Vergrijzing is een vrij algemeen verspreid gegeven waarmee

Vergrijzing is een vrij algemeen verspreid gegeven waarmee verscheidene landen sinds enige
tijd te maken hebben. De hoofdvraag is natuurlijk wat die vergrijzing inhoudt. Van Dale geeft
volgende definitie: stijging van de gemiddelde leeftijd <=> vergroening1
De vergrijzing heeft grote gevolgen van sociaal-economische aard voor onze huidige
samenleving. De vraag is nu wat men er aan kan doen. Hoe gaat men tegemoet komen aan de
noden van een steeds ouder wordende bevolking? Welke ingrijpende veranderingen zijn er
nodig opdat we onze welvaartsstaat draaiende kunnen houden?
Door verhoogde levensverwachting en de verlaging van de vruchtbaarheid zal de
bevolkingsgroei stilaan gaan stoppen. Vrouwen worden ook alsmaar later vruchtbaar, we
spreken hierbij van ontgroening. De bevolking zal dus ouder worden wat betekent dat de
werkende bevolking ook ouder zal moeten worden. Door deze veroudering zal ook de vraag
naar thuiszorg en verpleging stijgen. Waar we vroeger van een op een primaire naar een
secundaire, en van deze laatsgenoemde naar een tertiaire sector gebaseerde samenleving zijn
gegaan, gaan we nu stilaan naar de quartaire sector. Daarom moeten de huidige structuren in
deze sectoren herzien worden.
Oorzaak vergrijzing
De leeftijdsstructuur van een bevolking is een combinatie van de vruchtbaarheid,
levensverwachting en migratie, waarbij vruchtbaarheid de dominante factor is. Sterftecijfers
hebben normaalgezien niet zo veel invloed, tenzij als ze heel onstabiel zijn. Migratie is enkel
van belang als het om massale migratie of emigratie gaat.
Europa kende rond 1960 een heuse baby-boom. Sindsdie tijd constateren we een scherpe
daling van de geboortes. De levensverwachting steeg daarentegen wel. Deze stijging is het
gevolg van vele factoren waarvan de daling van kindersterfte wel de belangrijkste is.
Waarom een daling van het aantal geboorten?
Kinderen werden vroeger mee ingeschakeld in het productieproces. Daardoor was het
enigszins van belang om toch zoveel mogelijk kinderen te hebben, zodat er toch nog geld kon
verdiend worden. Maar door de invoering van een aantal sociale wetten gaat men inzien dat
deze kinderen voornamelijk geld gaan kosten.
Meer recent kan de daling toegeschreven worden aan de veranderingen van de economie en
de opkomst van aangepaste normen. Door de tertiarisering en de feminisering zijn er meer
vrouwen in het productieproces ingeschakeld. Deze vrouwen zijn zich er van bewust dat ze
hun leven zelf kunnen bepalen. Hun lonen zijn gestegen maar het verlies van loon bij het
krijgen van een kind is dus des te groter.
Verder heeft de opkomst van de anticonceptie-pil in 1962 gezorgd voor een spectaculaire
daling van het aantal derde en vierde geboorten en dan is er nog de legalisering van abortus.
De babyboomers leggen een druk op de jongere generaties waardoor deze harder moeten
werken en minder tijd hebben voor kinderen.
Waarom stijging levensverwachting?
Men kan vermoeden dat de levensverwachting van een bevolking samenhangt met de
economische groei van het land zelf. Dus als de economische groei groot is, zal men een hoge
levensverwachting kennen.
De belangrijkste uitleg voor de stijging van de levensverwachting is echter wel onze medische
vooruitgang. Men vindt alsmaar betere medicijnen uit en men vindt ook aan een zeer hoog
tempo remedies voor tot op dat moment nog ongeneeslijke ziektes.
De impact van de vergrijzing op de economie
De leeftijdsstructuur van een land heeft een zeer grote invloed op de economie van dat land.
Dit valt als volgt te bewijzen:
Als er meer ouderen komen, ontstaat er een grotere druk op de sociale zekerheid omdat deze
meergeld moet besteden aan ouderen dan aan jongeren. Deze druk op de sociale zekerheid
heeft als gevolg dat ze een grotere geldstroom nodig heeft. Dit moet natuurlijk ergens vandaan
komen en zo zal er dan hoogstwaarschijnlijk een verhoging van de belastingen komen.
De belastingsverhoging zet een grotere druk op de lonen wat resulteert in een minder goede
positie op de wereldmarkt.
Via deze logische redenering wordt de invloed van de vergrijzing op de economie bewezen.
Deze redenering hoeft echter niet altijd op te gaan. Er zijn een aantal mogelijkheden die deze
logica kunnen doorbreken.
Zo zou men de sociale zekerheid kunnen loskoppelen van de lonen in tegenstelling tot wat
men nu doet. Deze dagen past men de premies aan aan de bestaande lonen. Doet men dit niet,
wordt de druk op de sociale zekerheid verlicht.
Een andere optie is dat men er in zou kunnen slagen om de ouderen langer te laten werken en
de non-actieven terug in te schakelen. Zo wordt de druk op de sociale zekerheid eveneens
verlicht.
Gevolgen van de vergrijzing
De vergrijzing heeft vele gevolgen voor de maatschappij zoals we deze nu kennen. Maar er
zijn drie uiterst belangrijke gevolgen waar men een oplossing voor moet vinden.

Steeds minder actieven moeten opkomen voor een steeds maar groeiende groep
ouderen. Vooral de huidige jongeren zijn hiervan het slachtoffer. Zij zullen tijdens hun
loopbaan waarschijnlijk te maken krijgen met het optrekken van de pensioenleeftijd en
met het probleem van te weinig arbeidskrachten. Bovendien moeten ze de
overheidsschuld mee afbetalen.

Op verschillende gebieden ontstaan er nieuwe noden (gezondheidszorg, sociale
dienstverlening, opvang, vrije tijd, enz...).
De consumptie van de gezondheidszorg ligt bij gepensioneerden veel hoger dan bij
actieven. (Gepensioneerden hebben thuiszorg nodig en liggen ook langer en meer in
het ziekenhuis.) Ook is er een belangrijke verandering gekomen in de kennis van
gepensioneerden wat betreft gezondheidszorg. In tegenstelling tot vroeger weten
mensen nu perfect welke behandelingen er bestaan en welke medicijnen er te
verkrijgen vallen. Op basis van die kennis zullen ze de beste behandeling eisen en
zullen ze optimaal profiteren van de beschikbare mogelijkheden.

De samenlevingsstructuur verandert. De steeds ouder wordende bevolking wordt
eenzamer door een gebrek aan uitgewerkte sociale netwerken. De bevolking evolueert
sneller dan het aanpassingsvermogen van de staat.
Het vervroegd pensioen
Wat wordt er met vervroegd pensioen bedoeld?
Het vervroegd pensioen is een systeem dat toelaat aan firma’s om hun werkkrachten te
verversen. Binnen dit systeem biedt men voordelen aanoudere werknemers die hen ertoe aan
moet zetten om met pensioen te gaan.
Oorspronkelijk was vervroegd pensioen het gevolg van een gunstige conjunctuur en werd het
vooral gezien als een soort beloning voor de hoge productiviteit. Sinds de jaren ’70 werd het
echter meer gezien als de oplossing voor de almaar stijgende werkloosheid en als een gevolg
van de versnelde ontwikkeling op de arbeidsmarkt. Het was deels gevolg van de
disengagement-theorie waaruit sommige geleerden afleidden dat het logisch was dat ouderen
zich terugtrekken uit het arbeidsleven om plaats te maken voor jongeren.
Het gevolg hiervan is dat de inactiviteit van ouderen algemeen wordt aanvaard; door de
jongeren maar ook door de ouderen zelf. Al ver voordat ze de pensioengerechtigde leeftijd
bereiken, beginnen ouderen zich hierop voor te bereiden.
Dit geeft een negatief gevolg op de beeldvorming van de oudere werknemers. Zij worden
gezien als werknemers die de nieuwste ontwikkelingen niet kunnen volgen. Daardoor krijgen
zij het stigma van werknemers met een handicap.
Nadelen van vervroegd pensioen
Het systeem van vervroegd pensioen zorgt ervoor dat de participatie van oudere werknemers
sterk daalt en deze trend blijft zich voortzetten. Zoals hierboven vermeld is, hebben bedrijven
het moeilijk om hun oudere werknemers te motiveren tot aan de pensioenleeftijd.
Het systeem kost enorm veel aan de overheid, dus is het logisch dat zij probeert om de
stijging van de werknemers die gebruik maken van dit systeem, tegen te gaan. Ondanks
verschillende initiatieven zoals het optrekken van de pensioenleeftijd en het aanbieden van
voordelen aan oudere werknemers die geen gebruik maken van het systeem van vervroegd
pensioen, blijft het aantal vroeggepensioneerden stijgen.
Mogelijke oplossingen
Er gaan verschillende stemmen op om de aard van het werk te laten evolueren met de leeftijd.
Zo kan men op het einde van de loopbaan misschien een systeem invoeren dat een
gedeeltelijke pensionering toelaat. Men denkt hier bijvoorbeeld aan halftijds werk vanaf een
bepaalde leeftijd. Op die manier valt het werk minder zwaar voor de werknemen en gaat men
in tegen de trend van vervroegd pensioen.
Als men bovenstaand systeem toepast, dan krijgt men een belangrijke verandering in de
levensloop van een mens. Nu evolueert men van de studie over het werk naar het pensioen.
Maar met een bovenstaand systeem zouden het werk het het pensioen voor een deel
samenvallen. Dit zet echter wel een zware druk op de heersende sociale normen en vereist een
ingrijpende reorganisatie van het leven.
Ook denkt men er aan om de oudere werknemer minder te betalen. Dit is vooral om de
werkgever die dikwijls bezwaren heeft tegen deze oudere werknemers, gerust te stellen. Maar
vooraleer men tot deze loonsvermindering kan komen, zullen er eerst meer
beschermingsmaatregelen moeten komen voor de werknemer van hogere leeftijd.
Pensioenen
Om de druk van de pensioenen op de sociale zekerheid te verminderen kan men ook het
gehele systeem aanpassen of helemaal wijzigen.
Men krijgt dan de keuze uit twee systemen:

Repartitie
Dit is het systeem dat in de meeste landen van Europa wordt toegepast. De jongeren
werken voor de ouderen. Dit wil zeggen dat de pensioenen van de werknemers op
rust, worden betaald met een deel van het loon van de werkende bevolking. Dit noemt
men de inkomensverdeling en het is één van de belangrijkste taken van de overheid in
de welvaarstsstaat

Kapitalisatie
Dit is het systeem waarbij de werknemer tijdens zijn loopbaan zelf spaart voor zijn
latere pensioen.
Voordelen van het repartitiesysteem
Met een dergelijk systeem is men er zeker van dat alle burgers worden bereikt. Bovendien
beantwoordt dit systeem aan de herverdelende functie van de overheid. Zij die het minst
verdienen in een land ondervinden het meeste voordeel bij dit systeem. Dit staat haaks op het
kapitalisatiesysteem waarbij het meeste voordeel ligt bij de rijken onder de bevolking.
Een ander belangrijk voordeel is dat het draaiende houden van een dergelijk systeem niet al te
veel kosten met zich meebrengt.
Tenslotte biedt het repartitiesysteem meer zekerheid dan het kapitalisatiesysteem dat
afhankelijk is van de markt. Het repartitiesysteem is wel beïnvloedbaar door politieke
interventie maar dit vormt in Europa geen probleem daar de lidstaten meestal stabiele
democratieën zijn.
Om de kosten van dit systeem op een aanvaardbaar niveau te houden moeten er wel een aantal
wijzigingen doorgevoerd worden.
Ten eerste moet er een grotere arbeidersparticipatie komen. Men moet initiatieven opstarten
die ervoor zorgen dat er meer vrouwen beginnen te werken, dat de ouderen langer werken en
dat de werklozen vlugger aan werk geraken. Ook moet men de migranten meer kansen bieden
om te werken. Deze bevolkingsgroep heeft het immers enorm moeilijk om aan werk te raken.
Dit hangt natuurlijk ook samen met het huidige politieke klimaat.
Ten tweede moet de overheid de pensioenleeftijd omhoog trekken. Dit is het meest effectieve
middel om de hoge kosten tegen te gaan. Het vraagt wel een volledige omschakelingen van
het huidige beleid. Tot nu toe heeft men pensioen en vervroegd pensioen altijd hevig
gepromoot en strafte men mensen die langer bleven werken. Dit zal dus moeten veranderen.
Tegenstanders
Er zijn echter velen die tegen het repartitiesysteem zijn. Zij zeggen dat dit systeem de
jongeren benadeelt en dat door de vergrijzing dit systeem de overheid te veel kost. Ze ijveren
voor de privatisering van de pensioenen.
Dit zou eigenlijk op Europees vlak een logische beslissing zijn aangezien de Europese Unie
probeert om alle overheidsdiensten te privatiseren. Op deze manier zou men dan overgaan
naar een kapitalisatiesysteem waarbij de werknemer tijdens zijn loopbana moet sparen voor
zijn pensioen.
Het zou dus een aantal gunstige gevolgen kunnen bieden:

Terwijl er nu maar sporadisch aan pensioensparen wordt gedaan, zou dit systeem
zorgen dat het pensioensparen algemeen wordt opgevolgd.

Omdat men zoveel mogelijk wilt sparen, zal men zo lang mogelijk blijven werken
waardoor het probleem van vervroegde pensionering wordt opgelost.

Doordat de overheid niet zoveel geld meer zal moeten investeren in de pensioenen,
zullen de belastigen niet moeten stijgen omwille van de pensioenen.
Maar deze privatisering zal veel moeite en veel geld kosten. Zij zal nog een grotere druk
zetten op de nu al enorm hoge staatsschulden in de meeste landen.
Problemen van de oudere werknemers
De grote vraag blijft nu hoe men oudere werknemers langer kan laten werken. Er zijn
verschillende zaken die dit streefdoel in de weg staan:
Zoals reeds besproken hebben oudere werknemers meer last met hun gezondheid. De oudere
werknemers hebben vaak ook maar een gebrekkige primaire opleiding gekregen en de
werkgevers zijn meestal niet happig om hen bij te scholen door de kost dat een dergelijke
opleiding met zich meebrengt. Zo gaat men de voorkeur geven aan jonge werkkrachten die
vitaal genoeg zijn en die een degelijke opleiding hebben genoten.
Werkgevers kunnen hun vooroordelen jegens oudere werknemers ook moeilijk opzij
schuiven.
Door deze problemen verdwijnen er dan ook veel werknemers vroegtijdig van de
arbeidsmarkt. Dit gebeurt op drie manieren:

Arbeidsongeschiktheid

Werkloosheid

Vervroegd pensioen
De Europese Unie
De lidstaten van de EU kunnen zware averij oplopen op het moment dat de vergrijzing op
volle sterkte is. Daarom is het belangrijk dat de EU een paar ingrijpende maatregelen neemt
die ervoor moeten zorgen dat een land niet ten onder gaat aan de kosten van een uitgewert
pensioenstelsel.
Llanwarne stelt een systeem voor dat grote gelijkenis vertoont met het systeem bij de
invoering van de Euro:
Allereerst moet men een limiet opleggen aan de kosten voor pensioenen. Dit is vergelijkbaar
met de Maastrichtnorm bij de Euro. Daarna moet men de landen verplichten om een plan op
te stellen dat de kosten van de pensioenen stabiel moet houden. Zoals ook het stabiliteitspact
bij de Euro.
Een bijkomende maatregel die de vorig gestelde maatregelen werkbaar meot maken, is dat
men in heel Europa de pensioenleeftijd moet optrekken tot 70 jaar.
Zoals we gezien hebben, kiest de Europese Unie voor het behoud van het repartitiesysteem.
Op dit moment bestaan er binnen Europa ook verschillende pensioensystemen. In het kader
van de Europese integratie is het belangrijk om één systeem op te stellen dat in alle landen
wordt toegepast.
Besluit
De vergrijzing is een onomkeerbare trend. Het is dus belangrijk dat men ingrijpende
maatregelen treft om deze trend te kunnen doorstaan.
De vergrijzing zet een grote druk op de sociale zekerheid en op de jongere generatie. Om deze
druk te verlichten is het belangrijk dat men de pensioenleeftijd optrekt en het aantal
vervroegd gepensioneerden terug brengt naar een minimum. Ook zal men de
arbeidsparticipatie moeten verhogen. Dit doet men vooral door de groepen die
ondervertegenwoordigd zijn nop de arbeidsmarkt te stimuleren om te gaan werken.
Op die manier kan het repartitiesysteem behouden worden. Als men er niet in slaagt het aantal
gepensioneerden te evrminderen, zal men moeten overgaan naar het kapitalisatiesysteem, wat
enorme kosten met zich mee brengt voor de staat. De staat zal dan een nog grotere
staatsschuld moeten afbetalen.