Speekselverlies bij kinderen

Speekselverlies bij kinderen
En het Observatie-instrument Speekselverlies
Marijke Hofman, logopediste
KNO UMCG
21-11-2007
KNO/CSK
1
Speeksel
• De vloeistof die door de speekselklieren wordt
uitgescheiden in de mondholte*
• Varieert bij gezonde personen van 0-6 ml/min en 5001500ml/dag
• In 24 uur gemiddeld 1200x slikken
• Functies: bescherming mondgebied, verwerking voeding
21-11-2007
KNO/CSK
2
Speekselklieren
• 3 paar grote klieren:
• Parotis
• Submandibularis
• Sublingualis
• en + 450-750 accessoire speekselklieren
21-11-2007
KNO/CSK
3
Xerostomie / droge mond
• (Gevoel van) Droogheid van de mondholte, met name van
tong, gehemelte en oropharynx
• Komt soms voor in combinatie met speekselverlies (!)
De tong transporteert het speeksel niet naar de farynx,
daardoor poolt het speeksel (voor) onder de tong en loopt
dan over. Xerostomie treedt op omdat de tong niet in staat
is het speeksel te verspreiden in de mondholte.
21-11-2007
KNO/CSK
4
Speekselverlies (definitie)
• Onwillekeurig en overmatig verlies van mondvocht
- Anterior / Posterior
• ‘Normaal’:
- Tot ontwikkelingsleeftijd + 18 maanden
- Tot moment dat kind zelfstandig kan lopen
- Bij krijgen van tanden/kiezen
- Bij fijn-motorische activiteiten / inspanning (peuterleeftijd)
21-11-2007
KNO/CSK
5
Oorzaken / instandhoudende factoren
Directe oorzaken
• Verworven neurologische aandoeningen (CP, CVA, mentale ret.)
• Progressieve aandoeningen (Parkinson, Alzheimer)
• Aandoeningen waarbij de vorm van mond en kaak zijn aangedaan
na operatieve ingrepen (oncologie in het hoofd-halsgebied)
• Ongeval of ziekte
• Aangeboren of verworven afwijkingen van de tong
• Gebruik van bepaalde medicatie
21-11-2007
KNO/CSK
6
Oorzaken / instandhoudende factoren
Indirecte oorzaken
• Hoofd- & lichaamshouding (romp- en hoofdbalans)
• Mondmotorische vaardigheden
• Orale responsiviteit
• Slikfrequentie
• Algehele gezondheid
• Gebit
• Mondgewoonten
21-11-2007
KNO/CSK
7
Gevolgen
• Invloed op algehele gezondheid
• Sociaal niet geaccepteerd worden / voelen
• Bevuiling / schade aan kleding, meubilair, boeken, papier,
elektronische hulpmiddelen etc
• Verminderde spraakverstaanbaarheid
21-11-2007
KNO/CSK
8
Diagnostiek
• Slabben
• DQ
• Vragenlijsten
• de ‘drainingmethod’
• de ‘swab-method’
• de ‘spittingmethod’
• de ‘suctionmethod’
21-11-2007
KNO/CSK
9
Observatie-instrument Speekselverlies
ontwikkeling van het instrument
• Observatieformulieren uit ‘A practical approach to Saliva
Control’ (Johnson & Scott, 1993)
De aspecten die speekselverlies kunnen veroorzaken, in
standhouden of verergeren vormen de basis voor deze
formulieren
• Voor het eerst observatieformulieren ter beschikking waarin
mate, ernst en soort speekselverlies werden gerubriceerd
21-11-2007
KNO/CSK
10
• Afstudeerproject Hanzehogeschool Groningen (2001-2003)
– Vertalen van de formulieren
– Toetsen van de bruikbaarheid van de formulieren onder 23
Nederlandse logopedisten in verschillende werkvelden
– Verwerken van aanbevelingen, contact met uitgever
• Literatuuronderzoek (2004-2005)
– De uitgangspunten van de formulieren die in 1993 zijn
samengesteld zijn nog steeds actueel
• Tweede editie van het oorspronkelijke boek
– ‘A Practical Approach to the management of Saliva’ (Scott &
Johnson, 2004)
21-11-2007
KNO/CSK
11
Observatie-instrument Speekselverlies
doel / doelgroep
Doel
• Bepalen van de mate en ernst van speekselverlies
• Vaststellen van een geschikte vorm van interventie
• Vergemakkelijken intercollegiaal overleg
• Basis voor wetenschappelijk onderzoek
Doelgroep
• patiënten van alle leeftijden en de mate van speekselverlies kan
variëren van af en toe een drupje op de lip, tot continu stromend
speeksel tot op de kleding.
21-11-2007
KNO/CSK
12
Observatie-instrument Speekselverlies
beschrijving van het instrument
• Theoretische en Praktische Handleiding
• 4 onderzoeksformulieren:
– Speekselcontrole intake formulier
– Frequentie- en ernstschaal (+ DQ)
– Speekselverlies na-controle formulier
– Speekselbeoordelingsformulier eet-/drinksituatie
21-11-2007
KNO/CSK
13
Speekselcontrole intake formulier
• Vaststellen beginsituatie
• Vragen over ontstaan, (mond-)motoriek, algehele
gezondheid, situaties, invloed etc
• Achterhalen van veroorzakende en instandhoudende
factoren van speekselverlies
• Ingevuld door logopedist, patiënt, ouder/verzorger, andere
nauw betrokkene
21-11-2007
KNO/CSK
14
Videofragment ‘Maik’ 1
21-11-2007
KNO/CSK
15
Videofragment ‘Maik’ 2
21-11-2007
KNO/CSK
16
Frequentie- en ernstschaal (+ DQ)
• Vaststellen van frequentie en ernst
• Bepalen van de DQ
• Schema wordt 5-10 dagen ingevuld door tenminste 2
personen (patiënt zelf en/of tenminste 2 personen die
dagelijks contact hebben met de patiënt)
21-11-2007
KNO/CSK
17
Videofragment ‘Luciano’ 1
21-11-2007
KNO/CSK
18
Videofragment ‘Luciano’ 2
21-11-2007
KNO/CSK
19
Speekselverlies na-controle formulier
• Vaststellen veranderingen eigenschappen speeksel, na
interventie
• Vaststellen effect interventie (+ evt. complicaties)
• Ingevuld door logopedist
• Liefst meerdere malen na interventie
21-11-2007
KNO/CSK
20
Speekselbeoordelingsformulier eet-/drinksituatie
• Gestructureerde observatie van effect van eten/drinken op
het speeksel
• Observatie gedurende de hele dag voor, tijdens, na het
eten (totaal 6 observatiemomenten)
• 3 dagen in eén week
• Ingevuld door patiënt zelf of iemand die veel contact met
patiënt heeft
21-11-2007
KNO/CSK
21
Videofragment ‘Sem’
21-11-2007
KNO/CSK
22
Interpretatie formulieren
• Onderlinge verbanden tussen de antwoorden kunnen
worden gevonden wanneer de formulieren naast elkaar
gelegd worden
• ‘Norm’ voor licht/matig/ernstig is er (nog) niet
• Behandelstrategieën en behandelmogelijkheden verschillen
per patiënt
• Subjectieve maat!!
21-11-2007
KNO/CSK
23
Toekomst
• Gebruik door collega’s -> reacties, aanvullingen
• UMCG afd. Revalidatie -> Botox-spreekuur
• Doel instrument:
- Standaardiseren van diagnostiek van speekselverlies
- Bijdrage leveren aan meer evidentie
21-11-2007
KNO/CSK
24
Literatuur
• Hofman, M. & da Costa, S.P. (2006). Observatie-instrument
Speekselverlies. Amsterdam: Harcourt Assessment B.V.
• Hofman, M. & da Costa, S.P. (2007). De patiënt met
speekselverlies beter begrepen. Logopedie&Foniatrie 2.
• Nieuw Amerongen, A. van (2004). Speeksel, speekselklieren en
mondgezondheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum
• Scott, A. & Johnson, H. (2004). A practical approach to the
management of Saliva. Austin, Texas: PRO-ED, Inc.
21-11-2007
KNO/CSK
25
Contact
• Marijke Hofman
UMCG Afdeling KNO / Logopedie
Hanzeplein 1, Postbus 30.000, 9700 RB Groningen
• [email protected]
21-11-2007
KNO/CSK
26
21-11-2007
KNO/CSK
27