Patiënten Informatie Folder

Patiënten Informatie Folder
Wetenschappelijk onderzoek met behulp van
rest-embryo’s
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Wetenschappelijk Onderzoek met behulp van rest-embryo’s.
Geachte mevrouw, meneer,
Uw behandelend arts heeft u geïnformeerd over bovengenoemd medisch-wetenschappelijk
onderzoek. Hij/zij heeft u al het een en ander uitgelegd. Goede voorlichting van onze kant is nodig
zodat u een zorgvuldige afweging kunt maken. Vandaar dat u deze schriftelijke informatie ontvangt. u
kunt die rustig (her)lezen en in eigen kring bespreken. Ook daarna kunt u nog altijd vragen stellen aan
de deskundigen die aan het eind van deze informatie genoemd staan.
Inleiding
U heeft in overleg met uw behandelend arts besloten om binnenkort een in-vitro fertilisatie
(IVF) behandeling te ondergaan om te proberen zwanger te worden. Bij een IVF behandeling worden
meerdere eicellen verkregen die in het IVF laboratorium met het zaad van uw partner bevrucht worden
(eventueel d.m.v. intra-cytoplasmatische sperma injectie, ICSI). De embryo’s die ontstaan, groeien
vervolgens enkele dagen in een speciale broedstoof en zijn kleiner dan een speldenknop. Deze
embryo’s worden op de dag van de terugplaatsing onderzocht en geselecteerd op basis van
verschillende uiterlijke en ontwikkelingskenmerken.
Wat houdt het onderzoek in?
Uw goedkeuring voor medewerking aan dit onderzoek verandert niets aan uw IVF
behandeling.
Wij willen graag uw toestemming vragen om de embryo’s die niet voldoen aan een aantal
minimale kwaliteitseisen en daarom niet in aanmerking komen voor plaatsing in de baarmoeder, te
gebruiken voor het onderzoek. Het betreft embryo’s ontstaan na abnormale bevruchting (bijv. met
twee of meer zaadcellen) en embryo’s ontstaan na normale bevruchting maar met een afwijkend
ontwikkelingspatroon. Het betreft verder embryo’s die niet voldoen aan de minimale eisen voor vorm
en stadium van ontwikkeling om voor bewaring (invriezen) in aanmerking te komen. De beoordeling
van de kwaliteit van de embryo’s gebeurt routinematig tijdens de IVF- of ICSI behandeling door
onafhankelijke laboratorium-medewerkers, die niet bij het onderzoek zijn betrokken. Nadat de
terugplaatsing van een of twee goede embryo’s heeft plaatsgevonden en de overige daarvoor
geschikte embryo’s zijn ingevroren, worden de dan nog overgebleven (slechte) embryo’s
normaalgesproken vernietigd.
De rest-embryo’s zullen binnen 6 dagen na terugplaatsing van uw geschikte embryo gebruikt
worden voor het onderzoek. Tijdens het onderzoek zullen dezen vernietigd worden.
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
2
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Doel van het onderzoek
We hebben verschillende onderzoeken waarvoor we rest-embryo’s en ongebruikte cryo-embryo’s
willen bestuderen. Een korte omschrijving van het onderzoek wordt hieronder gegeven en meer
uitgebreide omschrijvingen van deze verschillende onderzoeken zijn apart bijgevoegd aan het eind
van deze patiënten informatie folder.
Een deel van het onderzoek richt zich op het verbeteren van de selectie van embryo’s die
geschikt zijn voor terugplaatsing. Recent onderzoek heeft aangetoond dat criteria om de kwaliteit van
embryo’s te beoordelen slechts van beperkte betekenis zijn. Niet alle embryo’s die teruggeplaatst
worden leiden tot een (doorgaande) zwangerschap. Dit kan komen door afwijkingen in het erfelijke
materiaal (chromosomen) die niet aan het uiterlijk van het embryo te zien zijn. Om dit nader te
onderzoeken kan de kwaliteit van de embryo’s ook onderzocht worden op het niveau van de
chromosomen (= de dragers van onze erfelijke informatie). Deze selectie van embryo’s wordt preimplantatie genetische screening (PGS) genoemd. Wij willen de huidige methode van PGS verbeteren
en willen daar graag uw rest-embryo’s voor gebruiken. De rest-embryo’s zullen binnen het onderzoek
vernietigd worden en zullen dus niet voor terugplaatsing worden gebruikt (onderzoek ”selectie op
embryo kwaliteit”).
Een ander deel van het onderzoek bekijkt de manier waarop het erfelijk materiaal gemarkeerd
wordt. Deze markeringen veranderen bij de eerste cel delingen van het embryo en bepalen hoe de
erfelijke informatie gebruikt gaat worden. Veel van deze stappen zijn nog niet goed uitgezocht voor
menselijke embryo’s terwijl ze wel heel belangrijk zijn voor de verdere ontwikkeling van het embryo
(onderzoek: “markering erfelijk materiaal”).
Cellen van een heel vroeg embryo kunnen nog uitgroeien tot alle soorten weefsels, van huid
tot hart. Het embryo maakt stoffen die deze ontwikkeling sturen. De onderzoekers zullen analyseren
welke stoffen dit zijn en hoe dit in zijn werk gaat. Die kennis is belangrijk voor het verbeteren van
embryo kweek voor IVF, en kan ook bijdragen aan weefselkweek uit stamcellen (onderzoek: “regulatie
embryo ontwikkeling”).
Voor- en nadelen voor de deelnemer
Omdat alle handelingen voor dit onderzoek in het laboratorium plaats zullen vinden, merkt u
zelf niets van dit onderzoek. U heeft geen direct voordeel van deelname, maar het heeft verder geen
enkele invloed op uw IVF/ICSI behandeling of op de uitkomsten daarvan. U helpt echter wel mee aan
een verbetering van ons inzicht in factoren die de kwaliteit van een IVF embryo bepalen, wat zou
kunnen bijdragen aan verhogen van de succeskans van IVF behandelingen in de toekomst.
Wat u verder nog dient te weten
Toestemming voor dit onderzoek is geheel vrijwillig. Als u geen toestemming wilt geven, hoeft
u daarvoor geen reden te geven, dit zal ook geen enkele verandering brengen in uw behandeling of
begeleiding. Ook indien u nu toestemming geeft, kunt u die te allen tijde zonder opgave van redenen
weer intrekken. Het onderzoek wordt uitgevoerd nadat goedkeuring is verkregen van de Centrale
Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO) en van de Raad van Bestuur na advies van de
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
3
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Medisch Ethische Commissies van het Erasmus MC. Internationaal vastgestelde richtlijnen zullen voor
dit onderzoek nauwkeurig in acht worden genomen.
Vertrouwelijkheid
Onderzoeksgegevens kunnen slechts door daartoe geautoriseerde en gekwalificeerde
medewerkers van overheidsinstanties en medewerkers van het Erasmus MC worden ingezien.
Onderzoeksgegevens zullen worden gehanteerd met inachtneming van de Wet bescherming
persoonsgegevens en het privacy reglement van het Erasmus MC. Alle medische gegevens die
tijdens deze studie worden verzameld zullen worden voorzien van een codenummer. De
persoonsgegevens zullen niet gebruikt worden in studiedocumentatie, in rapporten en publicaties over
dit onderzoek. Resultaten van dit onderzoek zullen na afloop van de gehele studie in geanonimiseerde
vorm worden gepubliceerd in medische wetenschappelijke tijdschriften.
Ondertekening toestemmingsformulier
Indien u beslist deel te nemen aan het wetenschappelijk onderzoek, vragen wij u om het
toestemmingsformulier te tekenen (achterste blad van deze folder). U geeft hiermee toestemming voor
deelname aan het wetenschappelijk onderzoek. U verklaart hiermee dat u informatie hebt gekregen
over het onderzoek, dat u deze informatie heeft begrepen en dat u in de gelegenheid bent geweest
om al uw vragen met de behandelende arts of met de onderzoeker te bespreken.
Wilt u nog iets weten?
Indien u nu of tijdens het onderzoek nog verdere vragen hebt, moet u beslist niet aarzelen om
deze aan uw dokter of aan de onderzoekers te stellen. De projectleiders dr. J.H. van Doorninck en dr.
E. B. Baart, klinisch embryoloog, afdeling Verloskunde en Vrouwenziekten Erasmus MC, zijn te
bereiken via telefoonnummer 010-7031038.
Indien u twijfelt over deelname kunt u ook een onafhankelijke arts raadplegen. Deze arts is
zelf niet bij het onderzoek betrokken, maar wel goed op de hoogte. De onafhankelijke artsen bij dit
wetenschappelijk onderzoek zijn prof. dr. A.J. van der Lelij (tel: 010-7032862) of dr. W.W. de Herder
(tel: 010-7035950), beiden internist en werkzaam in het Erasmus MC. Ook als u voor of tijdens de
studie vragen heeft die u liever niet aan de onderzoekers stelt, kunt u contact opnemen met de
onafhankelijke artsen.
Als u niet tevreden bent over het onderzoek of de behandeling kunt u terecht bij de
onafhankelijke klachtencommissie van het Erasmus MC. De klachtencommissie is te bereiken op
telefoonnummer 010-7033198.
Met vriendelijke groet,
Mw. Dr. JH van Doorninck, senior onderzoeker, Verloskunde en Vrouwenziekten, Erasmus MC.
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
4
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Mw. Dr. EB Baart, klinisch embryoloog en senior onderzoeker, Voortplantingsgeneeskunde,
Verloskunde en Vrouwenziekten, Erasmus MC.
Mede namens:
Dr. J.S.E. Laven, gynaecoloog, hoofd subafdeling Voortplantingsgeneeskunde, Verloskunde en
Vrouwenziekten, Erasmus MC.
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
5
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Uitgebreide beschrijving van onderzoek: Selectie op embryo kwaliteit
De huidige criteria om de kwaliteit van embryo’s te beoordelen zijn voornamelijk gericht op
uiterlijke kenmerken van de embryo’s. Niet alle embryo’s die teruggeplaatst worden leiden tot
een (doorgaande) zwangerschap. Er kan sprake zijn van afwijkingen in het erfelijke materiaal
(chromosomen) die niet aan het uiterlijk van het embryo te zien zijn. Een normaal individu
heeft in elke cel 46 chromosomen. Het is bekend dat indien een embryo chromosomaal
afwijkend is (b.v. als er één chromosoom te veel of te weinig is) de ontwikkeling vaak al
enkele dagen na de bevruchting tot stilstand komt waardoor er uiteindelijk geen
zwangerschap ontstaat. Ook is het mogelijk dat het wel tot een zwangerschap komt maar dat
de zwangerschap vroegtijdig eindigt in een miskraam en soms in de geboorte van een kind
met afwijkingen.
Om dit nader te onderzoeken willen wij een studie uitvoeren die de kwaliteit van de embryo’s
onderzoekt op het niveau van de chromosomen. Deze techniek heet pre-implantatie
genetische screening (PGS) omdat het vóór implantatie van het embryo, de genetische
informatie onderzoekt. In theorie kan op deze manier een betere embryo selectie uitgevoerd
worden waardoor de kans op zwangerschap verhoogd zou worden.
Wij willen in de toekomst een klinische studie uitvoeren om te analyseren of door het
toepassen van pre-implantatie screening de zwangerschapskans verhoogd kan worden. Als
voorbereiding op deze klinische studie willen we eerste deze test-studie uitvoeren om de
techniek van pre-implantatie screening te verbeteren en te verfijnen.
Wat houdt het onderzoek in?
Embryo’s die niet voor terugplaatsing geschikt zijn en die niet worden ingevroren worden
rest-embryo’s genoemd en kunnen voor dit onderzoek gebruikt worden. Ook ingevroren
embryo’s die na 2 of 5 jaar niet langer bewaard hoeven te worden kunnen gebruikt worden.
Van een 4-8 cellig rest-embryo worden de chromosomen bekeken voor de pre-implantatie
genetische screening in één cel. Met behulp van een speciale pipet wordt de kern van één
cel heel voorzichtig uit het embryo gehaald. Deze kern wordt vervolgens geanalyseerd.
Hierbij wordt gekeken naar het aantal kopieën van in totaal 10 chromosomen. Indien de cel
normaal is, zijn er 2 exemplaren van elk onderzocht chromosoom aanwezig.
In deze test-studie zullen we bekijken op welke manier de embryo’s het best op hun
chromosomale samenstelling kunnen worden onderzocht.
Klinische studie
Indien de huidige test-studie succesvol verloopt, zal in een vervolg-studie pre-implantatie
genetische screening worden toegepast binnen een IVF behandeling om te bekijken of dit
leidt tot een verhoging van de zwangerschapskans.
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
6
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Uitgebreide beschrijving van onderzoek: Markering erfelijk materiaal
Een jongetje krijgt een Y chromosoom van zijn vader en een X chromosoom van zijn moeder
(XY), en een meisje krijgt een X chromosoom van zowel haar vader als haar moeder (XX).
Het Y chromosoom bevat niet erg veel informatie maar het X-chromosoom bevat zéér veel
erfelijke informatie. Om te zorgen dat de totale hoeveelheid informatie tussen jongens en
meisjes ongeveer gelijk is (dosis-compensatie), wordt bij het meisje één van de twee X
chromosomen inactief gemaakt. Bij muizen vinden twee rondes van X inactivatie plaats, de
eerste heel vroeg vóór de innesteling van het embryo. Daarna gaan allebei de X
chromosomen weer aan staan en dan volgt ná de innesteling een tweede ronde van X
inactivatie, die voor de rest van het leven zo blijft. In eerder onderzoek van onze afdeling is
aangetoond dat de cellen van menselijke embryo’s ook al in een vroeg stadium, vóór
implantatie X chromosoom inactivatie laten zien. We weten alleen nog niets van de volgende
twee stappen: gaan bij mensen ook weer beide X chromosomen aan staan en wordt pas
daarna de definitieve keuze gemaakt?
In dit onderzoek willen we kijken of het inactieve X-chromosoom bij menselijke embryo’s
eerst weer aan gaat staan vlak na een nabootsing van innesteling hen of we vervolgens de
blijvende X inactivatie kunnen aantonen.
Wat houdt het onderzoek in?
Embryo’s die niet voor terugplaatsing geschikt zijn en die niet worden ingevroren worden
rest-embryo’s genoemd en kunnen voor dit onderzoek gebruikt worden. Ook ingevroren
embryo’s die na 2 of 5 jaar niet langer bewaard hoeven te worden, kunnen gebruikt worden.
De embryo’s worden of direct op een glaasje gelegd en gekleurd of eerst op een laagje
cellen gezet waar ze aan kunnen hechten zodat de cellen nog een paar dagen kunnen
groeien. Vervolgens worden ze gekleurd met verschillende markers om het aantal inactieve
X chromosomen te bepalen. Op deze manier hopen we meer inzicht te krijgen in deze
celprocessen.
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
7
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
Uitgebreide beschrijving van onderzoek: Stamcellen: leren van het embryo
Stamcellen staan al jaren in de aandacht vanwege hun belang voor de regeneratieve
geneeskunde, doordat ze het potentieel hebben om beschadigd weefsel te kunnen
herstellen. Er zijn verschillende typen stamcellen bekend, maar al in de jaren 80 is ontdekt
dat wanneer je een embryo in het blastocyst stadium is, je de cellen van de binnenste
celmassa kunt isoleren. Deze cellen zijn nog in staat zich te ontwikkelen tot elk van de drie
basis weefseltypen, ook wel de kiemlagen genoemd, waar nog later alle celtypen uit
ontstaan (iets dat andere cellen normaalgesproken niet kunnen) Daarom worden deze cellen
pluripotent genoemd en daarmee zijn ze anders dan bijvoorbeeld stamcellen uit volwassen
weefsels.
Inmiddels zijn er op de wereld vele van deze pluripotente stamcellijnen uit embryo’s
geïsoleerd. De uitdaging voor de wetenschap is nu te kijken hoe deze cellen in hun
ontwikkeling gestuurd kunnen worden om de gewenste weefsels te vormen. Hierover kunnen
we belangrijke dingen leren van het embryo zelf: het embryo produceert stoffen om dit in
goede banen te leiden. Door dit te bestuderen, krijgen we ook waardevolle informatie over de
optimale kweekomstandigheden voor IVF embryo’s.
Wat houdt het onderzoek in?
Embryo’s die niet voor terugplaatsing geschikt zijn en die niet worden ingevroren worden
rest-embryo’s genoemd en kunnen voor dit onderzoek gebruikt worden, net als ingevroren
embryo’s die na 2 of 5 jaar niet langer bewaard hoeven te worden. Ook afwijkend bevruchtte
eicellen, die niet in staat zijn uit te groeien tot een gezond kind en dus nooit worden
geplaatst, kunnen voor dit onderzoek gebruikt worden.
Wij kunnen dan kijken naar ontwikkelingsmarkers in het embryo en hoe groeifactoren die het
embryo zelf aanmaakt hierop van invloed zijn. Dit doen we vanaf het moment dat de
binnenste celmassa cellen net zijn ontstaan tot aan dag 8 na bevruchting. Als markers
worden zowel expressie van bepaalde genen bekeken, als ook eiwitten. In afwijkend
bevruchte eicellen brengen we een stukje erfelijk materiaal in, dat er voor zorgt dat er een
fluorescerend eiwit gevormd wordt, op het moment dat een bepaalde belangrijke route in de
embryo-ontwikkeling actief wordt. Dit kunnen we onder de microscoop vervolgen.
In geen van de experimenten worden stamcellen gewonnen uit de embryo’s en ze gaan door
het onderzoek te gronde.
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
8
PIF Wetenschappelijke onderzoeken met rest-embryo’s
TOESTEMMINGSVERKLARING
voor deelname aan het wetenschappelijk onderzoek:
Wetenschappelijk onderzoek met rest-embryo’s.
Wij zijn naar tevredenheid over het onderzoek geïnformeerd. Wij hebben de
schriftelijke informatie (PIF wetenschappelijk onderzoeken rest-embryo’s, VPG
Voorjaar 2009) goed gelezen. Wij zijn in de gelegenheid gesteld om vragen te stellen
over het onderzoek. Onze vragen zijn naar tevredenheid beantwoord. Wij hebben
goed over deelname aan het onderzoek kunnen nadenken. Wij hebben het recht
onze toestemming op ieder moment weer in te trekken zonder dat wij daarvoor een
reden behoeven te geven.
Wij stemmen vrijwillig toe met deelname aan het wetenschappelijk onderzoek.
Rotterdam,
Datum:…………………………………
Naam vrouw en geboortedatum
Naam man en geboortedatum
…………………………………........... ......
…………………………………
Patiëntnummer………………..................
Handtekening vrouw
Handtekening man
…………………………………
…………………………………
Ondergetekende verklaart dat de hierboven genoemde personen zowel schriftelijk
als mondeling over het bovenvermelde onderzoek geïnformeerd zijn. Hij/zij verklaart
tevens, dat een voortijdige beëindiging van de deelname door bovengenoemde
personen van geen enkele invloed zal zijn op de zorg die hun toekomt.
Naam
Functie
:
Handtekening
:
:
Datum:
VPG rest-embryo’s voorjaar 2009
9