon maken
om de macht te grijpen. Ze had het lijk
in warme dekens laten wikkelen om het
tijdstip van overlijden te maskeren, en
ze liet goochelaars en grappenmakers
aanrukken om de ‘zieke’ keizer te vermaken. Zo leek het net of Claudius nog
leefde en er niets aan de hand was.
Toen Nero de volgende dag uit het
paleis kwam, was alles in kannen en
kruiken. De praetoriaanse garde onthaalde hem als de nieuwe keizer.
aarzelde niet. Met de hulp van twee
vertrouwelingen van Silanus diende ze
de gouverneur hetzelfde gif toe dat met
Claudius had afgerekend. Om de macht
van Nero nog verder te consolideren,
liet ze Narcissus – een van de adviseurs
van Claudius – gevangenzetten, die in
zijn cel stierf. Het is niet bekend of hij
werd vermoord of zelfmoord pleegde.
De acties van Agrippina joegen haar
en Nero’s tegenstanders waarschijnlijk
schrik aan, want het eerste regeringsjaar
van de keizer verliep zonder incidenten.
Ondertussen trok Agrippina steeds
meer macht naar zich toe. Ze stuurde
brieven naar vertegenwoordigers van
het rijk in het buitenland en diplomaten
van andere landen. Op die manier kon
ze het buitenlands beleid van het rijk
sturen en zich tegelijkertijd onmisbaar
maken voor keizer Nero.
Agrippina maakt zich onmisbaar
Nog steeds kon Agrippina niet achterover leunen. Er werd gefluisterd dat de
nieuwe keizer veel te jong was om zo’n
belangrijke positie te bekleden, en de
rivalen stonden achter de schermen al
te trappelen. Een van hen was Marcus
Junius Silanus, gouverneur van Asia.
Marcus Silanus was 40, stamde af van
keizer Augustus en had een smetteloos
blazoen. Als er iemand in aanmerking
kwam om keizer te worden in plaats
van Nero, was hij het wel. Agrippina
Romeinse politici
waren hun leven niet
zeker. Zo werd
Caesar in 44 v.Chr.
in de senaat gedood.
THE ART ARCHIVE
Caesar
Nero deed er zelf ook alles aan om
Agrippina bij het bestuur te betrekken.
Zo hield hij belangrijke besprekingen
op de Palatijn, dicht bij de woning van
Agrippina, zodat ze erbij kon zijn. Toen
conservatieven bezwaar maakten tegen
de aanwezigheid van een vrouw bij de
vergaderingen, liet Nero een geheime
toegangsdeur naar de zaal maken. Zo
kon Agrippina de ruimte ongemerkt
betreden en de besprekingen van achter
een gordijn volgen.
Alle Romeinen wisten dat Agrippina
Nero volkomen in haar macht had. Zo
gaf hij de praetoriaanse garde het wachtwoord Optima Mater – voortreffelijkste
moeder – als eerbetoon aan haar, en liet
hij zich met haar aan zijn zijde in een
draagstoel vervoeren. Soms liep hij er
zelfs nederig naast terwijl Agrippina
alleen rondgedragen werd.
Wreed in privéleven,
vreedzaam in politiek
Agrippina vermoordde haar naasten zonder blikken of blozen,
maar politieke tegenstanders hadden weinig te duchten.
T
erwijl Agrippina conflicten in haar
privéleven graag mocht oplossen
met een dosis gif, zorgde ze er juist
voor dat het er in de Romeinse politiek
een stuk minder bloedig aan toe ging.
Dit leiden historici af uit het aantal
terechtstellingen onder Claudius.
Tussen 41 en 48, toen Claudius met
Messalina getrouwd was, viel er een
groot aantal doden bij interne onlusten,
maar toen Agrippina ten tonele
verscheen, hield het bloedvergieten
grotendeels op. In totaal 35 senatoren
en 220 à 300 edellieden werden
tijdens het eerste huwelijk van Claudius
ter dood gebracht, tegen slechts vier
hooggeplaatsten toen Agrippina zijn
vrouw was. En dan zijn de gegevens
voor de jaren met Messalina nog
onvolledig. Bovendien blijkt uit
bronnen dat rechtszaken in de tijd van
Agrippina openbaar waren, en niet,
zoals tijdens Messalina, achter gesloten
deuren plaatsvonden.
De daling van het aantal executies
wijst er niet op dat Agrippina zo
goedhartig was, maar geeft aan dat ze
de keizer hielp met het sluiten van
compromissen in plaats van politieke
tegenstanders om te brengen.
Print: wso Status: 815 - PDF PROCES Layout: ac / gul Red.sek: er
De praetoriaanse garde was trouw aan Agrippina
omdat ze de dochter van Germanicus was.
Romeinse Rijk
RENTIE
WRA AK
R
U
R
C
O
N
O
O
V
C
S
E
R
E
O
R
O
V
V
VREES
† 55 N.CHR.
† 54 N.CHR.
zijn adviseurs hem discreet een duwtje
Dode: Domitia Lepida
Dader: Agrippina.
Methode: Omgebracht na
beschuldigingen van magie en het
verstoren van de openbare orde.
Motief: Ze was de ex-schoonmoeder
van Claudius, en Agrippina vreesde
dat ze haar kleinzoon als keizer wilde.
Daarnaast gaf Nero zijn moeder haar
eigen, persoonlijke garde, die bestond
uit Germaanse troepen, want vanwege
Agrippina’s afkomst zouden zij haar
zeker trouw blijven. Agrippina was ook
de eerste vrouw in de geschiedenis van
het Romeinse Rijk wier portret werd
afgebeeld op een in Rome geslagen
munt. Op gouden en zilveren munten
uit de eerste jaren van het bewind van
Nero kijken Agrippina en de keizer
elkaar aan alsof ze gelijkwaardig zijn.
Om elke twijfel weg te nemen over de
status van Agrippina kreeg ze
twee lictoren, een soort persoonlijke bedienden. Met
de zogeheten fasces, een
bundel houten roeden en
een traditioneel machtssymbool, liepen ze voor
haar uit door de straten
van de stad.
Nero’s vrienden de klos
De goede verstandhouding tussen moeder en zoon duurde echter niet
lang. Het begon Nero op de zenuwen te
werken dat zijn moeder voortdurend uit
was op meer macht en hem er telkens
fijntjes aan herinnerde dat hij jong en
onervaren was als keizer.
Al eind 54 – pas een paar maanden
na de dood van Claudius – bleek uit een
voorval dat de positie van Agrippina
begon te wankelen. Het was crisis in
het rijk: Armenië was al 100 jaar stevig
in handen van Rome, maar de laatste
tijd werd de Romeinse heerschappij
bedreigd door het Parthische Rijk, een
groot imperium dat zijn machtscentrum
in het huidige Iran had.
Eind 54 nodigde Nero een Armeense
afvaardiging in Rome uit om de crisis te
bespreken. Tijdens de ontvangst kwam
Agrippina alsof het de gewoonste zaak
van de wereld was naar de keizerlijke
tribune met de bedoeling om op gelijke
voet met haar zoon mee te doen aan de
onderhandelingen. Nero stond als aan
de grond genageld. Pas toen een van
48
Historia 4 • 2014
gaf, herpakte hij zich en leidde hij zijn
moeder weg. ‘Zo werd met deze ogenschijnlijke plichtpleging een schandaal
voorkomen,’ aldus Tacitus.
Het was duidelijk dat Agrippina op
het randje balanceerde van wat Nero en
de Romeinse bevolking aanvaardbaar
vonden. ‘De Romeinen, met hun voorliefde voor roddels, begonnen zich af te
vragen of een keizer van 17 dit gevaar
wel zou weten af te wenden, en of ze
iemand konden vertrouwen die zich
door een vrouw liet vertellen wat hij
moest doen,’ merkt Tacitus op. Nero
besefte dat Agrippina zijn gezag als
keizer ondermijnde, en begon afstand
te nemen van zijn moeder.
Agrippina was hier verbolgen over.
Tacitus schrijft dat ze vaak ‘somber en
dreigend’ was, en toen Nero korte tijd
later een minnares opdeed, kon een
confrontatie met zijn machtsbeluste
moeder niet meer uitblijven.
De verhouding met Acta,
een bevrijde slavin, was een
bedreiging voor het huwelijk met Octavia en het
verbond dat Agrippina
zo zorgvuldig had gesmeed. Agrippina liet er
geen gras over groeien:
‘Ze bulderde met de
boosheid van een vrouw
dat ze nu een slavenmeisje
Agrippina was de eerste vrouw
die afgebeeld stond op Romeinse
keizerlijke munten.
BRIDGEMAN
als schoondochter had, en woorden van
gelijke strekking,’ meldt Tacitus.
De woede-uitbarsting van Agrippina
was vergeefs. Ze probeerde nog een wit
voetje bij haar zoon te halen door haar
vertrekken beschikbaar te stellen voor
de nachtelijke activiteiten van Nero en
Acta, maar dat mocht ook niet baten.
Uiteindelijk koelde ze haar woede op de
MAC†H54TNS.CSHTRR. IJD
Dode: Marcus Junius
Silanus Torquatus
Dader: Agrippina.
Methode: Gif.
Motief: Volgens Agrippina vormde
de ervaren en volwassen consul
een bedreiging voor haar zoon, de
jonge keizer Nero.
Dode: Britannicus
Dader:
Agrippina of Nero.
Methode: Vermoedelijk
vergiftigd tijdens
een feestelijk diner.
Motief: Hoewel Nero al
keizer was, vormde de zoon
van de vroegere keizer nog
een bedreiging. Hij genoot
aanzien en kon Nero
wellicht uitdagen.
AKG/SCANPIX
vrienden van Nero, die ze in elkaar liet
slaan of liet verdwijnen.
Agrippina verleidt haar eigen zoon
Volgens Tacitus liep het zo uit de hand
tussen moeder en zoon dat Agrippina
‘met geheven hand’ de overleden keizer
Claudius aanriep en dreigde diens zoon
Britannicus tot keizer te maken.
Dat laatste was echter al snel niet
meer aan de orde: op 11 februari 55
stierf Britannicus plotseling. Net als zijn
vader stortte hij in tijdens een feestmaal.
Volgens Nero had Britannicus gewoon
een van zijn vele epileptische aanvallen
en zou het wel weer overgaan, maar
niets was minder waar. Terwijl Nero,
Agrippina en hun voorname gasten zich
tegoed deden aan allerlei lekkernijen en
wijn, overleed Britannicus. Hoewel het
die nacht stormde en regende, liet Nero
het lichaam van zijn rivaal onmiddellijk
cremeren. De keizer wilde de bewijzen
vernietigen, zo werd er beweerd.
Nu Britannicus uitgeschakeld was,
pakte Nero zijn moeder nog harder aan.
Hij kocht de praetoriaanse garde, die tot
dan toen altijd trouw aan Agrippina was
geweest, om, zodat ze zijn zijde zou
kiezen. Aan de Germaanse garde van
Agrippina maakte de keizer een einde.
Bovendien ging hij de vergaderingen
waar Agrippina haar invloed op de elite
van Rome had kunnen uitoefenen op
een andere plek houden.
Wat er van 55 tot 59 tussen de twee
voorviel, is niet bekend, want de bronnen uit deze jaren maken nauwelijks
melding van Agrippina. Het staat echter
vast dat Nero in 59 besloot om zijn moeder te vermoorden. De directe aanleiding was waarschijnlijk het feit dat de
keizer opnieuw een verhouding had,
deze keer met de vooraanstaande
Poppaea Sabina, die bovendien eiste dat
hij met haar zou trouwen. Agrippina
Print: wso Status: 815 - PDF PROCES Layout: ac / gul Red.sek: er
Nero beschuldigde de christenen van de
stadsbrand, maar zat er wellicht zelf achter.
BRIDGEMAN
Nero doodde
zijn vrouw
Octavia om met
zijn minnares te
kunnen trouwen.
AKG/SCANPIX
Poppaea Sabi
na
Nero stortte Rome
in het verderf
Toen Nero zijn kwaadaardige moeder uit de weg
geruimd had, kwam zijn ware aard aan het licht.
D
e Romeinen waren opgelucht na
de dood van Agrippina, maar de
vreugde was van korte duur, want Nero
bleek al snel net zo moordzuchtig als
zijn moeder. Hij liet zijn vrouw Octavia
ombrengen zodat hij met zijn minnares
Poppaea Sabina kon trouwen – die hij
later doodschopte.
Ook gewone burgers hadden onder
Nero te lijden. Het aantal doodstraffen
wegens majesteitsschennis steeg
sterk. Toen Rome in 64 grotendeels
afbrandde, gaf Nero de christenen de
schuld en vervolgde hen genadeloos.
was bang dat dit de doodsteek voor haar
zou betekenen en nam drastische maatregelen. Volgens geruchten zocht ze
Nero ’s middags op, toen hij dronken
was, en probeerde ze hem te verleiden.
Maar dat mocht niet baten: Agrippina
had Nero op de troon gezet, maar nu
stond ze hem alleen nog in de weg.
Nero koos zijn moordwapen zorgvuldig uit. Gif was uitgesloten, want er
werd nog steeds geroddeld over de dood
van Britannicus. Als hij haar te lijf ging,
zou hij meteen tegen de lamp lopen.
Agrippina moest een ongeluk krijgen.
Tijdens een festival in maart 59 ging
Nero met zijn moeder aan boord van
een schip in de haven van Baiae, een
vakantieoord voor de rijken. ‘Voor jou
leef ik, via jou regeer ik,’ riep hij uit
toen zijn moeder het schip betrad.
Het was een donkere, rustige nacht
toen het schip vertrok. Agrippina lag op
een sofa op het dek toen er plotseling
een afdakje op haar stortte. In de chaos
die daarna ontstond viel ze in het water,
maar ze bleek taaier dan Nero had gedacht: ze had haar schouder bezeerd,
maar wist aan land te zwemmen en
naar de prachtige villa te lopen die Nero
haar ter beschikking had gesteld, waar
ze zich in warme dekens hulde.
Toen Nero hoorde dat Agrippina het
had overleefd, stuurde hij meteen een
groep soldaten naar het huis. Ze trapten
de deur in en overmanden haar. Een
van de soldaten sloeg haar op het hoofd,
Wellicht had de keizer de brand zelf
gesticht, want hij nam een deel van het
afgebrande gebied in beslag om er een
prachtig huis te bouwen.
Nero’s tirannieke gedrag en een dure
oorlog tegen Armenië leidden tot een
opstand die hem ten val bracht. Toen in
68 de praetoriaanse garde en Spaanse
en Gallische legioenen zich tegen hem
keerden, moest hij Rome ontvluchten.
In juni 68 pleegde hij zelfmoord,
waarna er een crisis uitbrak in Rome.
Binnen één jaar zaten er maar liefst
vier keizers op de troon.
ZIJN MOEDER B
EU
† 59 N.C
Dode: Agrippina
Dader: Nero.
Methode: Verdrinken mislukt, vlak
daarna laten doodsteken.
Motief: Agrippina was over lijken
gedaan om Nero op de troon te krijgen,
maar toen hij eenmaal keizer was, was zijn
moeder een blok aan zijn been geworden.
HR.
waarna een ander zijn zwaard trok om
haar te doden. Volgens de overlevering
zou Agrippina vlak voor de doodsteek
gezegd hebben: ‘Tref mijn schoot, die
Nero gebaard heeft.’
De Romeinen waren opgelucht toen
ze hoorden dat Agrippina dood was.
Nero schonk veel van de onschuldige
burgers die zijn moeder had laten opsluiten gratie, maar hij slaagde er niet in
haar te vergeten. De jonge keizer stond
naar eigen zeggen doodsangsten uit
doordat hij achtervolgd werd door de
geest van Agrippina – zelfs na haar dood
was ze nog de heks van Rome.
Lees ook
Anthony A. Barrett: Agrippina, Batsford, 1996 Josiah
Osgood: Claudius Caesar – Image and Power in the Early
Roman Empire, Cambridge, 2011 Barbara Levick: Claudius,
Batsford, 2001 M. Moltesen, A.M. Nielsen (red.): Agrippina
Minor – Life and Afterlife, Ny Carlsberg Glyptotek, 2007 Lien
Foubert: Agrippina – Keizerin van Rome, Davidsfonds,
2006 Sam van Overmeire: Nero – Drie gezichten van een
populaire keizer, Davidsfonds, 2013
BR
IDG
EM
AN