menselijke ) Hersenen anatomie

( menselijke ) Hersenen anatomie
Hersenen
http://www.dementia.nl/hersenen/cerebro.htm
(1. grote hersenen 2. hersenholten 3. middenhersenen 4. hypofyse 5. brug 6. kleine hersenen 7. verlengde merg)
Het belangrijkste deel van het centrale zenuwstelsel. De mogelijkheden die de menselijke hersenen bieden, worden als het voornaamste verschil tussen mensen en dieren
beschouwd. De hersenen maken dat we ons bewust zijn van ons bestaan. Volgens de huidige theorie챘n zijn dieren zich wel bewust van hun omgeving, maar dit bewustzijn
is minder ver ontwikkeld dan bij de mens. Als we de structuur en de ontwikkeling van de menselijke hersenen vergelijken met die van het dier, is de overeenkomst opvallend.
De hersenen ontwikkelen zich als een uitgroeisel van het ruggenmerg. In de volledig ontwikkelde hersenen kunnen we vier delen onderscheiden: het verlengde merg, de
achterhersenen, de middenhersenen en de voorste hersenen. Bij apen en bij de mens heeft het voorste deel zich zover ontwikkeld dat dit over de andere hersendelen is
uitgegroeid. Men spreekt van grote hersenen (cerebrum), bestaande uit twee symmetrische hemisferen (hersenhelften). De buitenste laag is de schors (cortex). Het
middendeel van de hersenen (thalamus) is een aftakking van de onderzijde van de voorste hersenen. Het bevat twee belangrijke regulerings- en schakelcentra, de thalamus
en de hypothalamus. Onderaan de hypothalamus bevindt zich nog een klein hersenaanhangsel, de hypofyse, dat voor een groot deel wordt bestuurd door de hypothalamus.
In de thalamus worden sensibele prikkels vanuit het ruggenmerg uitgeselecteerd en overgeschakeld naar de grote hersenen. Het achterste deel heeft zich ontwikkeld tot de
kleine hersenen (cerebellum), die eveneens uit twee gelijke helften (hemisferen) bestaan. Deze dienen voor bewegingscontrole en -co철rdinatie. De hersenstam bevat het
verlengde merg (medulla oblongata) en gaat aan de onderzijde over in het ruggenmerg. In het verlengde merg bevinden zich structuren die van belang zijn voor de vitale
functies (ademhaling, bloeddruk, slaap).
Grijze en witte stof
(in het ruggemerg ligt de grijze stof centraal en wordt omsloten door de witte stof [1].
In de tussenhersenen zijn grijze en witte stof afwisselend verdeeld [2].
In de eindhersenen ligt de grijze stof aan de buitenrand. Deze vormt de hersenschors, cortex, terwijl de witte stof binnen ligt. [3])
Aan de buitenkant van de hersenen is de grijze stof van de hersenschors gelegen, die uit cellichamen van zenuwcellen bestaat. Binnenin de hersenen bevindt zich de witte
stof. Dit zijn de uitlopers van de zenuwcellen, waardoor de diverse delen van de hersenen onderling en met het ruggenmerg verbonden zijn. De witte kleur is het gevolg van
de isolerende laag waarmee deze uitlopers zijn omgeven. De hersenen bevatten miljarden zenuwcellen. Zij zijn reeds aanwezig vanaf de geboorte, hetgeen verklaart
waarom baby's een naar verhouding groot hoofd hebben. Het aantal zenuwcellen neemt nooit toe; wel worden de cellichamen groter en vindt verdere isolering van de
zenuwvezels plaats gedurende de eerste levensjaren. Na de puberteit zet het verouderingsproces van het zenuwstelsel reeds in en beginnen de hersencellen af te sterven,
met een snelheid van ongeveer 50.000 per dag. Dit betekent dat zo'n 20 miljoen cellen per jaar afsterven. Deze degeneratie van hersencellen zal normaal gesproken pas op
hoge leeftijd merkbaar worden, doordat de reservecapaciteit van de hersenen enorm groot is.
Bij de groei van de hersenen ontstaan ventrikels, inwendige ruimten, die onderling met elkaar in verbinding staan. In de ventrikels die zich
in de grote hersenen hebben gevormd, bevindt zich een geplooid membraan, dat rijk is aan bloedvaten en dat de plexus chorioideus (zie
links) wordt genoemd. Op deze plaats wordt het hersenvocht ofwel de cerebrospinale vloeistof gevormd (bij een volwassene zo'n 500 ml
per dag). Deze vloeistof dient om de druk rond de hersenen op peil te houden, fungeert als schokbreker en voorkomt dat de hersenen
uitdrogen. De ruimten waarin de hersenvloeistof zich bevindt, staat in verbinding met de ruimten rond het ruggenmerg. Hieruit wordt
duidelijk dat het zinvol kan zijn door een ruggeprik vocht af te nemen om hersenaandoeningen op te sporen. Het is dan ook wellicht beter
te spreken van hersen- ruggenmergsvocht. De hersenen worden beschermd tegen beschadigingen door de schedel eromheen.
Interessant is de tegenstelling tussen het hoofd en de ledematen. Het hoofd is hard van buiten en zacht van binnen. Bij de ledematen is
dat omgekeerd. De buik en borst vormen een wisselend overgangsgebied.
Daarnaast worden de hersenen bedekt door een drietal vliezen, de hersenvliezen (meninges). Het
buitenste vlies, de dura [1] genaamd, is een stevig, hard membraan, dat bestaat uit stevig
bindweefsel. Het vlies ligt direct tegen de schedel aan, ziet eruit als botvlies en dient om hersenen
en ruggenmerg te beschermen. Onder het buitenste vlies ligt een dun membraan, het
spinnenwebvlies [2] of arachnoidea, van de dura gescheiden door een smalle subdurale ruimte.
Door bindweefseldraadjes
naar het binnenste vlies toe vormt dit vlies de subarachnoïdale ruimte. In deze ruimte circuleert
de cerebrospinale vloeistof,
die weer in de bloedstroom wordt opgenomen door het spinnenwebvlies. Direct op de hersenen,
alle windingen van de
hersenen volgend, ligt het zachte hersenvlies, de pia [3]. Dit vlies is zeer rijk aan bloedvaten.
Vanuit dit vlies worden de
inwendige structuren van de hersenen van bloed voorzien. Hierdoor vervult het zachte hersenvlies
een belangrijke functie bij
de aanvoer van voedingsstoffen en zuurstof naar het hersenweefsel. Voordat chemische stoffen
uit het bloed de
hersencellen kunnen bereiken, moeten ze het zachte membraan passeren. Het voordeel van zo'n
bloed- hersenbarrière is, dat bepaalde giftige stoffen de hersenen niet direct kunnen bereiken. Het nadeel ervan is dat bepaalde geneesmiddelen ook veel moeilijker in
de hersenen terecht kunnen komen.
Grote hersenen
1.
2.
3.
4.
voorhoofdskwab
wandbeen kwab
achterhoofdskwab
slaapbeenkwab
De twee hemisferen van de grote hersenen worden door een brugvormige structuur, de zogenoemde hersenbalk (corpus callosum), met elkaar verbonden. Via deze
hersenbalk staan zenuwcellen van de twee hersenhelften met elkaar in contact en worden de activiteiten van beide helften op elkaar afgestemd. De linkerhersenhelft stuurt
de rechterlichaamshelft en de linkergelaatshelft, de rechterhersenhelft stuurt de linkerlichaamshelft en de rechtergelaatshelft. Het oppervlak van de hersenhelften is sterk
geplooid, waarbij een specifiek patroon van windingen (gyri) en groeven (sulci) ontstaat. Door deze windingen wordt het oppervlak van de grijze stof sterk vergroot. De beide
hersenhelften worden onderverdeeld in vier kwabben, aan de hand van het groevenpatroon van het hersenoppervlak. Hoewel de hersenhelften anatomisch gesproken gelijk
zijn, is hun functie verschillend. Een van de twee - meestal de linker- - is de dominante hersenhelft. Dit verklaart dat de meeste mensen rechtshandig zijn: elke hersenhelft
stuurt de bewegingen van de tegenovergestelde lichaamshelft. Ook het spraakvermogen zetelt meestal in de dominante lichaamshelft, dus meestal de linker-. Als gevolg
van het verschil tussen de hersenhelften zal het effect van een beschadiging van de hersenen afhangen van de plaats van de beschadiging. Een beschadiging van de
linkerhersenhelft zal vaak leiden tot spraakstoornissen en afname van de spierkracht in de rechterlichaamshelft, tot volledige verlamming toe. Beschadiging van de
rechterhersenhelft leidt in het algemeen niet tot spraakstoornissen, maar wel tot verlamming van de linkerlichaamshelft (armen en benen). De dominante hersenhelft wordt
ook beschouwd als de zetel van het logisch denken. Deze helft is gespecialiseerd in het geordend verwerken van informatie, essentieel om goed te kunnen lezen, schrijven
of spreken. Hierdoor kunnen we dingen herleiden en redeneren. De niet-dominante hersenhelft is gespecialiseerd in de ori챘ntatie van het lichaam in de ruimte. Daarnaast is
het begrijpen van visuele kunst en muziek in deze hersenhelft gelokaliseerd. De dominante hersenhelft neemt de algebra voor zijn rekening, de niet- dominante hemisfeer
de geometrie.
Voorhoofdskwabben [1]
De voorhoofdskwabben (frontale lobben of lobis frontalis) bevinden zich aan de voorkant van de hersenen. Hier zijn het opbouwend denken, het vooruit denken en het
afwegen van de consequenties van wat men doet, gesitueerd. De voorhoofdskwabben beheersen zo het sociale gedrag van de mens. Beschadiging van dit gebied leidt tot
ongeremd, onaangepast gedrag en gebrek aan initiatief. (Vroeger werd in de psychiatrie een lobotomie uitgevoerd bij zeer agressieve, chronische psychosepati챘nten.
Hierdoor werden ze minder agressief, maar toonden ook minder initiatief en persoonlijkheid.) De motorische schors, de laatste winding van de voorhoofdskwabben, grenst
aan de wandbeenkwab. Dit gebied stuurt de willekeurige bewegingen van de spieren van de tegenovergestelde kant van het lichaam, maar van dezelfde kant van het
gelaat. De handen, de mond en de tong moeten zeer fijne en ingewikkelde bewegingen kunnen maken. Daarom beslaan de zenuwcellen die bij deze bewegingen betrokken
zijn naar verhouding een groot deel van de motorische schors. De prikkels vanuit deze schors worden voortgeleid via vezels die samenkomen in de hersenstam, waar ze
een compacte bundel vormen, de piramidebaan. De vezels van de piramidebaan eindigen in het ruggenmerg, op de plaats waar ze overschakelen op de zenuwcellen die de
samentrekking van de spieren veroorzaken. Een deel van het spraakcentrum van de dominante hersenhelft is gelokaliseerd aan de onderzijde van de voorhoofdskwab. Dit
centrum verzorgt het expressieve deel van de spraak. Bij beschadiging treden problemen op in het formuleren en in het vinden van de juiste woorden, ondanks het feit dat
de spieren van de mond en de stembanden nog intact zijn. Het begrijpen van spraak is hierbij niet gestoord.
Wandbeenkwabben [2]
De wandbeenkwabben (pari챘tale lobben of lobis parietalis), die achter de centrale groeve liggen, zijn verantwoordelijk voor het bewust worden van zintuiglijke informatie. Dit
houdt in de lokalisatie van gevoelsprikkels, de stand van de gewrichten en het vermogen om voorwerpen te herkennen door tasten. Sensibele informatie uit het hele lichaam
wordt hier in kaart gebracht. Doordat zich bijvoorbeeld in de lippen en de vingers veel gevoelsreceptoren bevinden, nemen ook voor deze gebieden de zenuwcellen een
groot deel van het oppervlak in beslag. Beschadiging van dit gebied in een van de hersenhelften zal ertoe leiden dat de tegenovergestelde kant van het lichaam van de
pati챘nt gevoelloos is. Als zo iemand een lucifer aanstrijkt, kan hij alleen door te kijken waarnemen dat hij zijn vinger brandt; voelen kan hij het niet.
Achterhoofdskwabben [3]
(occipitaal kwab)
De achterkant van de hersenschors is belast met de verwerking van visuele prikkels. De rechterachterhoofdskwab bestrijkt de linkerhelft van het gezichtsveld, de linkerkwab
de rechterhelft. De integratie van de beide helften van het gezichtsveld stelt ons in staat stereoscopisch te zien, dus met diepte. In de achterhoofdskwab worden de visuele
prikkels ge챦nterpreteerd en worden de oogreflexen geco철rdineerd. Een klap op het achterhoofd zorgt ervoor dat we sterretjes zien. In deze situatie wordt de visuele
hersenschors geprikkeld, zonder dat ze via de ogen informatie krijgt toegevoerd. Een blijvende beschadiging van de achterhoofdskwabben (occipitale lobben) leidt er toe dat
alleen nog licht en donker worden onderscheiden.
Slaapbeenkwabben [4]
De gehoorschors is in de slaapbeenkwabben (temporale lobben) gelokaliseerd. De prikkels die afkomstig zijn uit het slakkenhuis, worden verwerkt in de slaapbeenkwab. Het
begrijpen van de spraak is een eigenschap van de dominante slaapbeenkwab.Er wordt wel een verband gelegd met het geheugen. Het taalgeheugen vooral in de
dominante kwab. Het visuele geheugen bevindt zich in de niet-dominante kwab. Dit gebied staat in verbinding met een onderliggend primitief deel van de hersenen, het
limbische systeem; dit regelt agressie en seksueel gedrag en verzorgt de bewuste waarneming van geluiden en geuren.
Kleine hersenen
De kleine hersenen liggen achter/onder de grote hersenen en ontwikkelen zich uit de achterhersenen. Ze bestaan uit twee symmetrische hersenhelften, die echter veel
kleiner zijn dan de beide helften van de grote hersenen. De kleine hersenen zijn met de hersenstam verbonden door drie stammen. Deze verbinden de schors van de grote
hersenen, het ruggenmerg en de hersenstam met de kleine hersenen, zodat ze informatie uit deze hersendelen naar de kleine hersenen kunnen overbrengen. De kleine
hersenen zijn o.a. verantwoordelijk is voor de co철rdinatie van bewegingen en houding. Aanspanning en ontspanning van de spieren worden met elkaar ge챦ntegreerd,
zodat de bewegingen volkomen soepel verlopen. Daarnaast zijn ze betrokken bij het bewaren van het evenwicht, omdat ze uit het lichaam en uit de evenwichtsorgaantjes in
het oor informatie over de houding ontvangen en kunnen verwerken. Iemand met een beschadiging van de kleine hersenen kan wel lopen en zijn spieren bewegen, maar
doordat de bewegingen niet worden geco철rdineerd, is de loop haperend en veel te breed, als bij een dronkenman.
Hersenstam
De hersenstam verbindt de hersenen met het ruggenmerg. In de hersenstam bevinden zich centra die vitale functies besturen, buiten het
bewustzijn om. Voorbeelden hiervan zijn de regulering van de bloeddruk, de hartfrequentie, de spierspanning van de vaatwanden en de
controle over ademhaling en lichaamstemperatuur. Het bewustzijn wordt gereguleerd door de reticulaire formatie, die ook een belangrijke
rol speelt bij de regeling van de slaap.
Zie voor een overzicht van het ontstaan de hersenen vanuit een embryonale benadering
het artikel uit het boek "menswording voor de geboorte" een spirituele embryologie van Frits Wilmar)