Programma 22 mei 2017

DE WERELD VAN HET KIND
Integratie van alle opvoedmilieus voor de totale ontwikkeling
AIT Studiedag maandag 22 Mei 2017
Tijd: 9.30 tot 17.00 uur
Locatie: de Reehorst
Bennekomseweg 24, 6717 LM Ede
DE WERELD VAN HET KIND
Bij ‘de wereld van het kind’ kunnen wij, als volwassenen, ons heel veel voorstellen. De wereld van het
kind is fascinerend, nieuw, mooi, boeiend, kleurrijk, vrolijk en meestal veilig. Kinderen zijn van nature
nieuwsgierig naar wat er in de wereld om hen heen allemaal te zien is en wat het allemaal betekent.
Kinderen ontdekken en onderzoeken de wereld en willen graag nieuwe dingen leren. Kinderen staan
spelenderwijs in het leven en ontwikkelen zich als vanzelfsprekend als de omgeving en de opvoeders
en/of begeleiders hen de kansen en de mogelijkheden geven om zich voldoende op sociaal, emotioneel
en educatief gebied te kunnen ontplooien.
Om de wereld te ontdekken en om zich daarin in te kunnen ontwikkelen, nemen kinderen allerlei
initiatieven en verwachten van de omgeving dat die initiatieven gezien en begrepen worden. Ouders,
opvoeders en begeleiders genieten dan van het feit dat een kind weer een stapje verder in de wereld
kan zetten of weer een nieuwe fase op weg naar de volwassenheid heeft bereikt.
Op videobeelden zijn deze initiatieven van het kind, om zich te willen ontwikkelen, heel duidelijk
zichtbaar en herkenbaar.
Echter….de wereld van het kind kan ook onzeker, angstig of verdrietig zijn of het kind kan te maken
hebben met een handicap of extra zorg nodig hebben. Het kind kan afhankelijk zijn van zijn omgeving
of zich geplaatst zien in een situatie waarin het zichzelf moet zien te redden. Maar ook in deze situaties
zien we dat kinderen initiatieven blijven tonen om zich gezond te willen ontwikkelen.
Alle kinderen hebben te maken met verschillende leefomgevingen en opvoedmilieu ’s. Naast de ouders
kan een jong kind ook te maken hebben met de kinderopvang of met de peuterspeelzaal. En later met
de school en de buitenschoolse opvang. Een kind met een indicatie voor extra zorg krijgt te maken met
hulpverleners en ambulante of interne begeleiders. Allemaal met als doel de totale ontwikkeling van
het kind zo optimaal mogelijk te laten verlopen.
Op deze studiedag komen al deze aspecten aan de orde. Er is aandacht voor de wereld van het jonge
kind en het basisschoolkind, maar ook voor de wereld van de jongere, de wereld van het gehandicapte
kind en van het dove kind. Het kind in de buurt, in de wijk en op het schoolplein.
In veel van deze leer-en opvoedingssituaties wordt gewerkt met VIB in de professionele setting en/of
met VHT in de thuissituatie. Professionals in de verschillende werkvelden werken met de methodieken
en willen samenwerken met elkaar en met de ouders in het belang van het kind.
De integratie en de samenwerking van ouders, kinderopvang, (passend) onderwijs en hulpverlening in
de omgeving van het kind is het thema van deze dag.
De dag is bedoeld voor elke professional die zich inzet om de totale ontwikkeling van het kind te
bevorderen en daarin samen wil werken met ouders en andere professionals, waar het kind mee te
maken heeft in zijn dagelijkse leefomgeving.
Wij wensen u allen een leerzame en inspirerende dag toe.
Marij Eliëns, directeur AIT
www.aitnl.org
PLENAIR
10.00 tot 10.30 uur:
‘Behartigen van professionele kwaliteit in kinderopvang, onderwijs en zorg
voor jonge kinderen’ door Pauline Slot.
Opvang en educatie voor jonge kinderen kan een belangrijke bijdrage leveren
aan de ontwikkeling van kinderen. Hierbij zijn vooral de kwaliteit van de
interacties en het aanbod van spel en activiteiten van belang. Kinderen
spelenderwijs uitdagen en ondersteunen in hun ontwikkeling draagt
aantoonbaar bij aan hun woordenschatontwikkeling en de ontwikkeling van
selectieve aandacht. Goede voorbeelden uit verschillende Europese landen
geven meer inzicht in hoe dit er in de praktijk uit kan zien. De educatieve kwaliteit is (ook) in Nederland
nog niet optimaal en het blijkt dat vooral het werken met een educatief programma en de mate van
professionalisering in de organisatie belangrijke voorspellers zijn van hogere (educatieve) kwaliteit.
Dr. Pauline Slot is onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Zij is sinds 2009 betrokken bij het
Nederlandse pre-COOL onderzoek naar de kwaliteit en effecten van voorschoolse voorzieningen voor
opvang en educatie. Van 2014 tot 2017 was zij betrokken bij het Europese CARE (Curriculum and Quality
Analysis and Impact Review of Impact of European ECEC) project naar kwaliteit en curriculum van
voorschoolse voorzieningen in 11 verschillende landen. Het doel van het CARE project was om een
cultureel-sensitief Europees kwaliteitsraamwerk te ontwikkelen om beleid en praktijk te informeren ten
aanzien van effectiviteit en kwaliteitsverbetering. Sinds 2017 is zij betrokken bij het Europese ISOTIS
(Inclusive Education and Social Support to Tackle Inequalities in Society) project in 10 landen. In dit
project zal zij zich vooral bezighouden met het onderzoeken en ontwikkelen van effectieve vormen van
professionalisering gericht op de omgang met culturele diversiteit en inclusie in opvang en onderwijs.
10.30 tot 11.00 uur:
‘Welbevinden en betrokkenheid maken 't verschil!’ door Wilma van Esch.
Wanneer kun je ervan op aan dat je de kinderen geeft wat ze nodig hebben
om zich goed te ontwikkelen? Waaraan kun je zien dat jouw inzet en zorg om
er het beste van te maken hun vruchten af zullen werpen?
Wilma van Esch is de afgelopen 30 jaar werkzaam geweest in zeer diverse
onderwijs- en opvoedingscontexten. Als leerkracht op innovatieve scholen,
intern begeleider, projectleider van het expertisecentrum ErvaringsGericht
onderwijs, eindredacteur van het tijdschrift Egoscoop, locatieleider van FHKE
pabo Veghel en directeur Pedagogiek van de KoreinGroep. Zij laat zich
inspireren door kinderen en passievolle mensen, door de natuur en de
literatuur. In een interactieve lezing vol praktische voorbeelden daagt Wilma je uit mee te denken hoe
jij het welbevinden en de betrokkenheid van de kinderen in jouw werksetting kunt verhogen.
PAUZE
11.00 tot 11.30 uur:
koffie- en theepauze
WORKSHOPS
11.30 tot 12.45 uur:
1e workshopronde
LUNCH
12.45 tot 13.30 uur:
lunchpauze
www.aitnl.org
PLENAIR
13.30 tot 14.05 uur:
‘Effecten van video interactie begeleiding en training in voor- en
vroegschoolse educatie op de interactievaardigheden van pedagogisch
medewerkers’ door Ruben Fukkink.
Deskundigheidsbevordering en professionalisering leveren niet alleen
enthousiaste medewerkers op. De positieve effecten zijn nu ook
wetenschappelijk aangetoond. In 2016 vond een onderzoek plaats onder
pedagogisch medewerkers, werkzaam in de kinderopvang op brede scholen in
Eindhoven. Dit wetenschappelijke onderzoek laat zien dat de didactische
vaardigheden van pedagogisch medewerkers substantieel verbeteren door de
trainingen VVE en VIB. Ook de combinatie van de VVE- en VIB -training
levert interessante effecten op. Het onderzoek laat zo de meerwaarde zien van coaching op de
werkvloer met VIB.
Ruben Fukkink is bijzonder hoogleraar kinderopvang en educatieve voorzieningen voor het jonge kind
aan de Universiteit van Amsterdam en is erkend expert op het terrein van vroeg- en voorschoolse
educatie, kinderopvang en opvoedingsondersteuning. Ruben heeft ruime onderzoekservaring, onder
andere voor het SCO-Kohnstamm Instituut, de Universiteit van Amsterdam en het Kenniscentrum
Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van Amsterdam, en heeft door zijn kennis ten aanzien van
pedagogiek een duidelijke visie op relevante onderzoekthema's op dit vakgebied. Ook is hij lid van het
wetenschapsteam van PACT. Met zijn expertise, onderzoekservaring en netwerk kan Ruben een
waardevolle bijdrage leveren aan onderzoek op dit terrein.
14.05 tot 14.45 uur:
‘Werken met VIB en VVE; de combinatie’ door Dory Melis.
Met VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie) worden kinderen ondersteund
bij hun ontwikkeling. Hoewel de term schools klinkt, is de praktijk bij
kinderen van 2 tot 6 jaar anders: jonge kinderen ontwikkelen zich
spelenderwijs. Ze zijn nieuwsgierig en willen de wereld volop ontdekken.
Maar of de kinderen de ruimte krijgen om zich op deze wijze spelend te
ontwikkelen is afhankelijk van de kwaliteit van de interactievaardigheden van
de professionals. Zij moeten de behoeften van kinderen goed kunnen duiden
en hier bewust op inspelen door de kinderen een rijke en uitdagende
omgeving te bieden. De inzet van VIB als methodiek, versterkt
interactievaardigheden en daardoor de pedagogische en educatieve kwaliteit binnen VVE.
Dory zal beelden uit de dagelijkse praktijk laten zien over hoe VVE en VIB gecombineerd wordt om de
ontwikkeling van kinderen te bevorderen en om een zo optimaal mogelijke speel-leeromgeving voor
het kind te creëren.
Dory Melis is coördinator VVE binnen Korein Groep en combineert VIB en VVE.
PAUZE
14.45 tot 15.15 uur:
theepauze
WORKSHOPS
15.15 tot 16.30 uur:
2e workshopronde
www.aitnl.org
Overzicht workshops
1. ‘Kijk op het kind’ door Misha van Blijswijk en Jette Niesten.
‘Ik zie, ik zie…wat ik eerst niet zag.’ De kracht van beelden om tot reflectie te komen is
bekend bij VHT. In de dagelijkse onderwijspraktijk wordt daar mee gewerkt. Daardoor
kunnen we door de ogen van het kind kijken naar zijn/haar dagelijkse
leeromgeving op school. Aan de hand van praktijkbeelden lichten Jette
Niesten en Misha van Blijswijk het ‘model adaptief’ toe. De driepoot
interactie, didactiek en klassenmanagement staat hierbij centraal. Ook
in de onderwijspraktijk wordt de koppeling gemaakt met de psychologische
basisbehoeften: relatie, competentie en autonomie van het kind. Vanuit verschillende
perspectieven (de leerkracht en het kind) kijken Misha en Jette naar de onderwijsleersituatie. Met als
doel de ontwikkeling van het kind te stimuleren en de professionele vaardigheden van de leerkracht
te vergroten. Deze interactieve workshop geeft je een kans om wat je eerst niet zag... te zien!
Misha van Blijswijk is Senior Onderwijsadviseur en accountmanager en Jette Niesten is
onderwijsadviseur, psycholoog en opleider SVIB bij HCO Den Haag.
2. ‘Inclusief en integraal denken en handelen in de praktijk--> Een kracht of een last?’ door Linda
Voetman en Anneke de Hoog.
Onze geschiedenis heeft ons geleerd wat de kracht is van het verbinden van mensen
(jong en oud) met en zonder vraag. Zorgvragen pakken we op in en met behulp van
het gewone, alledaagse leven, met een zo gewoon mogelijke benadering. Dit heeft de
basis gevormd voor onze visie en de daarbij behorende uitgangspunten. Een van onze
belangrijkste uitgangspunten is: *Zorg is het meest effectief als het geboden wordt
vanuit een ‘gezonde mix’*.
Wij gaan ervan uit dat kinderen het meest gebaat zijn bij een omgeving waarin sprake is van een mix
van kinderen mét en zonder zorgvragen, beperkingen en met verschillende culturen en achtergronden.
In zo’n omgeving kunnen ze van elkaar leren en onderdeel zijn en blijven van de wijk. Onze ambitie is
dan ook dat reguliere voorzieningen van Meander-Prokino, zoals de internaten, gezinshuizen en
kinderopvangvoorzieningen zo’n omgeving bieden.
In deze workshop gaan we dieper in op deze 'gezonde mix', wat betekenen woorden als inclusief en
integraal voor de dagelijkse praktijk. Aan de hand van casuïstiek bekijken we de voordelen en de
nadelen. Hoe kunnen we een balans vinden tussen de kracht van inclusief en integraal denken en
handelen en voorkomen dat het een "last" wordt.
Linda Voetman is categorie manager zorg binnen Prokino en Anneke de Hoog is
beleidsmedewerker/secretaris Zorg bij Prokino. Prokino zorg is onderdeel van de stichting MeanderProkino. Door de jaren heen heeft deze stichting een enorme expertise opgebouwd in het begeleiden
van een kleurrijke groep kinderen en jongeren. De schippersinternaten van Meander bieden kinderen
van ouders met een varend of trekkend bestaan hebben, een plek om te wonen, hoe verschillend ieder
kind ook is.
3. ‘VIB als smeermiddel in de samenwerking VVE’ door Christel Lubse.
Binnen de Spil-centra in Eindhoven wordt veelvuldig met VIB gewerkt. De naam SPIL staat
voor SPelen, Integreren en Leren in de Brede School. SPIL heeft als doel om een
ononderbroken leerlijn van 0 -12 jaar te creëren voor kinderen. Christel gaat beelden laten
zien van deze verlenging en verdieping die in de samenwerking tussen peuterspeelzaal,
peutergroep kinderopvang en groep 1-2 is ontstaan. VIB maakt het voor de betreffende
beroepsgroepen mogelijk de kind initiatieven, middels microanalyse van de beelden, met
elkaar te ontdekken en op één lijn te komen in de benadering. VIB is hier gericht op alle
kinderen. In het kader van passend onderwijs wordt VIB specifieker ingezet. Deze kinderen vragen ook
nauwkeurig kijken en extra kennis. Bij deze kinderen werkt Christel dan ook regelmatig samen met
www.aitnl.org
ouders, zij zijn blij hun kind zoals zij het kennen te kunnen laten zien en mee te mogen denken over de
benadering. Bij de kindbesprekingen voor het jonge kind binnen het SPIL-centrum is het
consultatiebureau betrokken.
Christel Lubse is leerkracht in groep 1-2 en coördinator VVE van een SPIL-centrum. In 2015-2016 is zij
opgeleid in VIB en VVE en heeft de methode in de meewerkende werkvelden geïntroduceerd.
4. ‘De wereld van het schoolkind’ door Rian van der Wegen.
Het kind en zijn ontwikkeling staan altijd centraal bij video-hometraining en videointeractiebegeleiding. Als we ons inleven in het kind en zijn wereld, dan vinden we
verschillende omgevingen waar het kind mee te maken heeft. De school is zo’n
omgeving, een belangrijke plek om je verder te ontwikkelen met vertrouwen naar de
toekomst. In deze workshop zal met beelden uit de schoolsituatie worden gewerkt.
De inhoud richt zich op het ontwikkelen van het zelfvertrouwen van het kind.
Rian van der Wegen is (mede)ontwikkelaar van School-VIB.
5. ‘Geen kind kan achter lopen op zijn eigen ontwikkeling’ door Margot Wientjen.
Geen kind kan achter lopen op zijn eigen ontwikkeling is een uitspraak van prof. Luc
Stevens. Kinderen hebben een natuurlijke drang om zich te ontwikkelen. Als kinderen
welbevinden ervaren zorgt dat voor een goede emotionele ontwikkeling. Een kind dat
lekker in zijn vel zit, zal zich immers binnen de eigen mogelijkheden ontwikkelen.
Kinderen raken betrokken als een spel, een ontdekking of een activiteit aansluit bij deze
natuurlijke behoefte om te verkennen en te exploreren. In deze workshop wordt met behulp van
beelden zichtbaar hoe de kwaliteit van je werk verhoogd kan worden. Dit doen we door welbevinden
en betrokkenheid als uitgangspunt te nemen en dit centraal te stellen in het dagelijkse kijken en
handelen. Met VIB leer je de ontwikkelingsbehoefte van een kind zien en de ontwikkelingsinitiatieven
herkennen. Met basiscommunicatie kunnen we weer ondersteuning geven aan deze initiatieven. We
geven je inzichten en praktische handvatten voor het creëren van een optimaal ontwikkelklimaat.
Samen grenzen verleggen en genieten van kinderen zien “opbloeien”.
Margot Wientjen is opleider VIB en voorzitter van kwaliteitskringen na opleiding.
6. ‘Dialoog met ouders met VIB als basis’ door Simon Hay.
Pedagogische kwaliteit wordt regelmatig verschillend gedefinieerd door ouders
en kinderopvangprofessionals. Hierdoor komen ze weleens tegenover elkaar te
staan. Jammer en onnodig, maar ook goed te verklaren. Ouders zien weinig van
de pedagogische praktijk, dit maakt een goede inhoudelijke dialoog tussen
ouders en pedagogisch medewerkers lastig. In deze workshop laat Simon zien dat
VIB een mooi middel is om op gelijkwaardige basis in gesprek te gaan over de wereld van het kind en
wat kinderen van ons nodig hebben.
Simon Hay is pedagoog en opleider VIB met specialisatie VIB voor ouders bij KindeRdam in Rotterdam.
7. ‘Techniek&ik; Het kind op onderzoek in de wereld van alledag’ door Brigitte Moulaert.
Kinderen hebben van nature een onderzoekende en ontdekkende houding. Met deze
houding ontdekken kinderen niet alleen de wereld om zich heen, maar ook hun eigen
talenten. In deze workshop ga je zelf aan de slag met onderzoekend en ontwerpend
leren rond alledaagse thema’s zoals water, licht en bouwen. Allerlei
(natuur)technische thema’s waar kinderen al veel van weten. Ze
spelen immers al jaren met water en bouwen zandkastelen en
torens. Wat zie je tijdens dit soort activiteiten? Welke rol neem je als begeleider?
En welke vragen stel je? We reflecteren op videobeelden en ervaringen tijdens de
workshop.
Brigitte Moulaert is ontwikkelaar en trainer Techniek&Ik.
www.aitnl.org
8. ‘Kijken naar en omgaan met bijzonder gedrag van kinderen in de groep’ door Ietje Corman.
Een van de krachten van de kinderopvang is de mogelijkheid voor kinderen om zich
samen te ontwikkelen. Bij sommige kinderen gaat dat niet zomaar vanzelf. Bijvoorbeeld
omdat ze sociaal/emotioneel minder goed uit de voeten kunnen, of omdat er een
medische oorzaak voor is. Deze kinderen laten gedrag zien, wat door de omgeving niet
altijd begrepen wordt of wat als “moeilijk” of “lastig” ervaren wordt.
Bij VIB en pluskinderen staat inzicht krijgen in de totale ontwikkeling van het kind
centraal. Samen kijken naar de ontwikkelingsinitiatieven van het kind, geeft al snel een breder beeld
over het gedrag. Met gebruik van micro-analyse kan worden ingezoomd op wat het kind werkelijk laat
zien. Waar voelt het kind zich prettig bij, waar liggen interesses en kwaliteiten en wat maakt dat het
kind zich “anders” gedraagt. Vragen als wat heeft het kind aan ondersteuning nodig en wat helpt om
het kind beter te kunnen begrijpen, worden meegenomen tijdens het analyseren.
Ietje Corman is opleider VIB en voorzitter van kwaliteitskringen na opleiding.
9. ‘De wereld van het kind met een handicap of als kind van een ouder met een verstandelijke
beperking’ door Dianne van Dijke en Evelien Stoppelenburg.
Wat betekent dit voor de ontwikkeling van het kind, en met name voor de hechting, om in
te kunnen groeien in de wereld van het pleeggezin? William Schrikker Pleegzorg (WSP)
heeft als specialisatie Handicap en hechting. ‘VIB ingroei’ wordt ingezet bij nieuwe
plaatsingen om vanaf het begin van de plaatsing in te zetten op het ontwikkelen of
versterken van een veilige hechting. Daarbij wordt de wereld vanuit het kind met een
handicap in kaart gebracht. Om in beeld te brengen wat dit inhoudt, is er een
voorlichtingsfilmpje gemaakt wat ook gebruikt kan worden bij het onder de aandacht
brengen van producten en het verkrijgen van middelen van gemeenten. De kracht van beelden
inzetten in plaats van praten over! Aan de hand van deze beelden nemen we je mee
in onze werkwijze (waarbij we ook de bouwstenen van hechting en inzet van
Sherborne Samenspel gebruiken) en lichten we risicofactoren toe met betrekking
tot de hechting van kinderen met een handicap en/of kinderen van ouders met een
verstandelijke beperking.
Dianne van Dijke is werkzaam als pleeggezinbegeleidster en instellingsopleider bij de William Schrikker
Pleegzorg. Evelien Stoppelenburg is pleegzorgwerker en VIB-er. Zij geven beiden trainingen aan werkers
en pleegouders binnen de zorg voor pleegkinderen met een handicap.
10. ‘VIB met kinderen en jongeren in de residentiële setting’ door Hannelore Gens.
In Duitsland werkt Hannelore Gens al jaren met video-interactiebegeleiding van jongeren
en pedagogisch medewerkers in de behandelgroepen van het internaat. Jongeren die
uithuisgeplaatst zijn, leven en leren in de wereld van een 24-uurs behandelgroep. VIB
geeft daarin de mogelijkheid tot “Video -Self- Modeling“ en “Video -Self – Coaching”,
waarbij ook met de camera “over de schouder van de jongere” wordt meegekeken. Door
de geslaagde acties te selecteren ontstaat een “feed forward” effect, waarin het
gewenste leren op beeld te zien is. Hannelore verstaat en spreekt Nederlands, haar
voorbeelden zijn in het Duits, met ondertiteling op hoofdlijnen.
Hannelore Gens is hoofdopleider VHT en VIB en Diplom-Pädagogin. Ze is ook mede oprichter van het
landelijk steunpunt Spin Deutschland dat al 20 jaar bestaat.
www.aitnl.org
11. ‘De wereld van het dove of slechthorende kind’ door Joke Hoek-Vos en Evelie Wesselink.
Binnen Pento Vroegbehandeling zijn bijna alle logopedist/gezinsbegeleiders/
PPG-ers VHT opgeleid. VHT-K wordt veelvuldig ingezet in de begeleiding van het
jonge dove/slechthorende kind of kind met TOS (spraaktaalontwikkelingsstoornissen) en zijn ouders.
Daarnaast wordt de micro analyse van beelden ingezet in diverse
groepssettingen. Denk aan een Ouder-Kind groep, een behandelgroep en een AJONGH groep.
De beelden zijn gericht op in gang zetten van een methodische cyclus en/of worden eenmalig ingezet
om inzicht te verschaffen aan oudergroepen en extern betrokkenen bij het kind.
In deze workshop willen we jullie inspireren om creatief te kijken naar de inzet van
micro-analyse en beeldmateriaal. We laten zien op welke verschillende manieren we in
ons aanbod gebruik maken van microanalyse, objectiveren en activeren om de
omgeving zo kansrijk mogelijk te maken voor de ontwikkeling van het
dove/slechthorende kind.
Joke Hoek-Vos is logopedist/gezinsbegeleider, teamleider en opleider VHT-K bij Pento
Vroegbehandeling Amersfoort. Evelie Wesselink is logopedist/gezinsbegeleider en VHT-er bij Pento
Vroegbehandeling Zwolle.
Aanmelden via http://aitnl.org
HANDLEIDING VIDEO-INTERACTIEBEGELEIDING IN DE KINDEROPVANG.
Handleiding video-interactiebegeleiding in de kinderopvang
Video-interactiebegeleiding wordt in het werkveld kinderopvang veelvuldig toegepast. Met name
als instrument om het vakmanschap in de pedagogische omgang met kinderen te professionaliseren
en om het pedagogisch klimaat van de leefomgeving van het kind te optimaliseren.
Deze handleiding beschrijft de toepassing van videointeractiebegeleiding in het peuterwerk en de kinderopvang.
Het kind en zijn ontwikkeling staat altijd centraal bij videointeractiebegeleiding. Op grond van een methodische beeldvoor-beeldanalyse wordt deze ontwikkeling in beeld gebracht.
Ook wordt er gereflecteerd op het verantwoord pedagogisch
handelen in de ‘praktijk’ in alledaagse situaties, door aan te
sluiten bij de ontwikkelingsinitiatieven van de kinderen en door
zichtbaar te maken wat en wie het kind bij het opgroeien nodig
heeft. Kern daarbij is het bevorderen en ondersteunen van een
gezonde sociaal-emotionele en educatieve ontwikkeling van het
kind. De handleiding is bedoeld voor het management en de
stafmedewerkers van kinderopvangorganisaties, de Brede
School en het Integraal Kindcentrum.
De auteurs zijn Josette Hoex (NJi), Wilma Schepers en Annemiek Galesloot.
Onder regie van AIT: Marij Eliëns en Monique Konings (RIJKT).
www.aitnl.org