Prostaatproblemen: veel natuurproducten hebben gunstig

6
Jaargang 39
Juli 2012
Uitgave van MMV
Natuurproducten hebben gunstig effect bij prostaatproblemen • Thermale ablatie
steeds vaker toegepast • Bondscoach atletiek Honoré Hoedt: 'Gezondheid grotendeels
in eigen hand' • Fruit en groente hebben effect op longkanker
StrongStart
StrongStart
®
®
for
men
&
women
for men & women
Het multi-nutriënt programma voor koppels die
zwanger willen worden inclusief voor diegene
die een IVF behandeling ondergaan.
THE PROFESSIONAL RANGE
StrongStart for women
StrongStart
for men
THE PROFESSIONAL RANGE
Nutrition Support Programme
for couples trying to conceive
including those
undergoing
IVF
Nutrition
Support
Programme
®
®
Eén van de meest omvattende nutriëntenformule die er
beschibaar is speciaal voor de mannelijke vruchtbaarheid.
Zorgvuldig uitgebalanceerde samenstelling ontwikkeld voor de vrouw die
zwanger wil worden, zwanger is of die bortsvoeding geeft.
Elke verpakking bevat
Elke verpakking bevat
for couples trying to conceive
including those undergoing IVF
x 30
29 nutriënten incl. Zink,
Vitamine B12, Selenium
en Chroom. Daarnaast
Luteïne, Kurkuma en
Groene Thee.
x 30
22 nutriënten
incl. Foliumzuur,
Magnesium, IJzer, Zink
en Vitamine B12 alles in
relevante maar veilige
hoeveelheden.
x 30
x 30
Hoog gedoseerde
Omega 3 vetzuren van
1100mg pure visolie
met hoge levels EPA
en DHA
Voor informatie zie www.hb08.nl
Hoog gedoseerde
Omega 3 vetzuren van
1100mg pure visolie
met hoge levels EPA
en DHA
tel 088-0075700
mail [email protected]
Uit de schappen
Wie zich neerslachtig voelde, moest
sint janskruid gebruiken. Dat was een
oude volkswijsheid. De ervaringen die
velen met dit kruid hadden, leidden ertoe
dat producenten van natuurlijke genees
middelen het in de handel brachten.
Op de verpakking en in de bijsluiter
stond uiteraard waarvoor het middel was
bedoeld. Dat is immers wel het minste
waar de consument recht op heeft.
Het gebruik van de preparaten met
sint janskruid leverde zoveel positieve
reacties op dat er alle reden was om de
werkzaamheid wetenschappelijk te
onderzoeken. Zo geschiedde. De uitkomst:
sint janskruid is minstens even effectief
als de populaire synthetische antidepres
siva maar dan wel met veel minder
bijwerkingen. Sindsdien kunnen huis
artsen bij milde en matige depressies
het preparaat Hypericum voorschrijven.
Dat middel is gebaseerd op sint jans
kruid.
De kans dat er nog eens zo’n mooie
stap wordt gemaakt, is helaas erg klein
geworden. Minister Schippers van
Volksgezondheid heeft in haar wijsheid
besloten dat vanaf 1 juli op de verpakking
en in de bijsluiter van homeopathische
middelen niet meer vermeld mag worden
waartegen ze helpen (zie pag. 27). En dat
terwijl bij gewone levensmiddelen tegen
woordig juist uitvoerig de inhoud moet
worden vermeld.
Het zal duidelijk zijn dat het voor de con
sument bijna ondoenlijk wordt om uit te
zoeken welk middel hij of zij moet hebben.
De homeopathische middelen dreigen
dus uit de schappen te verdwijnen. De
overheid wil ons kennelijk allemaal naar
één soort middelen toe drijven: de regu
liere. Dat die vaak toxisch zijn, allerlei
bijwerkingen hebben en soms ook nog
peperduur zijn – het maakt Den Haag
niets uit. Als u maar van de homeopathi
sche middelen afblijft. Dat heet minister
van Volksgezondheid. De enige die van
haar besluit gezonder wordt, is de
farmaceutische industrie!
Prostaatproblemen? Niet-toxische
middelen reële optie
4
Jaarlijks sterven in de wereld meer dan 250.000
mannen aan prostaatkanker. Ook vergroting van
de prostaat is een veelvoorkomend probleem.
In beide gevallen bieden niet-toxische middelen
reële mogelijkheden bij de behandeling. Ook is uit
diverse wetenschappelijke studies is gebleken dat
een drastische verandering van dieet en leefstijl een
duidelijke invloed heeft op de groei van prostaatkanker.
Thermale ablatie steeds vaker toegepast bij
uiteenlopende tumoren
8
In de serie over behandelingen tegen kanker die op energie
zijn gebaseerd dit keer aandacht voor thermale ablatie.
Het is een kankertherapie die steeds vaker wordt toegepast
bij uiteenlopende tumoren. Bijwerkingen zijn er nauwelijks
en het effect is bewezen. Toch is behandeling met deze
therapie niet vanzelfsprekend.
'Gezondheid grotendeels in eigen hand'
Bondscoach atletiek Honoré Hoedt is volop bezig
met de voorbereidingen voor de Olympische Spelen in augustus in Londen. Topprestaties zijn volgens hem het gevolg van bewust bezig zijn met
een gezonde mix van voeding, bewegen, plezier in
wat je doet en geestelijke balans. Ook als je geen
topsporter bent, kun je een hoop van hem opsteken. Een gesprek over de noodzaak van gezond leven.
Op bezoek bij biologische moestuin
Eyckenstein in Maartensdijk
10
14
De biologische boeren hielden voor de 15e keer open dag.
Uitzicht bezocht de biologische moestuin Eyckenstein in
het Utrechtse Maartensdijk. Boer Luuk Schouten zal er niet
rijk van worden maar hij beleeft er wel ontzettend veel lol
aan. Op bezoek bij “een rationele ecoboer met passie.”
Fruit en groente hebben effect op
longkanker
22
Het is waarschijnlijk niet alleen belangrijk om
voldoende groente en fruit te eten, maar ook
gevarieerd te eten, stelt Frederike Büchner in
haar proefschrift. Het eten van veel verschillende
groentesoorten en van veel fruit kan volgens haar
onderzoek het risico op longkanker verlagen.
Cor van Groningen
eindredacteur Uitzicht
3
Na borstkanker komt prostaatkanker wereldwijd het meeste voor. Jaarlijks
sterven meer dan 250.000 mannen aan deze ziekte. Ook vergroting van de
prostaat is een veelvuldig gestelde diagnose. In beide gevallen heeft de
Figuur 6
natuur veel te bieden. Daarvoor is dan vaak wel een drastische verandering
van dieet en leefstijl nodig. Tekst: Dr. Hans Stoop
Niet-toxische middelen zijn reële optie
Prostaatproblemen:
veel natuurproducten
hebben gunstig effect
P
rostaatkanker komt meestal aan
het licht nadat een verhoogde
PSA-waarde is vastgesteld. PSA
is een eiwit dat elke prostaatcel maakt
en in geringe mate in de bloedbaan ’lekt’.
Als de verhoging van PSA niet te verklaren valt, volgt meestal microscopisch onderzoek. Zo kan worden bepaald of de
oorzaak prostaatkanker is. Andere mogelijkheden bij een verhoogde PSA zijn een
ontsteking, een trauma van de prostaat
(beschadiging van het weefsel) of een
vergroting. Soms is helemaal geen oorzaak te vinden. PSA is dus niet zo’n hele
specifieke marker voor prostaatkanker.
In een klein aantal gevallen wordt
prostaatkanker pas opgemerkt doordat
er uitzaaiingen zijn opgetreden of na
bijvoorbeeld plasklachten. In het laatste
geval kan er ook sprake zijn van een
goedaardige prostaatvergroting (fig. 6)
of van een urineweginfectie. Vele van de
prostaatkankers die naar aanleiding van
de PSA-screening ontdekt zijn, blijken
geen klachten te geven. Om deze reden
is er nogal wat weerstand onder artsen
tegen de PSA-test als er verder geen
bijbehorende klachten zijn.
70-80 jaar lijdt aan prostaatkanker zonder klachten te hebben! Dat komt uit
onderzoek na het overlijden openbaar.
Dit zijn veelal vormen van prostaatkanker die geen symptomen/uitzaaiingen
hebben gegeven waaruit geconcludeerd
kan worden dat ze zich minder of niet
agressief gedragen. Met andere woorden: de meeste mannen die tot deze
leeftijdsgroep behoren, overlijden aan
een andere oorzaak voordat de prostaatkanker zich duidelijk manifesteert. Om
die reden is er in een (groot) aantal gevallen geen reden om tot behandeling
zoals operatie of bestraling over te gaan.
sche component heeft. Het risico op het
krijgen van prostaatkanker is eens zo
groot bij mannen van wie de vader of de
broer prostaatkanker heeft of had. Hoe
meer familieleden met prostaatkanker,
hoe groter de kans. Zo’n 42 procent van
het risico op het krijgen van prostaatkanker zou verklaard kunnen worden door
erfelijkheid. Uiteraard valt hier een culturele achtergrond ook niet uit te sluiten.
De prognose lijkt eveneens met erfelijkheid te maken te hebben. De overleving
van zonen met prostaatkanker correspondeert met die van hun vaders.
De risicofactoren voor het krijgen van
prostaatkanker zijn leeftijd, etniciteit
(zie fig. 4), hormonale factoren, genetische
factoren, milieu en dieet. Prostaatkanker
komt meer voor bij het Afro-Amerikaanse
ras (‘Black’ aangeduid in fig. 4). Dat zou
verband kunnen houden met het dieet
en/of erfelijke factoren. Recent zijn er
aanwijzingen gevonden dat besmetting
met seksueel overdraagbare aandoeningen ook een duidelijke relatie heeft met
het ontstaan van prostaatkanker.
Geen klachten
Dat de ziekte over de hele wereld niet
in dezelfde mate voorkomt, suggereert
sterk dat het dieet een belangrijke rol
speelt. Bekend is bijvoorbeeld de duidelijke relatie met het eten van dierlijke
producten, met name rood vlees. Ook is
er bewijs dat prostaatkanker een geneti-
Vele publicaties zijn beschikbaar waarin
de relatie beschreven is tussen voeding
en het risico voor prostaatkanker, al
zitten die niet allemaal op één lijn. Over
een aantal zaken zijn de meeste onderzoekers het evenwel eens, bijvoorbeeld
over dierlijke vetten als risicofactor.
Hetzelfde geldt voor een dieet dat
weinig groenten bevat. Ook blootstelling
aan bepaalde stoffen kan een verhoogd
risico opleveren. Berucht is ‘agent
Orange’, een ontbladeringsmiddel dat
gebruikt is in de Vietnamoorlog.
Het risico op agressieve vormen van
prostaatkanker kan daarentegen worden
verlaagd door met name kruisbloemige
groenten (broccoli en bloemkool) te
eten, evenals tomaten. Die bevatten veel
lycopeen dat de eigenschappen heeft
van een antioxidant. Voedsel dat oestro-
Prostaatkanker wordt zelden gediagnostiseerd voor het veertigste levensjaar.
Daarna stijgen de kansen snel. Dat wil
niet zeggen dat iedereen er in dezelfde
mate last van heeft. Meer dan 80 procent
van de mannen in de leeftijdsgroep van
4
Dierlijke vetten risicofactor
gene eigenschappen bezit, heeft ook een
gunstige invloed. Prostaatkanker maar
ook de voorlopercellen zijn namelijk
gevoelig voor testosteron. Stoffen met
oestrogene eigenschappen verlagen het
effect van testosteron.
Ontstekingsremmers hebben eveneens
een preventief effect, zowel op kanker
in het algemeen als op prostaatkanker.
De verklaring is dat langdurige ontstekingen kunnen leiden tot kanker. Hieruit vloeit voort dat voeding met ontstekingsremmende eigenschappen (de
Moermanvoedingswijze) helpt bij het
voorkomen van prostaatkanker. Verder
moet zonlicht als gunstige factor worden
genoemd. De aanmaak van vitamine D
zal hier vast mee te maken hebben.
Reguliere behandelingen
Als er geen uitzaaiingen zijn en de patiënt
in goede conditie verkeert, bestaat de
reguliere behandeling van prostaatkanker
uit afwachten onder strenge controle,
de prostaat chirurgisch verwijderen of
bestraling (in- en uitwendig), eventueel
in combinatie met hormonale therapie.
Is de tumor te groot of verkeert de patiënt in een minder goede conditie, dan is
alleen uitwendige bestraling mogelijk,
eventueel met een hormonale behandeling. Die bestaat uit het sterk verminderen van de aanmaak van het mannelijke
geslachtshormoon, testosteron. Als genezing niet meer mogelijk is, kan chemotherapie worden gegeven met het doel de
groei van de tumor enigszins te remmen.
Dat heet een palliatieve behandeling.
Het operatief verwijderen van de prostaat heeft vaak erectiestoornissen tot
Figuur 1
gevolg doordat tijdens de operatie zenuwen beschadigd worden. Blijvende
incontinentie is een ander risico. Ook
in- en uitwendige bestraling kunnen
erectiestoornissen tot gevolg hebben.
Problemen met ontlasting en plasklachten behoren eveneens tot de risico’s,
net als vermoeidheid. Moeheid geeft
vaak aan hoe het met de patiënt gaat.
Vergrote prostaat
Een vergrote prostaat, ook wel benigne
prostaat hyperplasie/hypertrofie genoemd, heeft niets met kanker te maken.
Het is een vergroting van de prostaat die
Paddenstoel reishi
veelbelovend
niet altijd klachten hoeft te geven. Veel
mannen boven de 50 jaar hebben een
vergrote prostaat. Wanneer die steeds
groter wordt, kan op den duur de urinebuis afgekneld worden. Dit zal het urineren beïnvloeden. Symptomen (verschijnselen) van een vergrote prostaat
die veel voorkomen zijn:
• regelmatig plassen, zowel overdag als
's nachts;
• plotselinge drang om te urineren;
• vertraagd beginnen met urineren;
• pijn of brandend gevoel;
• gevoel dat de blaas nooit helemaal leeg
wordt;
• (na)druppelen of lekken op het einde;
• zwakke en onderbroken urinestroom.
De reguliere behandeling van een goedaardige prostaatvergroting bestaat uit
de volgende mogelijkheden:
• Medicijnen die het spierweefsel van
de prostaat, urinebuis en de blaashals
ontspannen. Hierdoor hoeft men
minder vaak naar het toilet.
• Prostaatverkleinende medicijnen.
Deze medicijnen kunnen de prostaat
met wel 30 procent verkleinen.
• Trans Urethrale Resectie van de Prostaat (TURP): hierbij wordt de plasbuis
door de uroloog uitgehold. Dit wordt
gedaan met een elektrisch verwarmd
draadje. Daarna is normaal urineren
weer mogelijk.
• Laserbehandeling: via de plasbuis
wordt een instrument ingebracht
dat door middel van laserlicht het
binnenste gedeelte van de prostaat
‘verdampt’. Op deze manier ontstaat
er meer ruimte.
• Operatie via de buikwand: voor een
operatieve ingreep via de buikwand
wordt gekozen als de prostaat te groot
is voor de TURP-behandeling.
Niet-toxisch
Met behulp van niet-toxische middelen
bestaat er een goede mogelijkheid de
prostaat te verkleinen voordat wordt
gekozen voor de reguliere behandeling.
Maar ook hier geldt: voorkomen is altijd
beter dan genezen. Wacht dus niet tot
het vijftigste levensjaar om te beginnen
met gezonde voeding.
Ook kan de niet-toxische behandeling
worden toegepast naast een reguliere
behandeling. Overleg dit met uw behandelende specialist/arts en uw behande-
Figuur 4
Figuur 1: Het voorkomen van prostaatkanker is nogal verschillend over de wereld. Omgevingsfactoren kunnen een grote invloed
hebben maar er speelt ook mee dat in een aantal landen geen PSA-screening uitgevoerd wordt.
5
In 2008 hadden over de gehele wereld 900.000 mannen prostaatkanker en stierven
er 258.000 mannen aan. In Nederland is het de meest voorkomende kanker bij
mannen. In 2007 werd bij 9.588 mannen de diagnose prostaatkanker gesteld.
laar voor niet-toxische therapie.
Uit diverse wetenschappelijke studies is
gebleken dat een drastische verandering van dieet en leefstijl een duidelijke
invloed heeft op de groei van prostaatkanker. Moerman heeft dit vanaf het
begin al duidelijk gezegd: de oorzaak
van kanker is in een groot aantal gevallen de ontregeling (deraillement) van
de stofwisseling. Wanneer de kanker
nog niet in een vergevorderd stadium is,
is er kans op genezing door deze verstoring op te heffen. In het onomkeerbare
stadium bestaat de mogelijkheid het
proces tot stilstand te brengen. Is ook
dat niet mogelijk, dan zal zeker de kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren
als de Moermantherapie gevolgd wordt.
Saw palmetto
Gunstig voor een gezonde prostaat
zijn groenten, tomaat(producten), fytooestrogenen, vitamine E, vitamine D en
vitamine C. Andere aanraders:
Kurkuma (geelwortel)
een antioxidant dat ontstekingremmend
en immuunversterkend werkt en zelfs
in staat is de groei van kankercellen te
remmen en te doden.
•
Saw palmetto
(Serenoa repens, Sabal, Sabal serrulata,
Shrub palmetto) met de Nederlandse
naam zaagpalm, een plantaardig preparaat waarnaar veel onderzoek gedaan is.
Extracten van deze plant hebben een
duidelijke biologische werkzaamheid.
Ze remmen de celdeling, terwijl de zogenaamde geprogrammeerde celdood
(apoptose) van prostaatcellen gestimuleerd wordt. Bovendien heeft het een
antiandrogene werking en remt het
ontstekingen. Onderzoek geeft vrij overtuigend aan dat dit middel kansrijk is
bij de behandeling van goedaardige
prostaatklachten. Het is veiliger dan
reguliere middelen. Saw palmetto lijkt
dus het best geschikt te zijn bij milde
tot matige prostaatvergroting. De kans
op geneesmiddeleninteracties met dit
middel is klein. Bijwerkingen zijn mild:
misselijkheid, diarree.
•
Brandnetel(wortel)
Het kan de symptomen van goedaardige
prostaathypertrofie verminderen en
is goed samen met Saw palmetto te
gebruiken.
•
6
Groene thee (flavonoïden)
In het beginstadium van prostaatkanker
blijkt groene thee meer effect te hebben
dan in latere stadia. Groene thee heeft
invloed op de hormoongevoeligheid van
prostaatkankercellen.
kunnen voordeel hebben bij het drinken
van het sap van de granaatappel. De kanker blijft langer weg doordat stoffen aanwezig in het sap bepaalde stofwisselingsprocessen van de kwaadaardige cellen
onderdrukken. Het sap van de granaatappel zit vol antioxidanten.
•
Resveratrol
heeft een remmende werking op de
ontwikkeling van kanker op meerdere
niveaus in het proces: het kan kankercellen stoppen te groeien (delen) en ze
tot zelfmoord brengen. Resveratrol is
onder andere aanwezig in rode wijn,
druiven, moerbeien en noten en kan
goed samengaan met bestraling. Resveratrol versterkt zelfs het effect van
bestralingstherapie.
•
Lycopeen
Studies hebben aangetoond dat lyco
peen de PSA-waarde in het serum
verlaagt en de groei van prostaatkanker
kan doen afnemen. Lycopeen gecombineerd met vitamine E heeft een remmende werking op de groei van prostaatkankercellen.
•
Granaatappel
Deze vrucht heeft niet alleen preventieve
eigenschappen maar door het drinken
van granaatappelsap kan de PSA-waarde
bij prostaatkanker veel langzamer stijgen.
Ook worden de kankercellen geremd in
de delingsactiviteit. Verder blijkt granaatappelsap invloed te hebben op het doodgaan (apoptose)van de kankercellen. Patiënten die geopereerd of bestraald zijn,
•
Reishi
Wetenschappelijke studies beoordelen de
paddenstoel reishi positief. Hij liet
in studies een gunstige werking zien bij
prostaat- en borstkanker. Prostaatkankercellen zijn onder andere afhankelijk
van geslachtshormonen. Bepaalde stoffen
uit reishi verstoren de celmechanismen
die hiervoor verantwoordelijk zijn. De
mogelijke bijwerkingen van reishi zijn
niet ernstig: een schrale keel en neus,
misselijkheid, overgeven en problemen
met het maag/darm kanaal.
Reishi kan invloed hebben op reguliere
medicijnen die gebruikt worden. Raadpleeg daarom bij gebruik van reishi
altijd uw apotheker en arts. Reishi
belooft een potentieel (ondersteunend)
middel te zijn bij het voorkomen van
kanker en bij reguliere behandelingen
zoals stralings- en chemotherapie.
Reishi is tegenwoordig op verschillende
plaatsen verkrijgbaar. Belangrijk hierbij
is om altijd de betrouwbaarheid van
de leverancier en de kwaliteit van het
product in de gaten te houden.
•
PC-Spes (Prostasol)
Een natuurlijk (plantaardig) voedingssupplement dat met name bestaat
uit een achttal Chinese kruiden. Die
werken als antioxidant en remmen
ontstekingen. Ook helpen ze de zenuwen te beschermen. Er is een aantal
wetenschappelijke studies uitgevoerd
die een tumorverkleinend effect lieten
zien bij hormoongevoelige prostaat
kanker. Dit preparaat is zonder recept
verkrijgbaar maar heeft bijwerkingen,
zoals het gevoelig worden van de borsten.
•
Lijnzaadolie
Helpt kanker voorkomen en gaat
volgens recent onderzoek de celvermeerdering bij prostaatkanker tegen.
•
De pijn, dus niet de kanker, is te behandelen met palmitoylethanolamide
(Normast). Dit is een lichaamseigen stof
die zowel ontstekingen vermindert als
pijn verlicht.
Met dank aan H. Schram, Moermanarts.
Figuur 3: Dat er steeds vaker prostaat
kanker wordt ontdekt, is vooral te danken
aan de toename van onderzoek aan de
hand van prostaatbiopsie (kleine weefsel
stukjes uit de prostaat voor microsco
pisch onderzoek).
Kruiden
natuurlijke heelmeesters
Informatie: Marry Foelkel
Tekst: Petra Pronk
Selderij: soep als medicijn
H
ippocrates zei het al: ‘Laat uw
voeding uw medicijn zijn...’.
Dat gaat voor weinig dingen
zo overduidelijk op als voor selderij. Met
deze typische soepgroente werk je een
grote kom pure gezondheid naar binnen.
Selderij is een tuinkruid, vergelijkbaar
met peterselie, maar dan met een veel
meer uitgesproken smaak. Die laatste
eigenschap maakt dit kruid zeer geliefd
in de soep. Marry Foelkel gebruikt het
zelf ook als ‘kruidenzout’ voor mensen
die geen zout mogen gebruiken maar
wel de pittige smaak in het eten willen
hebben. “De zaden lenen zich daar perfect voor vanwege hun sterke smaak.
De zaden zijn makkelijk te oogsten als
je de plant een jaar extra laat staan.
Eigenlijk is het een tweejarige plant,
maar ik laat hem het derde jaar altijd
doorschieten, zodat ik de zaden kan
oogsten. Die zijn trouwens ook heel erg
lekker voor een krachtige bouillon.”
Selderij heeft het imago van een doodgewone soepgroente, maar van oudsher
worden er bijzondere krachten aan
toegekend: het wordt bestempeld als
liefdeskruid. Marry: “Er is een oude
uitspraak: ‘Als mannen zouden weten
wat selderij bevat, zouden ze ernaar
zoeken van Amsterdam tot Rome…’
Het is ook veelzeggend dat het een van
de ingrediënten was van de liefdesdrank van Tristan en Isolde. Meestal zit
in dergelijke oude wijsheden een kern
van waarheid. In dit geval is die kern
de ontspannende werking van selderij.
Selderij heeft een vaatverwijdend effect,
waardoor de bloedtoevoer naar alle
organen wordt verbeterd. Dat is goed
nieuws voor mannen met erectieproblemen. Als je geregeld deze groene blaadjes op het menu zet, heb je het bekende
blauwe pilletje niet meer nodig, omdat
de natuur dan gewoon heel ontspannen
zelf zijn werk doet.”
Mineralen
Selderij zit vol met mineralen en sporenelementen. Dat hoge mineraalgehalte
zorgde ervoor dat Hippocrates selderij
al aanbeval voor ‘zenuwzwakte’. En nog
steeds geldt het als een probaat middel
tegen stress. Eigenlijk zou op elk kantoor standaard een schaaltje selderij
stengels moeten staan, vindt Marry.
Verder bevat selderij veel vitamine A, B,
C, caroteen, calcium en ijzer en zit het
boordevol vezels. Door die laatste eigenschap heeft het een sterke hongerstillende werking. Dat maakt selderij heel
geschikt voor mensen die op dieet zijn.
Het is bovendien vochtafdrijvend en
heeft daardoor een gunstige werking
op nier- en blaaszieken, jicht en reuma.
In de VS is bleekselderij een zeer populaire snack en topsporters gebruiken
het voor extra energie.
Inhoud: Marry Foelkel
Tekst: Petra Pronk
Recept ovenschotel met kruidensaus
Ingrediënten:
• bleekselderij • diverse kruiden • knoflook • geroosterd of oud brood
Blancheer de stengels en een beetje blad kort om het teveel aan vocht eruit
te krijgen. Snij de stengels in kleine stukjes. Vul hiermee een geboterde
ovenschaal.
Maak een fijngesneden mix van kervel, tijm, rozemarijn en een blaadje salie,
1 gesnipperd teentje knoflook, bieslook en eventueel andere verse wilde
kruiden (duizendblad, zevenblad, paardenbloem).
Blancheer dit in het overgebleven vocht van de selderij. Voeg zout en peper
toe naar smaak en eventueel twee 2 theelepels miso. Mix het geheel met
royaal verkruimeld brood. Dit heeft een bindende werking. Bedek met dit
mengsel de ovenschaal. Doe er een paar klontjes boter op en plaats het in de
oven tot het vocht verdampt is op150 graden C. Een feestelijk recept in een
handomdraai!
7
Ablatie wordt steeds vaker
Thermale ablatie is een kankertherapie die haar nut dagelijks bewijst. Bijwerkingen zijn er nauwelijks en het effect is
bewezen. Toch is het helemaal niet vanzelfsprekend dat een patiënt die voor de therapie in aanmerking komt, er ook
mee wordt behandeld. Aflevering 2 in de serie over behandelingen tegen kanker die op energie zijn gebaseerd.
T
hermale ablatie kan gerust een ondergeschoven kindje
in het rijtje van behandelmogelijkheden voor tumoren
genoemd worden. De ene oncoloog heeft zich erin verdiept en werkt er voortdurend mee, een volgende vindt het
wel een interessante therapie maar bezit onvoldoende kennis
en een derde ziet het nut er niet van in. Gevolg is dat de ene
patiënt er wel - en veelal succesvol - mee wordt behandeld en
dat de andere met vrijwel dezelfde aandoening het zonder
moet stellen. Dat speelt overigens bij meer behandelingen
met therapieën die op energie zijn gebaseerd. Om die reden
komen we daar de volgende keer op terug.
Vernietiging door verhitting
Letterlijk betekent thermale ablatie: vernietiging door verhitting. Dat dekt aardig de inhoud want bij ablatie wordt kankerweefsel blootgesteld aan temperaturen die dodelijk zijn voor
de cellen. Dat kan op verschillende manieren. Van wat oudere
datum dateert het werken met radiofrequentie en microgolven. Bij een van de vormen van radiofrequentie ablatie (RFA)
‘Na afloop sta je op en wandel je weg’
De oproep in het vorige nummer aan lezers om hun ervaringen te melden met therapieën die op energie zijn gebaseerd,
leverde een reactie op die we graag willen publiceren omdat
anderen er wellicht hun voordeel mee kunnen doen.
Een lezer, die graag zonder naam vermeld wil worden, laat
weten dat ze sinds januari vorig jaar onder behandeling is
voor maag/slokdarmkanker met minimaal acht uitzaaiingen
in de lever en enkele in de longen (stadium IV). Na eerst drie
chemocycli in Nederland te hebben doorlopen, bleek dat die
geen effect hadden gehad.
Dat was voor haar het moment om definitief haar eigen weg
in te slaan en op zoek te gaan naar een oncoloog die de traditionele behandelmethode (chemotherapie) combineert met
hyperthermie en de door haar orthomoleculair arts gestarte
andere niet-toxische behandelmethoden.
Naar Duitsland
Ze zocht daarbij naar een regulier ziekenhuis waar hyperthermie wordt gegeven en kwam terecht bij de Helios Klinik
in Krefeld-Hüls, dertig kilometer over de grens bij Venlo.
8
Op haar verzoek werd exact dezelfde kuur als in Nederland
aangehouden, maar aangevuld met hyperthermie. Na twee
chemocycli van drie weken, waarin tien hyperthermie behandelingen werden uitgevoerd, gaf een CT-scan aan dat alle
uitzaaiingen in de lever volledig waren verdwenen en de
primaire tumor aan het slinken was. Om dat te verifiëren
werd na de derde chemocyclus een PET/CT scan gemaakt
die het eerdere beeld bevestigde.
Vervolgens ondernam ze in Nederland pogingen om geopereerd te worden, maar vanwege de uitzaaiingen in de longen
bleek dat niet mogelijk. Dit ondanks dat de situatie in haar
longen stabiel was. Ook in Nederland werden CT's gemaakt
en opnieuw was er niets meer in de lever te zien. Na een therapiepauze van acht weken werd weer een CT-scan gemaakt.
Helaas wees die uit dat de uitzaaiingen in de lever weer terug
waren gekomen. Sindsdien heeft ze nog steeds chemokuren
met een keer per drie weken een hyperthermie behandeling.
Goede vergelijking
Ze schrijft: “Omdat wij zo’n goede vergelijking kunnen maken
tussen de behandeling in Nederland en die in Helios Krefeld-
Tumoren aanvallen met energiebehandeling (2)
toegepast
wordt een naald in de tumor gestoken waardoor een sonde
wordt gevoerd die zich als een soort uitvouwbaar parapluutje
in de tumor kan verankeren. Deze sonde wordt verhit via wisselstroom. De tumorcellen zijn niet tegen deze hitte bestand
en gaan kapot.
Om nog even op deze methode door te gaan: RFA wordt vooral toegepast bij levertumoren. Daar is dan ook de meeste ervaring mee opgedaan. De resultaten benaderen intussen die
van chirurgische behandeling. Er zijn wel beperkingen: alleen
tumoren van 1 tot 5 centimeter kunnen ermee behandeld
worden en de techniek is niet geschikt voor sterk uitzaaiende
tumoren.
Een variant is om niet met hoge maar juist met hele lage temperaturen te werken. Dat heet cryoablatie. Zelfs huisartsen
kunnen dat als er geen dure apparatuur voor nodig is. Ze gebruiken dan stikstof om bijvoorbeeld een melanoom op de
hoofdhuid te verwijderen. Tegenwoordig kan thermale ablatie
ook worden uitgevoerd met behulp van ultra geluids- en lasertechnieken.
Thermale ablatie is zeker interessant als patiënten niet in
aanmerking komen voor chirurgie, liever afzien van een (volgende) chemokuur of een behandeling ondergingen zonder
gewenst resultaat. Ook als het van groot belang is dat weefsel
wordt gespaard, is ablatie een optie.
Veilige behandeling
Inmiddels is afdoende aangetoond dat thermale ablatie veilig
is, tenzij het wordt uitgevoerd door een therapeut met weinig
ervaring. Dan kan omringend weefsel onherstelbaar worden
beschadigd, want de temperaturen bij ablatie liggen tussen de
55 en 100 graden. De eigenlijke behandeling verloopt vaak razendsnel. De verhitting kan plaatsvinden in een fractie van
een seconde. De patiënt merkt er nauwelijks iets van maar
voor de tumor is het lang genoeg om te bezwijken.
Thermale ablatie kent ook nog enkele andere ‘mitsen en maren’. Juist vanwege het risico om omringend weefsel te beschadigen moet een veilige zone worden aangehouden. Dat
betekent dat cellen aan de rand van de tumor de behandeling
gemakkelijk kunnen overleven. Verder lukt het in de praktijk
niet altijd om wat grotere tumoren in een keer uit te schakelen.
Kwam in de eerste aflevering over hyperthermie naar voren
dat deze therapie bij vrijwel alle vormen van kanker het overwegen waard is, bij thermale ablatie is de groep van aandoeningen beperkter. Zoals gezegd kiezen artsen er vaak voor bij
leverkanker. Verder is ablatie bij nier- en prostaatkanker een
van de mogelijkheden. Dat wil niet zeggen dat het bij tumoren
aan andere organen onmogelijk is of niet effectief. In menig
ziekenhuis wordt ablatie tegenwoordig ook ingezet bij long-,
borst-, pancreas- schildklier- en botkanker evenals bij een
hersentumor.
Tekst: Jan van Klinken
Hüls, kan ik stellen dat de hyperthermie en in mindere mate de
andere aanvullende behandelingen de reden zijn van het verdwijnen van de uitzaaiingen en het later onder controle houden
van de uitzaaiingen. De hyperthermie behandelingen duren
exact een uur en zijn zondermeer goed te verdragen. Geen vervelende bijwerkingen, na afloop sta je op en wandel je weg.”
Sinds ze onder behandeling is voor kanker, is het ziektebeeld
bij haar aanmerkelijk beter dan wat aanvankelijk werd verwacht. “Dat heb ik ondermeer te danken aan de hyperthermie
behandelingen, aangevuld met andere niet-toxische tumortherapie.”
De hyperthermiebehandelingen worden volgens haar bij
opname in het ziekenhuis als onderdeel van de totaalbehandeling volledig door de ziektekostenverzekeraars vergoed,
bij de poliklinische behandelingen is dat afhankelijk van de
verzekeraar.
Een andere lezer heeft goede ervaringen in Duitsland met
de kliniek van dr. Bozena Kilarski in Rheine, net over de grens
bij Arnhem. Ze onderging er lokale hyperthermie in combi
natie met chemotherapie en is er heel tevreden over. De
hyperthermie behandelingen kostten haar € 100,- per keer.
www.dr-med-kilarski.de
www.reliablecancertherapies.com
(zie onder de knop Behandelingen)
De Heliosklinieken (op de foto de vestiging in Wuppertal)
maken deel uit van Zorgloket Duitsland. Dit loket heeft afspraken
met een groot aantal Nederlandse zorgverzekeraars. Voor meer
info: http://www.zorgloketduitsland.nl
Ook reageren? Graag. Per email: [email protected] of per post: Redactie Uitzicht, Hof van Azuur 30, 2614TB Delft
9
10
Bondscoach Honoré Hoedt:
Gezondheid
‘
grotendeels in eigen hand’
Het is weer een sportieve zomer. EK, Tour de France, Olympische Spelen. De meeste Nederlanders volgen de sportieve
prestaties van anderen met een zak chips op de bank. Zo niet bondscoach atletiek Honoré Hoedt. Hij is volop bezig met
de voorbereidingen voor de Olympische Spelen in augustus in Londen. Een gesprek over de noodzaak van gezond leven
en het belang van balans. Tekst: Petra Pronk – Foto’s: Leonard Davids/BVF
T
opprestaties komen niet uit de lucht vallen. Ze zijn het
gevolg van bewust bezig zijn met een gezonde mix van
voeding, bewegen, plezier in wat je doet en geestelijke
balans. Dus doet Honoré Hoedt er alles aan om zijn atleten
op alle fronten in topconditie te houden. Ook als je geen topsporter bent kun je daar een hoop van opsteken, want eigenlijk zijn het vooral lessen over gezond leven.
Dat begint met gezond eten. Voeding is een belangrijke pijler
in het leven van een topsporter. Niet alleen belangrijk omdat
het aan de basis ligt van prestaties, maar ook omdat het
cruciaal is voor het immuunsysteem. “Het is een constante
zoektocht naar de perfecte balans tussen verschillende voedingsstoffen”, zegt Hoedt. “Het lichaam heeft behoefte aan
een mix van koolhydraten, eiwitten en vetten, afhankelijk van
de activiteit die het verricht. Vooral voor lange afstanden is
het zaak geen onnodig gewicht mee te nemen. Het streven is
er dus op gericht om zo weinig mogelijk vet aan het lichaam
te hebben. Dat is balanceren op een dunne lijn, want het
lichaam heeft wel vet nodig. Hoe ver kun je gaan om optimaal
te presteren zonder het immuunsysteem aan te tasten?”
‘Lichaam goed onderhouden’
Trainen is eigenlijk niets anders dan verstoren van de balans
in het lichaam. Het lichaam past zich aan de belasting aan, en
doet dat meestal heel succesvol. “Het lichaam kan ongelofelijk
veel aan als het geoefend wordt, maar wil je dat op de lange
termijn volhouden dan moet je het wel goed onderhouden.
Vergelijk het met een auto. Als je daar altijd mee doorrijdt
zonder onderhoud te plegen, dan laat hij je op een dag gewoon staan. Zo werkt het ook met het lichaam. Het wil best
afzien en het heeft een groot herstellend vermogen, maar je
moet het wel onderhouden, rust gunnen en het niet als vuilnisvat gebruiken. Voor voeding geldt in z’n algemeenheid:
alles wat je erin stopt zou een functie moeten hebben. Geen
lege stoffen, geen vergif zoals suiker, maar alleen dingen die
je opbouwen, zoals bijvoorbeeld vitamine C.”
Eten zou volgens de bondscoach meer moeten zijn dan ‘een
prettige sensatie in de mond’. Je zou je bij elke hap bewust
moeten zijn van de functie van voedsel: dat het de brandstof
is die je in staat stelt je dingen te doen en die je ook op de
lange termijn gezond houdt. Als we zo naar ons eten zouden
kijken, zouden we er vermoedelijk minder zorgeloos mee
omspringen.
Daarnaast is het belangrijk om input en output op elkaar af
te stemmen. Iemand die 100 meter loopt heeft behoefte aan
andere voeding dan iemand die de 800 meter loopt. Lichamelijk werk vereist een ander voedingspatroon dan als je de hele
dag achter je computer zit, maar in beide gevallen gaat het
over het creëren van de juiste balans.
Bewegen noodzakelijk tegenwicht
Een gezonde levensstijl vraagt ook om bewegen. We hebben
allemaal een drukke baan en moeten veel ballen tegelijk in de
lucht houden. Dat zorgt voor stress. Lichamelijke inspanning
fungeert dan als noodzakelijk tegenwicht. Honoré Hoedt:
“Dat zie ik aan mezelf. Ik heb het echt nodig om geregeld te
bewegen, wil ik effectief blijven. In te drukke tijden schiet het
bewegen er vaak bij in. Dan voel ik de balans wegzakken en
voel ik me direct minder goed. Juist in drukke tijden is het
zaak die beweging erin te houden als tegenwicht tegen de
hoofdarbeid.”
Hardlopen is daarvoor een goed instrument. Het mooie van
deze sport is volgens de bondscoach dat het een beroep op
11
het hart-longsysteem doet, waardoor alle vitale organen in
conditie blijven. Zelf is hij een enthousiast aanhanger van
de ‘power walk’: een manier van stevig doorlopen waarbij het
hele lijf actief meedoet, inclusief de armen. Het mooie van
deze manier van bewegen is volgens Hoedt dat ook de bovenkant van het lichaam geactiveerd wordt. “Door onze zittende
levensstijl met de armen boven het toetsenbord van de computer, krijgen we een bepaalde houding die spanning veroorzaakt in de schouders en nek. Dus is het zaak ook de bovenkant van het lichaam mee te nemen in een
bewegingsprogramma. Power walk is een prima manier om te
ontladen en je hoofd rust te geven. En het is goed te combineren met coachen: een stevige wandeling waarbij je nog lekker
kunt praten en toch je lichaam in conditie houdt. Voor mij is
het echt onmisbaar.”
Geestelijke rust
Naast het lichaam moet ook de geest meegenomen worden
bij het creëren van het noodzakelijke evenwicht. Inspanning
hoort afgewisseld te worden met ontspanning, met momenten
van rust en bezinning. “Gezondheid is eigenlijk een eenvoudig
gegeven: we hebben het grotendeels in eigen hand. Een belangrijk uitgangspunt is dat je uit moet gaan van je eigen
kracht. We zoeken de oplossing voor problemen meestal in
de buitenwereld, terwijl wij zelf de sleutels in handen hebben
voor onze eigen gezondheid, ons eigen geluk en onze eigen
rust. Het is een kwestie van vertragen, nadenken, voelen en
kiezen voor een gezonde levensstijl. De dingen die je doet
moet je met aandacht doen, mindfull leven, daar draait het
om. Of je nu topsporter bent of niet, het gaat erom dat je de
voor jou goede keuzes maakt en structureel rustmomenten
inbouwt. Dat is essentieel voor levensgeluk, geestelijke rust
en fysieke gezondheid.”
Een praktisch instrument is het creëren van ‘de ideale week’:
een eenvoudig maar uitgebalanceerd schema dat alle elementen bevat die nodig zijn om je goed, gezond en uitgerust te
voelen. “Het is als een muur van stenen en cement. Stenen
staan voor fysieke of geestelijke arbeid. Cement zijn de rustmomenten. Zonder cement stapel je stenen zonder enig
houvast en stort het bouwwerk op enig moment in elkaar.
Door teveel inspanning zonder rust wordt de immuniteit aangetast en gaat het lichaam protesteren. Elke sporter moet
midden op de dag een half uur rusten. Ook al slaap je niet,
dan nog krijgen lichaam en geest de kans om te herstellen
en even op te laden. Daarna zit je weer vol energie en ben je
‘Voeding is een
belangrijke pijler
in het leven van
een topsporter’
12
beter toegerust om je taken weer uit te voeren. Met meditatie
werkt het trouwens ook zo: ook dat is een soort ‘hormonale
injectie’. Het is aantoonbaar dat geestelijke rust een positieve
uitwerking heeft op het lichaam. Juist daarom is het zo
belangrijk dat de week structureel goed in elkaar zit, anders
is het dweilen met de kraan open.”
Authenticiteit
Iets anders wat we kunnen leren van topsport is het belang
van authenticiteit voor de gezondheid. Voor topsport geldt
hetzelfde als in het gewone leven: wat je ook wilt bereiken,
je bereikt dat het makkelijkste als je iets doet omdat jij het
zelf wilt en niet omdat een ander vindt dat je dat moet doen.
Dat betekent dat je voor 100% jezelf moet durven zijn, en vanuit zelfkennis je eigen droom moet najagen. Dat vraagt dat je
durft te gaan staan voor wie je bent en wat je wilt. Het besef
dat je er mag zijn is volgens Honoré Hoedt de basis voor een
succesvol en gezond leven. “Als je dat gevoel niet hebt, als je
het idee hebt dat je niet goed genoeg bent of voortdurende
de schijn op moet houden, dan lekt er enorm veel energie
weg. Iets overeind houden wat je niet bent en van daaruit
een prestatie leveren, kost enorm veel energie omdat je voortdurend bezig bent om niet door te mand te vallen. Dat is een
enorme belasting voor je immuunsysteem, doordat het stress
oplevert en je hormonale evenwicht compleet verstoort. Daar
staat tegenover dat ‘jezelf zijn’ je natuurlijke staat van zijn is,
de staat die je het minste energie kost en je het makkelijkste
afgaat, en dus is dat wat je na moet streven. Natuurlijk, in de
sport gaat het om winnen. Maar het is heel belangrijk om je te
realiseren dat je als mens niet minder waard bent als je tiende wordt dan als je eerste wordt. Je mag er zijn, ongeacht wat
je doet of bereikt. Dat besef geeft rust.”
Het verschil tussen de authentieke en de niet-authentieke
mens wordt nergens duidelijker zichtbaar dan in het Olympisch stadion. “Wanneer je als sporter dat stadion binnenloopt
is dat een enorm beladen moment omdat je weet dat de hele
wereld meekijkt. Sommigen krijgen daar energie van. Die
ervaren het fluiten als aanmoediging. Zelfs als ze uitgefloten
worden, wordt hun bestaan daar niet door aangetast en blijven ze overeind omdat ze weten dat ze niet samenvallen met
hun prestatie. Mensen die niet authentiek zijn, raken niet
alleen van slag door het fluiten, maar raken ook letterlijk uit
balans. Wat zich in je hoofd afspeelt heeft direct invloed op
je lijf. Onder invloed van de stress wordt het hormonale evenwicht verstoord, waardoor hun zwaartepunt naar achteren
verschuift en ze zichzelf ook fysiek gaan tegenwerken. De
weg naar acceptatie van jezelf is de weg naar een leven van
goede geestelijke en lichamelijke gezondheid.”
Relatie lichaam en geest
De samenhang tussen lichaam en geest is in de sportcoaching
een vanzelfsprekendheid. Net zoals het feit dat de geest uiteindelijk de bepalende factor is. Elke coach weet dat winnen
maar heel beperkt een kwestie is van fysieke training, en dat
het veel meer gaat om de ‘mindset’. Daarom hebben zaken als
positief denken en visualisatie ook een belangrijke plaats in
de training. Hoe groot de invloed van de geest op het lichaam
is, blijkt wel uit het verhaal van ‘de mile van Bannister’.
Honoré Hoedt: “ Het record voor de mile (ca. 1609 m), de
meest populaire afstand in de jaren vijftig bij hardlopen, is
heel lang blijven steken op net iets boven de 4 minuten. Men
Duidelijke kijk op kanker:
een helder boek
‘Geestelijke rust
heeft een positieve
uitwerking op het
lichaam’
ging er algemeen vanuit dat het fysiek onmogelijk was om
daaronder te komen – en dus kwam niemand eronder. Totdat de Britse atleet Roger Bannister besloot de uitdaging
aan te gaan. Hij stelde zichzelf een limiet in de vorm van
een concrete datum en tijd en op het afgesproken moment
zette hij een tijd neer van 3.59.2. En het bijzondere: binnen 3 maanden gingen 37 mensen daar overheen en inmiddels ligt het record al 15 seconden eronder. Daaruit
blijkt overduidelijk dat grenzen alleen in je hoofd bestaan
en dat mensen tot veel meer in staat zijn dan ze denken.
Het is alleen de kunst om ruimte te scheppen in je hoofd.”
In het verlengde daarvan is hij ervan overtuigd dat het ook
mogelijk is om de geest in te zetten om de gezondheid te
beïnvloeden. “Gedachten hebben invloed op ons lichaam,
dat is overduidelijk aangetoond. Negatieve gedachten kunnen het immuunsysteem ondergraven en je ziek maken.
Het is logisch dat het omgekeerde dan ook geldt en dat
positieve gedachten een positief effect hebben op je
lichaam. Focussen op wat goed gaat, geeft lichaam en geest
een positieve impuls en dat vertaalt zich heel direct in het
hormonale systeem en het immuunsysteem. Het lichaam
heeft een groot zelfhelend vermogen en kan veel problemen zelf oplossen. Door uit te gaan van de eigen kracht
zet je een positieve spiraal in werking. Die kwaliteit van
helen kunnen we in principe allemaal inzetten; hoe positiever je daarin staat, hoe meer er mogelijk is. Er is ooit
een experiment gedaan met mensen die een arm in het
gips hadden. Een deel van de patiënten moest in gedachten de vingers buigen, terwijl dat fysiek niet kon. De controlegroep deed dat niet. Toen het gips eraf ging konden
de patiënten die de beweging in gedachten geoefend hadden, direct die beweging maken zonder te oefenen, terwijl
de rest dat niet kon. De werking van visualisatie staat niet
meer ter discussie en we maken er in de sport dan ook
volop gebruik van. Door de atleet in gedachten tot in detail
de perfecte race te laten maken creëer je het gevoel, de
overtuiging die nodig is om een prestatie neer te zetten.
Het gevoel ‘ik ben een 13.20 loper’ (de norm voor de 5.000
meter voor deelname aan de Olympische Spelen, red.)
maakt je ook een 13.20 loper. Visualisatie is geen wondermiddel maar het kan wel marges overbruggen.”
Bijna iedereen krijgt met op de
een of andere manier met kanker
te maken, heel dichtbij of wat
verder weg. In de westerse
samenleving treft de ziekte
ongeveer een op de drie mensen,
en een op de twee gezinnen
krijgt vroeg of laat rechtstreeks
met kanker te maken.
De schrijver is hoogleraar aan
de faculteit geneeskunde van de
Universiteit van Antwerpen.
Om maar direct duidelijkheid te
scheppen: hij maakt de titel van
zijn boek dubbel en dwars waar.
Op een begrijpelijke en overduidelijke manier legt de auteur uit wat kanker is, hoe de ziekte te
diagnostiseren is en wat er regulier aan te doen valt, zonder
complementaire geneeskunde af te keuren of alles mooier
voor te stellen dan het is. Mijns inziens is hij daar prima in
geslaagd. Als je begrijpt wat er aan de basis ligt van kanker
en wat er in je lichaam gebeurt als je kanker hebt, dan krijg
je een veel beter inzicht in de manier waarop kanker ontstaat
en behandeld kan worden.
Eenvoudig en duidelijk
In dit boek wordt kanker op een heel eenvoudige, duidelijke
en geïllustreerde manier omschreven. Stap voor stap legt
de auteur uit wat kanker precies is, hoe vaak de ziekte voorkomt, hoe en waarom kanker in het lichaam ontstaat en hoe
een tumor groeit en welke gevolgen dat heeft. Het gedrag
van een tumor, zowel goedaardige als kwaadaardige, hun
groeiwijze en het ontstaan van uitzaaiingen worden op een
heldere manier behandeld en geïllustreerd. Ook klinische
aspecten, zoals het stellen van de diagnose, de vooruitzichten
voor de patiënt en de huidige en toekomstige reguliere
behandelingsmethoden komen aan bod. Daarbij worden de
principes van chirurgische behandeling, chemotherapie en
radiotherapie uitgelegd en wordt nauwkeurig omschreven
waarom deze therapieën kanker kunnen bestrijden.Ten slotte komt het huidige wetenschappelijke kankeronderzoek aan
bod en wordt de stand van zaken van nieuwe kennisontwikkelingen over deze complexe ziekte besproken. In het laatste
hoofdstuk beantwoordt de hoogleraar kort en bondig een
aantal veelgestelde vragen over kanker.
Kanker is een ziekte met een ingewikkeld verloop. Vaak blijven
patiënten en hun omgeving met heel wat vragen zitten over
het hoe, wat en waarom van deze ziekte. De informatie uit ‘Een
duidelijke kijk op kanker’ is uiteraard ook van groot nut voor
de naasten van de kankerpatiënt, maar het boek is eveneens
van betekenis voor iedereen die gewoon wat meer wil weten
over de werking van het menselijk lichaam, van een cel en hoe
en waarom het kan mislopen. De geboden informatie is zeer
begrijpelijk, zonder dat de lezer verondersteld wordt veel
voorkennis te hebben. Om die reden is het toegankelijk voor
een heel breed publiek. Samenvattend: een echte aanrader. HS
Titel: Een duidelijke kijk op kanker
Auteur: Prof. Dr. Philip Lardon
Uitgever:Standaard Uitgeverij
Omvang: 174 pagina’s
Prijs: € 19,95
ISBN: 9789034194404
13
Rijk zal hij er niet van worden maar hij beleeft er wel ontzettend veel lol aan. Luuk Schouten
beheert een biologische moestuin in het Utrechtse Maartensdijk en dat is meer dan een uit
de hand gelopen hobby. Een manier van leven, noemt hij het zelf. Op bezoek bij “een rationele
ecoboer met passie.”
Tekst en foto’s: Jan van Klinken
Op bezoek bij biologische moestuin Eyckenstein in Maartensdijk
Genieten
van een prachtige tuin
D
e kinderen die zich om hem
heen hebben verzameld, zijn
verrukt van verbazing. Als Luuk
zijn riek in de grond heeft gestoken
en weer omhoog haalt, verschijnen er
bonken van aardappels. “Groeien die
niet aan steeltjes?”, wil een jeugdige bezoeker weten. Luuk lacht. Hij komt wel
vaker misverstanden onder het publiek
tegen. Zo is er een bezoeker die de oude
groente pastinaak wil bestellen. Die
moet nog even wachten want die soort
is pas in het najaar volgroeid.
Harde werkelijkheid
Het is zaterdag 23 juni en de biologische
boeren houden open dag. Ze treffen het
vandaag. De meeste tijd schijnt de zon
en de temperatuur is ook naar wens.
Het is de vijftiende keer dat het evenement wordt georganiseerd. Verspreid
over twee dagen trok het dit jaar 65.000
bezoekers.
Ook bij Luuk Schouten is het een
komen en gaan van mensen. De meeste
bezoekers zijn van buiten Maartensdijk
afkomstig. In het overwegend christelijke dorp denkt menigeen volgens Luuk
dat hij antroposoof is en biologischdynamisch groenten kweekt. Daar blijven de dorpelingen liever vandaan. De
reserves zijn gebaseerd op een misvatting. “Antroposoof ben ik niet. Ik noem
mezelf een rationele ecoboer met passie.”
Nadat hij in Wageningen biologie had
gestudeerd, was Luuk jarenlang adviseur
op het gebied van duurzaamheid en ecologie. “Veel papier”, typeert hij die baan.
Omzetgroei ‘bio’ nog nooit zo groot
Biologisch is in. De consument kocht in 2011 voor 881 miljoen euro aan biologische
voeding, een stijging van maar liefst 17 procent ten opzichte van 2010. Niet eerder
was de groei zo groot. Biologische eieren en zuivel waren de grootste groeiers. Het
marktaandeel biologische eieren nadert nu de tien procent. Zuivel is de belangrijkste productgroep geworden, gevolgd door aardappels, groente en fruit.
De supermarkten hebben hun positie als belangrijkste verkoopkanaal versterkt.
Hun marktaandeel steeg van 45 naar 48 procent. De omzet in speciaalzaken groeide
gemiddeld met 7,6 procent. Het aantal boeren dat omschakelde naar biologische
teelt groeide in 2011 net zo hard als in 2010: 3,4 procent. Eind 2011 waren er 1.511
biologische boeren en tuinders. De groei is opvallend, want de algemene trend in
de landbouw is dat het aantal boeren en het landbouwareaal al jaren daalt.
14
Op vakantie met zijn vriendin opperde
hij het idee een biologische moestuin te
beginnen. “Gevaarlijk”, geeft hij meteen
toe, “want de harde werkelijkheid laat
vaak weinig ruimte aan het romantische
beeld van zo’n tuinderij.”
Om te weten waar hij aan begon, deed
hij een tijd vrijwilligerswerk bij een biologische tuinderij in de buurt. Toen wist
hij het zeker. In Driebergen volgde hij
een opleiding voor biologische boer en
nu is hij zes jaar bezig de leerstof in
praktijk te brengen. In Maartensdijk
kon hij een verwaarloosde tuin pachten
die behoort bij het oude landgoed en
gelijknamige landhuis Eyckenstein.
Enorm karwei
De tuin van 0,65 ha heeft hij helemaal
opnieuw moeten opzetten. Vooral het
verbeteren van de bodem was een
enorm karwei. Bijna alle gehaltes aan
mineralen en organisch stoffen waren te
laag. Ook was de grond te zuur. Dat laatste betekende dat hij grote hoeveelheden kalk moest laten aanrukken. Bij een
biologische boer in de buurt kon hij aan
mest komen. Nu, zes jaar later, is hij zover dat de grond helemaal naar zijn zin
is. Dit jaar verwacht hij een recordoogst.
Dat klinkt goed maar denk niet dat hij nu
binnenloopt. Biologisch ‘moestuinieren’
is en blijft hard ploeteren. “Je wordt er
niet rijk van”, zegt Luuk. “Als je een
salaris wilt verdienen zoals in het bedrijfsleven, kun je er beter nog dezelfde
dag mee stoppen. Dat ik dit kan doen, is
te danken aan mijn vriendin die een
goed inkomen heeft. Mijn streven is het
minimumloon maar zelfs dat haal ik
niet.”
En dan te bedenken dat hij ook nog
wordt geholpen door zo’n 15 tot 20 vrijwilligers. Zij steken in hun vrije tijd een
handje bij. Dat moet wel want een biologische moestuin is erg arbeidsintensief.
Er wordt niet gespoten dus moet onkruid
met de hand worden verwijderd; de afzet
van de producten vergt eveneens veel
energie. Twee keer per week (woensdagmiddag en zaterdag) is een kraam geopend, er moeten wekelijks pakketten
bij de abonnees worden afgeleverd en
verder dient een aantal winkels en
restaurants bevoorraad te worden.
Veel voldoening
Het aanbod is gevarieerd: worteltjes,
boontjes, rucola, venkel, pompoenen,
raapsteeltjes, courgettes, sjalotten, sla in
vele soorten en natuurlijk aardappelen.
Maar ook minder bekende en zelfs bijna
vergeten groenten als kardoen, pastinaak en warmoes. Waarom die in het
vergeetboek terecht zijn gekomen?
Luuk peinst: “In ieder geval niet van
vanwege de smaak want die is prima.
Het is wel zo dat sommige lang nodig
hebben om te groeien. Pastinaak bijvoorbeeld kun je pas oogsten in oktober.
Je moet dus geduld hebben.”
Dat hij geen geweldig inkomen heeft,
is voor Luuk zeker geen reden om te
klagen. “Deze manier van werken geeft
enorm veel voldoening. Ik geniet van
de tuin die er nu prachtig bij ligt en van
de kraam vol mooie producten. Ook de
enthousiaste reacties die ik vaak krijg,
doen me goed.”
Wat dat betreft is hij op het goede moment begonnen. De vraag naar biologische producten bevindt zich nog steeds
in een stijgende lijn. Hij juicht dat vooral toe omdat biologische landbouw ecologisch verantwoord is en staat voor
duurzaamheid. Dat zijn producten ook
gezonder zijn dan die uit de moderne
landbouw zal hij niet luidop zeggen. “Ik
heb een wetenschappelijke achtergrond
en zolang het bewijs niet keihard is
geleverd, ben ik terughoudend. Je kunt
het wel zelf bedenken dat biologisch
gezonder is. Er zitten bijvoorbeeld geen
residuen op of in van bestrijdingsmiddelen. Ik weet dat pesticiden goed op
veiligheid worden onderzocht maar dat
stelt mij niet gerust. Wat doet de stapeling van residuen? Je hebt het dan over
hele kleine beetjes bij elkaar gevoegd.
Wat doet dat met ons? Ik ben daar niet
gerust op.”
Een ander verschil is dat de biologische
boer geen kunstmest gebruikt. “Dat
betekent: geen eenzijdige groei, geen
bodemuitputting. Met traditionele stalmest voeg je veel meer toe aan de bodem, met name organische stoffen. Die
binden weer mineralen. Het is de hele
combinatie die de meerwaarde bepaalt.”
‘Biologisch’ is bij de wet
beschermd
Niet iedereen mag zomaar het
woord ‘biologisch’ op zijn
product(en) zetten. Het woord is
wettelijk beschermd. Als op een product het woord bio(logisch), eko,
eco of organic staat, moet het voldoen aan de eisen voor ‘biologisch’.
Deze producten zijn te herkennen
aan het groene blaadje, het Europese kenmerk dat vanaf 1 juli 2012
op alle verpakte biologische voeding
moet staan. Het groene blaadje mag
ook in zwart of wit worden afgedrukt. Voor deze producten gelden
strenge eisen. De onafhankelijke organisatie Skal houdt toezicht op de
naleving en certificeert. Ook Luuk
Schouten uit Maartensdijk beschikt
over een Skal-certificaat.
En het EKO-keurmerk dan? Dat
wordt vervangen door het eerdergenoemde groene blaadje. Toch zal het
niet verdwijnen. Het blijft een herkenningsteken voor biologische producten van bedrijven die zich extra
hebben ingespannen op het gebied
van duurzaamheid.
http://www.landgoedgroenten.nl/wp/
15
Recepten voor 4 personen
Het is mogelijk dat recepten en
ingrediënten niet in overeenstemming
zijn met uw persoonlijke dieet.
Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.
Lekker eten
Zomersalade met
vruchtendressing
Ingrediënten:
250 g gemengde salade
(rucola, eikenblad, ijsberg)
150 g bramen
150 g aardbeien
4 aardbeien in stukjes en 4 bramen
Vruchtendressing:
1 rijpe avocado
40 g aardbeien
150 g geweekte (4-6 uur) pijnboompitten
sap van 1 citroen
1 el honing
1 tl bio-shoyu
2 el olijfolie
zwarte peper
Bereidingswijze:
Halveer de avocado, wip de pit eruit en
schraap de schil leeg met een lepel. Giet
de geweekte pijnboompitten af en doe
alle ingrediënten voor de dressing in de
keukenmachine en maak er een dikke
dressing van. Roer de dressing door de
bramen en aardbeien. Verdeel de salade
over vier borden en verdeel daarover
de dressing met aardbeien en bramen
gemengd. Garneer elk bord met schijfjes
aardbei en een braam. Heerlijk bij de
lunch met lijnzaadcrackers, zuurdesembrood of bruin stokbrood.
Romige spinaziesoep
Ingrediënten:
1 pond verse spinazie
1 teen knoflook
60 g pijnboompitten
4 afgestreken eetlepels miso
8 dl heet water
½ tl zwarte peper
16 madeliefjes of fijngehakte peterselie
Bereidingswijze:
Verwarm vier soepkoppen voor met heet
water. Was de spinazie en snijd deze
grof, doe die vervolgens in de keukenmachine of blender met de knoflook,
miso, peper en pijnboompitten en een
scheutje water. Maal het zeer fijn en verdeel dit mengsel over de warme soepkoppen. Roer er heet water door. Proef
en maak op smaak. Garneer iedere kop
met 4 madeliefjes of peterselie.
16
Groenteratatouille met quinoa
Ingrediënten:
1 venkelknol in schijfjes gesneden
200 g peultjes
1 rode paprika in reepjes
200 g paksoi in reepjes
1 grof gehakte ui
2 tenen knoflook geplet en fijngesneden
2 handen brandneteltoppen
6 el milde olijfolie
1 tl kurkuma
½ tl zwarte peper
1 tl tijm
1 tl rozemarijn
4 handjes kiemen of taugéspruiten
1 el tamari
200 g grof gehakte walnoten
200 gr quinoa, een nacht geweekt
1 tl bouillonpoeder
Bereidingswijze:
Giet de geweekte quinoa af en breng
die aan de kook met 5 dl water met
bouillonpoeder. Laat dit 15 min. zachtjes
koken en nog 10 min. nawellen.
Neem een wok en verwarm de olijfolie.
Voeg de kurkuma en peper toe en roerbak ui, knoflook, paprika, venkel en paksoi vier minuten. Voeg dan de peulen,
brandneteltoppen, tijm, tamari en rozemarijn toe. Roerbak het een paar minuten zodat de groente beetgaar zijn. Neem
een ronde schaal. Vul een ronde vorm
met quinoa en draai die om op de schaal
zodat een mooie bolvorm ontstaat. Schik
de groenten eromheen. Strooi over de
quinoa de gehakte walnoten en over de
groenten de kiemen of spruiten.
met Riëtte Janssen
Hildegardkoekjes
Ingrediënten voor 60 koekjes:
250 g speltmeel
125 g boter
75 g oerzoet of honing
1 ei
1 tl nootmuskaat
1 tl kaneel
mespunt kruidnagel
snufje Himalaya zout
Bereidingswijze:
Meng alles tot een deeg. Laat dit 30
minuten in een koelkast rusten. Rol het
deeg uit tot dikke rollen en snijd daarvan ronde, dunne plakjes. Verwarm de
oven voor op 170° en bak de koekjes in
circa 20 minuten goudbruin.
Hildegard von Bingen (1098-1179) was
een benedictines en legde haar kennis
over de geneeskracht van voedingsmiddelen vast in de boeken Physica. Zij was
een voorstander van het gebruik van
spelt. Over de koekjes schreef zij: 'Eet
deze vaak, en alle bitterheid van het hart
en de ziel vliet van je weg, je denken
wordt blij, je zinnen worden rein. Het
geeft goed sap aan je bloed en maakt je
sterk.'
Lijnzaadcrackers
Ingrediënten:
200 g lijnzaad
200 g gouden lijnzaad
200 g zonnebloempitten
200 g pompoenpitten
1 tl Himalaya zout
1 tl kurkuma
½ tl zwarte peper
Bereidingswijze:
Laat de lijnzaden, pompoenpitten en
zonnebloempitten 4 uur weken in ruim
water. Giet het overtollig water af en
meng zout, kurkuma en peper erdoor.
Met dit basismengsel kun je verschillende smaken maken. Spreid het mengsel zeer dun uit op droogoven vellen of
bakplaten en trek er vierkanten in.
Droog dit op 46° in de droogoven of in
de heteluchtoven op 50°. Laat het 4 à 6
uur drogen, draai daarna deze plak om
en droog nog 4 à 6 uur. Afgesloten zeker
2 à 3 weken goed houdbaar. Als broodvervanging of toastje.
Smaken: • Voeg 1 tl grof gemalen anijs of
venkel toe. • Voeg 10 in schijfjes gesneden olijven toe. • Meng een gesnipperd
noriblad erdoor. • Meng 1 tl lavendelbloemetjes erdoor. • Voeg een 1 tl kummelzaadjes toe. • Voeg ½ tl spirulina toe.
• Voeg zeer dun gesneden stukjes geweekte shitake toe.
Avocadosmoothie
Ingrediënten:
4 rijpe appels of peren
1 citroen
2 sinaasappels
geraspte schil van 1 sinaasappel
1 rijpe avocado
1 tl kaneel
Bereidingswijze:
Was de appels of peren en verwijder
klokhuis en steeltje. Rasp de schil van
een sinaasappel. Pers de sinaasappels en
citroen uit. Halveer de avocado en schep
het vruchtvlees eruit. Doe alles in de
blender met de kaneel en maak er een
romige smoothie van.
Recepten insturen
Heeft u een lekker recept dat past
binnen de Moermankeuken?
Kok Riëtte Janssen ontvangt het
graag van u. Zij wil deze recepten
in deze rubriek gebruiken, zodat
anderen ook kunnen meegenieten.
Stuur uw recepten per mail naar
[email protected].
17
In de
media
Hoe bereik je de jeugd nog? Het is een vraag die door de generaties heen
actueel blijft. Sinds facebook en twitter het traditionele briefje op de
keukentafel verdrongen, staat één ding vast: via internet gaat het in elk
geval het snelst. Of de boodschap vervolgens ook doel treft, blijft zo
onzeker als altijd. Het helpt alvast als deze verpakt is in een flitsende film
zoals ‘Hungry for change’ van James Colquhoun en Laurentine ten Bosch.
Overvoerd maar ondervoed
Eenvoudig overslaan of weg zappen is
er niet bij. Een EK voetbal speelt zich
af tegen een achtergrond van Mc Donald’s logo’s en de sporters op de
Olympische spelen drinken voor en
na de wedstrijd uit een bidon met het
beeldmerk van Coca Cola. Kortingsbonnen van Mc Donald’s vallen ongevraagd op de deurmat. Die grote gele
M is zichtbaarder dan kerktorens ooit
waren. De propaganda van de grote
multinationale voedselondernemingen is oorverdovend en oogverblindend en er lijkt geen ontsnappen aan.
‘Hungry for change’ – Hongerig naar
verandering – is effectieve anti-propaganda. Vanuit de groeiende groep
mensen die zich bewust werd van de
leugen die ze leefden. Ongetwijfeld is
er inhoudelijk het een en ander op de
film af te dingen. Zoals de bewering
dat 80 procent van alle producten in
de supermarkt hoogfructose maïssi-
roop bevat. Dat mononatriumglutomaat
(E621) automatisch obesitas veroorzaakt.
Of dat geraffineerde producten als suiker
in hetzelfde rijtje horen als alcohol, nicotine en cocaïne. Maar dat geeft niet. De
film is één lange reclame voor een gezonde leefstijl en reclame mag best een beetje overdrijven; hebben we geleerd.
Honderd kilo eraf
Juist deze overdrijving kan een kijker de
gewenste duw in de goede richting geven.
‘Hungry for change’ spiegelt mensen met
overgewicht en andere problemen een
stralende toekomst voor. Het verhaal is
bekend. Suiker, slecht vet en snelle koolhydraten in combinatie met een totaal
gebrek aan sportieve inspanning leidt
ons in een vicieuze cirkel van metabolische ontsporing. Met de bekende psychische en fysieke gevolgen. Dat verhaal
wordt knap verteld, maar wat vooral bijdraagt aan het dramatische effect is de
kracht van de getuigenissen.
Hadden deze knappe, blakend gezonde
jonge mensen er nu altijd zo uitgezien,
dan zou een zwaarlijvige kijker er weinig
inspiratie aan ontlenen. Maar het zijn
juist de metamorfoses die indruk maken.
“Ik was één cheeseburger verwijderd van
een hartaanval”, vertelt een van hen bij
de filmbeelden van hoe hij er vroeger uitzag. Ook James Colquhou, co-producent
van de film, is een lichtend voorbeeld van
wat een volwaardig dieet plus lichaamsbeweging vermag. In een paar jaar tijd
verloor hij bijna honderd kilo.
Gebrek aan kennis
Rode draad door de film is het chronische gebrek aan kennis onder de bevolking over voeding en gezondheid:
“Als iemand over veganisme sprak
had ik geen idee waar het over ging.
Ik dacht dat Vegan een planeet was.”
En de gebrekkige voeding die daar
het gevolg van is: “We zijn overvoerd,
maar ondervoed”, vat een diëtist het
probleem samen. Via handige tips
(“Jouw sapcentrifuge verslaat hun gezichtcrèmes.”) wordt de oplossing er
meteen bij geserveerd.
Met de Hollywood-stijl montage, eigentijdse muziek en de puntige humor, sluit deze film waarschijnlijk beter aan bij de belevingswereld van de
fastfoodgeneratie dan lijvige boekwerken uit de vorige eeuw. Dus kent u
iemand die zich richting een depressie dreigt de jojo’en? Aarzel dan niet
en mail hem of haar onderstaande
weblink. Nederlandse ondertiteling
ontbreekt vooralsnog.
Reacties naar:
[email protected]
www.earth-matters.nl/
107/4804/films/
hungry-for-change.html
18
Tekst: Arjan van Laar
O
nze kinderen groeien op in
een permanent marketingbombardement. Sinds de
promotie van alcohol en tabak aan
banden is gelegd, behoren levensmiddelenproducenten tot de grootste
adverteerders. Op de voet gevolgd
door cosmeticafabrikanten. Merken
claimen elk moment van de dag. Vier
uur? Cup a soup! Snickers tussendoor, Kellogs voor ontbijt en Maggi
(E621) in de maaltijd. Unox kaapte
zelfs de traditionele nieuwjaarsduik.
Lijf & Leden
Leden van de Moermanvereniging vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.
Les van vader altijd
onthouden
A
lles met mate. Zo laat het levensdevies van Fien van SittertJongebreur (1937) zich nog het
beste omschrijven. Als iedereen er zich
aan zou houden, zouden heel veel mensen zich rijker, gelukkiger en zeker
gezonder voelen. Daar is ze rotsvast van
overtuigd.
Ze is geboren en getogen in Friesland
en dat is te merken. Fien is broodnuchter. Van kouwe drukte en poeha is ze
wars. Maar als het waar is dat Friezen
stug zijn, geldt dat in ieder geval niet
voor haar. Als ze eenmaal op haar praatstoel zit, kan ze uren gezellig kletsen.
En praten over gezond eten en gezond
leven natuurlijk. Dat vindt ze eigenlijk
bijna net zo vanzelfsprekend als ademhalen.
Met gezonde voeding is ze van huis uit
vertrouwd. Haar vader was dorpsdokter
en had een grote moestuin met eigen
fruitbomen. Met veel genoegen denkt ze
aan die periode terug. Dat lekkernijen
zoals peren, hazelnoten en aardbeien
ook nog eens erg goed voor je zijn,
besefte ze toen nog niet zo. Dat volgde
later. Met name in de naoorlogse periode kwam er veel tbc voor en van haar
vader hoorde ze dat lijders aan die
ziekte vooral gezond moesten eten.
Dat heeft ze altijd onthouden.
Volle zaal
Het was dan ook niet zo verwonderlijk
dat ze vele jaren nadien betrokken
raakte bij de Moermanvereniging. “Bij
het uitlaten van de hond ontmoette ik
een therapeute, Margreet van Sytzama,
die in het bestuur zat van de Haagse
afdeling van MMV. Haar ideeën en haar
aanpak spraken me aan. Zo ben ik zelf
in het bestuur van de afdeling terecht
gekomen.”
Over belangstelling heeft deze afdeling
tijdens de bijeenkomsten niet te klagen.
Vaak zit de zaal helemaal vol. Fien: “Die
zaal is van een organisatie waarvan veel
leden belangstelling hebben voor het
verband tussen natuur en gezondheid.
Dat is best bijzonder.”
Ze draagt haar visie op een goed en
gezond leven graag uit maar ze houdt
niet van drammen. Zo probeert ze haar
kleinkinderen bijna spelenderwijs vertrouwd te maken met alternatieven voor
snoep en dergelijke. “Op mijn balkon
heb ik aardbeien en daar leer ik ze dan
van eten. Zo ontdekken ze zelf wat de
natuur te bieden heeft.”
Ze heeft nog meegemaakt dat schoolkinderen een eigen volkstuintje aan
de rand van de stad hadden. “Het is ontzettend jammer dat dat is verdwenen.
Gelukkig zie je dat de moestuin nu toch
weer terug komt, omdat steeds meer
mensen ontdekken wat er allemaal in
de producten zit die ze in de supermarkt
kopen.” Wat dat betreft maakt ze zich
wel eens zorgen over het huidige consumptiepatroon.
Gelukkiger
Haar devies is matigheid. Daar zou iedereen enorm mee zijn gebaat. “Mensen
moeten zoveel en hebben zoveel ambities. Ze hollen van het een naar het
ander. Maar ze rennen zichzelf voorbij.
Ook is de druk erg hoog. Pas sprak ik iemand uit het bedrijfsleven. Die klaagde
erover dat er zoveel van de mensen wordt
gevraagd. Dat wordt steeds gekker.”
Naam:
Fien van Sittert-Jongebreur
Woonplaats: Den Haag
Leeftijd:
75 jaar
De matigheid die ze bepleit, heeft ze
zelf al heel lang in de praktijk gebracht.
“Ik ben gymnastieklerares geweest
maar een volledige baan heb ik laten
vallen toen mijn kinderen werden
geboren, waarbij ik het aantal lesuren
steeds heb aangepast. Je moet om jezelf
denken en je de tijd gunnen voor dingen
om je heen. Dan ben je veel rijker en
veel gelukkiger dan met al dat geld.”
Besmette teken
Ook haar vakanties kenmerkten zich
door matigheid. Zij en haar man hebben
veel gekampeerd in de natuur tijdens
vakanties. Daar zijn ze noodgedwongen
mee gestopt. “Enkele weken na een
vakantie in Noorwegen kreeg mijn man
hevige rugpijn, en later neurologische
uitval. In het ziekenhuis werden tests
uitgevoerd om uit te sluiten of dit het
gevolg van kanker zou kunnen zijn.
Het ging helemaal de verkeerde kant
met hem op. Zelf dacht ik aan de ziekte
van Lyme omdat ik in het begin een
ronde rode plek in zijn knieholte had
gezien. Naderhand kwam uit dat hij
inderdaad die ziekte had en kon hij
goed behandeld worden. Zoals bekend
wordt Lyme veroorzaakt door besmette
teken. Die breiden zich de laatste jaren
snel uit. Kamperen durven we daarom
niet meer.”
19
In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende
medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek
beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking
zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met Patiëntenvoor
lichting 088-2424240.
Vraag
Radioactieve straling
’Is het nog wel verstandig groene thee uit Japan van
het merk Piramide te blijven gebruiken?’
Een verontruste briefschrijver meldt mij het volgende:
“Mijn vrouw en ik drinken al jaren groene thee
van het merk Piramide. Het gaat om Sencha thee
waarvan het land van herkomst Japan is. Na de
Fukushima kernramp in Japan komen uit dit land
verontrustende berichten over besmette landbouwen veeteeltproducten. Tot nu toe hebben we de losse
thee van Piramide nog steeds gekocht. Met de houdbaarheidsdatum van juli 2013 zijn we ervan uitgegaan dat deze thee in ieder geval nog niet onder
hevig is geweest aan radioactieve straling. Echter,
bij een volgende aankoop met een datum verder
in de tijd, bestaat bij ons twijfel of het nog wel verstandig is deze thee te blijven gebruiken. Kunt u
ons hierover een advies geven? Acht u het risico van
door radioactieve straling besmette thee substantieel
of kunt u ons hierover geruststellen? Onze zorg
betreft ook de Japanse zeegroenten Arame en
Wakamé.”
Het merk Piramide staat garant voor biologische
kwaliteit van de groene thee. Japan is een groot land
en de oogst van de Piramide groene theeblaadjes zal
zeker op voldoende afstand liggen van Fukushima
en ook de controles op kwaliteit en radioactiviteit
zijn wettelijk bepaald. Wetenswaardig is ook dat de
groene thee niet zozeer gezond is vanwege de werking van antioxidanten maar door prikkeling van het
immuunsysteem door de licht toxische flavonoïden
in de groene thee. De witte thee heeft een dergelijk
effect, bovendien vermindert deze thee ook rimpelvorming.
Van de Japanse zeegroenten is mij niet bekend of
er controle is op de radioactiviteit ervan. Persoonlijk
denk ik dat het wel meevalt met de radioactieve besmetting van zeegroenten als deze op grote afstand
is verzameld van de plek waar de ramp heeft plaatsgevonden. Anders is het gesteld met de consumptie
20
van grote vissen die veel kleinere vissen hebben
geconsumeerd (stapeling van radioactieve belasting)
uit Japanse wateren. Verder is het zo dat jodium
(onder andere in zeegroenten) juist via de schildklier bescherming kan bieden tegen radioactieve
besmetting.
Chiazaad
‘Is Chiazaad een alternatief voor lijnzaad? Er wordt
gesproken over de rijkste bron van omega-3 vetzuren
en gemakkelijker te eten dan lijnzaad. Het is pas in
Europa toegelaten en nu overal verkrijgbaar.’
Die vraag wordt gesteld door een mevrouw die
ook nog een belangrijke tip met ons wil delen. Ze
schrijft: “Het nuttigen van vers gemalen lijnzaad
wordt geregeld aanbevolen, maar mijn aangeschafte
molentje begaf het al na een jaar. Sindsdien doe ik
lijnzaad op een lepel, met een scheutje tarwekiemolie voor de vitamine E en dan maar kauwen. Het
duurt wel een paar minuten maar verser gemalen
bestaat er niet en je hoeft daarna ook geen molentje
meer schoon te maken! Deze tip wilde ik graag
delen.“
Dank voor uw tip. Het lijkt me dat je wel over een
goed kauwapparaat moet beschikken en voldoende
tijd voor het fijnmalen van de lijnzaadkorrels. Over
het algemeen heb ik nog geen klachten vernomen
over het korte leven van het te gebruiken molentje;
hierbij het adres van een firma die goede ‘Muesliwalsen’ verkoopt die gebruikt kunnen worden voor
het malen van zaden en granen (kwestie van instellen van de walsen) en noten: De Natuurlijke Molen:
www.natuurlijkemolen.nl.
Chiazaad is zeker een alternatief voor lijnzaad. Het
is oorspronkelijk afkomstig van een plant (familie
lipbloemigen) uit Mexico en al bekend sinds 3500
jaar v.Chr. Inmiddels produceren Zuid-Amerikaanse
Antwoord
landen ook Chiazaad. De Azteken gebruikten dit
zaad om energie te verzamelen en hun uithoudingsvermogen te vergroten. Naast het feit dat Chiazaad
meer omega-3 vetzuur (alfa-linoleenzuur) bevat dan
elk andere natuurlijke bron, is het vol antioxidanten,
vezels, eiwit, calcium en vitaminen en mineralen.
Anders dan bij lijnzaad hoeft chiazaad niet eerst
vermalen te worden voordat het te verteren is. Het
menselijk lichaam kan dit zaad makkelijk verteren.
Het is verstandig er een glas water bij te drinken,
want chiazaad kan veel water opnemen. Een lepel
chiazaad in een glas water geeft na een minuut of
tien een soort gelei; kan zo gedronken worden of
verwerkt in sauzen, soep etc. Belangrijk is dat chiazaad, onder andere door het hoge gehalte aan vezels,
suiker- en insulinepieken voorkomt en de suikerspiegel aldus stabiliseert. Ook doordat dit zaad snel
het gevoel geeft voldoende te hebben gegeten, kan
het mensen helpen die gewicht willen verliezen. Het
is in ieder geval erg voedzaam en sommigen noemen
het daarom ook wel ‘superfood’.
Macula degeneratie
‘Bij mijn moeder is onlangs macula degeneratie vast
gesteld. Ik heb begrepen dat gezonde voeding en
voedingssupplementen het proces enigszins kunnen
vertragen. Kunt u haar advies geven welke supplemen
ten ze het best kan gebruiken? Omdat zij ook de ziekte
van Parkinson heeft, slikt ze ook verschillende medi
cijnen: Sinemet, Sifrol, Efexor en Omiprazol.’
en sterft af. Als dat in het netvlies gebeurt kan
macula degeneratie het gevolg zijn. Mijn advies is
dus zo min mogelijk snelle suikers gebruiken (cake,
gebak maar ook witte en bruine boterhammen
waarvan de suikers snel in het bloed vrijkomen).
Volkorenbrood kan met mate gebruikt worden. En
vooral veel groente als broccoli (bevat ook eiwit en
calcium) en peulvruchten als plantaardige eiwitbron.
Verder op het menu zetten: noten, paddenstoelen
(oesterzwammen, portobello’s, shi-itakes), geitenkaas, eieren, vette vis, lijnzaad of Chia-zaad en eventueel als vlees kip of kalkoen, liefst biologisch.
Tussendoor fruit van het seizoen eten: appels met
schil (eco!) en nu vooral de zwarte, blauwe en rode
bessen, bosbessen, frambozen etc. Ze zijn bijzonder
gezond ook voor de conditie van de ogen. Supplementen: Coenzyme Q10 (zo mogelijk hoog gedoseerd
omdat een hoge dosis Q10 de symptomen van de
ziekte van Parkinson soms kan verminderen.
Visolie capsules (als er geen vette vis wordt gegeten), carotenoïden met voldoende luteïne en zeax
anthine zoals Oog-Protect, Eye-Wise, Oog-Norm
en Visionyl om er maar enkele te noemen. Ook vitamine D3 en een goede multi (vitamine B complex)
mogen niet ontbreken en kunnen zo samen vaak
(synergistisch) de macula degeneratie afremmen.
In het geval dat lange tijd maagzuurremmers worden gebruikt als Omiprazol, is het raadzaam extra
vitamine B12 te gebruiken; bijvoorbeeld vitamine
B12 actief, enkele maanden achtereen driemaal in
de week een tabletje opzuigen.
In het verleden heb ik al eens het een en ander
besproken voor wat betreft de macula degeneratie.
Het gaat hier eigenlijk om een soort verouderingsziekte. In het kort kun je zeggen dat het jarenlang
gebruik van teveel (snelle) suikers en veel (dierlijk)
eiwit als vlees bijvoorbeeld, de eiwitstructuren in
cellen kunnen doen klonteren, aan elkaar laten
kleven. Dan verstikt als het ware de cel, degenereert
21
Promotiestudie Frederike Büchner toont aan:
Fruit en groente hebben
op longkanker
Het eten van veel fruit en verschillende groenten verlaagt mogelijk de kans op longkanker. Dat staat in het proefschift
Quantity & Variety, Fruit and vegetable consumption and bladder and lung cancer risk van Frederike Büchner.
Tekst: Petra Pronk – Foto’s: Leonard Davids/BVF
G
roente en fruit zijn gezond, dat
staat buiten kijf. Maar hoe gezond
precies? En heeft het eten ervan
een beschermende werking tegen kanker? Dergelijke vragen zijn al lang onderwerp van onderzoek. Het antwoord is niet
eenvoudig, al was het alleen maar omdat
er zoveel verschillende soorten kanker
zijn en zo ontzettend veel soorten groente
en fruit. Toch werpt elk onderzoek weer
een stukje licht op het vraagstuk. Zo ook
het onderzoek van Frederike Büchner
naar de relatie tussen groente- en fruitconsumptie (zowel de hoeveelheid als de
variatie in consumptie) en het risico op
long- en blaaskanker. Het onderzoek
kwam tot stand door een samenwerking
tussen het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in Bilthoven
en het UMC St Radboud te Nijmegen.
Voldoende en gevarieerd
“Groente en fruit zijn belangrijke componenten van een gezonde voeding”,
schrijft Frederike Büchner in haar proefschrift. “Het eten van voldoende groente
en fruit kan het risico op de meest voorkomende niet overdraagbare chronische
ziekten zoals een aantal vormen van
kanker, hart- en vaataandoeningen en
type 2 diabetes verlagen. De Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) raadt aan
om dagelijks minimaal 400 gram groente
en fruit te eten. Groente en fruit zijn een
bron van vitamines, mineralen, voedingsvezel en andere bioactieve stoffen.”
De meeste studies die tot nu toe zijn
verricht, keken alleen naar de hoeveelheid groente en fruit die geconsumeerd
werd. Het is echter waarschijnlijk niet
alleen belangrijk om voldoende groente
en fruit te eten, maar ook gevarieerd te
eten, stelt Frederike Büchner. “Hierbij
zorgt de variatie van verschillende
22
groente- en fruitsoorten voor de inname
van diverse bioactieve stoffen die in
groente en fruit voorkomen. Het onderzoek naar de invloed van een gevarieerde consumptie van groente en fruit kan
het onderzoek naar de relatie tussen de
hoeveelheid groente- en fruitconsumptie
en het risico op ziekte mooi aanvullen.”
Frederike Büchner wilde daarom
behalve de hoeveelheid ook de variatie
in groente en fruit onder de loep nemen
en dan specifiek bij twee soorten kanker: long- en blaaskanker. “We hebben
gekozen voor blaaskanker omdat daar
de relatie met groente- en fruitconsumptie nog niet helder was uit voorgaand onderzoek”, verklaart ze. “Ook
bij longkanker waren er nog veel onduidelijkheden. Beide typen kankers zijn
sterk gerelateerd aan roken. We wilden
kijken of het eten van groente en fruit
invloed had op het risico op het krijgen
van long- en blaaskanker.”
Long- en blaaskanker
Om het antwoord op die vraag te vinden
maakte ze gebruik van de gegevens uit
de EPIC-studie. Aan het begin van de
studie midden jaren negentig, waren de
deelnemers gezond. Er werd toen onder
andere gevraagd wat ze normaal gesproken aten, of ze rookten en wat ze
aan fysieke activiteit deden. Deze mensen werden door de tijd heen gevolgd.
Sommigen kregen kanker of een andere
ziekte, anderen niet. Frederike Büchner
richtte zich op de mensen die long- of
blaaskanker hadden gekregen en keek
of zij meer of minder groente en fruit
hadden gegeten dan de mensen die niet
met deze vormen van kanker geconfronteerd waren. Daarbij keek ze ook
naar de variatie in groente en fruit.
Lager risico
De belangrijkste conclusie: het eten van
veel verschillende groentesoorten en van
veel fruit kan het risico op longkanker
verlagen. Die relatie was het sterkst voor
plaveiselcel longkanker en bij mensen
die aan het begin van de studie rookten.
De positieve relatie geldt alleen voor
longkanker. Er werd geen relatie gevonden tussen de consumptie van groente
en fruit en het risico op blaaskanker.
“In de EPIC-studie werd na bijna negen
jaar bij 1830 mensen de diagnose longkanker vastgesteld”, legt Frederike
Büchner uit. “Uit het eetpatroon van
deze mensen bleek dat zij minder fruit
hadden gegeten dan mensen die geen
longkanker hadden gekregen. De hoeveelheid fruit bleek dus gerelateerd aan
het krijgen van longkanker: hoe meer
fruit, hoe kleiner de kans op deze vorm
van kanker. De hoeveelheid groente
bleek niet van invloed.”
Wat betreft de variatie lagen de kaarten
anders. Daarbij was het juist de variatie
in groente die een beschermende relatie
leek te hebben, terwijl er geen relatie
werd gevonden voor variatie in fruit.
Het onderzoek biedt overigens geen
verklaring voor het feit dat de positieve
effecten alleen voor rokers golden.
“Daar hebben we niet specifiek onderzoek naar gedaan, maar het zou kunnen
dat groente en fruit, bekend om hun anti-oxidante eigenschappen, de oxidante
schade die sigarettenrook in het lichaam
veroorzaakt, onschadelijk maakt.”
Kleine effecten
Overigens gaat het om kleine effecten.
Wat de hoeveelheid fruit betreft: mensen
die veel fruit eten hebben, vergeleken
met mensen die weinig fruit eten, ongeveer een 10% lagere kans op het krijgen
effect
van longkanker. Wat betreft de variatie in
groente geldt: mensen die twee weken
lang uit acht verschillende groentegroepen eten, hebben een 23% lagere kans op
het krijgen van longkanker vergeleken
met mensen die maar uit 0 tot 4 verschillende groepen eten. Dat zijn relatief kleine effecten. Toch kunnen die volgens
Frederike Büchner een grote invloed op
de gezondheid hebben, als je de resultaten
vertaalt naar de hele bevolking. “Bij de
meeste studies gaat het om kleine effecten. Maar al die kleine effecten samen
kunnen in een grote populatie toch tot
aanmerkelijk minder ziekte leiden.”
Een ding is zeker: de aanbeveling ‘eet
gevarieerd’ blijft ook na dit onderzoek
recht overeind. “Aangezien we niet weten
welke stoffen in groente en fruit precies
zorgen voor een beschermende werking
en dit ook weer voor verschillende typen
kanker of andere ziekten anders kan
zijn, is een gevarieerde consumptie van
groente en fruit aan te bevelen, omdat je
daarmee ‘blootgesteld’ wordt aan verschillende bioactieve stoffen die allemaal
aanwezig zijn in groente en fruit”, aldus
de promovenda.
Ten slotte is stoppen met roken de beste
manier om het risico op long- en blaaskanker aanzienlijk te verlagen.
Het onderzoek van Frederike Büchner maakt deel uit van het grootste bevolkings
onderzoek in Europa dat speciaal is opgezet om de relatie tussen voeding en het
ontstaan van kanker te bestuderen. De studie staat bekend als de EPIC-studie:
European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition. Tussen 1991 en 2000
deden meer dan een half miljoen mensen in tien Europese landen eraan mee. Bij de
start van de studie hebben de deelnemers vragenlijsten ingevuld over hun voeding
en andere leefstijlgewoontes. Dat biedt een uniek inkijkje in de leef- en voedings
gewoontes van verschillende culturen en ook in de bijbehorende kankerrisico’s.
23
Puur en
bioactief
shiitake mycelium
concentraat met betaglucaan
Mycelent - een nieuw en bijzonder geconcentreerd betaglucaanconcentraat
Bevordert het natuurlijk afweersysteem
van de lichaamscellen
SHIITAKE
Shiitake, Lentinula edodes, is een eetbare
paddenstoel die van nature voorkomt in China en Japan en daar al eeuwen-lang gegeten
en gewaardeerd wordt.
Wereldwijd worden talloze studies gedaan
naar de werking van shiitake, die binnen de
traditionele Chinese geneeskunde (TCM) al
eeuwenlang als een opmerkelijke paddenstoel beschouwd wordt.
De gezondheidsbevorderende effecten worden toegeschreven aan de polysacchariden,
vooral de betaglucanen. Deze betaglucanen
hebben een regulerende invloed op het immuunsysteem. Eén van de best beschreven
betaglucanen is lentinan.
MYCELIUM EN BIOACTIEF
BETAGLUCAAN
Mycelent bevat betaglucanen uit het mycelium van de shiitake-paddenstoel (Lentinula
edodes). Mycelium is het deel van de padenstoel dat onder de grond groeit.
Dit mycelium wordt gekweekt in een gesloten
en gecontroleerd fermentatieproces, waardoor een puur, bioactief betaglucaanconcentraat ontstaat, vrij van pesticiden en zware
metalen.
De drievoudige helix structuur van de betaglucanen is belangrijk voor de werking. In het
gepatenteerde productieproces van Mycelent
blijft deze structuur zorgvuldig behouden.
STIMULEERT HET
IMMUUNSYSTEEM
Mycelent helpt het natuurlijke afweersysteem
en beschermt daarmee gezonde cellen en
weefsels.
Mycelent is vervaardigd volgens recente wetenschappelijke inzichten.
AANBEVOLEN GEBRUIK:
1 tot 3 ml per dag. Kan makkelijk met vloeistof
ingenomen worden.
Mycelent is puur en volledig wateroplosbaar.
Hierdoor volstaat een lage dagelijkse inname.
Mycelent myceliumconcentraat van shiitake
(Lentinula edodes) bevat 0,1% betaglucanen.
Een verpakking Mycelent bevat 50 ml - goed
voor ca. 6 weken - en kost € 39,95.
Springfield Nutraceuticals, T 0186 626173 E [email protected]
Health through nature, science and innovation
Longontsteking of vitamine C-tekort?
Ontdekker van vitamine C, Albert Szent-Györgyi, merkte het zo’n vijftig jaar geleden al op
toen hem gevraagd werd een voorwoord voor een boek over deze vitamine te schrijven:
“Wanneer je niet voldoende vitaminen hebt en een verkoudheid krijgt en als gevolg daarvan
een longontsteking, dan zal de diagnose niet zijn ‘gebrek aan vitamine C’, maar longontsteking.”
Met andere woorden, een arts zal zelden – zeg maar nooit – een vitamine C-tekort opgeven
als doodsoorzaak, terwijl dat wel degelijk de aanleiding is geweest. Op zich is dit niet erg.
Wat wel erg is, is dat er zelden een relatie wordt gelegd tussen tal van ziekten en vitamine
tekorten. Die zijn er meer dan u denkt.
Als er één land in de wereld wordt geassocieerd met zon, dan is het Saoedi-Arabië. De zon
helpt vitamine D in de huid aanmaken. Wie verwacht in dat land nu een tekort aan deze
vitamine? Maar een onderzoek liet zien dat het merendeel van de vrouwen die het ziekenhuis
bezochten omdat ze langdurig last hadden van lage rugpijn, een vitamine D-gebrek hadden.
Het onderzoek vond in het ziekenhuis plaats omdat de oorzaak van de rugpijn niet achter
haald kon worden. Suppletie met vitamine D hielp 95% van de patiënten van hun kwaal af.
Rijst bij mij de vraag: bij hoeveel mensen in Nederland kan rug- of spierpijn simpel worden
opgelost met vitamine D-suppletie? Of: hoeveel mensen lopen vanwege een marginale
vitamine D-voorziening een verhoogd risico van chronische ziekten als hart- en vaatziekten,
ouderdomsdiabetes, depressie en zelfs bepaalde vormen van kanker? Van geen vitamine
bestaat zóveel onderzoek waaruit blijkt dat het preventief werkt bij tal van ziekten. Maar als
oorzaak wordt een vitamine D-tekort nooit aangemerkt. Toch laat eigen onderzoek, samen
met de Amerikaan dr. William Grant, zien dat wanneer de gemiddelde vitamine D-bloed
spiegel zou worden opgetrokken naar hoge normaalwaarden, de sterfte tengevolge van ver
schillende ziekten in ons land per jaar met 18% zou verminderen, waaronder verschillende
vormen van kanker (J Steroid Biochem Mol Biol 2010; 121:456-8). Hiervoor is een vitamine
D-inname nodig van 2500 tot 4000 IE per dag. De opbrengst: jaarlijks 25.000 sterfgevallen
minder.
Dit fenomeen – de niet-herkende voedingstekorten – brengt veel schade aan waar het om de
volksgezondheid gaat. Het is overigens ook een historisch fenomeen. In de negentiende eeuw
werden als oorzaken van ziekte vooral intoxicatie en infectie gezien. Tot in 1901 de Neder
landers Grijns en Eijkman in Nederlands-Indië ontdekten dat de endemische ziekte beriberi
het gevolg was van het ontbreken van een stofje in de gepolijste rijst die steeds meer mensen
in die tijd nuttigden. De geschiedenis werd nog eens dunnetjes overgedaan in de zuidelijke
staten van Amerika, twee decennia later. De arts en onderzoeker Joseph Goldberger vond
dat grote delen van de bevolking aan de vreselijke ziekte pellagra leden en doodgingen, na de
introductie van maïs en het bijbehorend vitamine B3-tekort. Goldberger heeft hemel en aarde
moeten bewegen om de scepsis van zijn collega’s te overwinnen die tegen beter weten in
– om wat voor reden dan ook – vast bleven houden aan infectieziekte als doodsoorzaak.
De geschiedenis blijft zich herhalen. Szent-Györgyi gaf vijftig jaar geleden al aan dat een
vitamine C-tekort meestal niet herkend wordt. Maar evenzeer vandaag de dag is dit een
fenomeen, dat zich meer dan ooit voordoet. Dit geeft een vrijbrief om de vele ziekten, zeker
de chronische aandoeningen, te behandelen met medicijnen in plaats van met voeding en
voedingssupplementen.
www.ortho.nl
Dr. Gert Schuitemaker
25
Korte berichten
bij langdurige blootstelling aan lage
waarden cadmium dat beginnende kankercellen zeer agressief kunnen worden.
Cadmium ontstaat vaak als bijproduct
bij de ontginning en fabricage van zink,
koper en lood. In sommige kunstmestsoorten zit ook cadmium. Verder zit het
in batterijen, cosmetica en sigarettenrook. Cadmium zit ook in water, grond
en de lucht waardoor ook voeding ermee
besmet kan raken.
Dagelijks twee eetlepels olijfolie verlaagt
het risico op hartkwalen met vijftig
procent. Zo blijkt uit een langdurig onderzoek van de European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition, gehouden onder 41.000 mensen. Olijfolie bevat
gezonde onverzadigde vetten en polyfenolen. Deze stofjes gaan ontstekingen in
het lichaam tegen en verminderen de
kans op bloedpropjes. (Bron: GezondNu)
Verkeerslawaai slecht voor gezondheid
Luchtverontreiniging door verkeer is
slecht voor ons hart, maar verkeerslawaai
ook. Dat zeggen wetenschappers van een
Deens instituut voor kankeronderzoek. Zij
volgden tien jaar lang de gezondheid van
zo’n 57.000 mensen van 50 tot 64 jaar oud.
De deelnemers verstrekten informatie
over onder meer hun woonlocatie, sekse,
opleidingsniveau, leefstijl, voedingsgewoonten en lichaamsbeweging. Ook de
26
vervalt dit keer het gebruikelijke
Onze excuses hiervoor!
Eet je hart gezond
Steenvruchten als perziken en nectarines
bevatten stofjes die mogelijk diabetes en
hart- en vaatziekten kunnen voorkomen.
Dit melden onderzoekers van Texas AgriLife Research. Het fruit lijkt de vorming
van slechte LDL-cholesterol te verminderen, verantwoordelijk voor het ontstaan
van vaatziektes.
Behalve steenvruchten is ook olijfolie een
goed wapen tegen hart- en vaatziekten.
Door een technische storing
kruiswoordraadsel.
Cadmium kwaadaardige stof
Uit een Amerikaanse studie blijkt dat
chronisch blootstelling aan lage hoeveelheden van het zware metaal cadmium de
kans op een agressieve borstkanker duidelijk doet vergroten. Eerdere studies
hebben al laten zien dat een tijdelijke
blootstelling aan hoge waarden cadmium
het endocriene systeem in het lichaam
verstoren. Het endocriene systeem bestaat uit een aantal klieren die hormonen
in het lichaam afscheiden. Nu blijkt ook
Geen kruiswoordraadsel
hoeveelheid verkeerslawaai waar aan zij
werden blootgesteld, werd meegenomen
in het onderzoek. Onafhankelijk van andere risicofactoren bleek het risico op een
hartaanval toe te nemen met 1,12 procent
per 10 decibel extra verkeerslawaai. Een
exacte oorzaak voor dit verband konden
de onderzoekers nog niet benoemen,
maar stress en slapeloosheid spelen
waarschijnlijk een rol. (Bron: GezondNu)
De redactie
Meditatie ontspant echt
Meditatie kan al binnen acht weken
leiden tot structurele veranderingen in
het menselijk brein. Dat hebben Amerikaanse wetenschappers aangetoond.
Als mensen gedurende acht weken
ongeveer 30 minuten per dag mediteren,
ontstaat er meer grijze hersenmassa in
de hippocampus. Dat is een hersengebied dat wordt geassocieerd met geheugen en leervermogen. De dichtheid van
de amygdala neemt juist af door meditatie. De amygdala is te vergelijken met
een alarmsysteem. Als gevolg van de
verandering in dit orgaan ervaren mensen mogelijk minder angst en stress, zo
meldt het tijdschrift Scientific American.
Psychologische voordelen “Hoewel het beoefenen van meditatie
al heel lang geassocieerd wordt met
een gevoel van rust en lichamelijke ontspanning, claimen beoefenaars ook vaak
dat ze cognitieve en psychologische
voordelen ervaren”, verklaart hoofd
onderzoekster Sara Lazar van Massachussets General Hospital op WorldScience.net.
“Deze studie demonstreert dat veranderingen in breinstructuur sommige van
die ervaringen kunnen verklaren en dat
mensen zich door meditatie mogelijk
niet alleen beter voelen, omdat ze zich
ontspannen.”
De wetenschappers kwamen tot hun
bevindingen door zestien proefpersonen een programma voor te schrijven,
waarbij ze acht weken lang elke dag
30 minuten moesten mediteren. Tijdens
de meditatie moesten de deelnemers
zich met name concentreren op hun
geestelijke gevoelens en lichamelijke
sensaties. Voor en na het meditatie
programma werden er hersenscans
van de proefpersonen gemaakt.
De scans wezen uit dat de dichtheid
van de grijze massa in hun hippocampus was toegenomen. In hun amygdala
werd juist minder grijze massa gemeten.
“Het is fascinerend om te zien dat we
ons brein en ons welzijn kunnen veranderen door meditatie te beoefenen”,
aldus onderzoekster Britta Hölzel.
(Bron: Nu)
Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuurlijke kankerpreventie en Ondersteunende
therapieën. Het verschijnt tien keer per
jaar en wordt gratis aan de leden van de
vereniging beschikbaar gesteld.
Verantwoording
De redactie van Uitzicht en het bestuur
van MMV brengen de inhoud ter kennis en
beoordeling; zij aanvaarden geen verantwoordelijkheid voor de toepassing ervan.
Overname van artikelen door derden is
uitsluitend toegestaan met schriftelijke
toestemming vooraf. Redactie en bestuur
behouden zich het recht voor zonder opgave
van redenen teksten, advertenties en te
beantwoorden vragen te weigeren.
Eindredactie
Cor van Groningen
Medewerkers aan dit nummer:
Drs. Bob Hornstra, arts
Riëtte Janssen
Jan van Klinken
Arjan van Laar
Hans Nieuwstad
Petra Pronk
Dr. Gert Schuitemaker
Dr. Hans Stoop
Kopij volgend nummer:
Magazine 7/2012
vóór 4 augustus 2012
In driekwart van de huishoudens is een
homeopathisch geneesmiddel aanwezig.
Uit onderzoek van Synovate blijkt dat
20 procent van de Nederlanders een
duidelijke voorkeur heeft voor het gebruik van homeopathische geneesmiddelen als zij last hebben van eenvoudige
gezondheidsklachten waarvoor doktersbezoek niet nodig is. Slechts 24 procent
van de bevolking gelooft (helemaal)
niet in homeopathie. De Koninklijke
Vereniging Homeopathie Nederland
wijst erop dat voor zelfzorgproducten
die de consument op eigen gezag zonder
recept aanschaft, het essentieel is dat
op de verpakking te zien is waar het geneesmiddel voor gebruikt kan worden.
Als op homeopathische geneesmiddelen
niet staat waarvoor het toegepast kan
worden, zullen deze producten niet
gekocht worden met als gevolg dat
ze uiteindelijk uit de schappen zullen
verdwijnen, zo vreest de vereniging.
geen culinaire hoogstandjes te zijn.
Alles waarmee anderen hun voordeel
mee kunnen doen of een dienst wordt
bewezen, is welkom!
Let op: de termijn sluit op 7 augustus a.s.!
Inzenden naar: MMV, Postbus 508,
2400 AM Alphen ad Rijn of per e-mail:
[email protected].
Bij voorbaat hartelijk dank voor uw
medewerking!
‘Immuunsysteem versterkende voeding’
Workshop in Beekbergen op zaterdag 4 augustus
c o l o f o n
E-mail: [email protected]
Dat is het gevolg van het besluit van
minister Schippers van Volksgezondheid
dat op verpakkingen en in bijsluiters van
homeopathische geneesmiddelen niet
meer vermeld mag worden waarvoor ze
gebruikt kunnen worden. Zonder deze
informatie wordt het voor de consument
moeilijk om een geschikt product te
kiezen. Gebruikers en leveranciers van
homeopathische geneesmiddelen hebben
bij de Tweede Kamer de noodklok geluid.
De maatregel is 1 juli ingevoerd.
Veel MMV-leden hebben in de loop der
jaren binnen de voorschriften van de
Moerman-voedingswijze eigen recepten
ontwikkeld, zo blijkt iedere keer weer.
Graag wil het centraal bureau van de
vereniging deze recepten verzamelen
met het oog op nieuwe uitgaven. Vandaar het vriendelijke (en ook wel een
beetje klemmende) verzoek om uw
recepten in te sturen. Dat hoeven echt
Redactieadres
Redactie Uitzicht
Hof van Azuur 30
2614 TB Delft
Uitzicht op internet
www.moermanvereniging.nl
Bekende homeopathische zelfzorggeneesmiddelen, zoals Nisyleen, Cinuforce, Oscillococcinum en Spiroflor
SRL gelei, dreigen uit de schappen
van de apotheken en drogisterijen
te verdwijnen.
Recepten gevraagd!
Redactiecommissie
Truus Hartsink
Dr. Hans Stoop
Cor van Groningen
Inschrijving
Uitzicht ISSN 0169-9938
Homeopathie dreigt uit schappen te verdwijnen
Homeopathische geneesmiddelen zijn
populair in Nederland. Er worden jaarlijks 4,5 miljoen verpakkingen verkocht.
Fotografie
Stef Breukel e.a.
Advertenties
Advertentiemogelijkheden
en tarieven kunnen worden
aangevraagd bij:
J.P.H. Geraats
Louis Regoutstraat 36
6006 LL Weert
Telefoon (0495) 53 22 20
Korte berichten
Op zaterdag 4 augustus 2012 wil Klazien van der Toorren-Deutekom (MMV
kookdocente en ambassadeur) bij Marry’s Bloemen- en Kruidenhuis in Beekbergen (Engeland 25, 7361 CS Beekbergen, telefoon 055 506 13 91) een workshop
houden. Het thema: ‘Immuunsysteem versterkende oorspronkelijke voeding.’
Om 10.00 uur wordt gestart met koffie of thee met iets lekkers erbij. Naast een
lezing over dit thema die wordt verzorgd door Marry Foelkel, zal Klazien een aantal
door haar bereide producten presenteren die de lezing ondersteunen. Ook gaan
de deelnemers zelf een aantal producten maken. Zij kunnen een toelichting en de
recepten mee naar huis nemen.
De kosten bedragen € 20,-. Wie aan deze interessante workshop wil deelnemen wordt
verzocht dit bedrag vóór 27 juli 2012 op ING (giro)rekening 5403314 t.n.v. Klazien
van der Toorren-Deutekom. Per workshop is er plaats voor maximaal 15 deelnemers.
Bij royale belangstelling kan in overleg een andere datum gepland worden.
Voor informatie en/of opgave (graag met naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres): Klazien van der Toorren-Deutekom, Meinsstraat 110, 3862 AE Nijkerk (Gld),
telefoon (06) 10 12 84 08 of (033) 844 29 95 (beide met voicemail).
E-mail: [email protected] .
27
Advertentie
Postbus 16035
2500 BA Den Haag
Telefoon 070-3010701
Fax 070-3010707
De Roode Roos B.V.
Magazijn voor orthomoleculaire voeding
Deze keer een andere selectie van
producten, welke door “De Roode Roos
B.V.” geleverd kunnen worden.
Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime
assortiment, van meer dan 3500 producten
en 80 leveranciers.
Bestellen bij De Roode Roos B.V.
Alle producten worden in principe geleverd
met een korting van max. 25% ten opzichte
van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u
gebruik maken van de lijst die hiernaast is
afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een
fotokopie maken. Onze volledige catalogus
is op aanvraag verkrijgbaar.
Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze
postbus sturen. Vervolgens laten wij de
bestelling door TNT-Post bij u thuis
bezorgen.
Ook kunt u ons gratis naamnummer
0800-ROODEROOS (0800-7663376)
gebruiken.
Internetgebruikers kunnen een e-mail
versturen naar [email protected] of
direct bestellen via onze webwinkel op
www.derooderoos.com
Vanaf nu biedt De Roode Roos u de
mogelijkheid uw bestellingen te betalen via
doorlopende machtiging voor automatische
incasso.
Een machtigingskaart hiervoor kunt u
opvragen via onze website:
www.derooderoos.com/machtigen
Nr
Fabrikant
Leden
205 Multi vit.& mineralen (240 tab)
Plantina
€ 98,75
€ 74,06
268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)
Pharma Nord
€ 46,50
€ 34,87
547 BioSil (30 ml)
Bio Minerals
€ 30,50
€ 22,88
586 MaxEPA (100 softgels)
Cardio Vasc. Res.
€ 37,00
€ 27,75
1388 MultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)
Alfytal
€ 20,75
€ 18,68
2308 DHA 250 (120 caps)
Now Foods
€ 38,25
€ 28,69
2836 MetaRelax (90 tab)
Metagenics
€ 23,99
€ 17,99
2999 Eye Q 500 mg (210 caps)
Springfield
€ 36,95
€ 27,71
3273 Lignan Flax Oil Complex (473 ml)
Barlean's
€ 19,95
€ 14,96
3402 Optimal Prenatal DHA Formula (60 softgel Minami Nutrition
€ 28,50
€ 21,38
3492 Bio Bran MGN3 250 mg (50 tab)
Medpro
€ 65,00
€ 58,50
3588 Symbioflor 1 (50 ml)
Energetica Nat.
€ 13,60
€ 10,88
3654 Prostaatformule (60 tab)
Best Choice
€ 11,50
€ 8,63
3924 MagAsorb 150 mg (Magnesium als Citraat Lamberts
€ 12,20
€ 9,15
4084 Women's Mood (30 caps)
Care For Women
€ 19,95
€ 14,96
4105 Levertraan Forte (60 softgels)
Bonusan
€ 9,00
€ 6,75
4126 Coriolus Versicolor-extract 750 mg (90 cap AOV
€ 31,70
€ 23,78
4398 Active Biodream (800 gram)
Biodream
€ 45,00
€ 36,00
4456 Spirulina (180 tab)
Marcus Rohrer
€ 13,32
€ 11,32
4617 Solidago Complex Tinctuur (50 ml)
Zonnegoud
€ 11,59
€ 8,69
4630 Co Enzyme Q10 with MCT (60 vcaps)
Viridian
€ 37,25
€ 29,80
4646 Super Greens (220 gram)
VitaKruid
€ 46,70
€ 39,70
4754 Bio Nutriënt l-Tryptofaan (60 vcaps)
CellCare
€ 21,90
€ 17,52
5400 Vitamine D3 15 mcg (90 softgel)
Bonusan
€ 11,00
€ 8,25
5696 Luchtweg Formule (60 vcaps)
VitOrtho
€ 19,95
€ 14,96
5861 Delima Feminin (10 ovula)
Pekana
€ 14,90
€ 11,18
5878 Glucosamine Summum (120 tab)
Supplemed
€ 35,90
€ 26,92
6096 CalAsorb (180 tab)
Lamberts
€ 27,50
€ 20,62
6097 Salvestrol Prostaat (60 caps)
Vitals
€ 39,95
€ 29,96
6213 Elke Dag (90 tab)
Vitals
€ 49,95
€ 37,46
6599 True Superfood (400 gram)
Vitals
€ 65,00
€ 48,75
Prijswijzigingen voorbehouden
Vermeld hier uw
adresgegevens:
Uw naam: (Dhr/Mevr):
Lidmaatschap nr.:
Adres:
Geboortedatum:
Postcode & Woonpl.:
E-Mailadres:
Telefoonnummer:
(evt.) voorschrift van:
28
Normaal
Boekenlijst
01. Dr. Moerman, een weg tot genezing,
C. van Groningen en A. Ronhaar
02.U kunt meer dan u denkt, aanvullende maatregelen om
kanker te helpen voorkomen en genezen, Hans Moolenburgh sr. 09. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman
10. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel
17. A solution to the Cancer Problem
24. Kookboek, Lia v.d. Geest en Lydia Sleutel
28. De actuele voedingstabel, wat zit waar in?
29. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van
de Moermantherapie
37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker
Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie:
www.gezondeboeken.nl
41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen
42. De helende factor, Bob Th. Hornstra
44. Voed je goed, voel je goed, Monique van den Assum
45. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam
Deze boeken kunt u bestellen
bij de Moermanvereniging.
Wilt u één of meerdere boeken
toegestuurd krijgen, vul dan
duidelijk een girokaart in met
het juiste bedrag en de titels
van de gewenste boeken.
Geen geld opsturen!
Het gironummer waarop u
kunt bestellen is: 355.999 t.n.v.
De Moermanvereniging
Postbus 508
2400 AM Alphen aan den Rijn.
De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland.
Daarbuiten wordt € 3,50 extra
berekend.
Koopt u onze verrassingstas! Met in ieder geval de complete jaaruitgave
van Uitzicht 2011. Leuke hebbedingetjes en heel veel informatie!
Een gezond en prachtig cadeau om weg te geven.
€ 11,30
€ 25,00
€ 6,80
€ 6,80
€ 7,95
€ 7,95
€ 9,50
€ 20,40
€ 12,50
€ 12,75
€ 16,50
€ 4,95
€ 6,95
€ 15,00
Advertenties
Gezond leven
Gezond blijven
10%
kort
i
Rood ng bij de
e Ro
os
Een leven lang vitaal!
Squalene is een bijzondere stof die
zowel in het menselijk lichaam als in de
natuur wordt aangemaakt. Het behoort
tot een speciale groep antioxidanten,
de
zogenaamde
isoprenoïden
en
Versnelt herstel
Toename
energie, vitaliteit
en uithoudingsvermogen
Beschermt tegen
vroegtijdige
veroudering van
de huid
Beschermt tijdens
chemotherapie en
bestraling
Beschermt cellen
en weefsels
wordt uit de levertraan van de diepzee
dogfish verkregen. Squalene heeft het
vermogen om zuurstof toe te voegen aan
de menselijke cel. Hierdoor beschermt
het de cellen waardoor het lichaam
wordt behoed voor de ziekmakende
moleculen. Issho Genki® Squalene iP6
is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver
voedingssupplement dat uw lichaam
weer in balans brengt.
Fyto-Life
van Hogendorpplein 28
5051 SR Goirle
T: +31 (0) 13 534 6437
F: +31 (0) 13 530 2247
E: [email protected]
W: www.fyto-life.nl
www.isshogenki.com
29
algemene informatie
De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te
behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid
te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.
Bestuur
Vriendelijk verzoek alle post bestemd
Administratie/
algemene informatie
Informatie lezingen
en kooklessen
voor het bestuur te zenden aan:
De administratie van de vereniging
Schriftelijke vragen naar:
Postbus 508
wordt gevoerd door de heer
Postbus 508
2400 AM Alphen aan den Rijn
Wim Kuling.
2400 AM Alphen aan den Rijn
Voorzitter:
Centraal Bureau:
Dave Schut
Postbus 508
Eefde
2400 AM Alphen aan den Rijn
Postzegel insluiten.
Klachten van patiënten
Telefoon: (0172) 49 79 44 (werkdagen
Secretaris:
tussen 09.00 uur en 13.00 uur)
Johan Klumpenaar
Fax: (0172) 47 06 44
President Wilsonlaan 33
E-mail: [email protected]
4334 GB Middelburg
Telefoon: (0118) 63 59 89
E-mail: [email protected]
Penningmeester:
Nico Sleeuwenhoek
De Eendracht 20
2614 LX Delft
Telefoon (015) 2562921
E-mail:
[email protected]
Marketing:
Sietze Blom
Buitenom 1
8314 AM Bant
Telefoon: (0527) 26 18 25
E-mail: [email protected]
Interne contacten:
Jan Bor
Schoolstraat 1
4221 LR Hoogblokland
Telefoon: (0183) 56 36 28
E-mail: [email protected]
Jan Meijerink
De Bese 2
7722 PD Dalfsen
Aanmelding nieuwe leden
Schriftelijk bij het Centraal Bureau
of via de website.
Lidmaatschap
(automatische incasso), € 29,- per
kalenderjaar (acceptkaart).
Voor Belgische leden minimaal
€ 37,- (accept € 42,-) op rekening
ING bank 335-0078672-51 t.n.v.
Moermanvereniging.
Voor de overige leden in Europa
€ 37,- (accept € 42,-), buiten Europa
€ 42,- (accept € 47,-). Een kleine
‘overbetaling’ op de minimumcontributie wordt zeer op prijs gesteld.
Contributie giro 42.39.229 t.n.v.
Moermanvereniging te Alphen aan
den Rijn. Opzegging lidmaatschap:
vóór 1 december van het lopende
jaar. Administratiekosten: € 3,50
wanneer een herinnering gestuurd
moet worden.
E-mail: [email protected]
worden à € 5,25 per exemplaar.
Dit kan schriftelijk of telefonisch bij
het Centraal Bureau.
Hans Stoop
Internet
4611 KS Bergen op Zoom
Telefoon: (0164) 25 04 61
www.moermanvereniging.nl
E-mail: [email protected]
E-mail: [email protected]
Adviseurs:
Cor van Groningen
Bob Hornstra
Piet Sijpersma
Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam
Advertenties Uitzicht
Groot Vijverdal 21
6822 MB Arnhem
Telefoon: 06 44386268
Zeeland/West-Brabant
Dhr. H. Stoop
Coehoornstraat 40
4611 KS Bergen op Zoom
Telefoon: (0164) 25 04 61
Den Haag
Mevr. R. Rosier
Gerrit van de Veenlaan 216
2552 WN Den Haag
aangevraagd bij:
Telefoon: (070) 391 02 79
J.P.H. Geraats
Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert
Friesland
Telefoon: (0495) 53 22 20
Mevr. T. Meesters
E-mail: [email protected]
Singel 7
8771 SV Nijland
Stichting Steunfonds
Amnestie
Telefoon: (0515) 56 98 13
Groningen/Drenthe
Giro 3290997 t.n.v. de Stichting
Mevr. H. Prins
Steunfonds Amnestie, Reijerskoop
Schout Poelmanweg 32
291, 2771 BL Boskoop of via ING
9617 BX Harkstede
bank, rekeningnummer 67.20.27.240
Telefoon: (050) 404 22 46
t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie
in Boskoop.
Limburg
Bovenstaande rekeningnummers van
De heer J.H.P. Peters
Stichting Steunfonds uitsluitend te
Oude Heerweg 145
gebruiken voor giften.
5941 EK Velden
De stichting Steunfonds Amnestie is
Telefoon: (077) 472 14 53
door de Belastingdienst erkend als
E-mail: [email protected]
algemeen nut beogende instelling
(ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen-
Noord-Holland Noord
king aan deze stichting is aftrekbaar
Vacature
van de inkomstenbelasting (binnen
de daarvoor geldende regels).
Overijssel
Dhr. G.J.W. Tretmans
Legaten
Wie het Steunfonds testamentair wil
gedenken, wordt aanbevolen gebruik
te maken van de volgende formulering:
‘Ik legateer aan de Stichting Steunfonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld)
de som van €……… vrij van rechten en
kosten’.
Regio-secretariaten
Patiëntenvoorlichting
Mevrouw R. van Elk
Advertentietarieven kunnen worden
Losse nummers Uitzicht
Losse nummers kunnen (na)besteld
Coehoornstraat 40
federatie Additieve Geneeskunde)
Nieuwe leden: € 25,- per kalenderjaar
Telefoon (0529) 42 71 45
Wetenschap en artsencontact:
Stichting Klachtrecht AAG (Artsen-
Gelderland
Amsterdam en Wijde Omgeving
Telefoon: 088-2424240 (Infolijn)
Mevr. T. Visser
Of voor algemene informatie over de
Quellijnstraat 128
vereniging: (0172) 49 79 44
1073 XL Amsterdam
Tuinvaas 16
7609 ZT Almelo
Telefoon: (0546) 56 94 11
Rotterdam
Dhr. M. Ouwehand
Statenweg 405
3039 HP Rotterdam
Telefoon: (010) 467 78 64
Mobiel: 06 23234874
Rijnmond/Westland
Vacature
Telefoon: (020) 675 41 50
(Zie ook colofon pagina 27)
30
Activiteitenkalender
21 september – Wassenaar
Rondleiding door Beeldentuin Caldic Collectie
Plaats:Dennenlaan 9, 2244 AK Wassenaar,
Beeldentuin Caldic Collectie van kunst
verzamelaar Van Caldenborgh
Datum:21 september
Kosten:geen; programma (inclusief drankjes)
wordt aangeboden door de familie Van
Caldenborgh
Verzamelen:Om 15.00 uur tussen poort en toegangshek
Aanmelden:[email protected] of 070-3280480
(voor 10 uur of na 17 uur). Graag naam
en adres opgeven. Max. 20 personen.
Toekenning op volgorde van aanmelden.
www.vitortho.nl
NIEUW!
BIOLOGISCH ACTIEF
De nieuwe producten van VitOrtho zijn met de grootste zorg
vervaardigd. Hierbij wordt rekening gehouden met mens en
natuur. Alle producten zijn zeer goed opneembaar door het
lichaam.
De rondleiding duurt 2 uur en gaat over bosachtig
terrein en onverharde paden. Daarom is de wandeling
niet geschikt voor mensen die minder goed ter been
zijn. Rolstoelen niet toegestaan. Het maken van foto’s
is verboden.
Enthousiaste mensen gevraagd
De MMV-afdeling Den Haag vraagt twee enthousiaste mensen die het bestuur willen versterken en
verjongen. De afdeling vergadert 4 keer per jaar en
organiseert jaarlijks vier activiteiten, zoals lezingen,
wandelingen e.d.
Interesse? Stuur dan een e-mail naar atjongebreur@
planet.nl, of bel 070-3280480 (graag voor 10 uur of
na 17 uur).
Topkwaliteit voedingssupplementen met een gezonde prijs
In het volgende nummer van Uitzicht
• Magnesium aanrader bij migraine
• Het antikankerdieet van oncoloog David
Khayat
• Bij energietherapie moet patiënt zelf zijn
weg zoeken
31

Prostaatproblemen: veel natuurproducten hebben gunstig

Related documents

Products

Support

Prostaatproblemen: veel natuurproducten hebben gunstig

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib