800381 Voedingsadvies bij maagklachten

Afdeling:
Diëtetiek
Onderwerp:
Voedingsadvies bij maagklachten
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
1
Voedingsadvies bij maagklachten
Hoe ontstaan maagklachten?
Het slijmvlies waarmee de binnenwand van de maag is bekleed, is
normaal gesproken goed bestand tegen het bijtende maagzuur. De
weerstand van het slijmvlies kan verminderen door overmatig alcohol- of
koffiegebruik, roken, bepaalde medicijnen, stress (spanningen) of door
infectie met een bacterie (Helicobacter pylori). Het maagzuur
veroorzaakt dan een beschadiging van het slijmvlies. Deze beschadiging
leidt tot een ontsteking van het maagslijmvlies (gastritis) of een
maagzweer (ulcus).
Maagzuur is lang niet altijd de oorzaak van klachten. Vaak is er geen
duidelijke oorzaak aan te wijzen.
De meest voorkomende maagklachten zijn pijn in de bovenbuik of
zuurbranden, eventueel in combinatie met misselijkheid en een
opgeblazen gevoel. Misschien merkt u dat de klachten verergeren na het
eten. Anderen hebben juist minder klachten na een maaltijd. Een dieet
wordt tegenwoordig niet meer voorgeschreven. Wat bij de één klachten
geeft, wordt door een ander juist goed verdragen. Soms is het nodig
bepaalde voedingsmiddelen die u niet verdraagt (tijdelijk) te laten staan.
In deze folder vindt u een aantal algemene leefadviezen en
voedingsadviezen die de pijnklachten kunnen verminderen en er wordt
een overzicht gegeven van voedingsmiddelen die soms de klachten
kunnen verergeren. Daarnaast worden nog specifieke voedingsadviezen
gegeven voor een maagzweer en voor een middenrifbreuk (brandend
maagzuur). Tot slot vindt u een uitleg over de Schijf van Vijf (gezonde
voeding).
Leefadviezen
•
Roken verhoogt de aanmaak van maagzuur waardoor de klachten
verergeren. Stop met roken of probeer dit sterk te verminderen. Als
dit niet meteen lukt, rook dan alleen direct na de maaltijd en beslist
niet voordat u gaat slapen;
•
Vermijd spanningen zoveel mogelijk en zorg voor voldoende
nachtrust;
•
Sommige pijnstillers zoals aspirine of medicijnen tegen
reumaklachten kunnen het maagslijmvlies aantasten. Overleg altijd
met uw arts welke medicijnen voor u het meest geschikt zijn.
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
2
Voedingsadviezen
•
Gebruik een goede, volwaardige voeding en pas de keuze van de
voedingsmiddelen zonodig tijdelijk aan uw klachten aan;
•
Neem voldoende tijd om rustig te eten en goed te kauwen;
•
Gebruik liever zes kleine maaltijden, dan drie grote maaltijden per
dag.
•
Gebruik de laatste maaltijd ongeveer drie uur voor het slapen gaan; u
kunt zo proberen om pijnklachten gedurende de nacht te verminderen
of te voorkomen. Wanneer u merkt dat u juist minder maagklachten
heeft wanneer u wel tussendoor of 's avonds iets eet dan is het
verstandig zo door te gaan. Overleg met de diëtist wat voor u het
beste is;
•
Gebruik een voeding met voldoende voedingsvezel om de stoelgang
zo goed mogelijk te laten verlopen. Voedingsvezels zijn de
onverteerbare deeltjes in plantaardige voedingsmiddelen die nodig
zijn voor een goede darmwerking. Rijk aan voedingsvezel zijn
bijvoorbeeld bruin- of volkorenbrood, groente en fruit. U kunt
volkorenbrood ook roosteren als u vers volkorenbrood slecht
verdraagt;
•
Drink voldoende, minimaal 1½ liter per dag (10-12 kopjes). Bij een
slechte stoelgang en een vezelrijke voeding is het van belang om nog
wat méér te drinken: 2 liter per dag;
•
Gebruik melk(producten) bij voorkeur bij de maaltijden en niet
tussendoor of vlak voor het slapen gaan. Vroeger werd geadviseerd
om bij pijn wat melk te nemen. Dit blijkt vaak maar tijdelijk te
helpen en na verloop van tijd de maagklachten juist te verergeren;
•
Weer voorzichtig met specerijen en kruiden.
Voedingsmiddelen die maagklachten kunnen verergeren
Het verschilt per persoon of de hieronder genoemde voedingsmiddelen
wel of geen klachten veroorzaken. Bovendien is het mogelijk dat u een
voedingsmiddel de ene keer beter verdraagt dan de andere keer. Wanneer
u ontspannen bent, kunt u waarschijnlijk meer verdragen dan wanneer u
gespannen bent. Probeer ze daarom voorzichtig uit.
Voedingsmiddelen die maagklachten kunnen verergeren zijn:
•
Koolsoorten (behalve bloemkool en broccoli), peulvruchten en uien;
•
Scherp gekruide gerechten;
•
Hard gebakken, gefrituurde en gepaneerde gerechten;
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
3
•
•
•
Koffie (ook cafeïnevrije koffie). Koffie met melk geeft vaak minder
klachten dan zwarte koffie. Gebruik koffie het liefst tijdens of na een
maaltijd;
Alcoholhoudende dranken. Alcohol stimuleert de productie van
maagzuur. Een glas zwak alcoholische drank tijdens of na de
maaltijd geeft vaak minder snel klachten dan tussendoor;
Sinaasappel- en grapefruitsap.
Voeding bij een maagzweer
Wat is een maagzweer?
De term maagzweer wordt zowel gebruikt voor een zweer in de maag als
voor een zweer in het eerste stukje van de dunne darm, de
twaalfvingerige darm. Daar komen zweren zelfs vaker voor dan in de
maag. Een zweer in de twaalfvingerige darm wordt ulcus duodeni
genoemd; een zweer in de maag ulcus ventriculi.
Een maagzweer komt bij mannen ongeveer twee maal zo vaak voor als
bij vrouwen. Er is sprake van een maagzweer als er een gat is ontstaan in
de beschermende slijmvlieslaag van de wand van de maag of de
twaalfvingerige darm. Het agressieve maagzuur komt dan direct in
contact met de zenuwen van de maagwand, waardoor pijn en andere
klachten optreden.
Bij het ontstaan van het overgrote deel van de maagzweren speelt de
bacterie Helicobacter pylori een belangrijke rol. Dit is pas bekend sinds
de jaren tachtig. Voor die tijd dacht men dat te veel maagsap de
boosdoener was of stress. Stress en andere factoren zoals bijvoorbeeld
roken kunnen de klachten echter wel verergeren.
Maagzweren kunnen ook worden veroorzaakt door langdurig gebruik
van bepaalde ontstekingsremmende pijnstillers, de zogenaamde
NSAID’s (veel gebruikt bij reuma) en aspirine (maar niet paracetamol).
Dit komt echter minder vaak voor.
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
4
Leefadviezen
Het is duidelijk aangetoond dat roken het maagslijmvlies verzwakt en
een negatieve invloed heeft op maagzweren. Dus, als u rookt, is het
verstandig daarmee te stoppen!
Probeer verder zo gezond mogelijk te leven, dat wil zeggen:
•
Leef regelmatig;
•
Neem voldoende lichaamsbeweging;
•
Zorg voor voldoende rust en ontspanning. Stress veroorzaakt geen
maagklachten maar heeft er wel een negatieve invloed op;
•
Eet gezond en gevarieerd.
Voedingsadviezen
Zorg dat uw voeding voldoende vezels bevat. Het maagsap heeft veel
‘werk’ aan een vezelrijke maaltijd, waardoor het minder snel de
maagwand kan aantasten. Producten waar veel voedingsvezels
inzitten zijn: volkorenbrood, volkoren pasta (macaroni, spaghetti),
zilvervliesrijst, havermout, vers fruit (liefst ongeschild) en groenten;
•
Eet op regelmatige tijden; vijf tot zes keer per dag kleine maaltijden;
•
Eet niet al te grote porties;
•
Kauw goed;
•
Eet niet later dan drie uur voor het slapen gaan;
•
Drink niet te veel melk. Melk verlicht de klachten maar die komen
daarna weer terug omdat melk de maagzuurproductie stimuleert;
•
Wees matig met alcohol, koffie (ook cafeïnevrije), thee, cacao en
pepermunt;
•
Als u keer op keer merkt dat u van bepaalde producten last krijgt,
vermijd die dan tijdelijk.
•
Voeding bij een middenrifbreuk (brandend maagzuur)
Wat is een middenrifbreuk?
Bij een middenrifbreuk (hernia diafragmatica of reflux-syndroom) is er
een zwakke plek in het middenrif. Hierdoor kan (zure) maaginhoud
terugvloeien in de slokdarm. De binnenwand van de slokdarm kan
daardoor geïrriteerd en soms beschadigd raken. De klachten kunnen pijn
in de bovenbuik of in de borst zijn, `zuurbranden' en oprispen van
voedsel. Bukken of liggen, persen, zwaar tillen en roken verergeren de
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
5
klachten, evenals een overvolle maag en bepaalde voedingsmiddelen.
Een aantal leef- en voedingsadviezen kunnen nuttig zijn.
Leefadviezen
•
Zorg voor een goede houding (rechtop zitten) tijdens en kort na de
maaltijd. Let ook op uw houding bij tillen en bukken: u kunt beter
door uw knieën gaan dan voorover bukken;
•
Ga niet naar bed met een volle maag. Probeer 2-3 uur voor het slapen
gaan niet meer te eten;
•
Verhoog zo nodig het hoofdeinde van het bed (20-25 cm.);
•
Draag geen strakzittende kleding zoals een strakke ceintuur, een
korset of een strakke broek;
•
Vermijd roken. Indien het moeilijk is hiermee te stoppen kunt u
proberen alleen bij de maaltijd te roken.
Voedingsadviezen
Zorg voor een goed lichaamsgewicht. Door overgewicht wordt de
maag omhoog geperst. De diëtist kan u adviseren over een gezonde
voeding met minder vet, suiker en alcohol;
•
Verdeel de maaltijden over de dag; gebruik liever 6 kleine dan 3
grote maaltijden. Dit betekent dat u naast de hoofdmaaltijden ook
tussenmaaltijden kunt gebruiken;
•
Neem de tijd voor het eten en kauw goed;
•
Drink liever niet teveel bij het eten. Geen koolzuurhoudende
dranken;
•
Neem geen kauwgom;
•
Wees voorzichtig met citrusvruchten;
•
Zorg voor een goede stoelgang. Persen bij verstopping of obstipatie
verhoogt de druk in de buikholte. Gebruik daarom een voeding met
voldoende
voedingsvezel
(volkorenbrood,
groente,
fruit,
peulvruchten, rauwkost) en drinkvocht (minimaal 1½ liter per dag).
Indien u al een moeilijke stoelgang heeft, is minimaal 2 liter
drinkvocht per dag nodig.
•
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
6
Wat heeft u dagelijks nodig?
Voor de groepen voedingsmiddelen uit de Schijf van Vijf zijn
aanbevolen hoeveelheden opgesteld per leeftijdsgroep en per
geslacht. Ofwel: wat heeft u nodig op een dag? De aanbevolen
hoeveelheden geven aan hoeveel iemand gemiddeld per dag nodig
heeft om voldoende eiwitten, vitamines en mineralen binnen te
krijgen.
Per leeftijdsgroep gelden de kleinste hoeveelheden voor
meisjes/vrouwen en de grootste voor jongens/mannen.
Bij alle genoemde hoeveelheden gaat het om het gewicht van
producten zoals ze worden gegeten.
Schijf van Vijf
Om fit en gezond te blijven is het belangrijk om gezond te
eten. Gezond eten is samen met voldoende bewegen dé basis
voor een gezond gewicht en het verkleint het risico op ziekten.
Maar wat is gezond eten? Hiervoor is de Schijf van Vijf een
eenvoudige leidraad.
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
7
De Schijf van Vijf bestaat uit vijf vakken en vijf regels:
1.
2.
3.
4.
5.
Eet gevarieerd
Eet niet te veel en beweeg
Eet minder verzadigd vet
Eet veel groente, fruit en brood
Ga veilig met voedsel om
De vijf vakken zijn de groepen voedingsmiddelen. Je eet
gevarieerd als je iedere dag eet uit ieder vak. Gebruik de
aanbevolen hoeveelheden uit de tabel als richtlijn, dan krijgt u alle
voedingsstoffen binnen die nodig zijn om uw lichaam gezond te
houden.
1. Eet gevarieerd
Variatie is gezond. Voedingsmiddelen hebben allemaal een
verschillende samenstelling. Er is niet één voedingsmiddel dat alle
voedingsstoffen in voldoende mate bevat. Eet daarom gevarieerd,
zodat uw voeding alle nodige stoffen levert. Varieer ook binnen de
vakken.
Kies elke dag uit ieder vak:
1. groente en fruit;
2. brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta of
peulvruchten;
3. zuivel, vlees(waren), vis ei of vleesvervangers;
4. vetten, olie;
5. drinken (vocht).
2. Eet niet te veel en beweeg
Let op een goede ‘energiebalans’. Dat wil zeggen dat de energie
die uw lichaam uit de voeding krijgt in evenwicht is met de
energie die u verbruikt. Om een gezond gewicht te behouden, is
het belangrijk om niet te veel te eten en wel veel te bewegen.
Gebruik niet te veel suiker- en vetrijke producten en alcohol.
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
8
Daardoor krijgt u snel te veel calorieën binnen. Kies in plaats van
producten met veel suiker (zoals snoep en frisdrank) of vet (zoals
koek, gebak, roomijs, snacks), wat vaker voor brood, fruit,
(vruchten)thee, (mineraal)water of (light)frisdrank zonder
calorieën.
Beweeg zo veel mogelijk, ten minste 30 minuten per dag.
Een goed dagmenu bestaat uit drie maaltijden en niet meer dan
drie à vier keer iets tussendoor, zoals fruit of een boterham. Sla
geen ontbijt, lunch of warme maaltijd over. De kans is dan groot
dat u te veel extra’s gaat eten. Vaak zijn dat dan calorierijkere
producten met veel vet en suiker, die minder voedingsstoffen
bevatten.
3. Eet minder verzadigd vet
Verzadigd vet = Verkeerd, Onverzadigd vet = Oké
Dit ezelsbruggetje is een handig hulpmiddel voor een gezonder
eetpatroon. Als u veel verzadigd vet eet, verhoogt dat het risico op
hart- en vaatziekten. Kies op brood voor halvarine en voor bakken,
braden en frituren de zachte of vloeibare vetsoorten zoals vloeibaar
bak- en braadvet of olie. Hierin zit voornamelijk onverzadigd
(=oké) vet. Harde margarine, roomboter en vet in een wikkel is het
verzadigde (verkeerde) vet. Verzadigd vet kan ook verborgen
zitten in koek, gebak, chocolade, snacks, kaas, volle melk, worst
en zoutjes. Kies magere melk(producten), 20+ of 30+ kaas en
mager vlees/vleeswaren.
Eet twee keer per week vis, waarvan tenminste één keer vette vis.
Visver is gezond omdat het beschermt tegen hart- en vaatziekten.
Gebruik ook eens vis zoals sardines, haring, gerookte zalm als
broodbeleg. Dat kan ook vis uit blik zijn. Bij plantaardig vet gaat
het niet altijd om onverzadigd, okévet. Harde plantaardige vetten
bevatten juist veel verzadigd, verkeerd vet. Kijk dus goed op de
verpakking om te weten welk vet in het product zit.
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
9
4. Eet veel groente, fruit en brood
Van groente, fruit, brood, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten
kunt u ruime hoeveelheden eten. Ze bevatten in verhouding weinig
calorieën, veel voedingsstoffen en ze geven een verzadigd gevoel.
Een ruime consumptie van groente en fruit verlaagt het risico op
chronische ziekten. Daarom vormen zij de basis voor een gezonde
voeding.
Nederlanders eten te weinig brood. Per dag één tot twee sneetjes
(volkoren) brood méér eten is beter om voldoende vezels binnen te
krijgen. Eet liever volkoren brood dan wit brood; volkorenbrood
bevat meer vezels. Vezels bevorderen de stoelgang en geven een
verzadigd gevoel. Het eten van vezelrijke voeding helpt om uw
gewicht op peil te houden. Denk ook aan brood voor tussendoor en
bij de warme maaltijd. Varieer met verschillende soorten groenten
en fruit. Elke soort bevat weer andere voedingsstoffen die
belangrijk zijn. Eet groente, bijvoorbeeld tomaat en komkommer,
ook eens op brood en neem fruit, komkommer, wortels of radijsjes
tussendoor.
5. Ga veilig met voedsel om
Jaarlijks lopen bijna een miljoen mensen een voedselinfectie op.
Vaak gebeurt dit thuis en is het met eenvoudige maatregelen te
voorkomen:
•
let op de houdbaarheidsdatum en volg de bewaaradviezen
op;
•
vervoer gekoelde producten in een koeltas;
•
zet de temperatuur van de koelkast niet warmer dan 7
graden Celsius;
•
was groente en fruit;
•
verhip kip, ei en varkensvlees door en door;
•
vermijd tijdens het koken elk contact tussen rauw en bereid
eten;
•
was regelmatig de handen met zeep. In elk geval voor het
koken, na aanraking met rauw vlees en na toiletbezoek;
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
10
•
•
•
•
•
gebruik steeds schone messen, lepels, vorken en
snijplanken;
zet bederfelijke producten gelijk na gebruik weer terug in
de koelkast;
bewaar kliekjes in de koelkast en niet langer dan twee
dagen;
bewaar geen resten van afhaalmaaltijden;
neem elke dag een schone vaatdoek, handdoek en
theedoek.
Wat heeft u dagelijks nodig?
Voor de groepen voedingsmiddelen uit de Schijf van Vijf zijn
aanbevolen hoeveelheden opgesteld per leeftijdsgroep en geslacht.
Ofwel: wat heeft u nodig per dag? De aanbevolen hoeveelheden
geven aan hoeveel iemand gemiddeld per dag nodig heeft om
voldoende eiwitten, vitamines en mineralen binnen te krijgen.
Per leeftijdsgroep gelden de kleinste hoeveelheden voor de
vrouwen en de grootste voor de mannen. Bij alle genoemde
hoeveelheden gaat het om het gewicht van producten zoals ze
worden gegeten.
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
11
Basisvoeding
gemiddeld
voedingsmiddelen per dag
aanbevolen
hoeveelheden
19-50 jaar
51-70 jaar
70 jaar en ouder
200 g
200 g
150 g
(4 opscheplepels) (4 opscheplepels) (3 opscheplepels)
2 stuks (200 g)
2 stuks (200 g)
2 stuks (200 g)
Fruit
6-7 sneetjes
5-6 sneetjes
4-5 sneetjes
Brood
(210-245 g)
(175-210 g)
(140-175 g)
200-250 g
150-200 g
125-175 g
Aardappelen,
4-5 aardappelen/ 3-4 aardappelen/ 2-4 aardappelen/
rijst, pasta,
opscheplepels
opscheplepels
opscheplepels
peulvruchten
450 ml
500 ml
650 ml
Melk
(producten)
1 ½ plak (30 g)
1 ½ plak (30 g)
1 plak (20 g)
Kaas
100 – 125 g
100 – 125 g
100 – 125 g
Vlees(waren),
vis, kip,
eieren, vleesvervangers
30-35 g
25-30 g
20-25 g
Halvarine/
5 g/ sneetje
5 g/ sneetje
5 g/ sneetje
margarine
15 g (1 eetlepel) 15 g (1 eetlepel) 15 g (1 eetlepel)
Bak-, braaden frituurproducten,
olie
1 ½ - 2 liter
1 ½ - 2 liter
1 ½ - 2 liter
Dranken
(inclusief
melk)
Groente
© Voedingscentrum – eerlijk over eten
Meer informatie
Voor meer informatie kunt u terecht bij het Voedingscentrum
Stichting Voedingscentrum Nederland
Postbus 85700
2508 CK Den Haag
Met vragen over gezonde voeding, voedselveiligheid,
voedselkwaliteit, dieten en voedselovergevoeligheid kunt u
werkdagen tussen 9.00 – 17.00 uur bellen met (070) 306 88 88 of
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
12
via de mail [email protected] op contact zoeken via het
contactformulier op de website www.voedingscentrum.nl
Bent u op zoek naar een boek, brochure of folder over voeding dan
kunt u terecht in de webshop van het Voedingscentrum op
bovenstaande website.
De Maag Lever Darm Stichting zet zich in voor de bestrijding van
ziekten van het hele spijsverteringskanaal en geeft onder andere
voorlichting en steun aan patiënten.
Vraag meer informatie aan bij:
Maag Lever Darm Stichting
Postbus 430
3430 AK Nieuwegein
Telefoon: (030) 60 55 881
Fax: (030) 60 49 871
Website: www.mlds.nl
Emailadres: [email protected]
Afdeling Diëtetiek
Voor vragen kunt u terecht bij de afdeling Diëtetiek:
[email protected]
www.ikazia.nl
Deze tekst is gemaakt door afdeling Diëtetiek van het Ikazia Ziekenhuis Rotterdam
(oktober 2006 en herzien in 2009) aan de hand van de volgende brochures:
•
“Voeding bij een middenrifbreuk” uit het Digitale dieet (1998);
•
“Voeding bij maagklachten” uit het Digitale dieet (1998);
•
“Voeding bij MDL aandoeningen” van de Maag Lever Darm Stichting
(2011);
•
“Maagzweren” van de Maag Lever Darm Stichting (2002).
Voedingsadvies bij maagklachten
800381 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
13