Didactische verantwoording

Wat gebeurt
er vandaag?
De Dag Vandaag is het middel om actualiteit en betekenisvol onderwijs, passend bij de
behoeften en interesses van de leerling, met een handomdraai in de klas te krijgen.
Met De Dag Vandaag kunnen leerlingen en leerkrachten de schooldag beginnen met de nieuwste
ontwikkelingen in de samenleving. De onderwerpen die aan de orde komen zijn actueel en hebben
altijd een relatie met de kerndoelen vanuit geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappij
(oriëntatie op jezelf en de ander), taal en lezen, rekenen. Naast iedere dag drie nieuwe items,
zijn er ook dossiers te vinden op De Dag Vandaag. Deze dossiers gaan over diverse onderwerpen,
zoals kunst, cultuur, film en geschiedenis. Daarnaast zijn de dossiers terug te vinden met
achtergrondinformatie of duiding van actuele onderwerpen. De inhouden zorgen voor een
verdieping en verbreding van het kennisniveau van de leerlingen.
Visie en missie van De Dag Vandaag
De Dag Vandaag geeft leerlingen en leerkrachten iedere dag een cadeautje, in de vorm van leuke,
informatieve en inspirerende berichtjes. Berichtjes waar de leerlingen wat van opsteken, waar ze
om moeten lachen, waardoor ze de wereld beter begrijpen of waardoor ze gaan nadenken over
de maatschappij en over zichzelf. Een grappig filmpje brengt een vrolijke, positieve sfeer in de klas.
Een berichtje met een vraag aan de klas zorgt ervoor dat de leerkracht met de leerlingen in
gesprek kan gaan. Een berichtje met onderwerpen als pesten of klimaat stelt maatschappelijk
belangrijke thema’s in de klas aan de orde.
Essentieel is dat we leerlingen niet bang maken. Ieder bericht moet een positieve afsluiting
hebben. Alle berichten moeten aansluiten bij de belevingswereld van leerlingen. Bij de selectie
van berichten speelt ook het educatieve aspect een belangrijke rol. Het liefst geeft De Dag Vandaag
de leerkracht de mogelijkheid om bij ieder berichtje een les te verzinnen. Zo kan een artikel
over flessenpost aanleiding zijn voor een les over aardrijkskunde. Een bericht dat betrekking
heeft op mediawijsheid kan leerlingen waarschuwen of informeren. Een bericht over de ontdekking
van een piramide in Egypte kan aanleiding zijn voor een kind om een werkstuk over dit onderwerp
te maken. En een bericht over techniek of onderzoek laat het belang zien van wetenschap.
Ook dierennieuws speelt een belangrijke rol in De Dag Vandaag. Het kan aanleiding geven tot
een les in biologie, maar is vooral gericht op de emotionele belevingswereld van leerlingen.
De Dag Vandaag volgt de actualiteit, daarom wordt de definitieve keuze voor berichten pas in de
avond gemaakt en krijgt de klas in de ochtend leuke, nieuwe informatie in de vorm van berichtjes
in De Dag Vandaag. Regelmatig komen er zware zaken in het nieuws, zoals terroristische aanslagen
of oorlog. Deze berichten worden in De Dag Vandaag alleen behandeld wanneer het nieuws heel
dicht bij de leefwereld van de leerlingen komt of als het een lange nasleep zal hebben in ons land.
De educatieve waarde van dit soort berichten is niet groot en leerlingen kunnen er angstig door
worden, wat niet prettig is aan het begin van de schooldag. Het dwingt de leerkracht om er
aandacht aan te besteden, en als daar geen tijd voor is, kan het bericht gedurende de rest van
de schooldag een negatieve invloed hebben op het leerproces van de leerling.
De Dag Vandaag • Didactische verantwoording
Iedere dag streven we naar een evenwicht tussen de berichten. Dat evenwicht bestaat uit
deze drie zaken:
• iets actueels uit Nederland;
• iets interessants;
• een filmpje.
Het evenwicht ligt voor de onderbouw anders dan voor de bovenbouw. Bij de onderbouw is het
nieuws iets minder serieus en zwaar. Het is extra belangrijk om te zorgen dat deze leerlingen
niet bezorgd of angstig worden. Het ‘interessante’ item kan, naast onderwerpen uit de wetenschap,
techniek, natuur of buitenland, ook de vorm hebben van een raadsel of een advertorial. Een raadsel
geeft de leerlingen de mogelijkheid om, ieder voor zich, na te denken over het antwoord. In de
meeste gevallen is er geen pen en papier voor nodig. Ook kunnen leerlingen elkaar helpen.
Het raadsel is zo goed mogelijk afgestemd op het gemiddelde niveau van de leerlingen. In een
advertorial wordt lesmateriaal van Young Crowds of acties van partners van Young Crowds onder
de aandacht gebracht. Deze berichten moeten een educatieve insteek hebben en worden
vooraf inhoudelijk doorgesproken door de redactie van De Dag Vandaag.
Gebruikmaken van de verschillende leerstijlen
Ieder kind leert anders (o.a. Kaldeway, 2007). Als een kind een duurzame gedrags- of kennisverandering laat zien of merken, is er sprake van leren. Om het optimale leerresultaat te bereiken
zal, waar mogelijk, aangesloten moeten worden bij de leerstijl van het kind. Er zijn kinderen die
leren door beslissingen te nemen. Een stappenplan wordt vaak door hen ingezet om tot de
oplossing te komen. Er zijn ook leerlingen die leren door te doen, te experimenteren en te ervaren.
Op deze wijze maken zij zich de stof eigen. Andere leerlingen kijken vooral hoe anderen een
probleem aanpakken en oplossen. Ten slotte zijn er ook leerlingen die graag denken. Denken in
mogelijkheden, creatief zijn met oplossingen. Achtergrondkennis is voor hen belangrijk.
Rol van de leerkracht
In het boek Meer dan onderwij s (Alkema e.a., 2006) worden vijf kenmerken genoemd waarin de
gedachtegang van leerkrachten aan kennis- en vaardigheidsontwikkeling wordt gekoppeld.
Deze wezenskenmerken zijn altijd in ontwikkeling. De kenmerken zijn dat de leerkracht scheppend
bezig is, zijn eigen keuzes maakt, verantwoordelijk is voor wat hij zegt en doet, betekenis geeft
aan de wereld om zich heen en zin zoekt en geeft aan het bestaan. Leerkrachten hebben als taak
leerlingen te helpen zelf richting te zoeken en te vinden. Er zal een omgeving moeten worden
gerealiseerd waarin kinderen zich optimaal kunnen ontwikkelen, waar vrijheid om tot eigen
keuzes te komen gewaarborgd wordt, waar creativiteit ontwikkeld wordt, betekenissen gegeven
worden en waar tijd en ruimte is voor zingevingsvragen. Deze zingevingsvragen zorgen ervoor
dat kinderen leren ‘meeloper’ of ‘dwarsligger’ te worden.
De Dag Vandaag • Didactische verantwoording
Leerpiramide van Bales
De leerpiramide van Bales laat een aantal invalshoeken zien.
Niet alleen wordt uitgelegd welke handeling het beste is in het
lesgeven, ook is meegenomen hoe deze handeling wordt ontvangen
door de leerling en door de groep. De gedachte dat leerlingen het
beste leren van wat ze uitleggen aan anderen is spannend,
omdat dit haaks staat op hoe er doorgaans wordt lesgegeven:
de leerkracht legt uit, de leerling luistert. Het geeft ook
onderbouwing aan het verhaal van Jensen (2012), waarin
wordt ingegaan op de didactische principes die als uitgangspunt moeten dienen voor didactisch handelen.
We leren...
10% van waar
we naar luisteren
20% van
wat we lezen
30% van wat we
zien en horen
50% van wat zien,
horen en nadoen
70% van waar we over
gediscuseerd hebben
80% van wat we zelf ervaren hebben
95% van wat we uitleggen aan anderen
De leerpiramide van Bales
Jensen en de essentie van krachtig leren
Jensen gaat uit van het neurologische proces van leren. Simpel leren versus complex leren.
Dat laatste, het summum van onderwijs, is logischerwijs moeilijker. Immers: benodigde
leerinhouden moeten worden geoefend, bewerkt en ingepast. Voorbeelden van complex leren
zijn: het begrip van hoeveelheden, in kaart brengen van overeenkomsten en verschillen tussen
twee hoofdpersonen uit een verhaal, tegelijk van verschillende media gebruikmaken, een tekst
vertalen en direct samenvatten. In het boek Krachtig onderwijzen (2012) vat Jensen zijn gedachten
samen in zeven principes. Deze principes gelden voor de leerlingen en de leerkracht.
•
•
•
•
•
•
Principe 1: Leerlingen moeten emotioneel en fysiek betrokken kunnen zijn om zich leerstof
eigen te maken. Om deze trek in leren goed te bedienen, moet worden voldaan aan veiligheid,
belang (leerlingen moeten het leren zelf belangrijk vinden), verbondenheid (positieve relaties
met medeleerlingen en leerkracht werken stressverlagend), oplettendheid (leerlingen moeten
hun aandacht focussen) en hoop (positieve gevoelens leiden tot meer (zelf)vertrouwen).
Principe 2: Om het leren (resultaat en proces) te optimaliseren, is feedback en correctie
nodig. Positieve feedback geeft een goed gevoel, en negatieve feedback in de vorm van
correctie helpt leerlingen een stap te zetten in hun ontwikkeling. Veiligheid (zie principe 1)
is dan wel een vereiste.
Principe 3: Jensen gebruikt voor dit principe het begrip input-outputratio 49:51. Het geeft
aan dat er meer output van de leerling moet zijn dan input van de leerkracht of de tekst.
Er zal meer tijd moeten zijn voor de verwerking door de leerling dan voor instructie en
uitleg van de leerkracht.
Principe 4: Verdiepen is niet hetzelfde als oefenen en herhalen. Leerlingen verdiepen hun
kennis doordat ze de leerstof analyseren, vragen bedenken, zoeken naar toepassingsmogelijkheden en de inhoud bijvoorbeeld visualiseren door middel van schema’s of modellen. Er ontstaat
dieper inzicht en de informatie wordt beter onthouden.
Principe 5: Informatie wordt nooit na één keer, in zijn geheel en gericht op de essentie,
onthouden. Leerlingen ontwikkelen begrip door de informatie met de eigen woorden
samen te vatten (bijvoorbeeld door een mindmap, samenvatting of modellen te maken).
Herhaling laat de hersenen weten dat de nieuwe leerstof de moeite waard is te onthouden.
Principe 6: Samenhang in de leerstof is essentieel voor complex leren. De lesstof zal niet
alleen duidelijk moeten zijn, maar ook betekenisvol. Op deze manier kunnen bijvoorbeeld
verbanden gezien worden.
De Dag Vandaag • Didactische verantwoording
•
Principe 7: De omgeving is van invloed op het brein. De sociale en fysieke omgeving zal
haar invloed hebben op het leren en de ontwikkeling. Waar de leerling opgroeit, hoe hij
zich ontwikkelt, en stressfactoren spelen een rol. Leerkrachten zullen respect moeten
hebben voor de ontwikkeling en de invloed die de omgeving heeft op het karakter van
de leerling.
Verwerken van 21e-eeuwse vaardigheden
21e-eeuwse vaardigheden spelen in het onderwijs steeds vaker een grote rol. De betreffende
vaardigheden (o.a. Windesheim, 2015) zijn bijvoorbeeld:
• Creativiteit: het bedenken van nieuwe ideeën en deze kunnen uitwerken en analyseren;
• Kritisch denken: het kunnen formuleren van een eigen, onderbouwde visie of mening;
• Probleemoplossingsvaardigheden: het erkennen en herkennen van een probleem en het
tot een plan kunnen komen om het probleem op te lossen;
• Communiceren: het efficiënt en effectief kunnen overbrengen en ontvangen van de boodschap;
• Samenwerken: het gezamenlijk realiseren van een doel en anderen daarbij kunnen aanvullen
en ondersteunen;
• Digitale geletterdheid: het effectief, efficiënt en verantwoord gebruiken van ICT;
• Sociale en culturele vaardigheden: het effectief kunnen leren en werken met mensen met
verschillende etnische, culturele en sociale achtergronden;
• Zelfregulering: het kunnen realiseren van doelgericht en passend gedrag.
Deze vaardigheden komen in De Dag Vandaag op verschillende manieren aan bod.
Werkwijze van De Dag Vandaag
“Leerlingen en leerkrachten krijgen met De Dag Vandaag het startsein dat de schooldag gaat
beginnen.” Deze zin wordt gebruikt om de opening van de werkwijze van De Dag Vandaag te
beschrijven. De volgende opmerkingen zijn te maken:
•
•
•
•
•
•
Er wordt een onderverdeling gemaakt in materialen voor leerlingen in de groepen 3/4/5 en
de groepen 6/7/8. Daarmee kan De Dag Vandaag gebruikt worden in enkelvoudige en
combinatiegroepen.
Iedere dag zijn er drie nieuwe items voor beide doelgroepen terug te vinden.
De onderwerpen hebben altijd een relatie met de kerndoelen vanuit geschiedenis, aardrijkskunde en maatschappij (oriëntatie op jezelf en de ander), taal en lezen, rekenen, maar ook
met bijvoorbeeld burgerschapsonderwijs, informatievaardigheden en mediawijsheid
(feiten en meningen).
De didactische principes van Bales (leerpiramide) en Jensen (essentie van krachtig leren)
vormen de basis van het dagelijkse aanbod. Daarbij spelen de verschillende leerstijlen en
hun bijbehorende aanpak een belangrijke rol.
De vraagstellingen zijn divergent van aard. Het betekent dat er probleemgerichte vragen
worden gesteld, waarmee leerlingen samen of individueel, op hun eigen niveau aan de
slag kunnen gaan.
Er is rekening gehouden met de 21e-eeuwse vaardigheden.
De Dag Vandaag • Didactische verantwoording
Didactische principes van De Dag Vandaag
De Dag Vandaag maakt, de uitwerkingen van Bales en Jensen in acht genomen,
gebruik van de volgende didactische principes:
• Aanschouwelijkheidsprincipe: het leerproces wordt ondersteund door leerlingen het
geleerde zintuigelijk (concrete en audiovisuele waarnemingen, afbeeldingen) te laten
waarnemen.
• Differentiatieprincipe: de verschillen tussen leerlingen vormen de basis voor de gedifferentieerde vraagstellingen en het aanbod.
• Motivatieprincipe: doordat de berichten relevant zijn en aansluiten bij hun belevingswereld,
worden de leerlingen vooral intrinsiek gemotiveerd.
• Beperkings- en geleidelijkheidsprincipe: het aanbod van doelen wordt steeds beperkt.
Daarbij zullen sommige doelen vaker terugkomen, om zo het aanleren en het toepassen te
bevorderen.
• Activiteitsprincipe: leerlingen worden geactiveerd doordat ze worden uitgedaagd en geactiveerd.
• Integratieprincipe: er wordt aangesloten bij de kennis die de leerlingen al hebben.
Op deze manier kan nieuwe kennis beter begrepen worden, doordat de samenhang veel
duidelijker is.
• Herhalingsprincipe: herhaling, in gevarieerde vormen, van de lesstof draagt ten slotte bij
aan het leerproces.
Literatuurlijst
•
•
•
•
•
Alkema e.a.(2006). Meer dan onderwijs. Van Gorcum.
Bales, R.F. (2001). Social Interaction System. Transaction Publishers.
Jensen, E. (2012). Krachtig leren (vertaling uit Fierce Teaching). Bazalt
Kaldeway, J. (2007). ‘Leerstijlen, dan wel denkstijlen als uitgangspunt voor vakdidactische
ontwikkeling’. Levende talen 8(1), 11-12.
Windesheim (2015). Cultuureducatie helpt kinderen bij verwerven 21e-eeuwse vaardigheden.
Op 1-2-2017 gedownload vanhttp://www.windesheim.nl/over-windesheim/nieuws/
2015/januari/cultuureducatie-helpt-kinderen-bij-verwerven-21e-eeuwse-vaardigheden
De Dag Vandaag • Didactische verantwoording