Geschiedenis van de psychologie

Geschiedenis van de
psychologie
Lessen en handboekdelen
2015-2016
1e bach psychologie
Emma Verhelst
Geschiedenis van de psychologie:
Inhoud
Inhoud ..................................................................................................................................................... 2
College 1 .................................................................................................................................................. 6
1.
De psychoanalyse ........................................................................................................................ 6
2.
Een aantal belangrijke personen en primaire bronnen uit het HB ............................................. 7
College 2: De casus en structuur van de colleges ................................................................................... 8
1.
De casus van Freud ...................................................................................................................... 9
2.
Waarom Freud? ......................................................................................................................... 11
3.
Overzicht en structuur van de colleges ..................................................................................... 13
College 3: Blikpunt................................................................................................................................. 19
1.
Van memorabilia naar memoranda (reader, deel 4, pp. 349-364) ........................................... 19
2.
Tijdslijn Brennans boek ............................................................................................................. 24
3.
De vier periodes ........................................................................................................................ 26
College 4: dynamische opvatting van de geschiedenis ......................................................................... 53
1.
Film VS Lacan ............................................................................................................................. 53
2.
De film; Akira Kurosawa’s Rashomon........................................................................................ 53
3.
4.
2.1.
Inleiding film ...................................................................................................................... 53
2.2.
Scènes van de film ............................................................................................................. 54
2.3.
Samenvattend ................................................................................................................... 56
Betekenissen van de film ........................................................................................................... 56
3.1.
De blik als object van verlangen (de bandiet) ................................................................... 56
3.2.
De minachtende blik van de Samoerai (bij de vrouw) ...................................................... 56
3.3.
De begerige blik / de blik van de Ander (vd Samoerai) ..................................................... 56
3.4.
De begerige blik / de kijklust (vd houthakker) .................................................................. 57
3.5.
Conclusies vd aandelen ..................................................................................................... 57
Argumenten............................................................................................................................... 57
College 5 ................................................................................................................................................ 58
1.
De geschiedenis volgens blikpunten verder uitgewerkt ........................................................... 58
2.
Vragen van studenten ............................................................................................................... 59
2.1.
Vragen omtrent Rashomon ............................................................................................... 59
2.2.
Vraag omtrent Hypnose (Freud’s oordeel)........................................................................ 61
2
2.2.1.
Eerste stelling volgens Freud ......................................................................................... 61

Sommige contexten............................................................................................................... 61

Sommige personen................................................................................................................ 61

Sommige effecten (gewenst of ongewenst) ......................................................................... 62

Gedurende enige tijd ............................................................................................................. 62

Conclusie ............................................................................................................................... 62
2.2.2.
Tweede stelling volgens Elizabeth Loftus (°1944), Cognitief psychologe...................... 62

Ooggetuigenverslagen........................................................................................................... 65

False Memory Debate (niet gezien in de les) ........................................................................ 65
2.2.3.
Algemene conclusie mbt de vraag over het persbericht .............................................. 65
College 6: Descartes, Spinoza en hun receptie ..................................................................................... 66
1.
Descartes versus Spinoza .......................................................................................................... 66
2.
Antonio Damasio ....................................................................................................................... 67
3.
Descartes ................................................................................................................................... 68
3.1.
3.1.1.
De Condillac ................................................................................................................... 68
3.1.2.
De la Mettrie.................................................................................................................. 68
3.1.3.
Comte ............................................................................................................................ 69
3.2.
4.
5.
De receptie van Descartes id Franse traditie / lotgevallen vh denken van Descartes ...... 68
De Britse traditie ............................................................................................................... 69
3.2.1.
Locke .............................................................................................................................. 70
3.2.2.
Bentham ........................................................................................................................ 70
3.2.3.
Mill ................................................................................................................................. 70
3.2.4.
Stuart Mill ...................................................................................................................... 70
3.3.
Algemeen: Réné Descartes ................................................................................................ 70
3.4.
La Discours de la Méthode ................................................................................................ 71
3.5.
Een act ............................................................................................................................... 71
Het Dualisme ............................................................................................................................. 73
4.1.
Het gedachtenexperiment................................................................................................. 73
4.2.
De reflexboog .................................................................................................................... 74
4.3.
Verwerping reflexboog als verklaringsmodel .................................................................... 74
Lotgevallen op het terrein ......................................................................................................... 75
5.1.
Versailles (Parijs) ............................................................................................................... 75
5.2.
Berlijn................................................................................................................................. 75
5.3.
Londen ............................................................................................................................... 76
3
6.
Andere erfgenamen .................................................................................................................. 76
College 7: Casus Victor de L’ Aveyron ................................................................................................... 76
1.
Inleiding: wolfskinderen ............................................................................................................ 76
2.
Victor de l’Aveyron (1788-1828) ............................................................................................... 77
3.
2.1.
Rapport 1801 ..................................................................................................................... 77
2.2.
Rapport 1807 ..................................................................................................................... 79
1ste mensbeeld ........................................................................................................................... 80
College 8: Spinoza, Duitse tradities en 19e E voorgeborchte vd ψ........................................................ 80
1.
2.
Spinoza ...................................................................................................................................... 81
1.1.
Ziel en lichaam ................................................................................................................... 82
1.2.
Ethica ................................................................................................................................. 82
Echo’s van Spinoza .................................................................................................................... 83
Charles Darwin ............................................................................................................................... 83
3.
De Duitse Traditie ...................................................................................................................... 83
3.1.
4.
Immanuel Kant .................................................................................................................. 83
3.1.1.
Algemene wetenschapsopvatting ................................................................................. 84
3.1.2.
Wetenschapsopvatting mbt de ψ ................................................................................. 84
3.1.3.
Antropologisch werk ..................................................................................................... 85
3.2.
Johann Friedrich Herbart ................................................................................................... 85
3.3.
Schopenhauer.................................................................................................................... 85
19e eeuwse sciëntisme .............................................................................................................. 86
4.1. Weber...................................................................................................................................... 87
4.2. Fechner.................................................................................................................................... 88
5.
Memoranda ............................................................................................................................... 88
College 9: Trauma, een moderne stoornis? Gastcollege Gregory Bistoen ........................................... 88
1.
Inleiding ..................................................................................................................................... 88
2.
De Posttraumatische Stress St in DSM-III .................................................................................. 89
3.
Een blik op het verleden ............................................................................................................ 91
3.1. Spoorwegongevallen en Railway Spine................................................................................... 91
3.2. Wereldoorlog I en Shell shock................................................................................................. 93
3.3. Vervolg .................................................................................................................................... 95
3.4. Besluit ...................................................................................................................................... 96
College 10: ontstaan van de moderne psychologie, 20e eeuwse systemen ......................................... 97
1.
Inleiding: gastcolleges en referenties ........................................................................................ 97
4
2.
Situering volgens Brennan....................................................................................................... 101
3.
Psychofysica............................................................................................................................. 102
4.
Hermann von Helmholtz ......................................................................................................... 104
5.
Meten ...................................................................................................................................... 106
College 11: de 20e eeuw ...................................................................................................................... 106
1.
Vorige college .......................................................................................................................... 106
2.
De 20e eeuw: inleiding ............................................................................................................. 107
3.
Amerikaans Functionalisme .................................................................................................... 107
4.
Gestaltpsychologie .................................................................................................................. 109
5.
Het behaviorisme .................................................................................................................... 112
EINDE ................................................................................................................................................... 116
5
College 1
Mnemosyne, godin van het geheugen, (1881), werk van Dante Gabriel Rossetti
(1828-1882).
1. De psychoanalyse
Psychoanalyticus= personen laten spreken, vragen wrm ze je komen opzoeken. Stelt vragen zodat de
mensen hun verhaal kunnen doen in alle vrijheid, zonder censuur. Je haalt er ook een voordeel uit
wnr de personen uit eigen beweging komen.
Vrijheid= zonder censuur, zonder dat de personen het gevoel hebben dat hij zaken niet mag
vertellen of het gevoel heeft dat anderen denken dat het onsamenhangend is wat de persoon
verteld. Zonder schaamte moet de persoon kunnen vertellen wat men wil of moet vertellen.
De psychoanalyse volgens Freud is drievoudig
1. Behandelingsinstrument
2. Onderzoekingsmethode
3. Benaming van z’n theorie
Zes kenmerken van het psychologische leven voor de 19eE (voor 1885-1890)
1. Psychisch lijden = omgaan met en werd niet behandeld
2. Sommigen kunnen zich veroorloven naar een RUSThuis te gaan
3. Geen bestaan van psychotherapeutische behandeling
4. Freud was de eerste die zo’n psychotherapeutische behandeling gaf.
5. Psychologie was toen iets vreemds, voor zonderlingen en marginalen
6. Iets over de mens te weten komen was via de geneeskunde of filosofie
Rusthuis= plek om even uit het ziekmakend milieu te ‘verdwijnen’, men gaf er waterkuren; Kneippbaden therapie.
Twee kenmerken van Freud
1. Niet z’n grootste verlangen om de mens te genezen
2. Voornaamste reden was om iets van de mens te begrijpen
Wundt en Fechner waren de grondleggers van de experimentele psychologie (1879).
Wundt:
Prof in de filosofie en de 1ste experimentele psycholoog.
6
Fechner:
Geneeskundige, maar wou dit niet uitvoeren. Hij vertelde (en vertaalde) Franse handboeken van
fysica. Hierdoor is hij zeer succesvol geworden in DL en maakte hij fysische experimenten.
Fechner en Weber waren de 1sten die onderzochten wat een fysische S. teweegbrengt =>
Psychofysica
Freud onderzocht in z’n theorie ≠psychologische mechanismen. Wnr je ≠ verhalen naast elkaar legt
vind je over de verhalen heen, gelijkaardige ψsche mechanismen bv. Verdringing.
Verdringing= iets waarvoor de vertaling achterwege blijft. Wat men ervaren heeft niet kunnen uiten.
Prima Levi:
Italiaanse schrijver die naar vernietigingskampen moest. Hij kon nrml alles goed vertellen of
schrijven, maar toch lukte dit niet. Hij kon niet genoeg binnendringen tot mensen, had het gevoel
niet te kunnen vertellen wat hij wou vertellen. Dat de mensen niet voelden wat hij voelde.
William James:
Amerikaan die zich net zoals Wundt bezighield met experi.ψ en labo’s. Hij schreef ook een boek;
‘principals of psychology’, wrin alles vermeld staat wat op dat moment al geweten was. Een soort
samenvatting. Hij wordt niet gezien als zeer belangrijk, aangezien zijn oeuvre niet zo spectaculair was
als bv Wundt. Daarom wordt hij dus niet zoals Wundt en Fechner gezien als 1vd grondleggers.
 Psychoanalyse heeft een kijk op hoe de mens functioneert en doorheen deze cursus zal de
geschiedenis dan ook gekleurd worden door het blikpunt van de psychoanalyse (via de prof).
2. Een aantal belangrijke personen en primaire bronnen uit het HB
Kuhn:
Structuur van wet. Revo: wat is en hoe verloopt een wet. Revo? De evolutie verloopt schoksgewijs.
Zaken die ontdekt werden in periode ‘x’, worden weerlegd in periode ‘y’. Er zijn ook
epidemiologische breukvlakken. De start en einde van een nieuwe periode.
Plato:
Griekse filosoof, die Socrates laat dialogeren met studenten over ψsche en filosofische vraagstukken.
Hij schrijft dit op in een dialoog; met vraag en antw. ‘De Allegorie van de grot’.
Watson:
Amerikaanse psycholoog, die experimenten deed op witte ratten en ook als basis de cond. Gebruikte
van Pavlov. Hij schreef in 1913, ‘ Het behavioristische manifest over de nieuwe ψ’. Een nieuwe
opvatting over de ψ, nl. het behaviorisme. Hij kwam zelf uit een lager milieu, maar heeft zich uit dit
milieu losgerukt en is naar het Noorden verhuisd.
 Hij observeerde het levend wezen en de verbanden tussen S en respons ging hij na.
Vijf impacten en toepassingen van Watson/ het behaviorisme
1. Behaviorisme wordt groter en groter ook vandaag nog.
2. Elk kind kan veranderen via beloning en straffen bv. Dokter, boef…
3. Controleren, verifiëren en sanctioneren
7
4. App’s zijn een toepassing (bv. Waar parkeerplek vrij  nt meer kunnen foefelen; boete krijgen)
5. Opvoedingsmechanismen en reclamecampagnes
Opvoedingsmechanismen; Via Kleine Albert heeft Watson aangetoond dat men emoties (angst) kan
aanleren. Amerika werd zo door hem aangeraden om kinderen geen affectie te geven en zo weinig
mogelijk aan te raken (zo behoudt je zo steriel).
Reclamecampagnes= Gedrag vd koper beïnvloeden door een bepaalde S.
Acht studies die de ψ hebben veranderd
1.Pavlov
2.Watson
3.Harlow
4.Skinner
5.Piaget
6.Wilton
7.Rorschach
8.Milgram
College 2: De casus en structuur van de colleges
Opdracht ter voorbereiding van college 2:
Bestudeer met bijzondere aandacht de openingsparagrafen in de reader, 'Introduction: Past for
Present', pp. 3-5.
Beantwoord volgende vragen met betrekking tot deze bladzijden:
1.Noem de vier motieven die Brennan geeft voor het bestuderen van de geschiedenis van de
psychologie.
(Via de geschiedenis vd psychologie en meer recente verschillen van de psychologie komen we
tot een heterogene discipline die we vandaag de dag bestuderen.)
1. Door de geschiedenis vd ψ te bestuderen, helpt het de verwarring die ontstaat door de
verscheidenheid in de psychologie weg te werken/ te verwijderen. 2. Kennis vh verleden is zeker
nuttig en voordelig in het verschaffen van (nieuwe) perspectieven. 3. Het kan ook de vragen
verlichten die wetenschappers hebben en hadden door de eeuwen heen. 4. Het belangrijkste
motief is om de basis vd hedendaagse diversiteit in de psychologie te begrijpen.
2.Voeg daar zelf nog een motief aan toe. Plus: leg uit!
Wanneer je de geschiedenis van de psychologie kent, ga minder snel dezelfde fouten als je
voorgangers maken. Je hebt voorbeelden en kennis waarop je kan verder bouwen. Je hoeft niet
meer van nul te starten, er is een basis voor onderzoek aanwezig.
3.Wat zijn de twee modellen die de historicus van de psychologie Edwin Boring volgens Brennan
hanteerde?
The great man en Zeitgeist model.
8
4.Geef aan waarvoor deze twee modellen staan.
‘The great man’ visie houdt in dat de historische vooruitgang optreedt door toedoen vd grote
mensen (belangrijke personen) die in staat zijn om evenementen te synthetiseren (samen te
voegen) en op eigen kracht het pad van die gebeurtenissen veranderen in de richting van een
aantal innovaties.
‘The Zeitgeist’ of de geest van de tijd model stelt dat de gebeurtenissen zelf een momentum (een
periode waarin een duidelijke beweging merkbaar is) ‘maken’ die toelaten om de juiste persoon
op het juiste moment een innovatie te laten uitdrukken.
5.Van welk model is volgens Brennan de visie van Thomas Kuhn een variant? Plus: leg uit!
Van de Zeitgeist; deze variant suggereert dat sociale en culturele krachten paradigma’s of
modellen ontwikkelen vd wetenschap in verschillende stadia. Het wetenschappelijke werk wordt
uitgevoerd binnen een bepaald paradigma voor een beperkte periode tot het paradigma wordt
vervangen. De verandering in die paradigma’s is een bijproduct van zowel de culturele behoeften
van de leeftijd als van het onvermogen om met de oude paradigma’s nieuwe wetenschappelijke
bevindingen te voorzien of aan te passen.
Kuhn ziet wetenschappelijk vooruitgang als een cyclisch proces; Binnen een gegeven
wetenschappelijk paradigma, dat geaccepteerd is via een consensus van wetenschappers,
ontstaat een afwijking die niet kan verklaard of opgevangen worden door het paradigma. Een
crisis wordt gegenereerd en nieuwe theorieën strijden om het gebrekkige paradigma te
vervangen. Tot slot, één enkele weergave wint de inzet en het vertrouwen van een groep
wetenschappers, dat een wetenschappelijke revolutie uitvoeren, en zo wordt een nieuw
paradigma geaccepteerd. Wanneer er opnieuw een afwijking ontstaat of iets een bedreiging
vormt voor de geaccepteerde opinie begint het cyclisch proces opnieuw.
1. De casus van Freud
Als je iets wilt vatten v.e. bep. deel vd ψ, moet je jou bezighouden met de grondlegger; wat is er
geschreven en heeft het teweeggebracht.
In de ψ heb je niet iets als de juiste ψ; nt alles werkt of werkt hetzelfde bij ≠personen.
Fysica
De titel: “Freud’s ψ van het oordeel”
Wat is de focus van het eerste deel van het boek Freud’s psychologie van het oordeel?
De focus ligt op het parcours dat Freud aflegde van de neurologie naar de psychologie. Deze
epistemologische ommekeer in zijn denken vond plaats in de periode 1885-1895. Het is deze periode
die wordt bestudeerd aan de hand van Freud’s ontmoeting met, en beïnvloeding door, drie figuren
en een thema. Namelijk de figuren Charcot, Bernheim, Breuer en het thema van de afasie. Hij
ontdekte deze figuren waarvan hij het effect van het spreken bij heeft gezien en zo interesse kreeg.
Waarop slaat het woord “oordeel” in de titel van Freud’s psychologie van het oordeel?
Centraal in dit boek staat het spreken: enerzijds het hanteren van het spreken door Charcot,
9
Bernheim en Breuer, anderzijds de kliniek van het neurologisch versus het hysterisch verstoorde
spreken. Binnen deze context betekent “Freud’s psychologie van het oordeel” zoveel als “Freud’s
psychologie van het spreken”. Tevens verwijst de term “oordeel” naar een belangrijke inspiratiebron
van Freud’s eerste poging om een theorie over het spreken en haar effecten uit te werken, namelijk
“Die Urtheilsfunktion” (1895) van Wilhelm Jerusalem.
Wat is een casus?
Een casus is een gevalstudie en valt binnen de psychologische methodologie onder de brede noemer
van het kwalitatief onderzoek in onderscheid met het kwantitatief onderzoek.
Waarom zijn casussen belangrijk voor de geschiedenis van de psychologie?
Cf. de uitspraak “Men have mattered much”, uitspraak die Edwin Boring hanteert in zijn klassieke
geschiedschrijving van de experimentele psychologie? Die uitspraak verwijst naar het inzicht van
Boring dat wie werkelijk grip wil krijgen op een psychologie, of op de bijdrage en het belang van een
bepaald auteur, het niet kan stellen zonder de studie van de auteur van die psychologie. Hij pleit met
andere woorden voor het hanteren, binnen de geschiedschrijving van de psychologie, van de casus
als enige adequate methodologie.
Casuïstiek= verhaal bestuderen en onderzoeken en niet gelijk is met een andere persoon. Je kunt
enkel gelijkenissen vinden doorheen verschillende casussen.
Alle ‘psych’s’ die een gesprekskuur gebruiken als behandelingstype, zijn eigenlijk niets met die
kwantitatieve gegevens of onderzoeken (statistisch). Er bestaan nl. geen enkel boek waarin er bv een
gemiddelde fobicus wordt beschreven en die jou kan helpen om een bepaalde persoon te
behandelen. Iedere patiënt heeft specifieke kenmerken die je niet kan veralgemenen of toepassen
op andere personen.
Drie soorten psych’s
1. Psycholoog
2. Psychiater
3.Psychotherapeut
Voorbeeld: ‘The Island at the centre of the world’.
Waarover gaat dit werk?
Dit gaat over Amerika en de verovering ervan. Enkelingen hebben Manhattan
veroverd (Nederlanders en Walen, aangezien er godsdienstoorlogen heersten in
België en Engeland). De Engelsen waren de Puriteinen (minder democratisch).
Wanneer je New-York vergelijkt met Amerika, kan je vaststellen dat NY Amerika
niet is. NY is zeer open tegenover bv vluchtelingen of Kunst. Het was vroeger al
een deur om het land binnen te komen en dat is het nu nog. De rest van Amerika
is veel minder democratisch en minder vrij van geest.
Waarom valt dit werk o.i. onder de noemer van de casestudie?
Enkele karakteristieken van een casus komen ook voor in dit werk. Bv het beperkt archief waarop dit
werk steunt. Het werd gebaseerd op primaire bronnen die door enkelingen (die Manhattan veroverd
hebben). Het is eigenlijk mentaliteitsgeschiedenis.
10
Twee belangrijke kenm. van een case die in dit boek worden voldaan
1. Casuïstiek: Enkelingen bestuderen die Manhattan veroveren
2. Primaire bronnen: Steunt op een heel erg beperkt archief
Mentaliteitsgeschiedenis= peilt naar hoe de gewone man dacht en wat z’n wereldvisie was.
Vier kenm. of kernideeën van dit werk
1. Godsdienstoorlogen in België en Engeland
2. Engelsen waren Puriteinen en veroverden een deel vd VS
3. Maar daarvoor was NY al veroverd door de NL
4. NY was open en vrij en heeft dit nog altijd.
 NY is Amerika niet: Het is vrijer (bv qua kunst) en opener (qua vreemden en vluchtelingen).
2. Waarom Freud?
Waarom precies Freud gekozen als casus?
Vijf redenen wrm Geerardyn Freud koos
1. De psychologie van Freud behoort tot het vakgebied van de docent en docenten worden geacht
hun onderwijs te stofferen vanuit hun eigen onderzoek.
2. Freud is tot op de dag van vandaag nog altijd één van de psychologen (indien men hem
psycholoog wil noemen) met de grootste impact in onze Westerse Cultuur (cf. het feit dat het
hollywoodiaanse narratief doordrongen is van de freudiaanse psychologie; cf. de literatuur; cf. de
kunsten (film, roman, muziek…)). Met andere woorden, en of we dit nu willen of niet, en of we
dit nu beseffen of niet, we zijn met zijn allen doordesemd van het freudiaanse gedachtegoed nog
voor we de studie van de psychologie aanvatten. Dan kunnen we dit maar beter ook eens zelf
gaan bekijken.
3. Bestudeerbaarheid. Zowel Freud’s levensloop als de ontstaansgeschiedenis van zijn psychologie
zijn goed gedocumenteerd en de primaire bronnen (oeuvre, briefwisselingen, etc.) zijn
toegankelijk voor iedereen.
Drie redenen wrm Freud zeer bestudeerbaar is
1. De auteur moet je begrijpen als je de ψ wil vatten
2. Freud is zeer openhartig over alles (z’n ψ, maar ook z’n PH)
3. Oeuvre is zeer bekend en toegankelijk
4. Freud Forshung. Freud is in elk geval de ‘psycholoog’ die het meest werd en wordt bestudeerd. Er
bestaat vanouds, dat wil zeggen vanaf het moment toen Freud met zijn psychoanalyse
toenemend bekendheid verwierf, in de periode 1900-1910, tot op heden een heuse Freud
Forshung. Dat wil zeggen dat heel veel mensen zijn leven en werk bestuderen, elke generatie
opnieuw. Dit heeft natuurlijk zijn consequenties: debat en strijd, en het naast elkaar bestaan van
verschillende psychoanalytische scholen, etc. Kortom, van Freud kunnen we minstens zeggen, en
in tegenstelling tot wat sommigen willen doen geloven: “he is alive and kicking”.
11
5. De freudiaanse psychoanalyse keert herhaaldelijk terug in het curriculum van de opleiding
psychologie, o.m. in de 2de en 3de bachelor, in verschillende opleidingsonderdelen in de Master
klinische psychologie, in twee vierjarige zogenaamde Permanente Vormingen na de Master,
namelijk psychoanalytisch werken met volwassenen en psychoanalytisch werken met kinderen.
In het college verdedigden we de stelling dat Sigmund Freud binnen het project van Edwin
Boring, project dat stelt dat wie een psychologie wil vatten ook kennis dient te nemen van de
persoonlijke drijfveren van de auteur van die psychologie, één van de best bestudeerbare
auteurs is.
1.Beargumenteer deze stelling
Om te weten te komen hoe de ψ is ontstaan en met welke blikpunten deze werden bestudeerd,
heb je de auteur, de uitvinder nodig. Freud is goed bestudeerbaar door z’n Oeuvre die zeer
toegankelijk is. Iedereen kan er in verschillende talen studies van maken. Ook zijn de brieven die
hij schreef naar collega’s ter beschikking gesteld en dus ook mee bestudeerbaar.
2.Welke specifiek belang hebben Freud’s brieven aan zijn collega Wilhelm Fliess hierbinnen?
Freud schreef vaak brieven naar Wilhelm Fliess, een Duitse arts. Hij voelde zich bij hem thuis en
zag in hem z’n zielsverwant. Ze hadden interesse in dezelfde soort vragen. Via deze brieven
komen we meer te weten over hoe Freud dacht over bepaalde zaken. Daarin zaten ook
vraagstukken en manuscripten (ontwerpen) verweven. De brieven waren in 1930 teruggevonden
bij een antiquair, door Marie Bonaparte, een leerlinge van Freud. Zij hield ook de brieven bij.
Ook om de verhouding tss bv Young en Freud te begrijpen, moet je de correspondentie tussen
hen bestuderen. De brieven lezen en zelf een oordeel vormen.
=> wnr je dus iets over Freud wil te weten komen, moet je z’n brieven lezen.
Waarom niet Pavlov?’ Hoe luidde ons antwoord op deze vraag? Verbijzonder naar impact,
curriculum, vakgebied, bestudeerbaarheid en het aspect ‘Forshung’.
Bestudeerbaarheid: Pavlov heeft geen toegankelijk oeuvre, dit komt vooral door de taal. Weinig
mensen kunnen het Russisch vertalen in bv het Engels.
Impact: Hij heeft een impact gehad binnen het behaviorisme, wel heeft z’n idee (de casus met z’n
honden) wel veel opgebracht, maar dit in veel beperktere mate dan Freud.
Curriculum: Het behaviorisme of de gedragsleren worden wel gezien in de Master psychologie,
maar niet zo diepgaand als de psychoanalyse, waarvan de enige echte grondlegger Freud is.
Pavlov is eerder een klein onderdeel van het behaviorisme dan een volwaardige grondlegger.
Vakgebied: dit is het behaviorisme en dat interesseert de prof niet zo hard. Wel wat hij deed met
die honden, maar niet het behaviorisme in het algemeen. Hij heeft er zich ook niet in verdiept.
Forshung: Het is eerder een beperkte forshung; de grootste reden hiervoor is de cultuurbarrière.
Je moet het Russisch kunnen begrijpen en ook niet alles is vrijgegeven van z’n oeuvre. Weinig
mensen kunnen het bestuderen.
Waarom zou men kunnen stellen dat Pavlov als auteur ‘morsdood’ is?
Twee redenen die men hier kan aanvoeren zijn:
1.Pavlovs geschriften worden nog nauwelijks bestudeerd, tenzij door uitzonderingen zoals Daniel
P. Todes;
12
2.Pavlovs bijdrage tot de psychologie wordt meestal gereduceerd tot een mythe over de hond
van Pavlov en het belletje. (= les idées reçus)
Vaak wordt Pavlov gesitueerd binnen de louter kwantitatieve benadering van de psychologie. Is
dit terecht? Waarom wel of waarom niet?
Niet terecht: Pavlov stelde dat zijn tabellen met kwantitatieve data enkel ‘leesbaar’ zijn voor wie
rekening houdt met de karakteristieken van de individuele honden die betrokken waren in zijn
experimenten. Pavlov is ook wel positief tegenover de casuïstiek; je moet eerste de
karakteristieken van de hond kennen, voordat je alles kunt begrijpen van z’n onderzoek.
3. Overzicht en structuur van de colleges
Twee delen doorheen de colleges
1. Wat is geschiedenis (geschiedenisopvatting)
2. Capita Selecta (selecties)
Het eerste gedeelte van de colleges staat stil bij de geschiedenisopvatting die gehanteerd wordt.
Dat wil o.m. zeggen dat we het blikpunt zullen expliciteren van waaruit we ons verhaal vertellen.
Daarna wordt selectief ingegaan op belangrijke auteurs, tijdsgewrichten, bijdragen en ‘systems’
uit de geschiedenis van de psychologie. (Je kan dus niet de volledige gesch. Vd ψ zien.)
VB:‘History Boy’s’: Film uit 1980 over de liberalisering van het onderwijs.
Wat is geen geschiedenis?
Alleen de opeenvolging van dingen die zich hebben voorgedaan
Wel: Om te weten waar je hier en nu mee bezig bent, moet je terugkeren naar het verleden. Het
perspectief of blikpunt van waaruit we zaken zien, is voor de geschiedenis altijd het heden. De
geschiedenis wordt verteld vanuit een actueel perspectief.
Zes voorbeelden die er selectief worden uitgekozen
1. Descartes/Spinoza
2.De lotgevallen van de visies van deze filosofen in wat Brennan noemt (cf. eerste deel van de
reader) de Frans, Britse en Duitse tradities
3.De voorwaarden voor het ontstaan van de wetenschappelijke psychologie (19de eeuw)
4. De eerste vertegenwoordigers van de wetenschappelijke psychologie (19de eeuw)
5. De invloed van de geneeskunde/psychiatrie (in het bijzonder voor het ontstaan van de
klinische psychologie)
6. De 5 grote ‘systemen’ die Brennan onderscheidt in de 20e eeuwse psychologie
Vijf grote systemen die Brennan onderscheidt
1. Amerikaans functionalisme
2. Behaviorisme
3. Gestaltpsychologie
13
4. Psychoanalyse
5. Third force movement (of: humanistische psychologie)
Kritische noot: De term ‘systems’ is niet erg gelukkig gekozen.
Enkel het behaviorisme, de Gestaltpsychologie en de psychoanalyse kunnen beschouwd worden
als een ‘systeem’ of als een ‘school’ of ‘traditie’. De benamingen ‘functionalisme’ en ‘third force
movement’ / ‘humanistische psychologie’ zijn echter weinig meer dan noemers wronder heel
diverse psychologieën schuilgaan. Wat er ook van is, het komt erop aan om drheen het bos de
bomen nog te zien (en omgekeerd ook natuurlijk!).
Drie referenties van Brennan die hem karakteriseren
1. Boring
2. Kuhn
3.Ebbinghaus
Boring: Men moet iets te weten komen vd individuen die eraan geholpen hebben, maar ook vd
tijdsgeest (de periode kunnen situeren). Men moet van het idee ‘het sciëntisme’ uitgaan (19eE):
Dogma of axioma.
Dogma= axioma; tijdsgeest wrdr men kan worden beïnvloed, het tijdperk, de klassenmpij…
Thomas Kuhn (1962), De structuur van wetenschappelijke revoluties, Boom, Meppel/Amsterdam,
1979.
In De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962) doorprikt fysicus en wetenschapsfilosoof
Thomas Kuhn (1922-1996) de illusie als zouden wetenschappen (zoals fysica, scheikunde,
biologie) geleidelijk ontwikkelen, of, met andere woorden, een kennisgeheel vormen dat een
begin kent en dat doorheen de tijd, naarmate nieuwe ontdekkingen worden gedaan, aangroeit.
Tegenover dit accumulatiemodel plaatst hij zijn noties van “wetenschappelijk paradigma” en
“wetenschappelijke revolutie”.
Hierbij formuleren we de bedenking: In de psychologie gebruikt men vaak, in veel engere zin, de
term ‘onderzoeksparadigma’ als synoniem voor ‘methode’. Dit is echter niet de betekenis die
Kuhn geeft aan het begrip paradigma.
Twee paradigma’s in de betekenis van Kuhn (die naast elkaar bestaan)
1. Het experimenteel psychologisch paradigma
2. Het psychoanalytisch paradigma
Experi psychologisch para= wordt gekarakteriseerd door de poging tot objectivering (via een
hele reeks verschillende onderzoeksmethoden)
Psychoanalytische para= wordt gekarakteriseerd door de poging om een ethiek van het
particuliere te vrijwaren.
14
wat is een wetenschappelijk paradigma volgens Thomas Kuhn?
Twee kenmerken van het wet. Paradigma
1. modelproblemen
2. Modeloplossingen
Modelprobleem= bv. Wat is de subjectieve gewaarwording op de fysieke S.? Je kan 100 studies
maken, vragen stellen over ditzelfde probleem.
Twee eigenschappen van een modeloplossing
1. Toestel nemen wrmee fysische metingen kunnen gedaan worden en aanpassen (toepassen) op
de mens.
2. Proefpersonen trainen en introspectie
Introspectie= Onderzoek doen bij zz, de proefpers. Is ook de proefleider. Men moet perfect
weten wat er onderzocht wordt.
Heden: dubbelblind onderzoek.
welke twee essentiële kenmerken hebben wetenschappelijke paradigma’s met elkaar gemeen?
1. Unieke vernieuwende prestatie om stabiele groep van aanhangers aan te trekken
2. Nog voldoende onvoltooid; nog voldoende speurwerk.
=> Was zeer lang de wet.ψ (gedurende 20 jaar (≈1970)) à la Wundt.
Deze oude wet.ψ is belangrijk voor bepaalde zaken (kleinere), maar men is er zeer op snel op
uitgekeken, want het is zeer steriel. 20 jaar lang was de ψ à la Wundt HET paradigma en pas na
Wundt is het zich beginnen te differentiëren.
Bespreek Wilhelm Wundts ‘Psychologie als natuurwetenschap’ als wetenschappelijk paradigma:
Wat was het modelprobleem? Wat was de modeloplossing?
Modelprobleem= wat is de subjectieve gewaarwording op de fysische S.
Modeloplossing= Je neemt een toestel wrmee je fysische metingen kunt doen en aanpassen
zodoende dat je de metingen kunt doen op een niveau van een menselijk, levend wezen. Je moet
de pp trainen, zodat ze perfect weten wat er onderzocht word en men introspectie kan
toepassen.
“Iedere wetenschappelijke revolutie verandert het historisch perspectief van de gemeenschap die
de revolutie ondergaat.” (Kuhn, 1962).
Leg uit met een voorbeeld.
Elke wet. Revo. Verandert het historisch perspectief vd gemeenschap die de revolutie ondergaat.
Wanneer er een omwenteling gebeurt verandert alles. Wanneer je het wetenschappelijke even
weg laat, weet je onmiddellijk waarover het gaat. Als je denkt aan de geschiedenis, weet je dat er
verschillende omwentelingen zijn gebeurd. BV. In WOII moesten ook de vrouwen beginnen
werken, anders kon de maatschappij in bv Amerika niet meer verder draaien. Zo kregen ze meer
rechten en kon de vrouw ook na de oorlog eindelijk gaan werken. Dit is een heuse omwenteling
15
geweest in het leven van toen. Van één kostwinner naar een werkend gezin. Niet enkel in de
maatschappij veranderde toen veel, ook het gezin moest zich aanpassen nu ook de vrouw voor
carrière kon gaan. Ander vbn zijn op politiek vlak of de Brabantse omwenteling (taal).
Ebbinghaus was (is) belangrijk voor de verhouding tussen geschiedenis en verleden en natuurlijk
ook voor de vergeetcurve. Wat, hoelang en waarom onthouden we?
Ebbinghaus heeft niet bij Wundt gestudeerd, maar kwam toevallig in de experi.ψ, door een boek
te lezen van Fechner (‘Elemente der Psychophysik’). Ebbinghaus wou ook experimenten doen,
maar met betrekking tot iets wat er toe doet; het onbewuste, de gedachten, het onthouden.
Schreef hierover zijn doctoraat; Cf. Eduard von Hartmann (1842-1906) en diens Philosophie des
Unbewussten (1869).
Bestudeer met bijzonder aandacht de paragraaf over Hermann Ebbinghaus – cf. reader p. 105.
* Duitse psychologie met individueel experimenteren.
* 7 jaar naar Engeland en Frankrijk om zz aan te moedigen
* Fechner’s boek; ‘Elemente der Psychophysik’ was voor hem een intellectuele stimulans
*Begon met het geheugen te onderzoeken: de wet van herhaling was de sleutel tot kwantificatie
vh geheugen. Hij gebruikte nonsense lettergrepen om de vorming van associaties te meten. Een
de vergeetcurve toont dan aan hoeveel je vergeet over tijd.
* Z’n werk; Ueber das Gedächtnis of het geheugen (1885), beschreef z’n methodologie en
bevindingen. En natuurlijk ook de vergeetcurve. Een volledig experimentele aanval op hogere
mentale processen
* Psychologisch tijdschrift; Zeitschrift für Psychologie und Physiologie der Sinnesorgane.
(Tijdschrift voor psychologie en fysiologie van de zintuigen).
* Studie van het geheugen, studie van kleurenzicht, vroege intelligentietests.
* Tekst die standaard in de Duitse Universiteiten werden gebruikt; Grundzüge der Psychologie.
Dus de grondleggers, de hoofdpunten vd ψ.
Wat betekent de uitspraak: “Psychology has a long past, but only a short history”? Ebbinghaus
(1908) Abriss der Psychologie
Geschiedenis is maar een verkort deeltje van het verleden.
Verleden= Wat vroeger, eerder gebeurd is. Het is ook in fctie van iedere revolutie
Geschiedenis= Het verhaal van wat vroeger gebeurd is. De geschiedenis is een bewerking van het
verleden.
 Er bestaat geen verleden vd ψ, tenzij binnen het verhaal, de geschiedenis vd ψ.
16
“De subjecto vetustissimo novissimam promovemus scientiam”* * In het Nederlands: “Over het
oudste onderwerp zullen we de nieuwste wetenschap voortbrengen.”
‘Wat ik doe is mss nieuw, maar de manier waarop is al zeer oud. En over het oudste onderwerp
zal ik de nieuwste kennis produceren.’
Ter illustratie van BEIDE aangehaalde uitspraken van Ebbinghaus dienen ons de citaten uit de
Odyssee (Homeros), Phaedo (Plato), De memoria et reminiscentia (Aristoteles), Confessiones
(Augustinus). Elk van deze werken bevat een weten over het oude psychologisch thema van het
geheugen, en het is over dit thema dat Ebbinghaus in zijn werk uit 1885, Über das Gedächtnis,
Untersuchungen zur experimentellen Psychologie, de nieuwste wetenschap wil voortbrengen.
Ebbinghaus maakte vaak een buiging naar ≠auteurs (oudere auteurs).
Extra uitleg:
Homeros; De Grieken waren met hun mondelinge vertelcultuur overgeleverd an hun geheugen.
Homeros werd gezien als de 1e die iets op papier had gezet. De 1e vers van de muzen was vaak:
“Muze breng bij in herinnering.”
17
Situeer de aangehaalde werken op een tijdlijn.
8eE v.C.
Homeros: “Muze, bezing mij de listige held, die lang over de wijde wereld zwierf,
nadat hij de machtige burcht v. Troje verwoest had. V. veel mensen zag hij de
steden en hij leerde kennen hun aard. Veel ellende doorstond hij op zee,
vechtend voor z’n leven en de terugkeer van z’n vrienden. Maar, hoe graag hij
ook wilde, z’n vrienden redde hij niet; door eigen moedwil vonden zij, dwazen, de
dood; want zij aten de runderen van Hyperion, de god van de zon, die hun de dag
vd thuiskomst ontnam. Vertel, o goddelijke dochter v. Zeus, ook ons dit verhaal en
begin het, waar het u goeddunkt.” (Odyssee)
5eE v.C.
4eE v.C.
Plato:“’En nog iets, Socrates’, viel Cebes in. ‘Drmee strookt ook de fameuze
theorie, als ze waar is, die gij zo dikwijls pleegt te verdedigen, dat ons leren in
feite nts anders is dan een zich-weer-te-binnen-brengen. Ook volgens die theorie
is het toch wel noodzakelijk dat we in vroegere tijden geleerd moeten hebben,
wat wij ons nu opnieuw te binnen brengen.’” (Phaedo)
Aristoteles: “Memory is, therefore, neither Perception nor Conception, but a
state or affection of one of these, conditioned by lapse of time. As already
observed, there is no such thing as memory of the present while present, for the
present is object only of perception, and the future, of expectation, but the object
of memory is the past. All memory, therefore, implies a time elapsed;
consequently only those animals which perceive time remember, and the organ
whereby they perceive time is also that whereby they remember.”
“Mnemonic exercises aim at preserving one’s memory of something by repeatedly
reminding him of it; which implies nothing else (on the learner’s part) than the
frequent contemplation of something (viz. the ‘mnemonic’, whatever it may be)
as a likeness, and not as out of relation.” (De memoria et reminiscentia)
4eE n.C.
Augustinus:“Hoe staat het echter met het geval waarin het geheugen zelf iets kwijtraakt, zoals
wanneer wij iets vergeten en dan zoeken om het ons te herinneren? Waar zoeken wij dan tenslotte
anders dan in het geheugen zelf? En stel dat ons daar verkeerde dingen worden aangeboden, dan
blijven wij die afwijzen, totdat zich datgene aan ons voordoet wat wij zoeken.” (Confessiones)
18
College 3: Blikpunt
Voorbereiding college 3: Bestudeer met bijzondere aandacht de teksten:
1. Van memorabilia naar memoranda (reader, deel 4, pp. 349-364)
* Ankerpunten
Ontwerp van een natuurwetenschappelijke psychologie (Freud 1895); wat hij geleerd had vanuit zijn
klinische praktijk in theorie te brengen.
 psychologie moet een verklaring kunnen bieden voor de psychische functies van het geheugen en
het bewustzijn.
1885: studieverblijf in de Parijse Salpêtrière bij Charcot. Daar had hij kennis gemaakt met het rijke
pallet van ∑ vd hysterica. Charcot wou het klinische beeld vd hysterie wet. doorgronden en kon dus
niet anders of dit via de ψ te doen.
Dit veranderen van wetenschap, was vooral door de psychische beïnvloeding waar hij gebruik van
maakte bij hysterie (oproepen/ongedaan maken). (De neurofysiologie kon niet genoeg verklaring
bieden, daarom zelf de start zetten van een ψ).
Krachtige voorstellingen die vanuit het psychisme de ∑ determineerden.
Twee andere belangrijke personen voor Freud
1. Bernheim
2. Breuer
Bernheim; geen sprake van echt vergeten van wat tijdens de hypnotische slaap gesuggereerd werd a.
zijn patiënten.  er zijn dus verschillende bewustzijnstoestanden.
Twee bewustzijnstoestanden
1. Normale bewustzijnstoestand: iedereen heeft hier gemakkelijk toegang toe.
2. Hypnotische bewustz.toestand: moeizaam toegankelijk, gesuggereerde voorstellingen oefenen van
hieruit hun invloed uit.
Breuer; ziektegeschiedenis van Anna O. Hierin werd Freud gesterkt in zijn opvatting dat de hysterica
ziek is aan haar reminiscenties, aan haar geheugen.
* Het geheugen geproblematiseerd
Toch wou Freud geen te eenvoudige schema’s hanteren omtrent de pathogene herinnering of het
werkzame geheugen.
Breuer; louter uitspreken van alle herinneringen die geassocieerd zijn met het hysterische ∑ volstond
om een therapeutisch resultaat te bekomen.
<-> Freud legde de nadruk in z’n studies over hysterie, dat het doel vd therapie erin bestaat de
patiënt te brengen, doorheen en voorbij het louter uitputten vh geheugen door de
herinneringsarbeid, tot het symboliseren van datgene at nooit eerder gesymboliseerd werd.
Lacan; had ook een opvatting hierover: over het statuut vh spreken als psychische act in de
psychoanalytische setting.
19
Volgens hem is de historiografie die dan ad orde is in de psychoanalyse, een herschrijven vd
levensgeschiedenis en dus niet te reduceren is tot het terugvinden van een aantal verdrongen
ontbrekende elementen.
In de psychologie gebruikt men de vgl vd computer en databestanden (=statische
computermetafoor). Bij de psychoanalyse is het meer een dynamische opvatting vd
herinneringsarbeid.
Steun hiervoor vinden ze ook bij andere disciplines. Bv. De Amerikaanse medicus en Filosoof Israel
Rosenfield. Hij baseert zich vooral op neurologisch- klinische en taalkundige waarnemingen. Hij kiest
resoluut voor de recente theorie van het ‘Neuraal darwinisme’ van neurofysioloog en
Nobelprijswinnaar Gerald M. Edelman. Herinneringen zijn geen exacte herhalingen van beelden in
iemands brein, maar hercategoriseringen binnen welbepaalde contexten, waardoor de hersenen
kunnen doorgaan voor de creatieve generatoren vh geheugen.
Rosenfield huldigt ook Freud, mbt tot het ontstaan van een dynamische opvatting vh geheugen.
* Historiografie
Historici hebben zich altijd bekommerd om het probleem vd selectie van bronnenmateriaal id
geschiedschrijving.
Bv. Polybius; Het verzwijgen van feiten en het onderscheid tss de misleidende verzwijging of
onoprechtheid, de oordeelkundige selectie en de weglating uit gebrek aan inzicht.
Men weet dat hun werken enkel een geconstrueerd karakter hebben, maar ze proberen toch te
streven naar het achterhalen vd historische ‘waarheid’ (Lorenz). Elke vorm van waarheidsverdraaiing
ligt dus zeer gevoelig.
Volgens Polybius is er ook de vraag naar het motief vd selectie. Bij oprechtheidonderzoeken keek
men naar twee soorten motieven; 1. Motieven die met de situatie vd waarnemer ivm stonden (= de
dwang der omstandigheden) en 2. Psychologische motieven (= roemzucht, sympathie, antipathie).
Deze drie elementen
1. De operatie vd selectie van materiaal
2. Het onderzoek naar het motief of het verlangen dat deze selectie determineert
3. De vraag naar het statuut vd waarheid.
 verenigen de theoretische geschiedenis en de psychoanalyse met elkaar
Theoretische geschiedenis= de wetenschapsfilosofie achter het historisch métier, hetgeen betekent
dat ‘niet het verleden zelf wordt onderzocht, maar alleen de manieren wrop dit verleden door
historici gereconstrueerd wordt’.
Deze vereniging werd al duidelijk in 1977, Franse mediëvist Georges Duby met ‘Mémoires’ (vd
Nouvelle revue de psychoanalyse). Vraagt zich af wat wij over de werking vd 12de-eeuwse mensen te
weten kunnen komen. Toen was er een collectief geheugen. Hij analyseert hierbij nog een
familiekroniek geschreven door een zekere Priester Lambert. (in opdracht van heren van Ardres die
in alliantie waren met graven van Guînes). Ad hand van deze casus besluit Duby dat het
familiegeheugen bijzonder selectief was; van daden van zowel levenden als doden werden slechts
deze onthouden die gemakkelijk en effectief konden worden ingepast ih educatieve vertoog vd
20
familiale geschiedschrijving. Ifv die ‘pedagogische’ doelstellingen werden herinneringen
probleemloos gemanipuleerd, vervormd en aangepast ad behoeften vh heden.
* ‘Phantoms of Remembrance’
Dit is een boek vd Amerikaanse mediëvist, Patrick J. Geary (in 1994).
Centraal hierin staat de vraag hoe omstreeks het jaar 1000 het verleden werd gepercipieerd,
gemodelleerd en doorgegeven ad volgende generaties.
Welke selectiemechanismen speelden hierbij en wat werd ad vergetelheid prijs gegeven? Deze
onderzoeksvraag is belangrijk omdat ze niet alleen inzicht nastreeft id laat 10de en 11de- eeuwse
historische perceptie nastreeft, maar ook ons huidige beeld vd vroege Middeleeuwen
problematiseert. Aangezien er bijzonder weinig bronnen uit die tijd bewaard zijn, is veel van wat wij
over de vroegste Middeleeuwen weten, bepaald door het beeld dat de 11de-eeuwse auteurs hebben
opgehangen toen die hun verleden hebben vorm gegeven ifv hun eigen sociale politiek context.
Geary was zz zeer bewust van het gevaar historici liepen als ze de stiltes uit het verleden wilden
beluisteren, die vroegere stiltes opvullen met wat hen goed uitkomt. (Hij legt dit zelf uit als dat mss
de fluisteringen belangrijker zijn dan het grote lawaai die werd vernomen en opgeschreven)
Hij beseft ook dat het contextgebonden proces van herinneren en vergeten geen uniek gegeven is.
Toch bieden deze decennia (rond de 1ste millenniumwende) hem een erg interessante periode om dit
proces te bestuderen. Nadat Noormannen, Magyaren en Saracenen gedurende lange tijd voor een
zeker gevoel van onveiligheid hadden gezorgd en nadat de kosmopolitische Karolingische aristocratie
haar betekenis had verloren ten voordele van kleinere lokale heerlijkheden, hervond West-Europa
omstreeks die tijd geleidelijk opnieuw zijn sociale en politieke evenwicht. Het machtsvacuüm dat na
de politieke verbrokkeling was ontstaan, kon weer worden ingevuld door nieuwe geslachten van
lokale seigneurs en door de steeds machtiger wordende religieuze orden. Precies deze invulling is
volgens Geary gepaard gegaan met een bijzonder creatieve omgang met het verleden.
Om dit proces van assimilatie en selectie ih historisch bewustzijn vanuit de moderne psychologie te
duiden zocht Geary steun bij het werk vd Brit Bartlett, waarin steeds de creatieve processen vh
geheugen benadrukt worden.
* Geary’s premissen
Geary neemt duidelijk afstand van een aantal theorieën inzake ‘geheugen’ en ‘verschriftelijking’. Hij
verzet zich tegen een onderscheid tss enerzijds individuele en collectieve herinnering en tss
anderzijds orale collectieve herinnering en geschreven geschiedenis. Oraliteit en schriftcultuur
kunnen volgens Geary niet geheel los van elkaar, als twee≠cultuurvormen worden gezien.
Hij kiest dus voor een meer dynamische benadering; het sociale geheugen. Waarin individuele en
collectieve herinneringen en tijdsgebonden historische percepties met elkaar interfereren en waarin
orale en schriftelijke overlevering deel uitmaken van hetzelfde proces van selectie en vervorming van
feiten uit het verleden.
21
Hij neemt ook afstand vd traditionele idee v.e. take-off vd geletterdheid omstreeks 11de-12de eeuw.
Men verklaarde nl. dat het gebrek aan kennis over de duistere vroege Middeleeuwen te maken had
met de overgang v.e. mondelinge naar schriftelijke cult. Geary gaat er vanuit dat er meer geschreven
bronnen waren, maar die hebben de gesch niet allemaal overleefd. Ad basis van die catastrofe ligt
een grotere teloorgang en een soms intentionele verwaarlozing van ouder bronnenmateriaal.
Niet iedereen ging met die laatste hypothese akkoord. In de intellectuele milieus vd traditionele
middeleeuwse samenleving hechtte men een erg groot belang ah verleden, niet in het minst
vanwege de enorme invloed van Augustinus’ theologie en epistemologie, waarin de memoria een
cruciale plaats bekleedde.
Vanaf 12e eeuw ging men voor een gesystematiseerde geheugencultus, of ars memoriae. Maar Geary
wordt vooral geïntegreerd door de psychische perceptie van discontinuïteit met het verleden die hij
uit de laat-10de en 11de eeuwse bronnen afleest. Het geeft de indruk zich weinig verbonden te voelen
met de decennia die hen onmiddellijk zijn voorafgegaan, maar hergebruikten zonder scrupules
hetgeen zij aan verre herinnering bezaten om hun eigen tijd en id mee te structureren en hun macht
mee te legitimeren.
Al Geary’s premissen impliceren 1 belangrijke consequentie:
 Voor zover alle latere historiografie zich baseert op de 11de- eeuwse selectie van het toen
voorhanden zijnde bronnenmateriaal, is die historiografie voor een flink deel vervalst.
* Vergeten en herinneren in de late 10de en 11de eeuw
Drie verschillende regio’s van bronnenmateriaal die Geary gebruikt heeft
1. De Zuid-Franse Provence
2. Het Noord-Franse Neustrië
3. Het Zuid-Duitse Beieren
Hij probeert bv de rol van vrouwen en hervormingsgezinde monniken in het onderhouden vh
familiale geheugen en de ≠ invulling die beide groepen daaraan geven te onderzoeken (in een
mentaliteitshistorisch luik).
Technische onderzoek; Traditionsbücher en Cartularia, waarin hij aantoont hoe het archivalische
geheugen gemanipuleerd kon worden. Zo’n verzamelmateriaal kan als resultaat worden beschouwd
vh proces van verwaarlozing, selectie, transformatie en vernietiging van vroegmiddeleeuws
materiaal.
Drie functies die dit verzamelmateriaal had
1. Legaal- administratieve functie
2. Historiografische betekenis
3. Sacrale betekenis (Kerk)
Ook het politieke geheugen heeft blijk gegeven van een uitgesproken pragmatiek en selectiviteit.
Maar dit is niet altijd bewust, er waren ook onbewuste factoren.
22
Geary’s analyse vh institutionele geheugen is wellicht het meest illustratief voor de raakpunten vd
psychoanalytische theorie met de theoretische gesch.
Casestudy over 2 kloosterkronieken
Enkele kenmerken en overeenkomsten tussen de twee kloosterkronieken
1. Boekrollen of rotuli waar alles op werd bewaard
2. Parallellen in hun ontstaansgeschiedenis, waarheidsgehalte en vormgeving vh verleden
Er zijn ook verschillende hulpmiddelen volgens Geary om het verleden in herinnering te brengen;
voorwerpen, elementen uit het landschap, grondbezit, economische rechten… Maar ook de lezing
van bepaalde teksten zoals heiligenlevens, nuttige diensten bewijzen.
* Een aanzet tot kruisbestuiving
Rond 1188 streefde de Engelse monnik en kroniekschrijver Gervasius van Canterbury niet naar om
alle gekende memorabilia of herinnerbare feiten neer te schrijven. Hem interesseerden enkel de
memoranda van zijn monastieke gemeenschap, of hetgeen van z’n medebroeders onthouden moest
worden.
Memorabilia en memoranda zijn door Geary geabstraheerd tot een conceptenpaar wrin de essentie
van z’n onderzoeksproblematiek vervat ligt. Men heeft uit de Memorabilia hun memoranda
geselecteerd en dat memoranda werd voor de volgende generatie hun memorabilia.
Drie tijden (uitleg per tijd p359)
1. 9-10de eeuw
2. 11de eeuw
3. Vroege Middeleeuwen
Drie onderdelen vd 1e periode (9-10de eeuw)
1. Saracenen, Magyaren en Noormannen
2. Eruptie van het reële
3. Reële (deel van Lacans conceptuele triptiek)
-
Lacans conceptuele triptiek
1. Het Reële
2. Het Symbolische
3. Het Imaginaire
Drie onderdelen vd 2de periode (11de eeuw)
1. Historiografie, selectie ifv actuele doeleinden
2. Symbolisatie
3. Memoranda
Twee onderdelen vd 3e periode (vroege Middeleeuwen)
1. Imaginaire constructie
2. Memorabilia
23
Wetmatigheid vd historiografie: wnr de traditionele verhoudingen tss heden en verleden op de
helling komen te staan, degenen die daar het meest door getroffen worden, reageren met een
hervormen vh begrip van hetgeen heden en verleden met elkaar verbindt in termen van een nieuwe
continuïteit.  Geschiedenis als een herschrijven en als een poging om tot een continuïteit te komen
die er wezenlijk niet is.
Ook bij analytici is dit niet vreemd; het in kaart brengen vd eigen levensgeschiedenis verschijnt
eerder als een poging tot bemeestering en symbolisering vh ondraaglijke reële dan als een uiting v.e.
wil tot herinnering, eerder als een manifestatie v.e. afweer en een niet-willen-weten dan v.e. willenweten.
De drie tijden kun je ook toepassen op de psychoanalyse van Freud, de uitwerking hiervan is te
vinden op p360.
* Tot besluit
Geary’s gebruik vh conceptenpaar memorabilia-memoranda lijkt een adequate visie op historiografie
te bieden en vormt ook een ondersteuning vd psychoanalytische visie omtrent het geheugen en
herinneringsarbeid.
De betekenis van memorabilia is niet eenduidig, maar geheel afhankelijk v.e. verworven statuut als
memoranda. Hierdoor is z’n visie perfect verzoenbaar met de Lacaniaanse taaltheorie, waar een
betekenaar slechts betekenis verkrijgt binnen een ketting van betenkenaars.
De visie van z’n logische tijden kan ook worden scherper gesteld door het hanteren vd Lacaniaanse
triptiek.
Nietzsche vs Freud
Nietzsche: complexloze en creatieve omgang met het verleden, voor een ‘vergeten-als-wilsdaad’.
Freud: Dat vergeten kan ook verward worden met verdringen, dat gewild vergeten kan terugkomen
om te revancheren.
 Dit onderscheid tss verdringen en vergeten kan men ook ih historische denken hanteren.
De toepassingsmogelijkheden vh freudiaans-lacaniaans drieledig schema ih historisch onderzoek, zijn
in elk geval talrijk.
Men moet zich wel blijven de vraag stellen, in welke mate historici zich bewust zijn vd
selectiviteitsmechanismen en creativiteit die hen worden opgedrongen door de veranderde sociopolitieke situatie.
2. Tijdslijn Brennans boek
Situeer op een tijdlijn de opbouw van Brennans boek (geef de tijdsblokken aan die we onderscheiden
hebben; situeer daarin Descartes, Spinoza, de verschillende filosofische tradities, het 19de-eeuwse
sciëntisme, het ontstaan van de experimentele psychologie (jaartal), de 5 verschillende
psychologische systemen die Brennan ontwaart in de 20e eeuw).
24
Zes soorten opvattingen of karakteristieken van Brennen’s blikpunt
1. Geschiedenisopvatting (de 3 belangrijke auteurs; Boring, Kuhn en Ebbinghaus)
2. Wetenschapsopvatting (Wet. Paradigma en breukvlak)
3. 1879
4. 1982 (tijd waarin hij dit boek heeft geschreven)
5. Amerikaans blikpunt (typisch Amerikaanse visie)
6. Blikpunt vd psycholoog (ook je opleiding zet een stempel op de gesch.)
Als geschiedschrijver van de psychologie is Brennan desalniettemin nogal traditioneel te noemen.
Waarom?
Dit is te zien aan de opbouw van zijn boek. Dit bouwt op naar een ‘hoogtepunt’, namelijk de 19de
eeuw, met de geboorte van de wetenschappelijke psychologie in 1879. Zo lijkt het dat de
standpunten van enerzijds Descartes, anderzijds Spinoza, als het ware gehuldigd worden,
verbijzonderd worden in enerzijds de Franse en Britse filosofische tradities, anderzijds de Duitse
filosofische traditie. Allesbepalend voor de geboorte van de wetenschappelijke psychologie is dan
het 19de eeuwse sciëntisme, met daarin het ontstaan van de fysiologie, het postuleren van de
evolutieleer, en de geboorte van de psychofysica. Wat daarna komt, vanaf de 20e eeuw is een steeds
toenemende diversifiëring van de psychologie, door Brennan didactisch geordend in een vijftal
psychologische systemen.
=> Derde karakteristiek van het blikpunt van Brennan: 1879, oprichting door Wundt van het eerste
experimenteel psychologische laboratorium te Leipzig.
25
3. De vier periodes
Bestudeer, met bijzondere aandacht (= te kennen), in het eerste deel van de reader, hiernavolgende
passages. In les 6 werd dit nog verder aangevuld.
Eerste periode: 17de eeuw:
Filosofische bestaansvoorwaarden:
twee verschillende manieren om de verhouding tss lichaam en ziel te denken
1. Descartes, de res extensa (het uitgebreide ding of het lichaam) en de res cogitans (het denkend
ding, of de ziel) gedacht als twee wezenlijk verschillende substanties. Het is dus een strikt
dualistische benadering.
2. Spinoza: ziel en lichaam zijn twee manifestaties van één en dezelfde substanties. Eerder een
holistische benadering; nooit het ene zonder het andere.
(cf. hoofdstuk 5, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary plus paragrafen over Descartes
en Spinoza)
Deel uit de reader zie hieronder.
Spinoza (1632-1677)
1. In zijn werk “Treatise on theology and politics” legt hij zijn concept uit over God.
God is volgens Spinoza niet de gepersonifieerde patriarch die de wereld leidt, maar God is
het onderliggend principe dat eenheid brengt tussen materie en ‘mind’, God is dus synoniem
met natuur.….……………………………………………………………………………………………………………………….
Ondanks de afwezigheid van de beoordelende God zei Spinoza dat de mensen moesten
streven naar een ethisch leven op basis van de natuurwetten. Natuur op zich heeft haar
eigen gang van zaken, haar eigen wetten. Zo probeerde Spinoza ook de wetenschap en
religie te doen co-existeren.
2. Het lichaam en de ziel zijn dezelfde materie, maar een ander aspect met het lichaam als de
externe manifestatie en de ziel als de interne manifestatie van dezelfde materie en de
individuele eenheid en integriteit.………………….…………………………………………………………………….
Vanuit een psychologisch standpunt beschrijft Spinoza de mentale functies van gevoelens,
herinneringen en sensaties als mechanisch proces aangezet door fysische stimuli op het
lichaam.
De hogere mentale processen van perceptie en rede zijn niet afgeleid van externe stimuli
maar is gewoon de ziel die zelf actief bezig is. De geest/ziel is dus geen entiteit of agent maar
eerder een concept, een onttrekking, de ziel/geest en de activiteiten van de ziel zijn
identiek.
Spinoza: het essentiële instinct voor de mens is om gedrag te vertonen. En gedrag dat zorgt
voor zelfbehoud is gebaseerd op verlangen. De wijze mens kan zijn verlangen controleren (of
zelfs negeren) maar voor de meesten onder ons geven conflicten tussen verlangens als
uitkomst emoties.
3. Absolute vrijheid, vrije wil, heeft een mens niet aangezien de mens wordt geleid door zijn
verlangen/instincten, vooral het overlevingsinstinct is hier zeer belangrijk. .
Volgens Spinoza zijn alle verlangens een zoektocht naar plezier en het vermijden van pijn.
Hoe dan ook onze rede moet primeren om een zekere vrijheid te hebben in onze
handelingen. Rede (De mogelijkheid tot het reguleren van onze emoties door de rede en de
rationaliteit is uniek en specifiek voor de mens) is daarom het unieke aan de mens.
26
Réné Descartes (1596-1650)





1e moderne filosoof
- Zijn interesse voor wiskunde heeft hem geleid tot het proberen beantwoorden van
filosofische problemen door wiskundige methoden te gebruiken
- Leefde vanaf 1637 in Nederland dankzij de vrijheid die daar heerste, in tegenstelling tot de
intellectuele controle die in Frankrijk aanwezig was.
Discours de la méthode: beschrijft de evolutie in zijn denken.
In twijfel nam Descartes zichzelf als beginpunt. Hij nam de zekerheid van affirmatie van de
ervaring. Hij zegt dat het enige waar we absolute zekerheid over hebben (of kunnen hebben) is
onze ervaring en ons bewust zijn wat betreft onze kennis over onszelf.
Deze visie is het compleet tegenovergestelde van wat de filosofen voor Descartes als vertrekpunt
aannamen. Wat zij deden was beginnen bij de externe wereld en concluderen dat de
geest/brein/ziel nodig was om deze externe wereld te begrijpen. Door deze tegengestelde visie
trok Descartes de hele externe wereld in twijfel en de interne kennis als volledig en absolute
kennis. “Je pense, donc je suis”.
Hoe dan ook, om met de externe wereld om te gaan gebruikte Descartes het concept van God,
dat omdat we de idee van perfectie kennen, en een entiteit moet deze staat hebben en die
entiteit is God. En God als perfectie zou nooit iets niet perfects maken, daarom zijn onze
zintuigen betrouwbaar en dus is onze perceptie van informatie die wij waarnemen accuraat,
nogmaals dankzij de perfectie die God is. Het zelfbewustzijn (van onze ideeën) staat ons toe God
te kennen en eventueel onze externe omgeving. Dus, voor Descartes, de idee van het zelf, God,
en de dimensie van ruimte, tijd en motie zijn allemaal van nature aanwezig in de ziel of geest, ze
zijn dus niet afgeleid van ervaring maar van de essentiële rationaliteit van de ziel/geest/verstand.
Met de uitzondering van God en de menselijke rationele ziel elke realiteit is fysiek en kan via
mechanische relaties worden uitgelegd. Door de wetenschappelijke vooruitgang zou de mens
ook onderzocht worden, de enge dat boven al deze wetten ligt zou de mogelijkheid van de mens
zijn om rationeel/redelijk na te denken.
 2 niveaus van activiteit van onze wereld
1) Fysische wereld die mechanische wetten volgt
2) Spirituele wereld die wordt gepresenteerd door de menselijke rede
Cartesiaans dualisme: het lichaam en het verstand. De ene geleid door de mechanische wetten
van de natuur, de andere is een immaterieel entiteit en makkelijker te begrijpen/ te kennen dan
het lichaam dankzij het principe van de zelfreflectie (die leidt tot zelfkennis).
Lichaam – ziel => pijnappelklier
3 principes trends van Descartes
1. Psychologie als een introspectieve wetenschap die het menselijk bewustzijn bestudeert.
2. Psychologie als een strikt gedragsgerichte studie, uit cartesiaans standpunt speelt de geest, het
verstand in op het lichaam, dus gedrag is de reflectie van het verstand.
3. Psychologie als een fysiologische wetenschap. Alle menselijke activiteit, behalve denken en
voelen kan verklaard worden door de pyschofysiologie.
27
Tweede periode: 2de helft 17de – eerste helft 19de eeuw:
3 Filosofische tradities:
1. Franse
2. Britse
3. Duitse
De franse traditie: Sensationalisme en positivisme
Inleiding
In Frankrijk werd het mind-body dualisme van Descartes gereduceerd tot een materialisme dat
gericht is op de mechanica van zintuiglijke processen om alle psychologische activiteit uit te leggen.
Na de dood van Descartes ging Frankrijk een gouden tijdperk tegemoet van politiek en cultureel
overwicht onder de lange heerschappij van twee monarchen (Louis XIV en Louis XV).
Het verwerven van kennis via het onderwijs, werd gezien als de sleutel tot succes en klasse
mobiliteit.  onderwijs werd meer en meer gezien als zeer belangrijk id SL.
‘The age of reason’
Condillac en de La Mettrie zijn beide vertegenwoordiger van het sensationalisme (sensatie en
perceptie) en Comte van het positivisme.
Condillac: “niets is in de geest wat niet eerst in de zintuigen is.”
Étienne Bonnot de Condillac ; ° in Grenoble en gestudeerd aan een jezuïeten seminarie in Parijs.
Werd gewijd als Romaans Katholiek priester en vond drna zijn weg in de literaire en filosofische
salons in Parijs, waar hij de interesse verloor in z’n religieuze carrière.
Hij had appreciatie voor Descartes en Locke.
Meest bekende werk: “Traité des sensations”, waarin Condillac radicaal afweek van z’n voorgangers
en een interpretatie gaf van psychologische activiteit gebaseerd op alleen sensorische ervaringen.
Hij week ook af van Descartes Mind-body idee, dat de geest geboren is met een aantal aangeboren
ideeën; De volledige complexiteit vd geest werd ontleent aan één enkele gevoelscapaciteit. Hiervoor
gebruikt hij de analogie van een standbeeld:
-begiftigd als menselijke wezens m.e. interne organisatie & e. geest, leeg v. alle ideeën.
- standbeeld heeft een reukvermogen=> aandacht door het stimuleren van reuk
- daarna gradueel andere inputs ontwikkelen
- oordeel door 2e input mogelijk => twee inputs vergelijken
- geheugen= een sensatie uit verleden die opnieuw naar boven komt door een huidige S.
- Verbeelding is een nieuwe combinatie van oude sensaties
- nadering & vermijden zijn actief terugroepen v. aangename/onaangename sensaties
-de wil is een verlangen obv een overdreven aangepakte tendens nr een haalbaar object.
De capaciteit voor zelfreflectie treedt op als het resultaat van afwisselingen tss geheugen en de
voorwerpen van de wil.
Aspecten van PH ontwikkeld gradueel met de opeenstapeling van ervaringen door geheugen en
verlangens.
28
De geest wordt gereduceerd tot rollen van een receptor voor sensorische ervaring en een vat voor
herinneringen.  de geest is ontdaan van elke ‘inleidende’ functies.
Hij werd bekritiseerd omwille van z’n deductieve aanpak en het ontbreken van alle inductieve steun
van empirische evidentie. Condillac vertrouwde enkel obv de fysiologische zintuigen. Bovendien
introduceerde Condillac het begrip van het materialisme in het moderne psychologische denken.
De La Mettrie: “L’homme machine”
Julien Offroy de La Mettrie met z’n bekendste werk ‘L’homme Machine’, shockte intellectueel Europa
omwille van z’n simpel en duidelijk statement van materialisme. Hij is dokter, studeerde anatomie in
Leiden (NL) en publiceerde verschillende werken die de rol van het brein aantoonde in de menselijke
pathologie. Daarna werd hij ook nog Chirurg in het Franse leger, maar bleef verder doen met z’n
onderzoeken en het schrijven.
Het materialisme van La Mettrie oordeelt dat de materie een actief element heeft, nl. de beweging.
(hij maakte in de bew vd materie ook een hiërarchie; in de hoger dieren is de bew vd materie laat het
hart slaan en het brein denken.)
Psychologie is de ultieme fysiologie.
Door zijn gedachten moest La Mettrie vluchten en dat deed hij nr Leiden. Daarna kreeg hij een
uitnodiging van Frederick de Grootte om naar de Berlijnse academie voor Wetenschap te gaan met
een beurs. Daar ontwikkelde La Mettrie z’n psychologie verder door het beweren van een
motiverend principe voor menselijke activiteit. Dit principe was hedonistisch in het zoeken van genot
dat de ultieme kracht was die het individu voortstuwt. Hij was tegen de Christelijke leer en
argumenteerde het belang voor sensueel genot. Hij vestigde een ethiek die de acties van mensen
beoordeeld, zoals bepaald door hun verlangen naar zintuiglijke bevrediging.
La Mettrie slaagde in argumenteren tegen de nood voor een gescheiden discipline voor ψ. (nadat
Descartes er al in was geslaagd deze te scheiden van fysiologie)
August Comte:
August Comte zijn plaats in de geschiedenis is vertroebeld door ambiguïteit. Hij uitte de
wetenschappelijke geest die psychologie overnam toen het opkwam als formele wetenschap. Maar
z’n eigen visies resulteerden in een gepoogde utopia, die beschamend was voor degene die hem
probeerden serieus te nemen.
Z’n controversiële leven begint in Montpellier, waar hij z’n vroeg onderwijs onder katholiek toezicht
ontving. Hij studeerde drna ad École Polytechnique in Parijs onder sommige vd leidende
wetenschappers in Frankrijk.
Hij werd verzekerd van een positie als secretaris vd soc. Filosoof Saint-Simon, die een reorganisatie
vd SL olv de opkomende sociale wetenschappen bepleit. Comte nam veel over in z’n visie van SaintSimon.
29
Z’n lezingen vormden de basis van z’n meest bekende werk; ‘Cours de Philosophie Positive’. Dit werk
zorgde voor een complete reorganisatie van intellectuele concepten van kennis en het toepassen van
deze theorie tot de uiteindelijke vorming van sociale structuren.
Ook al kreeg hij geen professoropleiding aangeboden, toch had hij enkele leerlingen onder hem, wrdr
zijn visie wijdt verspreid werd.
Comtes toepassing van z’n theorie kreeg de vorm van het geloof van menselijkheid (religion of
humanity). De structuur van deze toepassing leek erg op de hiërarchische organisatie vd Romeinse
Katholieke Kerk, met menselijkheid vervangen voor God en Comte vervanger voor Paus.
Begrip historische vooruitgang: Z’n verklaringen verschuiven van een theologische focus, nr een
metafysische focus tot een positivistische basis. Metafysica: zoekt causale verklaringen in nonfysische abstracties of algemeenheden. Positivisme: streeft naar waarneembare feiten te
coördineren en vind beschrijvende wetten van natuurverschijnselen.
Hij was ook tegen de vooringenomenheid om te zoeken naar causaliteit, want dat zorgde volgens
Comte voor onnatuurlijkheid en gaat ten koste van observeerbare zaken.
Wetenschap is voor Comte relatieve kennis, voor positivisme laat het slechts een beperkte en
veranderende uitzicht op de natuur toe.
Zes basis wetenschappen:
1. Wiskunde
2. Astronomie
3. Fysica
4. Chemie
5. Fysiologie of biologie
6. Sociale fysica of sociologie
 Psychologie staat er niet tussen, want Comte rekende dit bij fysiologie. Psychologie van de
enkeling =fysio;
psychologie vd mens als lid vd groep =sociologie
Later vond Comte ook de wetenschap van het ethische uit; niet een studie over de moraal, wel de
studie over observeerbaar, sociaal gedrag gericht op het vinden van voorspellende wetten voor
sociale planning.
Comte hielp niet met de vooruitgang voor de herkenning van psychologie als discipline, maar wel bij
het identificeren van methodologische strategieën die de psychologie wel hielp om zich als aparte
discipline te onderscheiden.
Samengevat
Invloeden op psychologie via deze survey
1. de voordelen ve natuurwetenschap werden verwoord en ze maakten een ideaal model om de
psychologie te evenaren
2. nadruk op materialisme ten koste van mentalisme, ervoor gekozen om mentale operaties via
30
zintuiglijke mechanismen te beperken. (Descartes visie over mind-body was uitgedaagd). 
herinterpretatie van Descartes formulering
3 kenmerken van Condillac en La Mettrie
1. Fysiologische werktuigen van gevoel
2. Psychologie reduceren tot gevoel
3. Afwijken van dit extremisme door rol van centraal ego
4 kenmerken van Comte
1. Verwierp de psychologie
2. Activiteit vh individu bestuderen door fysiologie
3. Gedragingen in groep onderzoeken door sociologie
4. Pleit voor objectieve observatie
De Britste tradities:
Inleiding
De sterke verwantschap tss Amerikaans en Brits intellectueel denken is vervaardigd doorheen 4
eeuwen. De koloniale periode, decennia vh delen v. dezelfde taal en culturele erfenis. De Britse
invloed was de grootste determinant voor de ontw vd ψ id VS.
Groot-Brittannië id 17e en 18e E was een opwindende plaats van politieke en economische
vooruitgang als de natie gestaag bewoog in de richting vd meest dominante kracht vd 19e E.
John Milton; epische poëet die succesvol de Britse vergunningvoorschriften voor censuur aanvocht,
die door William III dan werden afgeschaft, en de vrijheid van de pers een realiteit in GrootBrittannië werd.
De oorzaak vd wetenschap werd ook bevorderd door de intellectuele vrijheid van GB.
John Locke
John Locke is een vroege empirist en 1vd meest invloedrijke politieke filosofen vd Post- Renaissance
in Europa.
Locke is opgeleid in de klassiekers en de geneeskunde aan Oxford. Hij bestudeerde Descartes en
assisteerde Boyle in z’n labexperimenten. Daarna werd hij arts van de graaf van Shaftesbury en, via
hem, begon nauw contact met de politieke onrust die in 1680 leefde. Hierdoor moest hij vluchten
naar Nederland, waar hij bleef tot de revolutie James II afzette en William en Mary op de troon
bracht door een uitnodiging vh Parlement in 1688.
Locke’s politieke visies beweerden dat individuele mogelijkheden niet bepaald worden door
erfelijkheid, maar door de omgeving of ervaring en dat de enige juiste overheid door toestemming
van de regerenden kan worden bepaald. Deze opvattingen rechtvaardigen de uitnodiging vh
parlement voor nieuwe monarchen.
Locke’s psychologische opvattingen waren uitgedrukt in z’n “Essay Concerning Human
Understanding”. Er is niets id geest, dat niet eerst id zintuigen was.  Tabula Rasa
31
Alle kennis, ook onze ideeën van God of moraliteit, wordt afgeleid van ervaring. Er is een onderscheid
tss sensaties (fysiek) en percepties (gereflecteerde producten van sensaties). De eenheden vd geest ,
ideeën, zijn afgeleid van sensaties via zelfreflectie.
Twee onderdelen van fysische objecten
1. Primaire inherente kwaliteiten
2. Secundaire waargenomen kwaliteiten
Primaire kwaliteiten= de eigenschappen van het object dat bestaat. Bv volume, lengte, nummer,
beweging…
Secundaire kwaliteiten= zijn geproduceerd door ons en toegeschreven ad objecten ih proces vh
waarnemen. Bv. Geluiden, kleuren, geuren, smaken…
Twee soorten substanties
1. Materiële substanties die bestaan in de fysieke wereld, maar wij kennen hen enkel door hun
primaire kwaliteiten.
2. Geestelijke substanties die bestaan als mentale elementen en zijn onze percepties van objecten.
In contrast met de Franse sensationalisten, die de nood voor de geest elimineerden door het gelijk te
stellen met sensaties, heeft Locke’s empirisme definitief nood a.e. concept vd geest.
De geest is hier overwegend passief; de ontkenning van aangeboren ideeën in combinatie met de
afhankelijkheid van zintuiglijke ideeën beperkt de rol van de geest om te reageren op de omgeving.
Twee belangrijke activiteiten of operaties vd geest die Locke heeft behouden
1. Associaties
2. Reflectie
Associaties= geloofde dat de geest sensaties samen verbindt, om de perceptie vd principes vd
logische positie of kans te vormen.
Zijn idee van logische functie was breder dan contiguïteitsprincipe Hobbes’ ; bedoeld dat de
contiguïteit de voorwaardelijke relatie, of de betekenis van twee of meer gebeurtenissen zou leiden
tot het associatie van deze gebeurtenissen.
 bijgelovige versterking of superstitious reïnforcement
Reflectie= door de operaties van de geest te reflecteren in zichzelf produceer je een nieuw of
samengesteld idee op basis van de eenvoudige ideeën ontleend aan sensatie.
Reflectie mag getoond worden als een activiteit vd geest die alleen op afstand gerelateerd is ah
sensorische niveau.
 Locke's omgevingsbepaaldheid verschaft de enscenering voor de rest van de Britse
empiristische beweging. Hij was zeer invloedrijk.
32
James Mill
James Mill was een late empirist. Hij was opgeleid ad Universiteit van Edinburgh en kwam een
journalist in Londen. Hij schreef ‘History of British India’, het verstrekken ve aanklacht tegen het
Britse koloniale bestuur.
In 1808 ontmoet Mill Jeremy Bentham, de woordvoerder van de beweging genaamd utilitarisme in
de Britse politieke filosofie. Bentham’s utilitaristische opvattingen hadden een grote impact op Mill’s
psychologie. Bentham verwierp de theologische en metafysische aannames achter maatschappelijke
instellingen, zoals de goddelijke wet, natuurlijke wet, en de rechten vd mens. Het nut van een
handeling voor het individu bepaalt de moraliteit en de rechtmatigheid.
De ultieme test voor elke handeling of wet is of het bijdraagt ad voordelen & het geluk v. mensen.
Geluk= de individuele zoektocht naar plezier en het vermijden van pijn.
“Analysis of the Phenomena of the Human Mind”; was Mill’s grootste bijdrage ad psychologie. Hij had
een extreme associationist positie, dat ideeën het residu van sensaties zijn wanneer het fysieke
gestimuleerde object in de omgeving wordt verwijderd.
 mentale passiviteit
Mill betoogde dat gedachtesequenties treinen zijn van opeenvolgend of synchrone ideeën, en ze de
volgorde van de sensaties nabootsen.
 het verminderen of reduceren van complexe psychologische concepten, zoals het zelf aan
opdrachtgever, additieve componenten.
Zijn systeem laat een beetje plaats over voor elke dynamische synthese, het ziet de geest als enige
reactie op sensatie.
Zijn gebrek aan waardering vd fysiologische basis van zintuiglijke processen hebben waarschijnlijk zijn
conceptualisering vd mogelijkheden van zintuiglijke mechanismen gehinderd, die een zekere
flexibiliteit in zijn psychologie zouden hebben toegelaten.
Mill zag het nut van associaties als een middel om omgevingsdeterminatie te verklaren.
John Stuart Mill
Stuart Mill was onderworpen a.e. streng regime vh onderwijs als een kind, leeft schuchter onder de
ogen van zijn vader voor 30 jaar en barstte daarna met onafhankelijke adviezen na diens dood.
Z’n empiricisme vond gemeenschappelijke punten van overeenkomst met Comte’s positivisme, en
idd veel van die gemeenschappelijkheid vloeide voort uit de invloed van Bentham.
Z’n belangrijkste geschriften werden samengebundeld in z’n “System of Logic”, en dit boek werd zeer
populair en 8keer herdrukt voor hij stierf. Dit werk diende als de standaard wetenschappelijke
referentie voor vele jaren.
Mill’s empiristische ψ was stevig gebaseerd op inductie. Menselijke gedachten, gevoelens en acties is
het gebied vd ψ. Het doel van ψ is proberen om de onderliggende oorzaak in menselijke cognitieve
en emotionele activiteiten te vinden.
33
Drie principes die de associaties beheersen.
1. Iedere ervaring heeft een bijhorend idee
2. Contiguïteit en similariteit produceert associaties
3. De intensiteit van een associatie is bep door de freq van z’n presentatie.
Hij erkent de geest als het genereren van het complexe uit het eenvoudige. Hij merkte ook
hedendaagse ontwikkelingen op in de neurofysiologie vd brein, maar was niet voorbereid om zich te
vestigen id materialistische basis vh denken door Hartley en ook wat door z’n vader voorgesteld.
Hij argumenteerde dat psychologie op grond van de veranderende maatschappelijke context van de
mensheid en gelijktijdig individuele verschillen, geen wetten zouden evolueren om menselijke
activiteit te voorspellen.
Hij zocht nr empirische wetten; expressies van systematische variatie.
Jeremy Bentham
(zie tekst Mill) Jeremy Bentham, de woordvoerder van de beweging genaamd utilitarisme in de Britse
politieke filosofie. Bentham’s utilitaristische opvattingen hadden een grote impact op Mill’s
psychologie. Bentham verwierp de theologische en metafysische aannames achter maatschappelijke
instellingen, zoals de goddelijke wet, natuurlijke wet, en de rechten vd mens. Het nut van een
handeling voor het individu bepaalt de moraliteit en de rechtmatigheid.
De ultieme test voor elke handeling of wet is of het bijdraagt ad voordelen & het geluk v. mensen.
Geluk= de individuele zoektocht naar plezier en het vermijden van pijn.
Samengevat
Door de relatieve vrijheid en politieke stabiliteit id 17e en 18e E in GB, maakte men een intellectuele
omgeving mogelijk voor de natuurwet. en de filosofie.
Het Empirisme en het benadrukken van verworven kennis door middel van sensatie, waren de
belangrijkste en grootste thema’s ih Britse psychologische denken.
Brits Empirisme behield de noodzaak vh geestconstruct, terwijl men het belang benadrukt vd
sensaties.
 De late empiristen hadden een breed gebaseerd model vd psychologie dat mentale
activiteiten en fysiologische processen liet zien als complementaire en noodzakelijke
dimensies van psychologisch onderzoek.
De Duitse tradities:
Inleiding
De Duitse filosofische basis van psychologie nam een grotere inspiratie van Spinoza dan van
Descartes. Het mind-body dualisme vd Descartes gaf aanleiding tot het onderscheid tussen
fysiologische en psychologische niveau van de studie, die een conceptueel kader verstrekt
contrasterend vd twee sferen vh onderzoek.
34
De Franse traditie: Het vervagen van het onderscheid door middel van reductionisme.
De Britse traditie: behoudt het onderscheid, maar laat sommige mentale fcties, zoals associaties, met
een fysiologische basis toe.
Spinoza vatte de fysiologische en psychologische processen op als beschrijvingen van hetzelfde
geheel of wezen, wat resulteerde in een nadruk op continuïteit in de activiteit van menselijk
functioneren. (dus de geïntegreerde aspecten vd menselijke activiteit).
Het Duitse model van ψ was niet verward door het contrast tussen sensaties en ideeën, als beiden
gezien werden als aspecten van hetzelfde actieve proces.
De Duitse gesch werd gekenm door politieke fragmentering.
Johann Friedrich Herbart
Het belangrijkste werk van Herbart, heeft het record van de meest omvattend toepassingsgebied;
“Psychology as a Science Newly Founded upon Experience, Metaphysics and Mathematics”.
Johann Friedrich Herbart is ge° in Oldenburg en behaalde z’n doctoraat ad universiteit van Göttingen
en gaf daar les in filosofie en educatie.
In z’n thesis was Herbart in strijd met Kant in bep details, desondanks valt hij id dynamische traditie
vd mentale activiteit (gestart bij Leibniz).
In 1809, werd hij benoemd tot voorzitter vd filosofie, eerder bezet door Kant in Köningsberg. Hij
bleef daar tot in 1833, wnr hij terugkeerde in Göttingen om een vglb positie in te nemen.
Psychologie= (voor Herbart) was een wetenschap gebaseerd op observatie. In contrast met Kant’s ,
Herbert’s ψ was empirisch gebaseerd op ervaring. ψ was geen experimentele wet. (zoals fysica), en
het centraal gebied vd ψ, de geest, was geen onderwerp voor analyse.
Herbart beweerde dat de psychologie wiskunde moet gebruiken om verder te gaan dan eenvoudige
beschrijvingen en moeten de relaties van de geestelijke activiteiten verklaren.
De basis eenheden vd geest zijn ideeën, die karakteristieken hebben van tijd, intensiteit en kwaliteit.
Ideeën= actief in termen ve neiging tot zelfbehoud tegen tegengestelde ideeën.
 deze dynamieken tot zelfbehoud en verzet, verklaren de stroom tss de bewuste en de onbewuste
aanwezigheid van ideeën.
Hij verwierp uit de psychologie fysiologische overwegingen en het gebruik van de experimentele
methode. Bovendien zijn metafysica van mentale activiteiten leidt tot een systeem van mentale
mechanica lijkt strijdig te zijn met zijn bezwaar tegen analyse.
Hij moet beloont worden voor de poging om een psychologie vast te stellen die onafhankelijk is van
de filosofie en fysiologie.
Kant (deel IV vd reader: wat is verlichting?)
Verlichting= het uittreden vd mens uit zijn zelf verschuldigde onmondigheid.
35
Onmondigheid= het onvermogen zich vh eigen verstand te bedienen zonder de leiding van een ander
verstand te volgen.
 deze onmondigheid is zelf verschuldigd wnr de oorzaak ervan niet voortkomt uit een gebrek aan
verstand, maar uit besluiteloosheid en uit een gebrek aan moed ih gebruik ervan zonder leiding van
anderen.
 Sapere Aude: Heb moed, je van je eigen verstand te bedienen! = lijfspreuk verlichting
Twee redenen wrm zo’n groot deel vd mensen graag levenslang onmondig blijft
1. luiheid
2. Lafhartigheid
 terwijl de natuur hen al van vreemde leiding heeft vrijgesproken (naturaliter majorennes)
 je hoeft niet meer na te denken; voor elk afzonderlijk mens is het dus moeilijk om zich uit zijn
bijna tot natuur gedwongen onmondigheid los te werken. Men houdt van die natuur en is werkelijk
niet in staat zich van z’n eigen verstand te bedienen, omdat hij nooit de kans kreeg dat te proberen.
Het is eerder mogelijk dat een massa zz verlicht.
Het bijzonder hierbij is dat , dat de massa die eerder door hen (zelfdenkers) onder dit juk werd
gebracht, hen drna zelf dwingt eronder te blijven, wnr zij drtoe wordt aangezet door enkele van haar
bevoogders die zelf niet tot Verlichting in staat zijn. Zo schadelijk is het dus om vooroordelen te
zaaien, omdat deze zich uiteindelijk wreken op diegenen die er zelf de voorgangers of aanstichters
van waren.  Een massa kan dan ook slechts langzaam tot Verlichting komen.
Deze Verlichting vereist niets meer dan VRIJHEID, en zelfs de minst schadelijke vorm van alles wat
enkel vrijheid mag heten, nl. van zijn verstand op alle vlakken openbaar gebruik te maken.
 Maar de vrijheid wordt overal beperkt; redeneert niet!
 Enkelingen zeggen, ‘redeneert, zoveel u wilt en wrover u wilt, maar gehoorzaam!’
Het openbaar gebruik vh verstand moet altijd vrij zijn, en alleen dit gebruik kan Verlichting onder
mensen tot stand brengen. Het privaat gebruik van dat verstand mag dan vaak zeer sterk ingeperkt
zijn, zonder drm het voortschrijden vd Verlichting één pas te hinderen.
Kenmerken van dat openbaar gebruik: Het gebruik dat iemand ervan maakt als geleerde ten aanzien
vh gehele lezerspubliek
Het gebruik dat men ervan maakt in bep toevertrouwde burgerlijke posities of ambten = privaat
gebruik.
Een geestelijke is ook niet vrij (eerder privaat gebruik), een soldaat ook niet, maar een geleerde die is
dat wel. De geleerde geniet van een onbeperkte vrijheid om zich vh eigen verstand te bedienen en te
spreken namens zijn eigen persoon.
Het is geheel onmogelijk (om zoals bv kerkraad elk onder ede tot een welbep, onveranderlijk
symbool te verplichten en zo een onophoudelijke opperbevoogding door te voeren a. elk van hun
leden en zo ook ah volk), zo’n contract dat gesloten zou worden om alle verdere Verlichting vh
mensengeslacht te verhinderen, is gwn van nul en generlei waarde, ook al zou dit door de opperste
macht bekrachtigd worden.
 het kan niet lukken omdat het dan onmogelijk is om de eigen kennis uit te breiden… Dit zou een
misdaad zijn tegenover de menselijke natuur.
36
‘Caesar non est supra Grammaticos’ = De keizer heeft geen autoriteit boven de geleerden.
Leven we al in een verplicht tijdperk?
Neen, maar wel ie tijdperk van Verlichting. Dat de mensen reeds in staat zouden zijn of ertoe
gebracht zouden kunnen worden zich in religieuze zaken op een zekere en goede manier vh eigen
verstand te bedienen, zonder de leiding v.e. ander (daaraan ontbreekt het nog).
Het tijdperk der Verlichting is ook de eeuw van Frederik. Een vorst die het als z’n plicht ziet de
mensen in religieuze zaken niets voor te schrijven maar hen drin de volle vrijheid te laten, een vorst
die dus zelfs tolerantie afwijst.
Hoofdgedachte Verlichting= het uittreden vd mens uit zijn zelf verschuldigde onmondigheid.
 in deze tekst vooral op het vlak vd religie. Dit komt doordat op vlak vd kunsten en wetenschappen
onze heersers er gn belang bij hebben om de voogd over hun onderdanen te spelen; ook omdat
onmondigheid hier het schadelijkst en het meest onterend is.
Een groter graad van burgerlijke vrijheid lijkt ook voordelig te zijn voor de geestelijke vrijheid ve volk
en plaatst haar toch voor niet te overschrijden grenzen; een graad minder ervan verschaft de geest
drentegen de ruimte om zich nr vermogen uit te breiden.
Eerst heeft deze roeping tot het vrije denken langzaam invloed op het volk en drna ook op de
grondbeginselen vd regering.
Samengevat
Duitse wetenschap en cultuur vd 17e en 18e E profiteerden van de Verlichtende patronen vd
Pruisische koning Frederik de Grootte.
De Duitse traditie is divers, maar verenigd door het geloof in de activiteit vd geest en z’n controle van
omgevingsinvloeden.
Derde periode (twee onderdelen):
1. 19de eeuws Sciëntisme: (cf. hoofdstuk 10, met bijzondere aandacht voor: inleiding, summary)
Inleiding
Drie 19e-eeuwse wetenschappelijke bewegingen die directe impact hadden op de stichting v.
psychologie
1.fysiologie: onderzoek over zenuwactiviteit  empirische basis voor de menselijke functies die eerst
als functies van de geest werden gezien
2.psychofysica: Duitse ontwikkeling die een kwantitatieve basis voor de mind-body relatie bood. Ging
dieper dan Herbart’s psychologische geschriften
3. Evolutieleer- Charles Darwin: Bevestigde theorie van evolutie en gebaseerd op empirisch bewijs
van natuurlijke selectie
37
Samengevat
Drie bewegingen in de 19e eeuw
 vormden intellectuele achtergrond om psychologie als aparte discipline te ontwikkelen
1. Fysiologie
o Onderzoek naar zenuwstelsel
o Specifieke functies van zenuwvezels door Bell en Magendie
o Systematische analyse van de neurale conductie door Müller;
Zorgde ervoor dat Du Bois-Reymond en Helmholtz de natuur van de zenuwimpuls konden
beschrijven
o Reactie tegen Gall’s frenologie  lokalisatie van hersenfunctie werd bestuurd
o Twee gevolgen
1.
Kennis in de fysica om zintuigen te onderzoeken
2.
Young, Helmholtz, Müller  droegen bij aan theorieën over zintuiglijke
verwerking
2. Psychofysica
o Verschillend van sensorische fysiologie
o Integriteit van zintuiglijke ervaring is niet reduceerbaar tot fysica en fysiologie
o Weber: Methodologische en inhoudelijke bijdrage aan psychofysica
o Fechner:
 Kwantitatieve analyse van de zintuiglijke en perceptuele ervaring  nood aan
disciplinaire benadering
 Ondersteuning van Helmholtz’ experimenten
3. Evolutieleer, Darwin
o Vervolledigde Copernicaanse revolutie in wetenschap
o Werkte het wetenschappelijke empirisme uit
o Spencer gebruikte Darwin’s geschriften in zijn evolutionair associatisme
Galton: intensief onderzoek naar individuele verschillen dmv mentale testen
2. Ontstaan van de psychologie in de moderne zin van het woord
Inleiding
-
Laatste kwart 19e E: prestige in Europa voor intellectuele activiteit
Psychologie verdween als thema id religieuze kringen  nood om ψ als aparte discipline te zien
Britse filosofen en Duitse psychofysici toonden al psychologische problemen aan
Zeitgeist in Europa toonde de gereedheid om psychologie als formele studie te erkennen, maar er
was geen specifiek model.
- Ontwikkeling psychologie in Duitsland vs Groot-Brittannië
o Groot-Brittannië
 Intellectueel klimaat
 Klaar voor accepteren
 Model van empirisme  wijdverspreid in G-B
 Natuurlijke filosofen onderzochten mentale associaties
 Darwin’s evolutieleer  verdere acceptatie van psychologie als mogelijke studie
  tolerante atmosfeer weerhield de ontwikkeling van psychologie
 er was gn nood a.e. aparte discipline, want de natuurfilosofen filosofeerden al over ψ.
38
o Duitsland
 Intellectueel klimaat was gevarieerd
 Germaanse filosofie weerspiegelde de verscheidenheid  er was geen een enkel model
voor de psychologie
 Filosofen speculeerden over essentiële activiteit van de geest
 Duitsland zorgde voor de setting voor de psychologie
Structural, or Content Psychology
ψ in dit systeem = analytische studie van de algemene volw mens door de methode van introspectie
- Oorsprong: Wilhelm Wundt
- Verder uitgewerkt in USA: Titchener
Content psychologie= Studie vd inhoud van de geest
 = Structurele psychologie
Structurele psychologie= benadrukt de mentale structuren en werd vooral door Titchener zo
genoemd.
Twee doelen van de structurele of content psychologie
1. analyse van de menselijke geest door het nauwkeurig toepassen van de experimentele methode
van introspectie door getrainde wetenschappers
2. ontwikkelen van chemie van bewustzijn
perspectief bijdragen Wundt & Titchener
a. Titchener was student van Wundt
b. Titchener bracht eigen idee van Wundts theorie aan het Amerikaanse publiek
c. Titchener was Brits  opvallend dat hij het aan Amerikanen doorgaf
d. Wundt = oprichter van content psychologie
e. Titchener = hoofd woordvoerder voor structurele psychologie in USA
Samengevat
- Psychologie in Duitsland: erkend als wetenschappelijke discipline
- Terugkerend thema in Duitse filosofie: essentiële activiteit van de geest
 goede setting om modellen te ontwikkelen
- Structurele of content psychologie
o Wundt & Titchener belangrijkste vertegenwoordigers
o Natuurwetenschappelijke benadering
o Definitie: experimentele studie vd data van onmiddellijke ervaring dmv introspectie
o Doel: bewustzijnsinhouden reduceren tot elementen van sensorische oorsprong
o Strikte inhoud & onduidelijke methodologie moeilijk kader te bieden voor die nieuwe wet.
- Müller, Herin, Ebbinghaus: poging tot aanpassen van die psychologie
- Menswetenschapmodel
o Open methodologie, empirisch gebaseerd op observaties, niet noodzakelijk experimenteel
o Brentano: act psychologie:
 Subject: processen van psychologische gebeurtenissen die samenhangen met omgeving
en bewustzijn
39


Fenomenologische visie
Zorgde voor een breder terrein en enkele geaccepteerde methodologieën voor
psychologie
o Stumpf & Külpe
- Start van moderne psychologie was een valse start
Vierde periode: Einde 19de eeuw – eind 20e eeuw: Actuele diversiteit, bij Brennan gereduceerd tot 5
“systems”, nl.:
Er is geen eenheid in de psychologie:
1)Amerikaans functionalisme
Inleiding
- Duitse psychologie Wundt in US  kreeg eigen Amerikaans karakter
- Gaven het een functionele interpretatie
- Functionalisme
o Oriëntatie in de psychologie dat de nadruk op mentale processen leggen ipv mentale inhoud
o Waardeerde de bruikbaarheid van psychologie
o Geen formeel systeem in psychologie
o Had geen samenhangende visie op psychologische activiteiten met onderliggende filosofische
assumpties
o Voorschreef geen onderzoeksstrategieën en doelstellingen
o ≠ structurele psychologie:
 attitude van functionalisme benadrukte de toepassingen en bruikbaarheid va
psychologie
 reden van experimenten onderscheidde hen van structuralisten: ze wilden
weten hoe de geest werkt en welke gebruiken de geest heeft
- Gevolgen functionele psychologie
o Veranderde de nieuwe Duitse wetenschap door invloeden toe te voegen
o Functionalisten waren toegewijd aan heersende aspecten in Groot-Brittannië
 Invloeden van Darwin’s evolutietheorie
o Duurde kort
o Bereidde de weg voor, voor een herdefinitie van ψ in termen ve behavioristische benadering
o Functionalisme kan gezien worden als de overgang tss structuralisme en behaviorisme in VS
William James
Eerste mens geassocieerd met nieuwe empirische wetenschap van psychologie in Amerika. Hij
introduceerde experimentele ψ in Amerikaanse academies en was een filosoof, geen empirist.
- levensloop
o Geboren in rijke familie
o Henry James (broer): beroemde auteur
o Uitstekende educatie
o Studeerde biologie en geneeskunde aan Harvart
o Beïnvloed door Louis Agassiz (Zwitserse naturalist & zoölogist)
o Werd ziek: emotionele en zenuwcrisis
40
o Ging erna filosofie studeren
o The Principles of Psychology (1890): behandeling over psychologie
- Pragmatisme
o Consequenties v. theoretische posities vormen de belangrijkste criteria om ≠ tss die posities te
beoordelen. Enkel de consequenties kunnen echt verschillen.
 James accepteerde hiermee de empirische tests van validiteit van een theorie
o Als een theorie beweert een bruikbaar effect heeft in ervaringen organiseren  theorie moet
tenminste voorlopige acceptatie krijgen
 Bv. Iemand gelooft iets dat kritisch en geruststellend is voor die persoon  dat
geloof is ‘waar’ voor die persoon
o Ervaring kan niet gereduceerd worden tot elementen van het bewustzijn of tot mechanische
wetten van materie
 Ervaring is geen reeks van discrete sensaties, samengebundeld door associaties
(Wundt)
 Ervaring is een continue stroom van subjectieve gebeurtenissen
- Opvatting mind & body
o Mentale en fysische ervaringen zijn verschillende aspecten van de zelfde ervaring (=Spinoza)
o Vervaagt onderscheid tussen geest en lichaam
o Onderscheid is een intellectueel artefact om de ervaring te beschrijven
o Ervaring zelf is een enkele entiteit
- “Science of mental life”
o Hersenfuncties die instaan voor mentale ervaring
o De geest is een proces dat persoonlijk, veranderlijk, continu en selectief is
o Empirische benadering om ervaring te bestuderen: focus op de geest
- Theorie van emoties: James-Lange theorie
o Emoties zijn het resultaat van een serie van autonome reacties
o Lichaam reageert met automatische reflexen wnr het geconfronteerd wordt met emotionele S
o Bewust worden van reacties = emoties ervaren
Drie redenen wrm James een prominente plaats krijgt in ontwikkeling Amerikaanse psychologie:
1. Dynamische persoonlijkheid, duidelijk schrijven en effectief lesgeven
2. Gaf alternatief aan Wundts theorie
3. Stelde een te onderscheiden Amerikaanse psycholoog voor die functioneel was
Samengevat
-
Functionele psychologie: meer attitude dan systeem
Nadruk op toepassen van psychologie  individuele en sociale vooruitgang
Britse traditie van natuurwetenschappen en evolutieleer  integratie in psychologie
Mentale tests en studie van menselijke capaciteit waren belangrijke domeinen
Twee voordelen van deze fase van Amerikaanse psychologie:
1. functionalisme is vastgegroeid met de nieuwe wetenschappelijke psychologie in Amerika
2. functionele ψ zorgde voor een noodzakelijke overgang van beperkte context van structuralisme 
meer leefbare modellen van ψ  wetenschap kon vooruitgaan
41
2)Gestaltpsychologie
Inleiding
- Gestalt:
o beschrijft configuratie of vorm dat is samengevoegd
o figuur of object dat verschillend is van zijn som der delen
o elke poging om een figuur te verklaren door analyse v. zijn delen  verlies vd Gestalt vd figuur
o ψsch systeem dat ψsche gebeurtenissen als georganiseerde, samengevoegde & coherente
fenomenen bekijkt
o nadruk op: integriteit van een duidelijk psychologisch niveau van menselijke activiteit
o antireductionistisch
Antireductionistisch= elke poging om psychologische gebeurtenissen in fysiologische componenten
te reduceren  verlies van psychologische gebeurtenis
Het is een Duitse beweging die Wundts structurele psychologie betwistte.
- Erfden de traditie van de act (of handeling of wet) psychologie over
o Poging om een alternatief model te ontwikkelen
o Voorgesteld door reductionistische en analytische natuurwetenschapmodel van Wundt
o Gestalt: meer consistent dan Wundt
- Volgde traditie van Kant
o voorstel om de organisatie van mentale activiteit vatbaar te maken voor de interactie tussen
het individu en de omgeving
Twee doelstellingen vd Gestaltpsychologie:
1. organisatie van mentale activiteit onderzoeken
2. interactie tussen exacte aard van de mens en omgeving te bepalen
- Gestaltpsychologie naar Amerika
o In Duitsland: Gestalt verving model Wundt
o Succes van korte duur  Hitler
o Leiders van Gestalt vluchtten naar Amerika
o In Amerika veel minder succes dan in Duitsland
o Amerika: periode van functionele periode  later gedomineerd door behaviorisme
o Toch invloed van Gestaltpsychologie op behavioristen
Wertheimer
- levensloop
o Geboren in Praag
o Charles University
- Experiment over ogenschijnlijke beweging
o Kocht een stroboscoop = toestel om bewegende afbeeldingen te tonen
o wou de optimale condities voor deze fenomenen bepalen
- lid van Psychological Institute in Frankrijk
o kreeg toegang tot een tachistoscoop
o meer onderzoek naar deze illusie
42
- phi fenomeen= illusie
o werd gepubliceerd in Experimentel Studies of Perception of Movement
o = start Gestaltpsychologie
o phi fenomeen kan niet gereduceerd worden tot elementen van de stimulus
o subjectieve ervaring van beweging is gevolg van een dynamische interactie tussen een
observeerder en een stimuli
- vroege stichter van Gestaltpsychologie
o gaf les
o vluchtte naar Amerika
o probeerde het domein vd Gestalt te verbreden van perceptuele problemen nr denkprocessen
o Productive thinking: beschrijving van zijn laatste ideeën over Gestalt
 Richtlijnen om de ontwikkeling van creatieve strategieën om problemen op te lossen te
vergemakkelijken
Köhler
- Meest systematische van Gestalt
- levensloop
o Geboren in Reval, Oost-Pruisen
o Ging naar Canarische eilanden  experimenten met chimpansees
- “Intellegenzprüfungen an Menschenaffen”: resultaten onderzoek met apen
o Discriminatie leren en problemen oplossen
o Paste Gestalt benadering toe om de relatie tussen stimuli te begrijpen
o Apen gebruiken inzichtelijke strategieën om puzzels op te lossen ipv gebruik te maken van trial
en error
o Sultan: meest intelligente subjectaap
 Kon verschillende taken om voedsel te krijgen oplossen
 Switchte gemakkelijk tussen verschillende probleem oplossing strategieËn
o Historisch belang
 Toonde specifieke voorbeelden van verschillende principes van mentale
organisatie
- Ging terug naar Duitsland
- Schreef Die Physischen Gestalten in Ruhe und im Stationärem Zustand (statische en stationaire
fysische gestalten)
- Gaf les in Harvard
- Paste zich beter aan in Amerika dan Wertheimer  werd daar vertegenwoordiger van Gestalt
- Schreef mee aan Gestalt tijdschrift: Psychologische Forschung
- Werd verkozen tot voorzitter van de American Psychological Association
Koffka
- Levensloop
o Doctoraat aan universiteit Berlijn
o Ging naar Amerika
o Kon daar een positie ad faculteit van Smith College bemachtigen
43
- Introduceerde Gestaltpsychologie in Amerika
o Perception: an introduction to the gestalt theorie
o Boek over kinderpsychologie; “The Growth of the Mind”
- Doel van dat boek:
o Definitieve werk over Gestaltpsychologie schrijven in Principles of Gestalt Psychology
o Zeer moeilijk boek  doel mislukt
- Veelschrijver  miste de inspirationele kwaliteit van Wertheimer en de systematische aanpak
van Köhler
Basic principles of Gestalt Psychology
- Gestaltprincipes in leerproces
o Alternatief voor trial & error principe van Thorndike
- The perceptual field = Focus op interactie tussen personen en omgeving
o kenmerk in elk perceptuele veld is organisatie, die een natuurlijke tendens heeft om
gestructureerd te worden in figuur en grond
 opvallende kenmerken en vormen op een achtergrond zien binnen een perceptuele veld is
een spontane activiteit (niet aangeleerd)
- goed figuur
o compleet
o symmetrisch
o gebalanceerd
o in proportie
o bv. Cirkel
- incomplete figuren
o worden als compleet gezien
o = geslotenheid
- Organisatie  betekenis
o Sleutel tot perceptuele structuur
o Object constantie
 Georganiseerde figuren zijn stabiel
 behouden stabiliteit ondanks verandering in de kenmerken van een stimulus
- cruciale dimensie bij het vergelijken van figuren in de omgeving:
o relatie tussen delen van de figuur (niet de kenmerken van de delen)
o als aspecten van een stimuli veranderen, blijft perceptie dezelfde
- Transpositie
o Herkennen van opvallende relaties
o de transfer van kennis van de ene leersituatie naar de andere
44
- Kritiek op Gestalt
o Zwakste deel: isomorfisme = de onderliggende hersenactiviteit die bemiddelt met perceptuele
processen
o Pavlov: Gestalt is een idealistische basis, mentaal zonder een mechanische, fysiologische basis.
- Brain Experience
 Gestaltisten stelden dat het perceptuele veld een onderliggend prikkelend
hersengebied heeft
 Hersengebied komt overeen met het perceptuele veld in volgorde, maar niet
noodzakelijk in dezelfde vorm
- Isomorfisme
o Parallelle proces tussen perceptuele en psychologische niveaus
o Perceptuele ervaring en hersenervaring: geen één-op-één basis
o Komt overeen in termen van relaties
o Perceptuele ervaring: Veroorzaakt door stimulus activiteit
o Hersenervaring: Bestaat uit elektrochemische activiteit
Samengevat
- Gestaltpsychologie invloeden
o Voorgangers Würzburg schol
o Fenomenologische benaderingen
- Betwistten Wundts structurele psychologie
- Volgden de tradities op van Brentano en Stumpf
- Oorsprong:
o Wertheimers onderzoek in ogenschijnlijke beweging = phi fenomeen
o Inherente organisatie van de interactie tussen persoon en omgeving
- Köhler en Koffka
o Verbreden de perceptuele basis  formuleerden een samenhangend systeem van psychologie
o Systeem is toegankelijk tot hogere denkprocessen, begrijpen en productief denken
- Gestaltebeweging was bedreigd met de ondergang
o Leiders vluchtten naar Amerika
o Gestaltebeweging was niet in lijn met het behavioristisch karakter in Amerika
o Toch: belangrijke rol in het verbreden van de basis van behaviorisme
- Toepassing Gestalt:
o Lewin’s field theorie= empirisch model over persoonlijkheid en sociale activiteiten
- Gestalt droeg bij tot een herformulering van de psychologie
3)Psychoanalyse zelfstudie ‘Freud’s oordeel’
4)Behaviorisme
Inleiding
- Amerika
- Observeerbeer en kwantificeerbaar gedrag heeft een mening op zich zelf
- Gesticht door Watson
o Psychology as the Behaviorist Views It
o Radicaal tegen de bestaande ideeën over psychologie (eigen richting van psychologische
ontwikkeling is niet de studie van het innerlijke bewustzijn)
45
o Verwierp de hele notie over de niet-fysische mentale staat van bewustzijn als een
pseudoprobleem van de wetenschap
o Verdedigde openlijk, observeerbaar gedrag als enige legitimatie voor de echte psychologische
wetenschap
- Watson kon ontwikkeling van psychologie van richting doen veranderen
o Evolutionair, niet revolutionair
o Watson’s initiële definitie veranderde geleidelijk aan naar een definitie die een wijd domein
van menselijke activiteit bestudeerde obv verschillende empirische methodologieën
- Historische trend naar behaviorisme
o Pre-socratische filosofen:
 Poging om menselijke activiteit als mechanische reacties te reduceren tot
biologische/fysische oorzaken
o Franse sensativisme
 Weerlegden Descartes materie  verdedigden mechanisch systeem dat
reageert op omgevingsstimuli
 Condillac: sensorisch reductionisme
 La Mettrie: mechanische fysiologie
  positie waarbij mentale gebeurtenissen bepaald worden door sensorische
input
o Britse filosofen: Locke: mentale passiviteit: inhoud vd geest is afhankelijk van de omgeving
Twee Belangrijke thema’s in Britse filosofie:
1. Empirisme
2. Associatisme
Kern behaviorisme: Organisme leert gedragsaanpassingen & het leren door principes v. associatie
Reflexologie= Russische psychologen onderzoeken naar reflexen en had een impact op
behaviorisme na Watson’s publicaties.
Pavlov
- Russische reflexoloog
- Levensloop:
o Geboren in Rusland
o Universiteit Petersburg
o Geneeskunde
o Ging bij een groep van wetenschappers die de secreties van de pancreas onderzochten
o Professor farmacologie id Militaire Medische Academie
o Professor fysiologie
o Hielp mee in Imperiale Institute of Experimental Medicine opstarten; hij was daar directeur en
het hoofd van departement fysiologie
o Startte onderzoekscenter op samen met Marceli Nencki (biochemist)
- Zeer gedisciplineerd
o Systematische methodoloog: data verzamelen
o Tower of silence= Nieuw labo voor Pavlov  Stilte: geluidsdicht & gedragswijze van mensen in
labo
46
- Kreeg Nobelprijs in 1904 voor zijn werk over de neuronen en klieren van digestie
o Ontdekte principes van associatief conditioneren
o Ontwikkelde een toestel dat hij inplantte in de wangen van de honden
 Verzamelde speeksel
 Manier om de digestieve processen te meten
o Honden kwijlden vooraleer ze eten kregen
o Neutrale stimulus + primaire beloning  reactie met kwijl als neutrale stimulus zonder
primaire beloning (voedsel) wordt gepresenteerd
- Extinctie
o Herhaalde presentatie van de geconditioneerde stimulus zonder de beloning  verdwijnen
van effect waarbij reactie wordt uitgelokt door geconditioneerde stimulus
- 4 experimentele gebeurtenissen:
o US: Unconditioned Stimulus
 Gebeurtenis in de omgeving (eten)
 Lokt organische/van nature aangeboren reflex uitlokt
o CS: Geconditioneerde stimuls:
 Gebeurtenis in de omgeving (bv. Geluid)
 Neutraal
o UR: Ongeconditioneerde respons:
 Natuurlijke reflex (bv. Kwijl)
 Gebeurt automatisch
 Door de US
o CR: Geconditioneerde respons:
 Aangeleerde reflex (bv. Kwijl)
 Uitgelokt door de CS
 Na associatie met US
 relatie tussen CS en respons is tijdelijk
- UR en CR zijn dezelfde respons
o Verschillen enkel in hun uitlokkende stimulus
- Optimale relatie = delayed conditioning
o Presenteren van CS net voor de US
o andere relaties: mogelijk maar minder optimaal
Drie basis principes Pavlov
1. proces van conditioneren representeert de kwantificatie en objectivering vh leren en vergeten van
associaties. Neuraal systeem  mechanismes voor reflexologie
2. zeer gecontroleerde experimentele paradigma van conditionering  mogelijkheid om hogere
neuronale activiteiten te onderzoeken
3. de tijdelijke relatie was het basis principe van het verwerven van associaties
- Conditioned Reflexes: an Investigation of the Physiological Activity of the Cerebral Cortex
o Eerste systematische presentatie van Pavlovs ideeën
o Uitwerking van de methodologische benadering om gedragsprocessen die gemedieerd zijn
door de cortex te onderzoeken
o Beschreef Bestraling:
 Beschrijving van de activatie verspreiding in de cortex
47

Resulteerde in een behavioristisch generalisatie onder gelijkende
omgevingsstimuli
o Postextinctie respons uitlokking/ interne inhibitie/modulatie van post-asymptomatische
responsniveaus =inhibitie
- Pavlov was een experimentalist
Experimentele methode = enige middel om waarheid in wetenschap te vinden
Watson
- Psychological review
o Oproep naar behavioristische psychologie
o Gedrag van subject is studiewaardig
- Aanleiding tot behaviorisme
o Franse sensativisme: 1e versie van behaviorisme
 Reductie van mentale gebeurtenissen  fysische relaties
 Comte
- Verschuiving van bewustzijn naar gedrag
o Indirecte steun van 19e eeuwse evolutionaire beweging
 Darwin: belang van adaptieve waarde
 Spencer: sociale evolutie
o Ging over in een interesse in de waarde van cross-soortelijke vergelijkingen
o Nadruk op gedrag ipv bewustzijn  stap naar ontwikkeling van vergelijkende psychologie
- Reactie Watson
o Rebelleerde tegen introspectie
o Introspectie is niet objectief
o Verwierp de inhoud (bewustzijn) en methodologie (introspectie)
- Visie Watson
o Domein van psychologie = gedrag
o Gemeten in termen van stimulus en respons
o Belang van perifere elementen van de stimulus en de respons
o Elke respons is bepaald door een stimulus
o Gedrag kan dus geanalyseerd worden dmv de causale relatie tussen stimulus en response
elementen
o Ontkende bestaan van bewustzijn niet : Bewustzijn kon niet onderzocht worden 
pseudoproblemen id ψ
- Associatie
o Visie op de aard van de stimulus-respons relatie
o Gebaseerd in de eerste plaats op principe van frequentie/oefening
o Gebaseerd in de tweede plaats op principe van recency
o Verkoos reflexologie Pavlov en puzzelboxmethode Thorndike
o  wel skeptisch tov Thorndikes wet van effecten
o elk gedrag zijn reeksen van associatieve stimulus-respons relaties
- Vanaf 1930: behaviorisme dominant systeem in Amerikaanse psychologie
48
- Kritiek
o Eerste versie van behaviorisme: beperkte de ψ door het gedrag te limiteren tot perifere
gebeurtenissen ve stimulus en respons elementen. Nood aan centrale bemiddeling
o Probleem van reductionisme
 Functies dat sinds Descartes tot de geest behoorden werden gereduceerd tot
gedrag
 Gedrag was reduceerbaar tot omgevingsstimuli en observeerbare responsen
 Gedrag is dus reduceerbaar tot fysica en fysiologie
- Opvolging
o Opvolgers droegen bij tot formuleren en accepteren van behaviorisme
o Transitieve figuren tussen Amerikaans functionalisme en behaviorisme
Skinner
- Are Theories of Learning Necessary?
o Einde van de theorieopbouwende fase in de behavioristische uitbreiding
o Tekortkomingen bij het opstellen van een theorie
o Oplossing: systeem van behaviorisme dmv data
o Theorie moet losse, beschrijvende generalisaties bevatten die door betrouwbaarheid van
feiten tot een positieve wetenschappelijke benadering kunnen komen
- Levensloop:
o Doctoraat psychologie aan Harvard
o Leraar aan University of Minnesota en Indiana University
o Gaf zijn behavioristische principes door via romans en commentaren
- Skinner’s positivisme
o Voorstander methodologische nadruk
o Terug naar de studie van gedrag in termen van perifere gebeurtenissen
o Gedrag is volledig afhankelijk van omgeving
o Als de omgeving gecontroleerd wordt  controle over gedrag
o Accepteerde validiteit van intensieve studie over slechts 1 subject
- Basis onderzoek: studie van operant gedrag
o Gaat door zonder ogenschijnlijke stimulus
o Operant gedrag onderzoeken:
 Omgevingskamer waar vogels kunnen pikken/ratten op een bar duwen
 Omgevingscontrole is gemakkelijker te verwerven
- Leren dmv operant gedrag
o Operant gedrag onder controle van de omgeving
o Operante responsen zijn gevormd door de versterking
o Wanneer het gedrag gevolgd wordt door de presentatie ve versterkende gebeurtenis 
waarschijnlijkheid van herhaling van dat gedrag stijgt
o DUS BELONING
49
- Kracht van versterking
o Aantal verworven responsen zijn in schema’s van versterking gegoten
o Proces van conditioneren vertaalde hij in een kader van versterking
- Kritiek: Vooral door mensen die beledigd waren door z’n mechanische conceptie vd menselijke
aard
- Historische aanleiding
o Condillac
o Pre-socratische scholairen
o Jacques Loeb: Duitse zoölogist die een theorie over dieren tropisme heeft.
Samengevat
- Verschuiving in Amerika van bewustzijn  gedrag. Gestart door Watson.
Drie delen vd oorsprong vh Behaviorisme
1. Frans sensativisme
2. Brits empirisme
3. Onmiddellijke voorganger: Russische reflexologie en associatisme van Thorndike
- Russische reflexologie
o Pavlov: Reductie v. ψsche gebeurtenissen nr fysiologische processen binnen theorie v.
conditionering  Stimulus en respons
- Watson
o Psychologie is enkel bepaald door perifere gebeurtenissen  te nauw
o Zijn opvolgers pasten zijn theorie aan naar een meer compleet systeem
- Behaviorisme breidt uit
o Russische reflexologie verder: Jerzy Konorsky
 Doel: Pavlovs theorie integreren in neurofysiologie van Sherrington
 2 paradigma’s van conditioneren
 reflexologie breidde verder uit in psychologische en fysiologische problemen
 Vygotsky, Luria, Asratyan, Beritashvili
o Amerika
 Behaviorisme door verschillende fases:
 Theorie-opbouwende fase tijdens 1930-1940
 Guthrie, Tolman, Hull  poging tot samenhangende theorieën over leren
 Radicaal positivisme Skinner
o Huidige behaviorisme is dominant
5)Humanistische psychologie
Inleiding
- Ontwikkelingen psychologie eind 19e E
o Duitsland: Twee modellen
1. Natuurwetenschappelijk model
2. Menswetenschappelijk model
50
Natwetmodel= Passiviteit van de geest, Empirische benadering  Wundt en uitgewerkt door
behavioristen in Amerika
Menswetmodel= Verschillende toepassingen, gaat over de mentale activiteit. Methodes van
wetenschappelijke benadering ipv enkel empirische strategieën Gestalt psychologie
- Third Force Movement
o Afgeleid van menswetenschappelijke model van mentale activiteit
o ‘third force’:
 first force: psychoanalyse
 second force: behaviorisme
 third force: alles wat niet psychoanalyse of behaviorisme is  categorisatie voor
verschillende oriëntaties binnen psychologie
o andere labels:
 existentiële psychologie: toepassingen van existentiële filosofie op psychologische
problemen
 fenomenologische psychologie: karakteristieke manieren om psychologische
gebeurtenissen te bestuderen zonder reductie
 humanistische psychologie:

benadering v., vnl Amerikaanse PHpsychologen, wrbij ze nr de volledige ontw v.
menselijke capaciteit zoeken

verwierpen mechanische verklaringen van psychologische processen
- third force movement = verzameling van psychologen en filosofen:
Twee overeenkomsten
1. herkent het belang van persoonlijke vrijheid en verantwoordelijkheid in het proces van keuzes
maken. Geest is actief en dynamisch. Hiermee uit een individu zich met menselijke capaciteiten
zoals cognitie, wil en beoordeling
2. accepteerden de reductie van psychologie naar mechanische wetten niet
 mensen zijn apart van andere levende dingen
 gaat verder dan hedonistische bevrediging
 nadruk op het zelf
- geen coherent systeem
o eerder een oriëntatie
o reactie tegen reductionisme
o zoals psychoanalyse: wortels in filosofische speculaties, boeken en klinische observaties
Samengevat
-
geëvolueerd van actieve model van mentale processen
oorsprong in principes van de existentiële filosofie: focus op individu
Kierkegaard, Nietzsche en Diltheyachtergrond voor visie op pers als alleen en gedehumaniseerd
Sartre, Camus en Jaspers verdere expressie ad staat v. angst en absurditeit ih menselijk bestaan
Husselr en Heidegger’s methodologische geschriften droegen bij ah onderzoek nr het holistisch
karakter van menselijke ervaring
- Combinatie existentiële fenomenologische psychologie  toepassing van een nieuwe oriëntatie
in klinische settings. Gerepresenteerd in Europa, via Merleau-Ponty en Binswanger.
- Amerika: zelfde lijn als europa
- Gefragmenteerde oriëntatie MAAR impact op klinische toepassingen
51
Ons blikpunt= dynamische opvatting vd geschiedenis. Er zijn nog meer auteurs de moeite waard dan
degene die Brennan voorstelt.
Zes andere belangrijke auteurs
1. Lacan (psychoanalyticus)
2. Augustinus
3. Burckhardt (grondlegger vd kunstgeschiedenis)
4. Loftus (vrouw; geheugenonderzoek linken met recht (ooggetuigenverklaringen))
5. Geary (Luisteren naar de fluisteringen die bijna nooit besproken worden)
6. Kurosawa (Filmmaker)
“L’histoire n’est pas le passé. L’histoire est le passé pour autant qu’il est historisé dans le présent.” J.
Lacan (1975 [1953-1954]), Le séminaire Livre I, Les écrits techniques de Freud, Paris, Seuil, p. 19.
Waarom is een psychoanalyticus een logische aanhanger van een dynamische opvatting van de
geschiedschrijving?
Het is iemand die u aan het denken en zet en de blik wijdt open heeft naar verschillende andere
disciplines. Een psychoanalyticus werkt met geschiedenis vanuit een actueel perspectief.
Geschiedenis is niet het verleden, het is geen verhaal die een verleden is. Het verleden is pas een
verleden zolang het gehistoriseerd is vanuit het heden.
Twee conotaties
1. Actueel motief
2. Datgene wat traumatiserend is komt voortdurend terug
Hierdoor blijft dit in het heden en kan het geen verleden worden. Iets kan pas verleden worden wnr
je het in het heden verhaald. Pas dan zal iets traumatisch niet meer je volledige leven bepalen.
Ter illustratie van de geschiedenisopvatting die we voorstaan in de colleges, verwezen
we in college 3 naar de documentaire film van de Canadese cineaste Sarah Polley
Stories we tell (2012).
Waarover gaat de documentaire Stories we tell?
Documentaire over Sarah Polley, over wat haarzelf intiem is nl. een familiegeheim.
Zelf is ze zeer nauw betrokken aan dit geheim en is er ook zelf opgekomen. Haar vader
is niet haar biologische vader en ze ging zelf opzoek naar haar biologische vader, nadat
haar broer wat had verteld. Ze lachten ook voortdurend aan tafel met haar, dat ze niet
erg leek op haar vader en de rest van haar broers en zussen.
Fam.geheim= ene generatie verzwijgt het voor de andere generatie.
Dit fam.geheim wordt verzwegen, maar toch eigenlijk onbewust doorgegeven, zonder dat men het
echt beseft. Ze communiceren het toch, want ze hebben het er vaak zelf moeilijk mee en duwen het
van zich af, maar het komt toch onbewust terug langs verschillende kanten in hun leven. 
zogenaamde fluisteringen zoals Geary zou zeggen.
52
Hoe illustreert deze documentaire de uitspraak van Lacan “De geschiedenis is niet zomaar gelijk te
stellen aan het verleden. De geschiedenis is slechts het verleden voor zoverre dit werd gehistoriseerd
in het heden.”
Stories we Tell= zaken die zich effectief hebben afgespeeld, maar wrvan de sceneaste weet dat ze
enkel het verhaal kennen over de feiten.
Het familiegeheim is iets wrvan ze geen verhaal hebben. Ze zijn er beschaamd over en willen het
voor hun kinderen verzwijgen, maar comm. Het toch onbewust.
Dit is traumatiserend want je moet zich realiseren dat de mensen die het dichts stonden bij u, u alles
hebben verzwegen over u afkomst. Over je verhaal dat je tot op heden had geschreven, dat moet je
nu herschrijven (want je vader blijkt niet je biologische vader te zijn.) Je plek in je geschiedenis is
onzeker.
College 4: dynamische opvatting van de geschiedenis
1. Film VS Lacan
Voorbereiding: de film Rashomon van de Japanse cineast Akira Kurosawa
Wat is het verband met de vorige lessen?
Je zou de film kunnen rijmen met de uitspraken van Lacan. “Er bestaan geen feiten, buiten de
discours” (of het verhaal dat ik vertel over die feiten). Je kan de feiten niet terughalen, je kan ze
enkel maar interpreteren.
Een andere uitspraak van Lacan is “De waarheid heeft een structuur van fictie”. De film gaat over het
zoeken naar de psychologische waarheid. Wat wij de waarheid noemen, heeft de structuur van een
verhaal. Tot de waarheid hebben we geen mogelijkheid of toegang, maar wel op het verhaal vd
waarheid. Je moet de zaken dus interpreteren.
2. De film; Akira Kurosawa’s Rashomon
2.1.
Inleiding film
Die film gaat van begin tot einde over de ψ, over de ψ vh geheugen of vd herinnering. Wat is de
geschiedschrijving of wat is de herinnering? Dit zijn de vragen waarover het gaat.
Het is een verhaal dat uit het verre Oosten is overkomen (Japan) en het treedt op 2 manieren buiten
het Westerse perspectief
1. Grijpen terug naar een verhaal van een andere Cultuur (de Oosterse cult.)
2. Grijpen terug naar iets wat zich bront in ver vervlogen tijden (de Middeleeuwen)
De film gaat over zaken die tijdloos en universeel zijn. (2 zaken)
1. Verkrachting, moord en doodslag
2. Visie van hoe het geheugen functioneert
Je hebt geen SL zonder regels en wetten en dus kunnen ze ook worden overtreden.
Een gerechtszaak draait rond feiten. Er wordt dus recht gesproken. De getuigen, beschuldigden…
mogen hun verhaal doen en de rechter velt dan een oordeel.
 op basis van verhalen wordt er rechtgesproken en niet op basis van feiten.
53
Jaap van Hoewijk; een scenarist die hij zeer interessant vond. Hij maakte docu.films omtrent “Kleine
delicten”. Hij toont aan dat het niet enkel over feiten gaat, maar wel over het verhaal. Ze spreken
over het verhaal, er worden nuances gemaakt en niet door een computer een straf opgemaakt.
2.2.
Scènes van de film
 Openingsscene: Rashomon Poort
In die scene zie je zeer veel puin en ruïnes. Het is DE grote hoofdpoort vd stad Kyoto die in puin
ligt als symbool voor de vernieling van Japan door de oorlog.
Het is erg slecht weer (stortregen) en er zijn drie mannen die er bescherming zoeken.
Drie mannen die bescherming zoeken:
1. Priester
Beiden opgeroepen als getuige bij een rechtspraak, zijn erg aangedaan.
2. Houthakker
3. Cynisch persoon, de buitenstaander
De houthakker snapt er niets van. De buitenstaander vraagt om een goed verhaal vd houthakker.
(Ze zitten daar nl zeer lang, want regenbuien daar kan uren duren).
Ze vertellen beiden de ≠ verhalen die werden verteld op het proces.
=> houthakker, priester, politieman, bandiet, vrouw en zelf een medium om de vermoorde man
te laten spreken. Alle getuigenissen van het proces.
Zou men de buitenstaander kunnen zien als iemand die een analytische positie inneemt? (Blog
bekijken zie slides college5)
Ja en nee. Waarom wel? Hij verifieert niet, hij zal dus niet oordelen of de persoon de waarheid
verteld of niet (laat dit over aan juristen). Het is een toehoorder die zeer veel geduld heeft. Hij
gebruikt ook enkele interventies zoals een psychoanalyst zou doen; Hij ondersteunt het spreken
vd houthakker, hij onderstreept de lapsus vd houthakker en weert het gemoraliseer vd priester.
Je mag in je praktijk geen rechter en geen priester zijn. Je mag dus niet zeggen wat kan en wat
niet en ook niet het morele volgen.
Waarom niet? De man is eerder zeer nieuwsgierig dan dat hij belangstelling heeft. Hij wil
spannende, vettige verhalen horen. Hij heeft er ook duidelijk plezier in als bv. De houthakker zijn
2de versie doet. Je moet niet triomferen, je mag daar niet van genieten als mensen komen
spreken met jou. Hij is ook zeer cynisch; alle mensen zijn leugenaars en alle verhalen zijn ook
grote leugens.
 Dit is niet de positie die je als analyticus kan innemen.
 De houthakker
Hij was in het bos en vond op z’n pad ≠ voorwerpen; Een dames hoed, een mannen hoed, touw,
amulet en op het einde een lijk.
Door het camerabeeld werden we gepusht in het personage vd rechter. We zagen vanuit zijn
standpunt hoe de getuigen hun verhaal deden.
Toen hij vroeg of hij het moordwapen had gezien; antw. hij; “Neen ik heb geen moordwapen
gezien enkel het lijk.”
54
 De priester
Hij was op weg naar een bepaalde plaats en ontmoette de vermoorde Samoerai en zijn elkaar
gewoon gekruist. De priester merkte op dat de Samoerai enkel een zwaard en een boog met
enkele pijlen bij had. (Of dat had hij toch gezien.)
 De politieman
Hij had Tajomaru gevangen ad rivier en volgens hem was hij in het bezit vh paard en de boog met
pijlen. De politieman was ook zeer trots dat hij hem gevangen had.
De bandiet doet niet veel moeite om zaken te verbergen, hij geeft alles toe.
1. De verkrachting: “ ik wou haar bezitten, maar heb haar kunnen verleiden.”
2. De moord: “Ik heb hem vermoord, ook al was dat eerst niet mijn bedoeling.”
 hij lijkt er zich van bewust dat hij de gevolgen zal moeten dragen.
 De vrouw
In haar versie is ze niet verleid geweest, maar wel verkracht door de bandiet. De bandiet heeft
mij verkracht en is toen weggelopen. Haar man zat erop te kijken en bleef haar maar aankijken
met een minachtende blik. Ik heb hem gesmeekt om mij te doden, maar hij bleef alleen maar
staren. Ik verloor toen het bewustzijn en toen ik wakker werd, zat de dolk in de borstkast van m’n
man.
 Ze suggereerde dus dat zij haar man heeft vermoord.
Er is dus contradictie aanwezig, tussen de versie vd bandiet en de vrouw.
 De Samoerai
De bandiet heeft mijn vrouw aangerand, maar wat er zich drna heeft voorgedaan, was wel
anders. De bandiet liet mij alleen met m’n verdriet en drm heb ik zelfmoord gepleegd, door de
dolk in mijn borst te steken. Iemand heeft daarna de dolk eruit gehaald.
 Tot zover:
Trouwe adaptatie vd geest naar wat er verteld is. Het werd een verfilmbaar script gemaakt (door
Shinobu). Hij heeft een film gemaakt die zeer goed gelijkt of trouw is aan het oorspronkelijke.
 De lapsus vd houthakker
Dit is de handtekening vd scenarist, van wat de film subjectief voor hem betekent.
Dit is de tweede getuigenis vd houthakker; hij zegt eerst dat hij geen moordwapen heeft gezien,
maar floept eruit dat het geen dolk maar een zwaard was. Wnr men dus zegt dat hij door een
dolk is vermoord, springt hij recht en zegt dat het leugens zijn, want het was een zwaard.
 hierdoor weten de priester en de buitenstaander dat de houthakker meer weet.
Een Freudiaanse Lapsus of verspreking. Dit verraadt hem.
“Ik de waarheid, ik spreek.”
55
 zaken die je wilt verzwijgen, zullen vroeg of laat toch spreken. Iets wat je niet wilt vertellen zul
je er toch uitfloepen. Wat je in alle macht verzwijgt, toont zich in alle macht in het gedrag. (Wnr
je ze observeert zou je toch flarden vd waarheid kunnen ontdekken.)
2.3.
Samenvattend
Vier verschillende versies van de waarheid
1. Tajomaru: Ik verleidde de vrouw en doodde de samoerai met mijn zwaard
2. Vrouw: Ik doodde mijn man met mijn dolk nadat Tajomaru mij had verkracht.
3. Samoerai: Ik doodde mezelf met de dolk van m’n vrouw nadat Tajomaru haar had aangerand.
4. Houthakker: Tajomaru verkrachtte de vrouw en doodde de samoerai met zijn zwaard.
3. Betekenissen van de film
Wat is het zogenaamde Rashomon-effect? Eén van de boodschappen uit de film Rashomon is
spreekwoordelijk geworden: dit effect verwijst naar tegenstrijdige interpretaties van hetzelfde
gebeuren door verschillende personen.
Dit verwijst naar deze verfilming. Wnr ≠ mensen getuige zijn van bep. gebeurtenissen, zullen er
≠getuigenissen zijn. Er is dus een ≠ blikpunt die de getuigenissen bepaalt.
Leg uit: “De blik is datgene wat het subject engageert.”
Een blikpunt is ook een interpretatie, subjectief. Als toeschouwer ben je geëngageerd in wat je ziet.
Ook als passief toeschouwer ben je subjectief verantwoordelijk. Hoe de persoon (het subject) de
gebeurtenis interpreteert of dus de blik ervan, bepaalt wat de persoon daarop zal laten volgen van
acties (het engageren).
3.1.
De blik als object van verlangen (de bandiet)
Het was snikheet, maar door de wind ziet hij haar als iets wat hij zeer graag wil bezitten. Hij ziet haar
voeten en even haar blik (gezicht).
 was er die bries niet geweest, dan was ik blijven liggen,aar ik zag haar blik en het was als een
engel. Ik wou haar bezitten. Dit is de oorzaak van wat hem beweegt.
3.2.
De minachtende blik van de Samoerai (bij de vrouw)
De vrouw smeekt om haar te doden, want zijn blik was pijnlijker dan gedood te worden. Ik heb
mezelf en m’n man ten schande gebracht en ik voel mij drm dan ook schuldig. In haar beleving ziet ze
haar als de moordenaar. (Bij een verkrachting voelen mensen zich vaak schuldig, ook als daar geen
reden toe is.)
3.3.
De begerige blik / de blik van de Ander (vd Samoerai)
In Japan in het eergevoel zeer belangrijk. De Japanse SL veroordeelt u. De blik vd Ander is zeer streng
(Uber-ich), een streng toekijkend oog.
Wnr je overmeesterd wordt dan verdien je het niet om nog verder te leven. De Ander heeft een
strenge blik.  motief om zz van kant te maken door de ondragelijke blik vd Ander.
Daarnaast is hij ook vh veilige pad afgegaan, door de hebzucht van zz. Hij liet zijn vrouw hierdoor
alleen achter. Juridisch gezien is de bandiet schuldig, maar psychologisch gezien is de Samoerai ook
schuldig.
56
3.4.
De begerige blik / de kijklust (vd houthakker)
De houthakker heeft alles gezien, zat te kijken vanuit de struiken. Maar hij is niet tussengekomen. Hij
zat passief te kijken.  kijklust= plezier in het bekijken vd gebeurtenis.
Zijn lapsus toont dan weer aan dat hij ook hebberig was. Hij wou het zwaard dat blonk.
3.5.
Conclusies vd aandelen
 Subjectieve interpretaties van eenzelfde gebeuren
Wat was hun aandeel? Was er een aandeel?
Juridische schuld VS psychologische schuld samen met passief VS actief.
De vrouw: voor de vrouw is dit het moeilijkste vast te stellen. Ze is al zeker niet juridisch schuldig,
maar qua verantwoordelijkheid (psychologische schuld) is het moeilijker. Zij moet zelf ook een
verhaal vertellen en enkel in de betekenis om een verhaal te vertellen, heeft zij een
verantwoordelijkheid.
Volgens mij is ze dus psychologisch schuldig. Ze vroeg ook om een gevecht en door dit gevecht is haar
man omgekomen. Ze provoceerde dus.
De Samoerai: Hij heeft psychologische schuld ad verkrachting van z’n vrouw. Hij liet haar alleen in
een wereld met bandieten, in een voor haar onbekend bos.
De Bandiet: Hij is zeer duidelijk Juridisch schuldig ad verkrachting, maar ook zeker ad moord.
Alhoewel hij die verkrachting eerder als een verleiding zag, maar dat zijn nuances.
De houthakker: Hij is psychologisch schuldig, want hij keek passief toe naar de aanranding en
doodslag op het koppel. Zonder zelf iets te ondernemen.
4. Argumenten
De film is iets als een autobiografie. Het is zijn verhaal, maar het blijft een verhaal. Het is dus een
getuigenis van Kurosowa.
Deze film is released in 1950, net na WOII. Hij en alle ander Japanners zijn zeer veel censuur
opgelegd. Hij heeft zich nooit actief kunnen verzetten tegen het regime, enkel passief. Pas in 1982
heeft hij z’n schuld bekend gemaakt. Hij schaamde zich dat hij zich niet actief had verzet in de oorlog
met Amerika.
 hij heeft in deze periode de film dus gereleased. Hij was een passieveling en voelt zich
verantwoordelijk over wat gebeurd is. Ook de blik van iemand die passief is zorgt voor
verantwoordelijkheid (wel psychologische schuld).
 Ook als passief toeschouwer ben je schuldig!
Bestudeer met betrekking tot dit college met bijzondere aandacht de tekst "Gaze and responsibility
in Akira Kurosawa's Rashomon".
Alles gelezen en belangrijkste aangeduid in de tekst!
57
College 5
1. De geschiedenis volgens blikpunten verder uitgewerkt
Brennan
Onze blik
•
Geschiedenisopvatting (Boring, Kuhn,
Ebbinghaus)
•
Dynamische opvatting van de
geschiedenis ( + Lacan, Geary, Loftus,
Kurosawa …)
•
Wetenschapsopvatting (Kuhn)
•
Wetenschapsopvatting
•
1982
•
2016
•
1879
•
1784
•
Amerikaans blikpunt
•
Europees blikpunt
•
Blikpunt als psycholoog
•
Blikpunt als psychoanalyticus
Er is niet zoiets als een statische geschiedenis; alles is dynamisch. Het is een dynamisch verhaal. Zoals
er een dynamische opvatting is van het geheugen.
Nu in 2016 gebruiken we nog altijd zijn boek van Brennan, terwijl dit eigenlijk 30jaar geleden is
gemaakt.
Daarnaast heb je ook nog het ontstaan van de experimentele ψ (het aanpassen van technieken en
methodes) in 1879 die volgens Brennan een belangrijk breukpunt is. Maar volgens ons blikpunt is dit
toch iets te eng. 1784 zou een beter jaartal, het is groter als breukvlak, als fundament van de
moderne ψ.
In 1782 heeft Immanuel Kant een tekst of boek geschreven; ‘ Wat is verlichting?’.
Twee aspecten die hierbij belangrijk of opvallend zijn
1. Sapere Aude!
2. Het pad volgens de klassieken
Sapere Aude= Durf denken, spreek los van degene die zeggen hoe je moet denken. Doe dat met je
eigen verstand, zelf denken.
58
Het gaat er hem niet over wat je denkt, maar je moet via de andere passeren. Je moet je klassieken
kennen.
BV. Elliot (poëzieschrijver); Wanneer je 20 jaar bent, mag je denken dat je een origineel schrijver bent
en de poëzie beschrijven los van iedere andere. Maar als je 25jaar bent, moet je via de andere
passeren. Je moet de groten kennen en bezitten. De poëzie beschrijven doorheen de klassieken. Pas
dan kun je verwachten van te verschijnen als een origineel dichter met een toevoeging.
 als je dit doet begeef je jou op het pad vd verlichting.
 Met dit fundament (van Kant; twee aspecten van verlichting) blijf je de waaier openhouden
vd ≠ onderzoeksmethodes.
(belang van casuïstiek)
Casuïstiek: andere ‘geluiden’ laten horen en ≠perspectieven laten zien. Dit behoort ook tot die
waaier van Kant.
2. Vragen van studenten
2.1.
Vragen omtrent Rashomon
1. Wat is de betekenis van de laatste scène van de film (waarin de baby voorkomt)?
Kan het zijn dat de hele film een metafoor is voor de verschillende partijen uit WOII en dat de
baby staat voor de volgende generatie aan wie we op een correctie wijze de gruwel van het
verleden dienen te verhalen?
1950: na WOII en processen van Nurenberg is deze film gepubliceerd. Sommigen dachten dat dit
het einde was, dat er geen toekomst meer was (voor kunst). Is er nog poëzie mogelijk? Dit is het
enige die ons onderscheidt van dieren, nl. de poëzie.
 Wat is de betekenis van de baby? Waarvoor staat het symbool?
Acht betekenissen van de baby
1. Hoop
2. Toekomst, de nieuwe generatie
3. Een gelegenheid om iets goed te maken (vooral voor de houthakker)
4. Onschuld: de baby is niet verantwoordelijk of schuldig voor het misdrijf
5. Product van het kwaad
6. Nog geen taal; taal en verhalen zijn nog niet gevormd bij de baby
7. Vertrouwen en afhankelijkheid
8. Keuze
Vanaf de baby 1jaar oud is, is de onschuld verdwenen. Het geeft dan al blijk dat het u kan
foppen. Waarvan dat hij of zij op een duistere wijze weet dat het iets wil doen wat het niet mag
doen. (4)
Het kind is het product van kwaad dat is geschied. Waarom zou het dus niet allemaal opnieuw
kunnen gebeuren.  “ De geschiedenis herhaalt zich.”, Mark Twain; “History does not repeat, it
ryms.” (geschiedenis herhaalt zich niet maar het rijmt; het zal zich nooit exact herhalen, maar
eerder op een onverwachte wijze). (5)
De taal en de verhalen die ons zullen vormen tot wie we zijn, gaat ons eraan vooraf. Als baby heb
je nog geen taal, je moet dit allemaal leren. Je kan dus nog geen verhalen vormen. (6)
59
De baby kan niet anders dan volwassenen te vertrouwen, aangezien ze nog zeer hulpeloos en
onafhankelijk zijn. (verschilt weer met dieren, waar dieren al veel sneller onafhankelijk zijn.) (7)
Kan de baby staan voor de keuze die hij (wss de houthakker) zou maken? De geschiedenis is niet
enkel belangrijk voor degene die hem meemaken, maar ook voor de volgende generaties.
Helmund Schmidt (Bondskanselier) heeft WOII meegemaakt en doodsangsten uitgestaan, want
hij was half-Joods. In hoeverre heeft die oorlog nog actualiteitswaarde? Je moet jou de vraag
stellen naar de toekomst van dat verleden. We zijn daar nog niet mee klaar.
 elke generatie opnieuw heeft de keuze, wat doe ik met die geschiedenis. (8)
2. In de tweede getuigenis van de houthakker provoceert de vrouw de bandiet en haar man om te
vechten om haar. In de veronderstelling dat die getuigenis het meest waarheidsgetrouw is
(argument: de baby wordt toevertrouwd aan de houthakker), is zij dan mede verantwoordelijk
aan de dood van haar man (of zelfs juridisch schuldig)?
Voor de verkrachting is de vrouw volledig het slachtoffer, ze is in de steek gelaten door haar man
(hij heeft haar niet beschermd).
Juridisch kan men haar niets maken (juridisch niet schuldig). Wel doet ze dit haarzelf aan ivm de
dood op haar man. Maar hoe kan ze zich schuldig voelen hierover? Ze heeft dat gevecht
uitgelokt, ze provoceerde. In de 1ste versie vd bandiet en de 2de versie vd houthakker zit dit
element en wordt hij hier ook gedood door het zwaard. Ze is dus zeker medeverantwoordelijk.
En dus in zeker opzicht ook wel juridisch schuldig door die provocatie.
3. Kunnen we de derde figuur begrijpen als diegene die de analytische positie inneemt?
Ja en nee; (http://internationalpsychoanalysis.net/2011/08/16/rashomon-the-analyst-whocame-in-from-the-rain/  Amerikaanse blog over analytische visie)
Drie redenen wrm ja
1. Verifieert niet (zegt/denkt niet wat waar is en wat niet)
2. Geduld
3. Interventies
Drie interventies die de 3e figuur gebruikte
1. Ondersteunt spreker van de houthakker
2. Onderstreept de lapsus van de houthakker
3. Weert het gemoraliseer vd priester
 Je mag in je praktijk dus geen rechter en geen priester zijn. (Niet oordelen en niet volgens de
moraal alles bekijken).
Drie redenen wrm nee
1. Nieuwsgierig (≠belangstelling)
2. Plezier (triomfeert door de 2e versie vd houthakker die aan hem wordt verteld.)
3. Cynisch
Cynisch= ‘alle mensen zijn leugenaars en alle verhalen zijn grote leugens.’ Dit is niet de positie die
men als psychoanalyticus zou mogen innemen.
60
2.2.
Vraag omtrent Hypnose (Freud’s oordeel)
Staatssecretaris Elke Sleurs (Gelijke Kansen, N-VA) rekent op hypnose om slachtoffers van seksueel
misbruik te helpen getuigen. Gerechtspsychologen noemen die methode onbetrouwbaar.
"Buitengewoon riskant, zelfs.” Wat is uw mening hierover?
Hypnose is sterk aanwezig in de 1ste hoofdstukken van ‘Freud’s Oordeel’. Loftus haar studie binnen
een juridische context; over het gevaar vd suggestie. Vraag en antwoorden, de vragen die u
herinneringen onbewust vervormen. Een pingpongspel waar vragen niet enkel een antwoord als
bedoeling hebben, maar ook om latere vragen te beïnvloeden.
2.2.1. Eerste stelling volgens Freud
“Hypnose heeft binnen sommige contexten, bij sommige mensen, sommige effecten (gewenste of
ongewenste) en dit gedurende enige tijd.”
 Sommige contexten
3 contexten die we hebben gezien
1. La Salpetrière
2. Charcot
3. De kliniek van Bernheim
La Salpetrière: Een ziekenhuis in Parijs. Waar ooit het buskruid werd opgeslagen en Charcot de
leiding kreeg over het verschrikkelijke menselijke asiel. Charcot probeerde verklaringen te zoeken
voor bepaalde stoornissen en deze ook proberen te beïnvloeden.
Charcot gebruikte de hypnose om ST te beïnvloeden en dit enkel als er toeschouwers bij waren. Hij
suggereert bepaalde ∑ weg en sommige bracht hij aan doormiddel van de hypnose.  Een specifieke
context hierbij: Een instemming waar Charcot de Grand Mètre was en het gezag mocht uitspreken.
Toen waren ze nog meer onwetend, de geneeskundigen hadden autoriteit. (Nu weet de mens al
meer en hebben dokters dus minder gezag.)
De Kliniek van Bernheim (In H2 in Freud’s oordeel); We zijn allemaal in bepaalde mate vatbaar voor
suggestie. Hysterie kwam niet voor in het ziekenhuis van Bernheim, enkel als ze daarvoor bij Charcot
waren verbleven; psychische besmetting.
De ψsche kernmerken van hysterie
1. Zijn beïnvloedbaar door datgene waarover gesproken wordt.
2. Salem (Noord- Amerika): Religieus discour; daarbinnen wordt dat gezien als bezeten worden door
de duivel. Doordat toen alles werd gezegd in religieus teken. Hoe kwamen die vrouwen dat te
weten? Door elkaar aan te steken.
 Sommige personen
Blanche was één vd weinige uitverkorene patiënten die Charcot gebruikte om hypnose voor te
stellen en erg suggestibel was. Ze was zeer goed gekend met de visie van Charcot over hysterie en ze
wist(en) dus zeer goed welke ∑ ze moesten vertonen (deze uitverkorenen waren vaak zeer
suggestibele individuen die afhankelijk waren van Charcot).
Charcot dacht zelf dat hij objectief was. Hij had niet door dat zijn visie als suggestie evolueerde en
hierdoor het objectieve niet meer liet voorkomen.
Hypnose is dan ook verminderd, want hysterie kwam vooral voor in gesloten instellingen en kloosters
(kleine groep).  Enkel suggestieve personen konden dit dus.
61
Het was geen kwestie van doen- alsof; Blanche was geen bedriegster. Katatoon gedrag kan je niet
nadoen, want je staat uren (of soms dagen) in een ondragelijke positie. Ze kunnen dit dagen
volhouden zonder de minste beweging. Je kan dit dus niet faken.  Dit was enkel bij Charcot
mogelijk.
 Sommige effecten (gewenst of ongewenst)
Hysterisch geeuwen= een continue drang om te geeuwen. Charcot
kon dit opnieuw laten oproepen of afnemen (via de hypnose die hij
wou demonstreren). Dit was voor Charcot, in het ziekenhuis een
gewenst effect.
De suggestie en haar therapeutische effecten. Bernheim wou hypnose
gebruiken als behandelingsmethode. In dat boek (zie pp college 5 slide
15) staan succesrapporten (=gewenst effect).
Binnen die gelovige (aan iedereen) context kwam dit voor (succes van hypnose).
Bernheim wist zeergoed wat het aandeel was vd context. Hij wist dat hypnose enkel maar lukte in de
massa. De ‘domme’ massa (armen van geest), bijeenzetten dat is de gunstigste context om de
effecten van hypnose te laten voorkomen. (Andere vbn hiervan zijn bv partijvergaderingen,
wereldoorlogen, Lourdes of Nazi- Duitsland.)
3 kenmerken van Ana ‘O.’
1. Patiënte van Breuer en had zz in een soort hypnose gebracht. (Autohypnose)
2. Gewenst effect: wnr men met haar sprak verdwenen de ∑.
3. Ongewenst effect: ‘hysterische zwangerschap’
Hysterische zwangerschap= schijnzwanger
Ongewenste effecten= Lieten de leider aanzien geven, door het gedrag van anderen over te nemen.
 Gedurende enige tijd
Ook de gewenste effecten waren zeer kortstondig van aard.
∑= ziekteteken.
 als je dus een ziekteteken attakeerd en niet de ziekte, dan is het niet vreemd dat enkel de
oppervlakte beïnvloed wordt in de sfeer vd beïnvloeding tijdens hypnose. En dit is niet in diepte
aangepakt en dus zijn het maar kortstondige effecten.
 Conclusie
Hypnose = een verklaarbaar fenomeen en is in sommige gevallen een krachtig
beïnvloedingsinstrument, maar net drm niet geschikt om betrouwbare getuigenverklaringen te
verzamelen.
2.2.2. Tweede stelling volgens Elizabeth Loftus (°1944), Cognitief psychologe
Opdracht: Bestudeer de tekst “Thanks for the memories!” (1975) van Elisabeth Loftus uit deel III van
de reader, pp 281-289, en beantwoord volgende vragen (examen!)
1.Waarom geloven mensen dat in strafzaken ooggetuigenverslagen sterk bewijsmateriaal vormen?
Ooggetuigen lijken voor veel mensen een sterk bewijs, omdat men gelooft dat hoe de ooggetuige
62
rapporteert een voorval te hebben meegemaakt, het zo ook echt is gebeurt (zonder vervormingen).
We geloven dat de manier wrop iemand iets onthoudt, ook de manier is wrop iets gebeurd is.
2.Wat gebeurt er volgens Elisabeth Loftus wanneer we ons een gebeurtenis herinneren?
Ze vond dat wnr een gebeurtenis wordt opgeroepen deze niet accuraat wordt opnieuw gemaakt. 
reconstructie vd actuele gebeurtenis.
3.Waarvan vormt wat zij “reconstructive memory” noemt het resultaat?
Het is het resultaat van ons gebruik van nieuwe en bestaande informatie om de gaten op te vullen in
onze herinnering v.e. ervaring. Geheugens zijn niet zo stabiel als men dacht, ze zijn smeedbaar en
veranderbaar over de tijd.
4.Geef de onderzoekshypothese, de onderzoeksmethode en de resultaten weer van elk van de vier
experimenten die in de tekst worden besproken.
Onderzoekshypothese: als ooggetuigen vragen gesteld worden dat een valse presuppositie (of
vooronderstelling) bevat over de meegemaakte (getuigen) gebeurtenis, de nieuwe valse info kan in
het geheugen van de getuige over het evenement worden opgenomen en achteraf verschijnen in de
nieuwe verklaring van de getuige.
Onderzoeksmethode: Vier experimenten
experiment 1
-
150 participanten
film over een kettingbotsing met 5 auto’s
bestuurder reed door een stopsein op het andere verkeer
vragenlijst achteraf met 10 vragen
o groep 1: “hoe snel was auto A aan het rijden wanneer hij het stopsein passeerde?”
o groep 2: “Hoe snel was auto A aan het rijden wnr hij rechts insloeg?”
o laatste vraag voor iedereen dezelfde: “Heb je het stopsein gezien voor auto A?”
- resultaat:
o groep 1: 53% zei dat ze een stopsein hadden gezien
o groep 2: 35% zei dat ze een stopsein hadden gezien
experiment 2
-
Uitgestelde geheugen test (met enige experiment waar geen autoaccident gebeurt)
40 participanten
film Diary of a student revolution: klas werd verstoord door 8 anti-oorlog betogers
na film: vragenlijst met 20 vragen over de film
groep 1: “Was de leider van de 4 betogers een man?”
groep 2: “Was de leider van de 12 betogers een man?
Week later: opnieuw vragenlijst met 20 nieuwe vragen (maar zonder de film opnieuw te zien)
o “Hoeveel betogers kwamen er binnen in de klas?”
o Groep 1: gemiddelde van 6,4 betogers
o Groep 2: gemiddelde van 8,85 betogers
- Verwoorden van één vraag verandert dus de manier waarop participanten de basiskenmerken ve
gebeurtenis onthouden
63
experiment 3
- Kan een valse veronderstelling ie vraag de reconstructie ve herinnering met nieuwe objecten, die
er oorspronkelijk niet waren, veroorzaken?
- 150 participanten (universiteitsstudenten)
- film over een accident met een witte sportauto, zonder een schuur ih filmpje.
- 10 vragen
o groep 1: “hoe snel was de witte sportauto aan het rijden wanneer het de schuur passeerde op
de landweg?” (schuur was niet aanwezig!)
o groep 2: “hoe snel was de witte sportauto aan het rijden terwijl hij over de landweg reed?”
- week later: 10 nieuwe vragen
o “Heb je een schuur gezien?”  beide groepen
- groep 1: 17,3% heeft schuur gezien
- groep 2: 2.7% heeft schuur gezien
experiment 4
Twee doelstellingen:
1. verder aantonen van herinneringsreconstructie effecten uit experiment 3
2. vroeg zich af of het mss net het aanhalen ve object, zelfs als het niet aanwezig was id valse
veronderstelling, toch misschien al genoeg zou zijn om object toe te voegen ad nieuwe herinnering.
- 50 participanten
- film over auto accident met kinderwagen die voortgeduwd werd door een man.
- 3 groepen:
o groep D: Directe vragen groep
 40 opvulvragen en 5 belangrijke vragen
 werden direct gevraagd over niet-bestaande objecten in de film
 bv. Heb je een schuur gezien in de film? (schuur niet aanwezig in film  doelstelling 2)
o groep V: Valse veronderstelling groep (of groep F – False presuppositie groep)
 40 opvulvragen, 5 belangrijke vragen met veronderstellingen over dezelfde nietbestaande objecten
 bv. Heb je een stationwagon gezien die geparkeerd stond voor de schuur?
o Groep C: Controle groep
 40 opvulvragen
- Week later 20 nieuwe vragen voor alle groepen:
o 5 belangrijke vragen waren dezelfde voor groep D  kregen dus 2 keer dezelfde vragen
- directe vragen na een week:
o groep V: 29,2% zegt bv een schuur gezien te hebben (ook al was er geen schuur)
o groep D: 15,6% zegt ja
o groep C: 8,4% zegt ja
5.Vergelijk de traditionele visie op de werking van het geheugen en de herinnering met de visie van
Elisabeth Loftus.
Geheugen (Memory) wordt meestal gezien als het herspelen van een gebeurtenis, precies zoals we
het zagen. Gebaseerd op deze studies en andere, argumenteert Loftus dat een accurate theorie vh
geheugen en herinnering, een proces van reconstructie moet bevatten wnr nieuwe info geïntegreerd
is ih originele geheugen (of herinnering) ve gebeurtenis.
 Traditionele visie: Wat we zeggen nadien en wat we gezien hebben is volledig hetzelfde
Loftus’s Visie: wat herinnerd wordt is een beeld gebaseerd op de gewijzigde geheugenpresentatie.
64
6.Waarom is Elisabeth Loftus een logische aanhanger van een dynamische opvatting van de
historiografie?
Dynamisch wil zeggen evolueerbaar, veranderlijk, niet stabiel… Net zoals ooggetuigen hun versie vh
verhaal, wordt deze gemanipuleerd door info die later komt of door hun blik op de gebeurtenis. Het
is dus dynamisch.
Volgens haar geeft een herinnering, een gebeurtenis nooit waarheidsgetrouw weer. Het zit vol gaten
die opgevuld worden via constructies.
Als wij iets vertellen aan iemand is dat vaak vanuit een actueel blikpunt, wat ervoor zorgt dat het
blikpunt als gevolg van de tijd voortdurend verandert = dynamisch blikpunt.
Twee zaken die zij onderzocht
1. Ooggetuigenverslagen
2. False Memory Debate
 Ooggetuigenverslagen
De inhoud vd vraag werkt als suggestie voor antwoorden die op latere vragen komen.
Bv.: Heeft u een gebroken koplamp gezien?” vs “Heeft u de gebroken koplamp gezien?” En “Hoeveel
mensen zaten in de wagen die aan het versnellen was?”
 Conclusie: Uit Loftus’ werk met betrekking tot ooggetuigenverslagen blijkt hoezeer
ooggetuigen suggestief beïnvloedbaar zijn. Derhalve is hypnose niet geschikt om binnen een
juridische context betrouwbare getuigenverklaringen te verzamelen.
 False Memory Debate (niet gezien in de les)
o Vaststelling: 1980-, 1990-: enorme toename van de psychiatrische diagnose ‘Meervoudige
persoonlijkheid’ (Multiple Personality Disorder)
o
Door wie? Door aanhangers van theorie: MPD = gevolg van seksueel misbruik in de vroege
kindertijd
o
Gevolg: zeer veel rechtszaken
o
Verklaring: het ziektebeeld werd samen met de ‘oorzaak’ gesuggereerd bij honderden zeer
suggestibele personen.
2.2.3. Algemene conclusie mbt de vraag over het persbericht
Het risico op sterk vervormde of geheel valse herinneringen is groot indien men getuigenverklaringen
wil opwekken via de techniek vd hypnose.
 De geschiedenis herhaalt zich.
65
College 6: Descartes, Spinoza en hun receptie
In het college over Descartes hebben we drie soorten lotgevallen van zijn filosofie aangestipt. Welke?
1. De lotgevallen in de Franse en Britse ‘filosofische tradities’ van Brennan.
2. De lotgevallen ‘op het terrein’, ondermeer in Parijs, in Berlijn en in Londen.
3. In de moderne psychologie: 3 soorten psychologie
1. In de psychofysica van Weber en Fechner
2. In de psychologie als studie van het bewustzijn van Wundt
3. In de psychologie als studie van het gedrag van Pavlov, Watson en Skinner
Vanuit die filosofische tradities (17e – 19e E) is (zijn) Descartes (en Spinoza) de filosofische
bestaansvoorwaarden voor een moderne filosofie vanaf 2H19E. Het 19e E sciëntisme (ziel en psyche)
kunnen we niet los zien van die 2 filosofen.
Filosofie in de praktijk (omzetten en bestuderen), zijn eigenlijk de lotgevallen van Descartes in de
praktijk. Legitimeren van handelen, goedgekeurd door Descartes, maar altijd na het handelen. Het
werpen van een blik op het terrein, wat zijn z’n visies op de mens.
Waar kan je ze ook aanwijzen; niet enkel in de filosofische tradities, ook in de wieg van de moderne
ψ (zie tijdslijn met die blokken, college 3). Bij hen vind je zeer concrete begrippen vh begin vd ψ.
Descartes en Spinoza al volledig uitgelegd in college 3.
1. Descartes versus Spinoza
Sommigen noemen Descartes en Spinoza ‘verlichte’ denkers ‘avant la lettre’. Is dit terecht en
waarom?
Dit is terecht omdat beide filosofen zich grotendeels emancipeerden van het juk van de scholastiek
en beiden open stonden voor empirische kennis.
In welk opzicht is het terecht om ze naast elkaar te plaatsen?  psyche
Dan neemt Descartes een standpunt in; nl. tov de ziel heb je zoiets als het lichaam. Twee
fundamenteel, verschillende substanties. Het zijn substanties, dus iets waar men zich iets bij kan
voorstellen, als iets grijpbaar. Maar het is moeilijk om de niet-materiële ziel ook als een substantie te
zien.
De zetel vd ziel= de plaats waar ziel en lichaam interageren; de pijnappelklier.
De ziel is toch wel een niet-materiële substantie.
Spinoza heeft hierover ook een standpunt: het zijn twee facetten, manifestaties van één en dezelfde
materie/substantie. (Dus geen 2 verschillende substanties).
Wat betreft hun opvatting over de verhouding tussen ziel en lichaam, verschijnen Descartes en
Spinoza als tegenstanders. Leg uit.
Voor Descartes vormden ziel en lichaam twee fundamenteel verschillende substanties, voor Spinoza
vormden ziel en lichaam twee manifestaties van één en dezelfde substantie.
66
Wat was de ziel voor Descartes?
1.Descartes omschreef de ziel als de ‘Res cogitans’ of ‘het denkend ding’
2.Hij beschouwde de ziel als immaterieel en onsterfelijk
3.In zijn fameuze uitspraak ‘Je pense, donc je suis’ stelt hij de ziel gelijk aan het Ik (‘je’)
2. Antonio Damasio
Het oude ‘dispuut’ tussen Descartes en Spinoza inzake de opvatting van de verhouding tussen ziel en
lichaam lijkt actueel beslecht te worden in het voordeel van Spinoza. Welke hedendaagse
neurowetenschapper hebben we aangehaald als argument hiervoor, en wat is zijn specifieke
onderzoeksdomein?
Antonio Damasio is vooral actief op het terrein van de neuropsychologie van de emotie (affect,
gevoel). Hij onderzoekt de psychologie van het affect, de emotie, vanuit de neuropsychologie.
Hij is één vd topwetenschappers vd neuroψ (vd emotie). En doet fundamenteel onderzoek. Hij
maakte (o.a.) twee werken (zie hierboven); ‘de fout van Descartes’ en ‘het gelijk van Spinoza’.
Hij weet mooi z’n bevindingen in een breder opzicht te plaatsen. Hij zegt dat we ons hebben laten
beetnemen door Descartes. Descartes is makkelijker te begrijpen en dus ook minder werk om hem te
geloven. Spinoza is eerder holistisch en moeilijk te begrijpen. Alles is uiteindelijk te herleiden naar
het lichaam (als men Descartes gelooft.)
Hij toont dus aan dat we die gemakkelijke oplossing moeten laten gaan.
Boek Nico H. Frijda ‘De emoties’. Een overzicht van onderzoek en theorie. Wat men in ongeveer 100
jaar wist over emoties werd daar weergegeven. Wat men tijdens de klassieke tijd aanduid als het
lustprincipe.
Lustprincipe= streven naar het aanvaarden van zoveel mogelijk lust en het vermijden van onlust. Dit
is wat de motieven vd mens is en waardoor men gedreven wordt.
We zijn dan 100jaar ver met onderzoek en dan kunnen we alleen maar zeggen dat er iets is als een
lustprincipe om emoties te begrijpen. Enkel deze twee extreme polen; gevoel van lust of onlust, zijn
aanwezig.
 Gelukkig is het hier niet bij gebleven (bij enkel dit onderzoek nr emoties), want Damasio was
beter.
De neurowetenschappen staat toch zoveel verder dan 100jaar geleden?
Als de neurowet. geëvolueerd is, dan moeten we dat tegenover de ψanalyse zetten om te kijken of
dat vloekt of rijmt. Een belangrijk stuk vd ψanalyse is de emotie en daar dan de neurowet. zetten.
Eindelijk iets meer dan enkel dat lustprincipe. En die stap voorwaarts is nog altijd positief voor de
ψanalyse van Freud (het rijmt nog).
67
3. Descartes
Twee tradities van Descartes
1. De Franse
2. De Britse
3.1.
De receptie van Descartes id Franse traditie / lotgevallen vh denken van Descartes
Twee stromingen binnen de Franse traditie
1. Sensitivisme
2. Positivisme
Twee voorbeelden uit het sensitivisme
1. de Condillac (1715-1780)
2. de La Mettrie (1709-1751)
Eén voorbeeld uit het positivisme
 Comte (1798-1857)
Hoe reageerden de Kerkelijke autoriteiten op de filosofie van Descartes? Niettegenstaande zijn
verwerping van een strikt deterministische visie op de mens, niettegenstaande de twee
godsbewijzen waarmee Descartes zijn filosofie onderbouwde (bv zijn godsbewijs als fundering van
zijn cogito), niettegenstaande zijn opvatting van de ziel als immaterieel en onsterfelijk, werd zijn
werk door de Kerk op de zogenaamde Index, i.e. de lijst van verboden werken geplaatst.
3.1.1. De Condillac
Zie college 3
De reductie vd ψ nr de richting vh biologische.
Wat zou er gebeuren als ik u zou voorzien van maar 1 zintuig?
1st gehoor en daarna een twee bv je zicht… Men vindt niets waar als men geen zintuigen heeft. Als je
een ψ wilt opbouwen, moet je beginnen bij het basale, nl. de zintuigen. (Traité des sensations (1754))
Twee onderwerpen van onderzoek bij Condillac: “Ziel = gewaarwording” en Beeld
3.1.2. De la Mettrie
Zie college 3
Hij is afkomstig van St-Malo (Bretagne), hij was geneeskundige en heeft zich in het leger
gespecialiseerd tot chirurgijn. (Een stukje van z’n parcours lijkt op dat van Descartes, het leger enzo).
‘L’Homme Machine’(1748) werd anoniem gepubliceerd, want hij zegt zaken die niet iedereen graag
hoorde en vlucht dan ook nr DL (Pruisische hof van Frederik De Grote). Het was een strijdschrift
(bestreed het geloof van een onsterfelijke ziel en de zin van religie) en hij was zeer materialistisch
ingesteld. Als ons denken en voelen was tot eigenschappen van materie te herleiden.
Hij haalt z’n gedachtefilosofie uit dat van Descartes. Als je de mens wilt leren kennen, moet men zich
bezighouden met z’n lijf; de mens is een machine. Daar ‘vergeet’ hij alles van Descartes. (Korte
teksten vanaf slide 21, H6)
Hij verzet zich tegen de manier van kennisvergaring vd Scholastici. Hij houdt een pleidooi voor
empirisch onderzoek.
68
Over Descartes: dwalingen van Descartes volgens de la Mettrie.
1. Dat mens geen machine is (heeft dat na het gedachtenexperi besloten)
2. Bestaan van onsterfelijke, immateriële ziel
3. Godsbewijs die hij toevoegt aan Cogito ergo Sum*
*maar eerst was er God en daarna is pas het bestaan vd mens er gekomen. Hij doet dit enkel om niet
meteen op de brandstapel te vliegen. Het is dus eerder een bescherming dan hij het meent.
De La Mettrie toont in zijn strijdschrift L’homme machine aan dat hij, net als andere
vertegenwoordigers van wat Brennen de ‘Franse filosofische traditie’ noemt, de psychologie het
liefst zou herleiden tot het organisatieniveau van de biologie. Dit blijkt onder meer uit het feit dat hij
een aanhanger is van welke ‘wetenschappelijke’ disciplines?
Hij was aanhanger van: 1.de karakterologie of temperamentenleer van Galenus; 2.de fysiognomie;
3.de frenologie.
Karakterologie= bv. Galenus met de vier lichaamssappen. De sappen zijn zeer determinerend. Het
zijn de lichaamssappen die je gedrag bepalen. Er is dus een reductie tot het lichaam.
Wat is fysiognomie?
Fysiognomie=Door iemand z’n gelaat te bekijken, kan je z’n karakter achterhalen. Men zoekt bv
gelijkenissen met dieren en schrijft dan het karakter of de kenmerken van de dieren ook toe aan de
persoon. Bv het hoofd van een leeuw hebben en dan wordt men als leider, impulsief en mss ook wel
lui omschreven.
Wat is frenologie?
Frenologie= Door de schedel te bestuderen, kun je de persoon z’n capaciteiten ontdekken. Bv een
wiskundeknobbel, taalknobbel… Een bult op de schedel, geeft blijk v.e. capaciteit.
3.1.3. Comte
Zie college 3
Leg uit: “De 19de eeuwse positivist August Comte voorzag in het palet aan wenselijke
wetenschappelijke disciplines geen plaats voor de psychologie als aparte discipline.”
Voor Comte volstonden immers enerzijds de biologie als verklaringsmodel voor de psychologie van
de mens als enkeling, anderzijds de sociologie als verklaringsmodel voor de psychologie van de mens
als lid van een groep.
Comte reduceert alles tot biologie en sociologie. Als je geïnteresseerd bent als mens als individu, om
de mens te verklaren dan volstaat de biologie. Je kan de ψ vd mens ook snappen door de biologie.
Z’n job; we zijn een individu id context van andere individuen, we zijn extreem afh vd anderen. Dan
moet je jou bezighouden met de sociologie.
Sociologie= het niveau vd groep
 Tss de biologie en de sociologie zag hij niets. Twee organisatieniveaus met nts daartussen.
 De ψ is een organisatieniveau dat oprijst door de interactie tss de biologie en de sociologie.
 In die interacties word je id ψ als individu geboren. De interacties die plaatsvinden tss dat
primaire, biologische wezen en dat gecultiveerd mens.
3.2.
De Britse traditie
Bij deze traditie is er een andere reductie dan bij de Franse. (welke?)
69
Drie stromingen binnen de Britse traditie
1. De vroege empiristen
2. Schotse denken
3. De latere empiristen
Binnen de vroege empiristen  Locke (1632-1704)
Drie voorbeelden uit de latere empiristen
1. Jeremy Bentham (1748-1832)
2. James Mill (1773-1836)
3. John Stuart Mill (1806-1873)
3.2.1. Locke
Zie college 3
Locke ziet de ander sterk als iets belangrijks. Je bent geboren als een Tabula Rasa; de omgeving is dus
zeer belangrijk. We worden allemaal gelijk geboren, datgene wat bep wat je bent, is door degene die
je schrijft. Door de ervaring en invloeden van de anderen.  Nurture
Essay Concerning Human Understanding (1690)
“Er is niets in de geest wat niet eerst in de zintuigen is.”
Invloed op: founding fathers (VS)
De mens is van nul af aan op te bouwen. ( natte droom van veel ≠mensen met een praktisch
doeleinde (bv genetica; de mens maken zoals we dat willen)).
Via de helling vh lichaam  La Mettrie
Via de helling vd opvoeding  Locke
 Twee ≠ opzichten ih bewerken vd mens, met elk hun consequenties, repercussies id ψ.
3.2.2. Bentham
Zie college 3
3.2.3. Mill
Zie college 3
3.2.4. Stuart Mill
Zie college 3
3.3.
Algemeen: Réné Descartes
Drie uitspraken van Descartes
1. “Descartes is de vader van de moderne filosofie.” (zowat iedereen)
2. “Het denken van Descartes vormt het filosofisch referentiekader waarbinnen een
wetenschappelijke psychologie mogelijk wordt.” (Brennan)
3. “Het vertrekpunt van Freud is cartesiaans.” (Lacan)
De grondlegger van de moderne filosofie is Descartes en dit klopt in bepaalde mate wel (1).
Alle twee (ook Spinoza) vertegenwoordigen een nieuwere en andere filosofie dan de Scholastiek (uit
de late Middeleeuwen).
70
De scholastiek= de filosofie van Aristoteles die de Kerken hadden gelezen en geïnterpreteerd (in
Arabië)
Aquino= de kampioen in logisch redeneren van Aristoteles (hij vertaalde en bewerkte werken van
Aristoteles) en gaat zeer gestructureerd te werk. Wat is de kwestie? Problemen oplossen, met
bevindingen (in de Summa boekdelen). Daarna een stelling, die hij beargumenteerd en drna een
antw op de bedenking.
 er is dus een zeer dwingend karakter vd Scholastici.
 Door Descartes zijn ze van dit dwingend karakter afgeraakt, via de verlichting. Men leerde
zelf te denken, zonder het denken van je leermeester gwn over te nemen. (2)
Lacan was geworteld in dat 19e eeuwse Sciëntisme. Zonder ankerpunten als Descartes, war er wss
geen moderne ψ, of geen 19e eeuws Sciëntisme. (3)
3.4.
La Discours de la Méthode
Hoe kun je methodes, je rede laten leiden en de waarheid laten achterhalen?
Dit is geen methodologiecursus; het gaat over het methodologisch redeneren. De rede ad hand van
enkele regels verlopen en die regels ook interpreteren en vertalen.
Wat valt ons op bij het bekijken van de titelpagina van de eerste editie van
Descartes’ “Discours de la méthode”? Drie zaken:
1.Geschreven in het Frans, dus toegankelijk voor meer mensen, en niet in het
Latijn, de voertaal van de Kerk.
2.Uitgegeven te Leiden in 1637, toen Nederland zowat de enige vrijplaats ter
wereld was voor het denken.
3.Verschijnt samen met drie andere essays waarin hij zijn methode toepast:
-La dioptrique: stralingsbreking
-Les météores: meteorologie (weerkunde)
-La géometrie: meetkunde
Hoe luidde het devies van Descartes en wat betekent het? Waarom is dit devies toepasselijk in het
geval van Descartes?
Descartes’ devies luidde “Larvatus prodeo” en betekent “gemaskerd schrijd ik voort”. Het is
toepasselijk omdat Descartes, ook al bevond hij zich in Nederland, toch heel voorzichtig diende te
zijn in zake het verspreiden van zijn inzichten. Hij vertrouwde niemand en was bang om als ketter te
worden bevonden. Incognito, in stilte zette hij z’n gedachten verder.
Twee zaken die La Discours de la méthode is
1. Een geschrift
2. Een act
3.5.
Een act
Twee uitspraken van Descartes
1. “Ik nam het besluit naar geen andere kennis meer te streven dan die welke ik in mijzelf of in het
grote boek der wereld kon vinden.” (p.98, onze cursivering)
2. “Nadat ik zo echter enige jaren lang in het boek der wereld gestudeerd had en getracht had enige
ervaring op te doen, besloot ik op zekeren dag ook in mijzelf te gaan onderzoeken en al de krachten
71
van mijn geest aan te wenden tot het kiezen van de wegen die ik zou volgen.” (p. 100, onze
cursivering)
Naar school gaan was voor mensen die geld hadden en die later de toekomst zouden bepalen.
Descartes was ook zo iemand. Descartes kon alle kennis van z’n leermeester tss haakjes plaatsen.
Hoe goed dat onderwijs ook was, hij kwam nooit tot vaststaande kennis. Alles wat men probeert hem
te onderwijzen is betwijfelbaar.
Wat is de act die Descartes stelde en die hij beschrijft in zijn ‘Discours de la méthode’?
Hij nam het besluit om naar geen ander kennis meer te streven dan die welke hij in zichzelf of in het
grote boek der wereld kon vinden.
Twee poten om op te staan, die steun bieden
1. Mezelf  rationalist
2. Het boek der wereld  empirist
Wat bedoelt Descartes in bovenstaande citaten met ‘in mijzelf’ en ‘het grote boek der wereld’? Hoe
typeren deze beide aspecten Descartes?
1.‘in mijzelf’ staat voor ‘in mijn denken, in mijn rede’ en typeert Descartes als rationalist.
2.‘het grote boek der wereld’ staat voor ‘de ervaring’ en typeert Descartes als empirist. Zelf zoeken
naar de waarheid.
 Descartes stelt hieruit een act, hij maakt een keuze: vanaf hier is het gedaan met de
dogmatisering.
Cogito Ergo Sum, Je pense, donc je suis, ik denk, dus ik ben.
“Maar tegelijk bedacht ik dat, terwijl ik aldus wilde denken dat alles onwaar was, het noodzakelijk zo
was, dat ik, die het dacht, iets was. En, bedenkende dat deze waarheid: ik denk, dus ik ben, zo vast en
zeker was dat al de meest buitensporige opvattingen der sceptici niet in staat waren ze te doen
wankelen, oordeelde ik dat ik ze zonder bezwaar kon houden voor het grondbeginsel van de filosofie
die ik zocht.” (p. 126)
Een uitspraak van Descartes die we ons graag herinneren luidt: “Cogito ergo sum” of “Je pense, donc
je suis”. Hoe luiden deze gevleugelde woorden in het Nederlands?
Ik denk, dus ik ben.
Geef Descartes’ redenering weer waarin hij zich in zijn denken verzekert van zijn bestaan.
Hij betwijfelde alles, als er dan één iets is dat hij niet kon betwijfelen, was het dat hij aan het
twijfelen was. En twijfelen ≈ denken, dus ik denk, dus ik ben.
Hoe omschrijft Descartes in zijn ‘Discours de la méthode’ het grondbeginsel van de filosofie die hij
zocht?
Het grondbeginsel is “Je pense, donc je suis” / “ Cogito ergo sum”. En daaraan koppelde hij z’n eigen
bestaan vast en al de rest van de kennis.
 het bestaan van God, het bestaan vd buitenwereld is uit deze zekerheid afgeleid.
72
‘IK’
“Voorts onderzocht ik met aandacht wat ik was en zag in dat ik kon aannemen dat ik geen lichaam
had en er geen wereld of plaats was waar ik mij bevond; (…)” (p. 126)
“[Uit het cogito] begreep ik dat ik een substantie was welker gehele wezen of natuur niets is dan
denken, en die om te bestaan geen plaats nodig heeft noch ook afhangt van enige stoffelijke zaak.
Zodat dat ik, dat is de ziel, waardoor ik ben wat ik ben, geheel onderscheiden is van het lichaam en
zelfs gemakkelijker te kennen is dan dit en zelfs als dit er niet was toch zou blijken te zijn al wat ze is.”
(p. 126)
Hierin vind je de tweedeling terug vh lichaam en geest. De twee substanties tov elkaar.
Wat is dat uw ik?
Ik = Ziel; dus de ψ is volgens Descartes de ψ vh Ego. Het is heeft geen lichaam, ik ben een denkend
ding en hang niet af v.e. stoffelijke zaak.
4. Het Dualisme
De twee substanties waar Descartes een onderscheid tussen maakt:
1. Res Extensa= lichamelijke substantie; elk fysisch object rondom u, heeft een uitgebreidheid. Alle
materiële zaken hebben een uitbreiding
2. Res Cogitans= Denkende substantie; bewustzijn, ziel, geest of ik.
Wat betekenen de uitdrukkingen: “res extensa” en “res cogitans” uit Descartes filosofie?
“Res extensa” betekent letterlijk “het uitgebreide ding” en verwijst naar alles wat een fysische
uitgebreidheid heeft,
“Res cogitans” betekent letterlijk “het denkend ding” en verwijst naar de ziel of het Ik.
4.1.
Het gedachtenexperiment
In het college hadden we het over een gedachtenexperiment van Descartes. Welke
gedachtenexperiment?
Het gedachtenexperiment om de mens te laten denken als een machine. Hierbij maakte hij gebruik
van fysische onderzoeken.
Wat was een belangrijke inspiratiebron bij dit gedachtenexperiment?
De zogenaamde ‘automata’: naar onze hedendaagse normen primitieve machines, zoals een pop die
schijnbaar kon schrijven. Automaton= een primitieve machine, hier een pop met een mechanische
motor die pop een brief laat schrijven. Het was toen ook de periode vh ontstaan van mechanische
technologieën bv de horloge.
De vraag: Hetgeen we kennen vd fysica, als we dat eens zouden toepassen op de mens? Wat als en
kunnen we de fysica toepassen op de mens?
Het concept: de reflex; de reflexboog die 3ledig is.
Het model: een automaton die werkt volgens de analogie vh lichaam en de machine.
Als je zo’n pop kunt maken die een brief schrijft; dus een stimulus met een bepaalde respons. Wat
dan als je de mens laat functioneren als een automaton?
73
Het menselijke lichaam is materieel, de mens is als een machine. Het is dus op dezelfde manier
verklaarbaar als zo’n poppetje (automaton). De ziel is niet materieel, het is zelfs onsterfelijk.
4.2.
De reflexboog
Wat is een reflexboog?
Dat is een drieledige causale sequentie beginnende met een stimulus die in het organisme een
activiteit opwekt, activiteit welke eindigt in een respons.
Leg uit: “Een reflexboog is compleet deterministisch.”
“Een bepaalde stimulus toekomende op een gegeven machine of organisme zal steeds dezelfde
respons opleveren.”
De 3ledigheid vd reflexboog
Automaton (Descartes):
stimulus
-> machine (water)
-> respons
Mens (Descartes):
stimulus
->
organisme (“spiritus animales”)
->
respons
Mens (actueel):
stimulus
-> organisme (elektrochemie)
->
respons
Spiritus animales, is een beslissende factor.
Elektrochemie= Prikkelgeleiding in ons lichaam.
Het behaviorisme≈ erfgenaam van die centrale notie vd reflexen. Gedrag= aangeleerd en
aangeboden reflexen controleren.
4.3.
Verwerping reflexboog als verklaringsmodel
Merlot Ponti: Humanistische ψ (Frans denken 20e E). Fenomenologie= studie die de complexiteit vh
fenomeen recht doet. Je mag geen vereenvoudiging uitvoeren vd mens, want het is bestudeerbaar in
al z’n complexiteit.
 je mag het dus niet reduceren tot een machine.
“Descartes ontkende dat alle menselijke gedrag exhaustief kon geanalyseerd worden in termen van
reflexbogen.” Is deze uitspraak juist of fout? Waarom?
Deze uitspraak is juist. Omdat volgens Descartes niettegenstaande alle menselijke gedrag een
lichaam (res extensa) nodig heeft, niet alle gedrag geïnitieerd wordt door andere fysische elementen.
Sommige handelingen worden geïnitieerd door een niet-materiële geest (res cogitans).
74
Twee zaken waarvoor de reflexboog van Descartes wel positief was
1. adequate beschrijving van innerlijke structuur van het menselijk organisme
2. adequate verklaring van dierlijk gedrag
Waarvoor het geen verklaring bood;
geen adequate verklaring van menselijk gedrag gestuurd door de rede
Hij merkt dit tijdens z’n gedachtenexperiment, dat het niet goed is voor de rede. Er is dus geen
automatisme. In hoeverre hebben wij zelf een keuze, een vrije wil?
 Hij zegt dus zelf ook dat de mens geen machine is (na zijn gedachtenexperi.)
5. Lotgevallen op het terrein
Drie plaatsen
1. Parijs
2. Berlijn
3. Londen
Op welke terreinen vonden we een echo terug van bepaalde aspecten van Descartes’ filosofie?
1.Aan het hof van Louis XIV: in het rationalisme waarmee het kasteel van Versailles en de bijhorende
tuinen werden ontworpen, in de uiterst gedetailleerd vastgelegde omgangsvormen aan het hof, in de
dressuur van het lichaam in het ballet.
2.Aan het hof van Frederik de Grote: in de militaire dril
3.In Engeland: in het gevangeniswezen met de introductie van het panopticon
4.In West-Europa: in de opvoedingsmethoden zoals toegepast op scholen en internaten
5.1.
Versailles (Parijs)
Zonnekoning (Louis Quatorze): “L’état, c’est moi!”  de staat dat ben ik. Hij was ook een rationalist,
want L’homme Machine, de meteorologie en de geologie nam hij bv au serieus…
Hij is de uitvinder vh ballet zoals die nu nog altijd wordt gebruikt. Ze worden als een machine
behandelt.  zeer concreet bv van L’homme Machine.
Ook bij andere echte topsporters is dit zo; moeten zz geweld aandoen, zelfs wnr het lijf protesteert.
Er is een onderwerping van mens en natuur.
5.2.
Berlijn
Frederik De Grote
De koning van Pruisen en is militair. Hij nodigde vaak Franse filosofen uit ah hof. Hij ontving bv La
Mettrie met open armen, omwille van de praktische consequentie nl. het kneden van
moordmachines.
Een militaire dril; had nood aan soldaten die perfect deden wat ze moesten doen. (Film Barry
Lyndon). Elke simpele handeling werd zeer goed geobserveerd. Bv. Wnr een militair een bep
beweging moest maken werd de beweging geanalyseerd en gesegmenteerd en elk segment daar
werd aan gewerkt tot het perfect klopte (binnen dat aantal milliseconden zelfs.)
Toepassen vd dressuur vind je ook id opvoeding terug. Men behandelde kinderen als machines en
met een machine. Controleren, verifiëren en sanctioneren.
75
5.3.
Londen
In Londen was er sprake van heropvoeding. Criminelen zijn niet slecht, ze zijn enkel slecht
beschreven. Je moet ze dus gewoon herschrijven.
Jeremy Bentham introduceerde het zogenaamde “panopticon”.
1.Wat betekent dit woord?;
2.Hoe werd dit geconcretiseerd in het gevangeniswezen?;
3.Wat is het psychisch mechanisme dat men hiermee wilde ondersteunen?;
4.Leg dit mechanisme uit.
1.”Panopticon” is Grieks voor “alles ziend”
2.Door de gevangeniscellen cirkelvormig rond een centrale bewakingstoren te plaatsen en wel
zodanig dat:1.elke cel geheel zichtbaar was vanuit de toren; 2.de bewaker zelf NIET kon gezien
worden door de gevangene in zijn cel.
3.Het “verinnerlijken van de wet” (het eigen maken)
4.Men ging ervan uit dat een crimineel zich zou gedragen wanneer a) hij werd gezien of b) DACHT dat
hij werd gezien. In geval b) heeft hij het toeziend oog van de bewaker als het ware geïnternaliseerd.
Het panopticum is een gevangenis waar met een minimale inspanning iedereen gesitueerd kan
worden en kan gecontroleerd worden of ze zich ah opvoedingsplan houden. Het zijn vier
verdiepingen van cellen, met ih midden een bewakingstoren. Degene id toren kan controleren of
men doet wat men zich heeft opgedragen. Maakten die toren ook ondoorzichtig, omdat gevangenen
niet konden zien of er iemand aanwezig is, dus moet men zich altijd gedragen  Zo kan de wet (vd
SL) worden geïntroduceerd, zich eigen gemaakt worden. Een daar mikt men op.
6. Andere erfgenamen
In welke zin is de psychofysica van Weber en Fechner een erfgenaam van Descartes te noemen?
Zoals Descartes in zijn gedachtenexperiment de fysica nam als uitgangspunt van zijn benadering van
de mens, probeerden ook Weber en Fechner de psyché te bestuderen als fysisch object.
In welke zin is de experimentele psychologie van Wundt een erfgenaam van Descartes te noemen?
Zowel bij Descartes (psyché = denkend Ik) als bij Wundt (methode van de introspectie) krijgt het
bewustzijn een al te grote rol toebedeeld.
In welke zin is de psychologie van Pavlov, Watson & Skinner een erfgenaam van Descartes te
noemen?
In die zin dat het behaviorisme goed lijkt aan te sluiten bij de idee van l’homme machine
College 7: Casus Victor de L’ Aveyron
1. Inleiding: wolfskinderen
Was dit een feel-good movie?
Waarom wel? Er zit een evolutie in, de jongen is gered. Het is geen gemakkelijk parcours voor de
jongen (Victor) en de oervader en orthopedagoog Itard, maar dit loopt wel goed.
François Truffaut was de sceneast en deed een poging om een historisch verslag weer te geven.
Er zijn dus op z’n minst twee verhalen
76
1. Het blikpunt van Truffaut
2. Het oorspronkelijke rapport waar Itard z’n bevindingen opschreef.
Twee vragen die Geerardyn zich afvroeg:
1. Wie was dat historische kind?
2. Wat heeft Truffaut met die casus? Wat was z’n subjectieve implicatie, wrm wil hij een deel van z’n
oeuvre aan hem spenderen, wat zijn z’n beweegredenen?
7 casussen over wolfskinderen
1. Jungle Book - Kipling
2. Romelus en Remus (=geboortemythe van Rome)
3. Peter; gevonden in Hannover en in 1726 overgebracht nr Londen, ah hof v. George I.
4. Kaspar Hauser; in 1828 op de markt v. Nurenberg gevonden met 1zinnentje**
5. Kamala en Amala (zusjes uit India rond 1920)
6. Genie Clark (1970)
7. John Ssabunnya (Oeganda, 1991)en Ivan Mishukov (Moskou, 1998)
** “Ik wil ook zo’n goeie ruiter worden, als mijn vader er ooit één was”.
De verlichten dachten toen dat ze konden uitmaken wat een mens tot mens maakte. Is het de natuur
of cultuur (Nature – nurture)
Wat is het standpunt van Itard? Victor is geïsoleerd opgegroeid, zonder andere mensen (natuurkind;
tabula rasa). Itard wou hem meteen bestuderen en z’n opvoedingsmethoden verder uitwerken.
Wat al deze casussen gemeenschappelijk hebben, is dat het over ‘extreme verwaarlozing’ gaat.
Extreem want hen werd de menselijke interactie ontzegd. Ze zijn ook emotioneel verwaarloosd, ze
hadden geen liefhebbende ander.
Dit maakt een groot ≠ in hoe men ψsch zal worden; ‘ de psychologische geboorte’ (les6).
 Deze historische casussen zijn nog van belang voor ons, doordat het vbn zijn van extreme
verwaarlozing. Dit heeft een enorme impact.
2. Victor de l’Aveyron (1788-1828)
In welke periode situeert zich de casus van Victor de l’Aveyron? Hoe duiden we deze periode nog
aan?
Begin 19de eeuw. Als de periode van de zogenaamde ‘Verlichting’.
Rapporten van Itard uit 1801 en 1807, om de toestemming te kunnen krijgen om het experiment
over het opvoeden verder mocht zetten.
2.1.
Rapport 1801
Wat omvatte het eerste rapport van Jean Itard (1801) over de wilde jongen van Aveyron?
5 delen van dit rapport
1. Filosofisch uitgangspunt (voor z’n opvoedingsmechanismen)
2. Voorgeschiedenis
3. Begintoestand
77
4. Interventies + effecten/observaties
5. Eindtoestand
Filosofisch uitgangspunt: Locke en Condillac zijn twee tradities om met elkaar in overeenstemming te
brengen. Het zijn twee uitgangspunten die Itard gebruikte, nl. de Tabula Rasa van Locke en het
belang vd zintuigen van Condillac.
Vraag: Uit de verfilming van de geschiedenis van Victor de l’Aveyron door François Truffaut (1970)
spreken twee totaal verschillende mensbeelden. Welke zijn deze?
Dat is langs de ene kant een sensitivistisch en behavioristisch mensbeeld. Dit is het mensbeeld
volgens Locke en Condillac. Beloning en straf zijn de basis conditionering principes. Deze
basisprincipes bestaan al heel erg lang. Al 6000 jaar domesticeert men paarden. Dus gedrag kan men
al heel lang manipuleren en beïnvloeden. Langs de andere kant een 20e eeuws
ontwikkelingspsychologisch en psychoanalytisch mensbeeld. Dit is wanneer Truffaut niet meer trouw
is aan de rapporten van Itard en z’n eigen visie geeft. Door deze toevoeging aan het oorspronkelijke
verhaal (die absoluut niet voorhanden zijn in het rapport, waarop hij zich gebaseerd heeft) wordt de
film een feel good film.
Voorgeschiedenis: die kende men niet echt; hoe vaak al gevangen genomen? Door wie en hoe
verwaarloost? Wat er allemaal was gebeurd, dat wist men niet. Hij had maar een kort deeltje van de
geschiedenis, net voor hij aankwam in Parijs.
Begintoestand: Itard beschrijft Victor zeer minutieus. Hij staat op een tafel en laat zich onderzoeken
door Itard, terwijl z’n assistent alles zorgvuldig neerpent.
Vraag: Welke waren de vier ‘activiteiten’ die Victor de l’Aveyron bij zijn gevangenschap ten toon
spreidde?
1. Eten
2. Drinken
3. Slapen
4. Onrustig heen en weer bewegen
Vraag: Waarover ging het dispuut tussen Jean Itard en diens leermeester Philippe Pinel? Leg uit.
Zij waren het niet eens over de oorzaak van toestand van Victor: voor Pinel was Victor achterlijk
omdat hij zo geboren was, voor Itard was Victor achterlijk omdat hij geïsoleerd van andere mensen
opgroeide in het bos.
Interventies: Hij beschrijft dit ook zeer minutieus: de opvoedingsmethodes die hij gebruikt om zijn
doel te bereiken (het kind bepaalde dingen te leren), wat zijn de effecten er van (positieve maar ook
mislukkingen).
Victor kon heel erg moeilijk z’n aandacht ergens bijhouden. Helemaal niet op schoolse activiteiten,
maar wel op S die hij kende (vogel, voedsel…) Hij hoorde ook veel geluiden niet en Itard probeerde
hem die bij te brengen.
Itard was Victor ah trainen, kneden…
De passage met de kruiwagen. Voorbeeld van de zintuiglijkheid, niveau waar Victor kan worden op
aan gesproken. Dus dit beeld trouw aan de film maar ook een belangrijke leugen in het opzicht dat
78
niet alleen de ander in de hoedanigheid van ouder er moet zijn, maar ook in de hoedanigheid van
peers. In heel dat rapport va Itard geen leeftijdsgenoten  dus beeld van kruiwagen is een beeld
waar wij ons wel kunnen mee identificeren, het spelen met peers, maar de werkelijkheid vanuit de
rapporten gelezen was voor Victor anders. Hij had geen peers, leeftijdsgenoten
Houten letters = trouw, maar hij heeft niet leren spreken. Heeft Victor moreel besef: klopt zo
beschreven. De driftigheid van Victor (ook baby’s doen dit!): smijt zich op de grond. Ook correct naar
het rapport: als Itard dag in dag uit het jongetje heeft getraind, toch blijkt het jongetje nog zeer
verknocht aan de elementen zoals het maanlicht, het water, de zon, dat is iets wat het niet verleert.
Bij volle maan, een onweer zit het kind buiten. Dus er is iets van die zogezegde wildheid dat het kind
nooit afleert.
Itard richtte zich met zijn opvoedkundige interventies op de zintuigen van Victor. Beschrijf
bovenstaande scène en geef aan wat de opdracht was van Victor en wat het doel was van Itard.
In bovenstaande scène werd Victor geblinddoekt zodat hij zich zou kunnen concentreren op wat hij
hoorde: de slag op het vel van de trommel, op de rand van de trommel, op de zijkant van de
trommel, of het geklingel van de bel. Zijn opdracht was om het gehoorde geluid ook zelf voort te
brengen. Op die manier probeerde Itard de zintuiglijke gewaarwording van Victor te verfijnen.
Bij welke specifieke filosofische stroming uit de geschiedenis van de psychologie (cf. Brennan) sluiten
dergelijke interventies naadloos aan?
Bij het Franse sensitivisme.
Naar welke vertegenwoordiger van deze stroming verwijst Itard in zijn rapport van 1801?
Naar Condillac.
Wat was een belangrijk element van de opvoedkundige interventies van Itard?
Belonen en bestraffen.
Met welke van de psychologische ‘systemen’ (cf. Brennan) kan je dit element gemakkelijk in verband
brengen?
Met het behaviorisme.
Eindtoestand: Na negen maand moet hij zich verantwoorden ten opzichte van de overheid. Hij krijgt
toestemming om verder te doen.
2.2.
Rapport 1807
Dit rapport is minder uitvoerig beschreven als het vorige. Het is eerder zakelijk. Dit toont mede ook
aan dat Itard z’n geloof in dit alles wat had verloren.
Vraag: Wat omvatte het tweede rapport van Jean Itard (1807) over de wilde jongen van Aveyron?
Drie thema’s waar hij rond werkte
1. Zintuiglijke ontw
2. Intellectuele ontw.
3. Affectieve ontw.
79
De film heeft ons eigenlijk een bedriegend idee, want veel evolutie gebeurd er niet meer met Victor.
Hij zit lengtes achter.
3. 1ste mensbeeld
Wat concludeerden we na vergelijking van L’enfant sauvage (Truffaut, 1970) met de oorspronkelijke
rapporten zoals gepubliceerd door Jean Itard?
We concludeerden dat Truffauts film, voor zover naar de geest trouw aan de oorspronkelijke
rapporten, een mooie representatie geeft van een vroeg sensitivistisch/behavioristisch mensbeeld.
Hoe formuleerden we dit mensbeeld?
De mens als dusdanig is het product van conditioneringmechanismen die zich enten op de
aangeboren reflexen.
Jean Itard verwees in zijn oorspronkelijke rapporten van 1801 en 1807 naar de auteurs van zijn
mensbeeld. Welke zijn deze twee filosofen en welke twee boutades karakteriseren dit mensbeeld?
Locke en de Condillac: ”Er is niets in geest wat niet eerst in de zintuigen is” - ”De mens als dusdanig is
een tabula rasa (een onbeschreven blad)”
Maar, om een lang verhaal kort te maken, wat er duidelijk inzit in de film is dat sensitivistisch
mensbeeld. Het mensbeeld dat de mens niets anders is dan een stel aangeboren reflexen waarop
zich leerprocessen enten, verbanden tussen S en respons die we artificieel aanbrengen.
Mocht Truffaut enkel dit in beeld gebracht hebben zou de film een heel ander gevoel teweeg
gebracht hebben. Indien er iets misloopt kunnen we wel dingen recht trekken aan de hand van deze
methodes, maar ze zeggen niets over hoe wij geworden zijn. Mocht je een kind opvoeden als Itard,
zou men u uw onderrechten al snel ontnemen. Als het enkel dat is dan is het ene vorm van
geweldpleging op je kind
College 8: Spinoza, Duitse tradities en 19e E voorgeborchte vd ψ
Inleiding op gastcollege:
Art Brut= Kunst die gemaakt wordt door outsiders. Sommige patiënten genezen en houden zich
staande door te creëren (dat is het standpunt vd klinische ψ). Het is geen bezighoudings-therapie,
het gaat hem om iets te veranderen voor de mensen die er erg aan toe zijn.
Outsiders= Mensen die buiten de maatschappij staan bv psychiatrische patiënten.
Geerardyn zou willen dat we allemaal even beslagen waren door Filosofie als Wundt. Hij was een
hoogleraar id filosofie en redeneerde, schreef, debatteerde en dacht kritisch na. Dit doen we
allemaal veel te weinig in Gent. We worden techneuten, sponzen die kennis opslorpen, maar we
denken niet na.
De 3e filosofische traditie: de Duitste; De moderne ψ (Halfweg 19eE (2eH19eE))
Het vakgebied die wij specifiek delen is toen begonnen. We werken dus nog altijd verder ad ψ van
Wundt.
Die Duitse Filosofische traditie is veel belangrijker voor het ontstaan vd moderne ψ dan de Franse en
Britse tradities. De Duitse is belangrijk voor de moderne ψ en de Franse en Britste eerder voor de
toepasbare ψ bv opvoedingstechnieken.
80
Wnr je Descartes en Spinoza naast elkaar zet dan is onze aartsvader eerder Spinoza. Hij was een
Portugese Jood op de vlucht, die net zoals De La Mettrie een fysieke ruimte vond in NL.
Wundt bezat Kant en wist waar hij hem moest plaatsen binnen de drie kritieken en de
antropologische visie van Wundt.
Thomas Szasz: “Wat is de moord op het verlangen op het weten? Door zaken te verplichten.” De
beste manier om interesse in zaken te vermoorden te laten verdwijnen is door zaken te reguleren en
te verplichten.
Kant had ook een zeer expliciete mening om wat ψ moet of kan zijn.’wat is verlichting?’ Je moet een
mening hebben, maar niet zomaar. Je moet je klassieken kennen.
“Une condition Humaine” = de aard vd mens
Als je wilt beantwoorden wat die condition humaine is dan moet je de ψ gebruiken. Een waar zie je
de aard vd mens beter dan in extreme situaties.
4 extreme situaties/ plaatsen waar je la condition humaine kunt zien:
1. De psychiatrie
2. De zogenaamde primitieve samenleving
3. Het Jonge kind
4. De kunstenaar
De psychiatrie en hun patiënten zijn een uitvergroting van wat die aard is. De karakteristieken
worden bij die patiënten uitvergroot. Bijna overal worden mensen opgesloten, maar in Geel was het
familiale hulp. (Dit dateert vanuit de Middeleeuwen). De patiënten worden dus opgevangen en
opgevoed bij boerenfamilies. Daarna werden zo opgevangen in instellingen. Zo wordt men zich
bewust vd nabijheid van normaal en abnormaal. Het is fout om abnormaal te zeggen, het is enkel een
uitvergroting van de menselijke aspecten.
Die zogenaamde primitieve SL is opnieuw een confrontering met de uitvergroting van bepaalde
aspecten van jezelf. Je kunt dit bv onderzoeken via de antropologie.
Het jonge kind is een spiegel van zaken die uitvergroot zijn, die bij uzelf nog altijd aanwezig zijn.
De kunstenaar (in elk mogelijke domein vd creativiteit), is goed bestudeerbaar, want je hoeft enkel
de creaties te bestuderen.
1. Spinoza
Een voor de psychologie belangrijke filosoof en tijdgenoot van René Descartes was Baruch Spinoza.
Wat waren zijn opvattingen over respectievelijk God, ethiek en de verhouding ziel/lichaam, zoals
uiteengezet in zijn Tractatus theologico-politicus?
God: pantheïsme: Dit betekent dat voor Spinoza God gelijk is aan de natuur, dat wil zeggen dat God
niet persoonlijk is, maar wel een algemeen onderliggend principe. Voor Spinoza was God niet zoiets
als een persoonlijke God, wel werd hij overal in de natuur teruggevonden.** Wanneer je het idee
van Spinoza volgde, dan werd je bestempeld als godslaster. Volgens Spinoza was er geen oordelende
God voor wat mag en wat niet mag.
81
Ethiek: bij afwezigheid van een oordelende God, moet de mens zich voor zijn ethiek baseren op
natuurwetten. Een ethiek is algemeen het gedachtegoed over wat kan en wat niet; wat moeten we
doen.
Ziel/lichaam: monisme (itt het dualisme van Descartes): ziel en lichaam zijn één, dat wil zeggen ziel
en lichaam zijn twee aspecten van één en dezelfde substantie en het is de natuur die beide verenigt
** Jean Bottero: boek; ‘La naissance de dieu’. Met de Bijbel id hand, toont hij de verandering id
karakteristieken van God aan. Van een tirannieke, wraakzuchtige God is hij veranderd nr een
principe.
1.1.
Ziel en lichaam
Voor Spinoza zijn ziel en lichaam twee aspecten van één en dezelfde substantie. Leg uit.
De mens (dezelfde substantie) of het individu (‘wat niet gedeeld is) bestaat dus uit twee aspecten of
delen nl. de ziel en het lichaam. De ziel is de interne manifestatie en het lichaam is de externe
manifestatie.
Belangrijk hierbij is het onderscheid dat hij maakte tussen de psychische functies zoals gevoelens,
herinneringen en gewaarwordingen enerzijds en de hogere psychische processen zoals perceptie,
rede en intuïtieve kennis anderzijds. Hoe omschreef Spinoza het onderscheid tussen beide?
De psychische functies werken schijnbaar als mechanische processen (er is een S die op je toekomt
en je waarneemt). Het zijn dus mechanische processen gemedieerd door de zintuigen, veroorzaakt
door fysische objecten (Stimuli).
De hogere psychische processen zijn niet te reduceren tot een mechanische reactie, de ziel wordt
een actief principe. Al deze hoger psychische processen zijn producten vd ziel die inwerkt op zz.
Perceptie= Kunnen we niet reduceren tot een mechanisch proces, we zien ons zelf als een actief
organiserend principe
Vraag: Wat is het wezen van de ziel volgens Spinoza? (1p)
De mens is een levend wezen en dat is actief (bv zie je bij een pasgeboren kind) en niet passief. De
ziel is een voorstelling vh lichaam, het wezen vd ziel is activiteit. De ziel is dynamisch en niet statisch
en het is actief organiserend. De ziel heeft dus ook een wil (een blinde kracht wrdr iemand gedreven
wordt) en een drift.
Een baby is de eerste week passief, maar daarna is het kind ook actief. Het beweegt continu en is
actief bezig om taal te gebruiken ook al lukt dat nog niet. Een baby is actief geïnteresseerd in de
wereld ook al is ze nog motorisch onervaren.
Hierbij zagen we ook nog Trevarthan, een schots onderzoeker. Hij onderzoekt de primaire
communicatie tss een moeder en een pasgeboren kind. (Hij filmde alles tot in de details). Je zou
denken dat het kind passief ad moeder is overgeleverd, maar dit is niet zo. Eerst is het bij de moeder,
maar zeer snel is het al de baby die de uitwisseling/interactie stuurt. De baby is uitgerust om zich te
hechten.
1.2.
Ethica
82
Ethica van Spinoza over de ziel: De ziel is vormend (actief). De geest is een voorstelling, een
handeling vd geest.
“Onder een idee versta ik een voorstelling van de geest die hij vormt omdat hij een zaak is die denkt.
Ik gebruik liever het woord ‘voorstelling’ dan ‘gewaarwording’, omdat het is alsof het woord
‘gewaarwording’ aangeeft dat de geest door een voorwerp wordt aangedaan, terwijl het woord
‘voorstelling’ een handeling van de geest tot uitdrukking brengt.”
2. Echo’s van Spinoza
Charles Darwin
Charles Darwin (in de 19eE): de activiteit vd biologie is relevant voor de ψ. Het overleven als
biologische predispositie. “Origins of species”.
1vd centrale noties is die vh instinct. Instinct= actieve gerichtheid van een levend wezen.
Het is ook een gevaarlijke auteur (in de negatieve zin); het uitroeien van anderen via rassenstudies.
Je moet opletten wat je drmee doet.
Als je kijkt nr wilde dieren dan zie je die actieve, pulserende kracht vh instinct. De drift leunt hierbij
aan, maar het is niet hetzelfde.
Anklammerungstrieb: aanklampingsdrift. De notie vd hechting en de hechtingsstoornis.
3. De Duitse Traditie
6 echo’s van Spinoza id ψ
1. Wundt  psychologie
2. James  Pragmatisch
3. Freud en Lacan  Psychoanalyse
4. Köhler en Koffka  Gestalt ψ
5. Merleau-Ponty  Fenomenologie
6. Antonio Damasio  Neuroψ
Daarna heb je ook nog andere belangrijke personen binnen de Duitse traditie.
Leibniz
von Wolff
Kant
Herbart
Beneke
Lotze
Schopenhauer
Nietzsche
von Hartmann
3.1.
Immanuel Kant
Antropologie= Studie vd mens. Het is eigenlijk een ander woord voor wat men als ψ zou benoemen.
Deze studie wou niet de primitieve SL bestuderen, maar wel de mens.
Om zijn project vd antropologie te kunnen uitvoeren, moest Kant passeren langs de 3 kritieken. Nu
zijn dat zijn belangrijkste werken.
83
3kritieken van Kant
1. Kritiek vd zuivere rede
2. Kritiek vd praktische rede
3. Kritiek vd oordeelskracht
3.1.1. Algemene wetenschapsopvatting
Leg kort uit dat Kant zowel een rationalist was als een empirist.
Hij was een rationalist waar hij zei dat we “die Welt an sich” (De wereld) niet kunnen kennen en dat
onze kennis van de wereld steeds gemedieerd is door onze voorstelling van de wereld (we kennen
het dus enkel van hoe we het voorstellen in onze ratio. Onze voorstelling van de wereld komt tot
stand via de a priori vormen van de perceptie (tijd & ruimte) en via de a priori categorieën van ons
denken (kwaliteit, kwantiteit, relatie en modaliteit).
Hij was een empirist waar hij zei dat de objectieve wereld wel bestaat omdat die objectieve wereld
aanleiding geeft tot gewaarwordingen en voorstellingen. We kunnen de wereld niet in z’n
volledigheid kennen, maar hij bestaat wel.
Wat zijn tijd en ruimte voor Kant?
Tijd en ruimte zijn geen attributen van de objectieve wereld, maar aangeboren vormen van onze
zintuiglijkheid.
Voor Kant was “die Welt an sich” onkenbaar. Hoe kwam dit volgens hem?
Onze kennis van de wereld is gemedieerd door de lichamelijke perceptie en door ons denken.
Bij de Franse en Britse traditie is het vooral uitgaan vh materialisme. Bij Kant is dit duidelijk volledig
anders.
3.1.2. Wetenschapsopvatting mbt de ψ
Wat was de wetenschapsopvatting van Kant met betrekking tot de psychologie? Licht toe en geef zijn
argumenten.
Of:
Voor Kant kon de psychologie nooit een natuurwetenschap worden. Waarom niet en hoe
beargumenteerde hij dit?
Natuurwetenschappen = fysica, heeft z’n nut bewezen en nu nog altijd. Het heeft ook positieve
effecten en resultaten voor ons bv Newton’s theorieën gebruiken we nog altijd.
 Het is dus een na te streven ideaal.
Maar Kant vond dat de fysica niet het model voor de ψ kon worden.
2 kenmerken
1. Kan niet wiskundig onderbouwd worden
2. Kan niet experimenteel worden
2 argumenten
1. psychische processen hebben maar één dimensie, nl. uitgebreidheid in de tijd
2. innerlijke ervaring onttrekt zich aan experimenteel onderzoek
Een psychisch proces bv gedachten associaties kun je volgens Kant meten. En dit via een
uitgebreidheid id tijd. Het is enkel meetbaar in deze dimensie & niet i.e. andere. Je kunt dus niet
84
zeggen een uitgebreidheid id ruimte, want deze dimensie is niet meetbaar.
Een experimenteel onderzoek die naamwaardig, lukt niet over het interne (volgens Kant). Je kan
enkel je eigen ziel onderzoeken, maar hoe kun je dan objectief blijven als observator en participant
tegelijk.
3.1.3. Antropologisch werk
Anthropologie in pragmatischer Hinsicht (1798)*
*Kants Anthropologie (i.e. zijn psychologie) bevat menig interessant thema – zie de inhoudstafel.
Niettegenstaande dat deze psychologie voor hem een ver wenkend doel was, voorbij zijn drie
kritieken, moeten we toch zeggen dat hij in dit project heeft gefaald. Het belang van Kant voor de
psychologie kan niettemin moeilijk overschat worden. Verschillende denkers en psychologen laten
zich lezen als een commentaar op Kant.
Twee onderdelen van z’n antropologisch werk
1. Antropologische didactiek  verlangen
2. Antropologische karakteristieken  de mens als mens (Persoon, geslacht, volk, ras, gattung)
“Gattung”= soort, geslacht (in biologische zin)
3.2.
Zie college 3
Johann Friedrich Herbart
Herbart betwijfelt het opzicht van Kant. Je kan wel zaken wiskundig onderbouwen. Wat van Kant wel
klopt is dat het idd niet experimenteel onderzoekbaar is.
Herbart concentreert zich ook op de studie vh bewustzijn (net zoals Wundt). Hij vindt dit iets zeer
vluchtigs. Je moet hierover dus een zeer dynamische theorie (en mechanistisch) maken. Dit bevat de
voorstelling (motorisch, visueel… het psychologisch representeren v.e. object), de drempel en the
struggle for life.
Struggle for life= gevecht om te leven, alle voorstellingen vechten om ih bewustzijn terecht te
komen. Enkel de sterkste zal daar terechtkomen  die de bewustzijndrempel overstijgen.
Door Herbart kan de ψ zaken verder onderzoeken over het bewustzijn en het onbewuste.
Waar we ons van bewust zijn is zeer klein (topje vd ijsberg). Het grote deel vd psychische
voorstellingen zijn vaak of bevinden zich ih onbewuste. Een daar strijden ze om ih bewustzijn te
treden.
Gilles de la Tourette: ongecontroleerde spraak (vloeken) en bewegingen. Voorstellingen die zich te
pas en te onpas ih bewustzijn treden.
3.3.
Schopenhauer
Arthur Schopenhauer is gekend v oor z’n filosofische positie van besloten pessimisme, het
nagestreefde concept vd wil, die hij beschreef als een functioneel autonome wil op zichzelf.
Veel vormen van activiteit zijn niet intellectueel, maar steeds behaalde rationele resultaten.
85
De wil= een irrationeel streven om te leven, met zijn eigen kracht uit intellectueel begrip of zelfs
bewustzijn. Dan is de wil een fundamentele impuls.
De ψ moet dus bij hun onderzoek verder gaan dan het puur rationele niveau om de volledige
onderliggende motivatie van menselijke activiteit te omvatten in de wil.
Een blinde wil of drift: wnr we niet meer in controle zijn. Hiervoor moeten de omstandigheden niet
veel voor veranderen.  Het gaat hier dus ook over het onbewuste.
4. 19e eeuwse sciëntisme
Er zijn veel slingerbewegingen id geschiedenis;
In dit deel vd geschiedenis zijn er al 3 veranderingen of slingerbewegingen
1. De verlichting (eind 18e E) : Rationalisme en empirisme
2. De reactie hierop (Begin 19e E): Natuurfilosofie** en romantiek
3. Tegenreactie op het vorige (begin 19e E): Sciëntisme  wieg vd moderne ψ
** Fechner (vader vd fysica) was tegelijk sciëntist en natuurfilosoof. “ Ziele leven vd plant”.  het is
dus een zeer dubbel figuur want het is een superwetenschapper en terwijl houdt hij ook van die
dromerij.
Müller was ook zo’n dubbel figuur: hij was ook een dromer, een natuurfilosoof. Langs de andere kant
is het ook logisch, want wrm zou men reduceren tot 1 aspect.
4 basisonderdelen vd psychologie
1. Fysiologie
2. Evolutieleer
3. Psychofysica: Weber, Fechner, Helmholtz
4. Psychiatrie
Die psychofysica heeft een mening gevormd over Kant. Gingen in discussie met de opvattingen van
Kant over wat ψ moest zijn. Ze brachten een nuancering aan. Hierin waren 3personen belangrijk:
Weber, Fechner en Helmholtz.
Fysiologie is het anatomisch substraat. Als we hier vooruit in gaan dan ook id ψ. Het is nl. sterk
gekoppeld aan elkaar.
Psychiatrie: Brennan bespreekt dit niet, maar is ook zeer belangrijk. Die moderne ψ is ook een kind
vd psychiatrie.
Wat is psychofysica?
De psychofysica is de studie van de relatie tussen fysische stimuli en gewaarwording en impliceert
dus een articulatie, op een heel beperkt terrein, van het mind/body vraagstuk. Wat is de subjectieve
gewaarwording van een objectieve S. Een fysische S word op je losgelaten en wat neem je dan
subjectief waar?
Door wie werd de psychofysica beoefend?
Door fysiologen, fysici, natuurfilosofen. Zij gelden als de voorlopers van de moderne psychologie.
Wnr je de psychologie op een natuurwetenschappelijke manier wil bedrijven, dan is de psychofysica
wel een hulpmiddel.
86
4.1. Weber
Cf. Brennan, p 84-85.
Enkele kenm van Weber
1. Univ. Leipzig
2. Anatoom, fysioloog
3. Tastzin
4. Antwoord op Kant: kwantificeren
5. “kleinst waarneembaar verschil”
6. Wet van Weber
Om de subjectieve gewaarwording te kunnen meten, diende Weber de verhouding te kunnen
bepalen tussen een prikkel en de net merkbaar verschillende prikkel. Beschrijf de methode die hij
proefondervindelijke hanteerde voor de prikkel ‘gewicht’.
Wanneer men twee gewichten A & B heeft en het gewicht B is maar net iets groter dan gewicht A,
dan zal men het verschil niet kunnen waarnemen. Wanneer men echter het gewicht B doet
toenemen, dan komt er onvermijdelijk een moment waarop men het verschil in gewicht tussen A &
B2 wel waarneemt. Dat noemt Weber het kleinst merkbaar verschil. Neem ik vervolgens een gewicht
C dat net iets zwaarder weegt dan gewicht B, dan zal ik het verschil in gewicht tussen B & C niet
kunnen waarnemen. Wanneer ik nu het gewicht van C doe toenemen dan zal opnieuw een moment
aanbreken waarop ik het verschil tussen B & C2 wel waarneem. Nu blijkt uit experimenten dat de
verhouding tussen A en B2 gelijk is aan de verhouding tussen B en C2, enz.
Hoe luidt dit als wet geformuleerd?
In een wet geformuleerd: de verhouding tussen een gegeven gewicht en het net merkbaar
verschillend gewicht is constant.
Hoe schrijf je dit in een formule?
Antwoord: Delta R
--------- = k
R
Waarbij R staat voor “Reiz” (prikkel), k voor constante en Delta R of ∆R voor de ‘net merkbaar
verschillende prikkel’.
Wat betekent dit concreet voor de prikkel ‘gewicht’?
Voor de prikkel ‘gewicht’ is die verhouding 1/17. Met andere woorden: men kan het verschil tussen
17 en 18 gram waarnemen, net zoals men het verschil tussen 17 en 18 kg kan waarnemen.
Voor welke andere gewaarwordingen geldt de wet van Weber?
Diezelfde wet geldt ook voor de gewaarwording van licht, geluid, warmte en druk.
Wat toonde Weber met zijn wet aan met betrekking tot Kants opvatting van de psychologie als
natuurwetenschap?
Dat minstens één door Kant gepostuleerde onmogelijkheid, namelijk de onmogelijkheid om
psychische processen kwantitatief te benaderen, niet geheel juist was.
87
4.2. Fechner
Cf. Brennan, p 85-88.
Enkele kenm van Fechner
1. Geneeskunde (Leipzig)
2. 1834, Fysica (Leipzig)
3. Kleurenzicht, optische nabeelden
4. Crisis => inzicht
5. Elemente der Psychophysik (1860)
6. Religieus/spiritueel werk (Dr Mises)
5. Memoranda
De absolute drempelwaarde is de waarde die een stimulus moet hebben opdat deze subjectief zou
kunnen worden waargenomen. Vb. 20 Hz is de absolute drempelwaarde opdat een mens een
hoorgewaarwording zou hebben.
De drempelwaarde bij Herbart had een andere betekenis dan bij Weber (kleinst waarneembare
verschil).
College 9: Trauma, een moderne stoornis? Gastcollege Gregory
Bistoen
1. Inleiding
De confrontatie tss de kracht vd moderne machinerie en de fragiliteit vh menselijke
organisme gaf drbij de aanleiding tot wat we ‘de ontdekking vh psychische’ kunnen
noemen.
Het psychisch trauma (donkere voedingsbodem vd WOI)
Trauma= Grieks en betekent letterlijke wonde.
Vanaf 17e : een fysieke verwonding aan te duiden die specifiek veroorzaakt was door
een externe invloed.
Pas in 19e E: een moderne manier om de impact vd buitenwereld op de psyche vh individu te
conceptualiseren.
Het woord trauma is niet enkel meer een medische of wetenschappelijke term, ook een leek gebruikt
dit.
 Westen 20e en 21e E: gebruik vd notie trauma om de betekenis en gevolgen van tragische
gebeurtenissen te interpreteren. Komt bv doordat geneeskunde en psychologie de plaats van religie
hebben overgenomen als de bron van verklaringen voor de grillen vh leven.
Twee zaken die verder in die tekst worden besproken (p 407 reader nog eens lezen! Alinea 2)
1. Korte schets van ons huidige, gedeelde kader rond trauma zoals onder de noemer vd PTSS (PTSD)
beschreven staat in het toonaangevende Amerikaanse psychiatrische handboek DSM.
2. Enkele structurerende momenten uit de geschiedenis vh denken rond trauma behandelen.
88
2. De Posttraumatische Stress St in DSM-III
DSM= Diagnostic en statistical manual of mental disorders.
 pas in 1980 voor het eerst PTSS beschreven drin; jonge st.
DSM-III vormde een radicaal breekpunt met voorgaande diagnostische benaderingen. In deze editie
koos men nu expliciet boor een biomedische benadering van psychopathologie.
 deze nieuwe theorie was erop gericht a-theoretisch te zijn en agnostisch met betrekking tot de
oorzakelijkheid vd aandoeningen, met een unilaterale focus op beschrijving vd ziektebeelden.
Daarnaast nam men ook enkel stn op wrvr al reeds empirische evidentie beschikbaar was.
Door de antipsychiatrie (1960-1970) was het aanzien vd psychiatrie sterk beschadigd. Deze ingrepen
(zoals hierboven vermeld) zouden het wetenschappelijk aanzien vd psychiatrie en vd psychiatrische
diagnostiek dienen te redden.
Antipsychiatrie= psychiatrische diagnoses waren willekeurige, arbitrair geconstrueerde
instrumenten, die gn aanspraak konden maken op enige vorm van objectiviteit. De psychiatrie als
medische discipline werd drbij gezien als een verlengstuk vh juridisch/ politionele apparaat, die er
zich bij uitstek toe leende om bep groepen mensen te stigmatiseren en te neutraliseren.
Debat homoseksualiteit als psychische st (perversie), betekende het doodsvonnis vd voorgaande
diagnostische benaderingen. Via een activisme heeft men dit vd lijst kunnen schrappen.
 was weer een bevestiging vd antipsychiatrie die beargumenteerd dat politieke en
maatschappelijke tendensen bep wat als normaal of abnormaal, als psychisch ziek of gezond werd
aanzien.
Toch vormde PTSD op beide grondregels een uitz.
1. De diagnose werd opgenomen op een moment dat ze nog niet empirisch gevalideerd was
2. Het is 1 vd enige stn wrbij expliciet een etiologische redenering geformuleerd wordt.
Vier criteria van PTSD
1. Criterium A: traumatische stressor
2. Criterium B
3. Criterium C
reeks beschreven ∑ die zich ontw na confrontatie met de traum. stressor
4. Criterium D
Drie kernsymptomen
1. Traumatische herbelevingen
2. Hypervigilantie
3. Emotionele afvlakking
Traumatische herbeleving= nachtmerries of levende flashbacks; de getraumatiseerde kan id regel
zich het voorval niet meer herinneren, id zin dat men het niet verbaal kan reproduceren binnen een
coherent narratief, kan men het tezelfdertijd ook niet vergeten. Dit komt drdat men het voorval in
bijna ongewijzigde vorm blijft herhalen.
Daarnaast gaat dit ook nog eens gepaard met een intense angst en leidt mogelijks zelfs tot
dissociatie tijdens de herbelevingen. Dit is niet vanuit een reflexief 3epersoonsperspectief, maar wel
vanuit een 1stepersoons. Je bent dus geen toeschouwer, maar maakt alles opnieuw zelf mee in het
hier en nu.
89
Hypervigilantie= de pers in kwestie kan op elk moment opnieuw id traumatische situatie
gekatapulteerd worden en dus het gevoel heeft dat deze in feite nooit is afgelopen, verkeert men in
een toestand van continue waakzaamheid. Men leeft ie voortdurende angst dat het noodlot opnieuw
zal toeslaan.  de getraumatiseerde is hierdoor in hoge mate gericht op de buitenwereld, om
tekenen van nakend onheil te detecteren. De externe prikkels komen zou rauw en intens binnen,
wrdr mensen vaak verschillende situaties gaan mijden.
Emotionele afvlakking= het tegengestelde van hypervigilantie, men heeft de tendens op bij
momenten volledig afwezig te zijn. De waakzaamheid keert om in een toestand van in zz gekeerd en
weinig responsief zijn. (heeft het moeilijk om emotioneel geraakt te worden)
 vaak versterkt door automedicatie
Automedicatie= om ad angst en de uitputtende waakzaamheid te ontsnappen nemen velen hun
toevlucht tot hoge dosissen slaap- of kalmeringspillen, alcohol en drugs.
Deze ∑ houden gedurende een geruime tijd aan. Deze traumatische pathologie kenm zich door een
extreme onverwoestbh.
Dat pers last heeft van al deze zaken is volgens DSM niet voldoende om recht te geven ad diagnose
PTSD; want drvr moet er ook nog een link zijn met een voorgaande gebeurtenis die voldoet a.e.
aantal voorwaarden die beschreven worden in criterium A.
Criterium A= moet het slachtoffer of de getuige zijn geweest v.e. gebeurtenis die te maken heeft met
geweld of een situatie wrbij de fysieke integriteit van betrokkene op het spel stond. Het vernemen
dat iemand anders een dergelijk voorval heeft meegemaakt kan ook traumatiserend zijn, maar enkel
wnr het een famlid is uit de 1e graad.
Wnr iemand wel de 3andere criteria bevat, maar niet A, dan kan het niet tot PTSD (hier eig. vh
voorval op zich) worden gecategoriseerd, wel eerder tot de aanpassingsst. (hier een
persoonspecifieke kwetsbhfactor).  auto-ongeluk vs relatiebreuk
 Dit is maar een rare opdeling: werd dan ook bij iedere nieuwe editie vd DSM, gewijzigd.
Twee verrassende zaken/ bevindingen vh onderzoek van PTSD
1. Dergelijke confrontaties blijken niet uitzonderlijk te zijn. (90% vd Westers Mpij wordt hiermee ooit
geconfronteerd).
2. Van deze groep ontw slecht een kleine minderheid (10%) een langdurige st.
 Criterium A is gn voldoende en gn noodzakelijke voorwaarde om traumatische pathologie te
ontw. Er bestaat geen voorspelbaar verband tss de aard vd gebeurtenis en de dropvolgende
psychische reactie.
Deze bevindingen zijn problematisch , aangezien ze lijnrecht ingaan tegen de assumpties vh PTSDmodel.
Klassiek debat tss Freud en Janet
Debat over het aandeel vd pers en de gebeurtenis id etiologie van trauma:
90
Janet:
traumatische pathologie werd veroorzaakt door een bewustzijnsvernauwing op het moment vh
voorval zelf. Dit veroorzaakt angst en is een soort peritraumatische factor. De
bewustzijnsvernauwing zou ertoe leiden dat de herinnering aan dit voorval werd afgesplitst vh
normale geheugensysteem. En deze accidentele kloof tss beide vormen vh geheugen is de oorzaak
van deze traum. pathologie. (Impact externe gebeurtenis)
Freud:
Een dergelijke gebeurtenis ontleende zijn destructieve kracht ad manier wrop deze ingebed was id
rest vh psychische functioneren, ad wijze wrop deze zich nestelde id particulariteit vd psychische
architectuur vd pers in kwestie. Volgens Freud speelde de pers voorgesch. dus een rol in het
verklaren van deze fenomenen.
3. Een blik op het verleden
De studie van psychische trauma’s vormt geen continu traject, maar is getekend door een
scandering. Perioden van actief en intens onderzoek wisselen zich af met perioden wrin het
onderwerp nauwelijks aandacht krijgt.
Judith Herman
Deze scanderingen komen door het bestudeerde onderwerp ‘an sich’. Dit zou aanleiding geven tot
zulke hevige controversen dat het van tijd tot tijd een taboe wordt.
De structurerende momenten ontstaan door een nieuwe confrontatie tss de mens en de moderne
machinerie en technologie.
Vijf momenten uit de geschiedenis waar er een confrontatie tss die twee plaatsvindt
1. Spoorwegongevallen in de 19e E
2. WOI
3.WOII
4. De Holocaust
5. De Vietnamoorlog
3.1. Spoorwegongevallen en Railway Spine
Situering:
-1830 in Groot-Brittannië
- Reizen per trein werd populairder
- Door Laisser-faire principe ongehinderd door regelgeving ontw.  weinig veiligheidsvoorschriften
- onderlinge concurrentie tss verschillende spoorwegmpijen zorgde voor kosten uitsparen en dit
vooral op onderhoud en personeel  reizen per trein werd dus gevaarlijk en risicovol.
Ongevallen ve dergelijke magnitude waren een ongezien, nieuw fenomeen. De dramatische kwaliteit
van spoorwegongevallen werd breed uitgesmeerd door de opkomende populaire pers en vond een
grote publieke weerklank.
Vanaf 1846 konden spoorwegmpijen wettelijk verplicht worden letselschade aan reizigers te
vergoeden. Het is in deze context dat men voor het eerst in grote aantallen werd geconfronteerd
met een groep mensen die claimden dat zij een ernstig letsel hadden opgelopen id crash, maar wrvr
geen duidelijke lich oorzaak kon worden vastgesteld.  drm in begin schadeclaims als ongegrond
91
zien.  drop volgde dan vaak een rechtszaak  meevoelende jury dan werd je bedrag volledig
betaald.
 Zorgde voor debat
John Erichsen
Britse prof id chirurgie was in deze context een belangrijke protagonist. Hij was verantw voor de
diagnosticering van verwondingen en ∑ die aan spoorwegaccidenten werden toegeschreven.
Drie categorieën van patiënten volgens Erichsen
1. Gevallen wrbij het neurologisch weefsel zichtb beschadigd was door de fysieke impact vh ongeval.
2. Gevallen wrvan verondersteld werden dat zij veroorzaakt werden door schokken en stoten, maar
waar de neurologische schade onzichtb was.
3. Gevallen wrin mensen hun ∑ simuleerden met het oog op financiële compensatie
De uiterlijke ∑ waren identiek in alle 3 de groepen.
Groep 1: lich letsel opgelopen door de impact vh ongeval en had uiteraard recht op financiële
compensatie.
Groep2: mysterieus; er is genoeg twijfel bij de arts om deze ∑ in contrast met de 3e groep, te
erkennen als echt of als niet gesimuleerd. Maar er is geen organische oorzaak te vinden.
Groep 3: niet werkelijk ziek en kon dan ook geen aanspraak maken op een vergoeding
Enkele kenmerken vd ∑ vd 2e groep
1. Zeer uiteenlopende ∑: verlammingen, spasmen, anesthesieën, melancholie, plotse blindheid of
doofheid…
2. Precies deze verscheidenheid vh klinische tableau noodzaakte om een verklaring ervoor te zoeken
binnen het zenuwstelsel.
 neurologisch aandoende ∑ , zonder aanwijsbare neurologische oorzaak, ontw zich na een
treinongeval.
Het is niet voldoende om te zeggen dat hun ∑ ‘veroorzaakt worden door het ongeval’; zo’n uitspraak
is betekenisloos als ze niet gekaderd is binnen een theoretisch netwerk dat stipuleert volgens welk
mechanisme de buitenwereld zijn effecten op de binnenwereld ve individu kan sorteren.
Dit theoretisch model moet ook kunnen verklaren wrm de geobserveerde ∑ slechts bij een deel vd
overlevenden ve dergelijk ongeval plaatsvinden.
Erichsen’s verklaring: het bestaan van organische laesies waren met de technologische middelen van
die tijd nog niet te detecteren.
De symptomatische aanvallen werden toegeschreven aan microscopische letsels vh ruggenmerg die
rechtstreeks gevolg waren vd fysieke impact vh spoorwegaccident.  Railway Spine of Railway Brain
Een soort spoorweghersenschudding.
Het eerste massale opduiken vd serie fenomenen die aanleiding gaven tot het idee van psychisch
trauma vond dus plaats in een context waar het onderscheid tss ‘echte’ patiënten en oplichters
centraal stond. Elke pers die zich na zo’n ongeval bij een arts melde, werd dus ontvangen met veel
scepsis en verdachtmaking.  de vraag nr waarheid en bedrog was van bij de start aanwezig ih veld
92
van psychisch trauma. Men moest dit onderscheid maken, omdat het verweven was met vragen nr
verantwoordelijkheid en dus nr financiële compensatie.
Twee voorwaarden om een vergoeding te krijgen
1. Werkelijk ziek zijn
2. Aantonen dat het lijden het directe resultaat is vh accident
Herbert Page
Collega-chirurg van Erichsen, opperde dat railway Spine psychologische oorzaken had. Hij benadrukte
de rol die angst speelde op het moment vh ongeval en het verlangen nr compensatie als belangrijke
factoren. (Maar in deze tijd was het theoretisch netwerk vd ψ nog verre van ontw).
Oppenheim
Duitse psychiater, stelde dat de veranderingen ih zenuwstelsel functioneel waren, dus met de
werking vd zenuwen te maken hadden en niet met de structuur of vorm die beschadigd zou zijn.
 opende perspectieven nr een mogelijke behandeling en genezing.
Ook de naam wijzigde door Oppenheim; van Railway Spine naar ‘traumatische neurose’.
Jean-Martin Charcot
Een Franse arts was bijzonder geïnteresseerd id verslagen van Engelse dokters over de drastische
effecten van spoorwegaccidenten op het zenuwstelsel. Maar hij erkende deze nieuwe categorie
‘traumatische neurose’ niet, omdat alle ∑ identiek waren aan deze hij bij de hysterie al lang had
vastgesteld en beschreven. Hierdoor werd zijn gewaagde hypothese bevestigd, dat ook mannen
hysterie kunnen krijgen.
Hysterie (en nu dus ook traumatische neurose) werd vaak geklasseerd als een vorm van ziekteimitatie of neuromimesis.
Claim neurosis of sinistrosis; een soort ziekte vd wil, meer bep de goede wil.
De associaties met hysterie en claim neurosis leiden er toe dat het onderscheid tss de 2e en de 3e
groep van Erichsen ernstig in vraag werd gesteld en zo ook de authenticiteit vd klachten van deze
groep mensen.
Degeneratie: het spoorwegongeval was niet de feitelijke oorzaak, maar enkel de uitlokker ve
individuele, erfelijke kwetsbaarheid die de werkelijke voedingsbodem vd pathologie uitmaakte.
 de spoorwegmpijen konden dus volgens dit model niet finaal aansprakelijk gesteld worden voor
deze problemen (en dus ook geen schadevergoedingen betalen).
3.2. Wereldoorlog I en Shell shock
Het is de tegenzin van deze patiënten (fabrieksarbeiders, immigranten en later ook eenvoudige
soldaten) om de hun toegewezen rol id mpij te vervullen die hun psychologische ziekte verdacht
maakt.
Shell shock= de geobserveerde effecten koppelen a.e. specifieke oorzaak. Dokters suggereerden dat
de verschijnselen veroorzaakt werden door schokgolven die ondetecteerbare cerebrale letsels
veroorzaakten, of door een vorm van vergiftiging omwille vh bij een explosie vrijkomende
carbonmonoxidegas.
93
Vijf symptomen van Shell shock
1. Wazig en beperkt gezichtsvermogen
2. Onvrijwillig beven
3. Huilbuien
4. Verlies van reuk- en smaakvermogen
5. Retrograde en anterograde amnesie…
Het was voor velen de enige uitweg uit een situatie wrin de dood onvermijdelijk was, zonder het
stigma van mentale zwakkeling te moeten dragen.
Psychogene theorieën werden als snel dominant als ook soldaten in opleiding of voor hun aankomst
ah front al getroffen werden door de st. Dit stond dan ook recht tegenover het biologisch
verklaringsmodel.
De aandoening kon zich ook in geen tijd doorheen een heel bataljon verspreiden, doorheen een
soort neuromimesis of simulatie.
Het leger dacht dat deze soldaten (bij wie geen zichtb letsel werd vastgesteld), hun plicht trachtten te
ontlopen door ziekte te simuleren.
De keuzemogelijkheden van elke individuele soldaat leken zich te beperken tot ofwel te sterven als
held, ofwel te sterven als deserteur. Evacuatie obv medische gronden, werden vaak gezien als enige
ontsnappingsroute.  rol vd medici ih leger bestond eruit de soldaten die werkelijk gewond waren
te onderscheiden van zij die hun verantwoordelijkheden wilden ontvluchten door psychologische
aandoeningen na te bootsen of door zz te mutileren.
 opnieuw is eerste zorg vd dokter, het detecteren van bedriegers.
Ook hier zorgden organische verklaringen ervoor dat vele soldaten vd frontlinie werden verwijderd.
Deze praxis dreigde als snel de benodigde strijdkrachten uit te putten.
De oorlogspsychiatrie die zich adapteerde ah patriottisch ideaal, zag zich genoodzaakt om deze
vroege theorieën rond trauma te wijzigen om ze compatibel te maken met de verwachtingen vd
militaire overheid.
Psychologische theorieën rond Shell shock: aandoening vd wil of als een onbewust verlangen om de
plicht te verzaken en te vluchten id ziekte.  zo worden deze soldaten als oplichters gezien die de
strijd willen ontlopen.
De ziekte vd wil kan behandeld en genezen worden <-> tot een organische geachte
hersenverwonding.
Faradisme= (wrede therapieën) wrbij pijnlijke elektrische stoten op het geaffecteerde lichaamsdeel
vd soldaat werden losgelaten. Hielp dit niet, dan werd het voltage gradueel verhoogd.
Deze ‘therapeutische praktijken hadden het bijkomende voordeel dat ze ontradend werkten nr de
andere soldaten toe. Als de oorzaak vd st een zwakke wil was, dan moesten artsen de wil vd soldaat
sterken.
Deze persuasieve behandelvormen interesseerden zich niet voor het lijden vd soldaat, het focuste
zich enkel op de PH en zijn gebreken (op alles wat zijn zwakte veroorzaakte).
94
Het criterium voor herstel = soldaat zijn zwakte bekende en opnieuw bereidwillig was om te gaan
vechten ah front.  soldaat moest gewoon opnieuw vechten, want anders kwam men mensen
tekort.
3.3. Vervolg
3.3.1. Interbellum en WOII
De psychoanalyse werd steeds populairder tijdens het interbellum en dus ook de aanneming dat
soldaten niet gedreven werden door bewuste motieven om zich aan hun lot te onttrekken en dat de
vreselijke technieken om hen ervan te overtuigen hun simulatie op te geven, weinig tot geen effect
had.
De drijvende kracht achter hun aandoening lag niet besloten in hun bewuste motivatie of het
evenement op zich, maar i.e. kracht die buiten hun bewuste controle lag en veel sterker was dan hun
wil.  de wortels vd Shell shock lagen in de kindertijd vh subject.
Er lag iets ih onbewuste van deze soldaten wat hen onmogelijk maakte om hun fctie id oorlog te
vervullen.
 het accent ligt hier wel nog altijd op het onderscheid tss de zieke soldaat en zijn meer capabele
lotgenoot.
Trauma (hier)= de individuele reactie van abnormale mensen die geconfronteerd werden met een
ethische plicht wraan ze niet konden beantw. Het was erkend als ziekte, maar het was een
aandoening die volgde op, en niet volgde uit, een bep gebeurtenis.
Genezing= het lange, moeizame proces vd psychoanalytische kuur. Had wel meer effect dan de
intimiderende technieken, maar was toch nog altijd stigmatiserend voor degene die eraan
onderworpen werden.
Deze langdurige behandelvormen waren ook niet geschikt om toegepast te worden tijdens WOII,
wrdr men veelal terugviel op de oude, beproefde methoden.
Combat fatigue= dit concept suggereert dat enkele dagen rust en een goeie warme maaltijd de
getroffen soldaat in staat moet stellen om er opnieuw tegenaan te gaan.
3.3.2. Concentratiekampen van de Nazi’s (Einde WOII)
Deze historische ontmoeting (ontmoeting met de overlevenden uit de kampen) zou de
maatschappelijke perceptie van traumapatiënten helemaal op haar hoofd zetten.
Alle stigma’s (ziektewinst, oplichterij, ontw. narcisme…) verbonden met de traumatische neurose
konden niet toegepast worden op deze gebroken mensen die rechtstreeks uit de hel leken te komen.
 een alternatief paradigma om hun lijden te begrijpen werd noodzakelijk.
Revolutie in het denken rond trauma; weg vd pers en nr het evenement als primaire etiologische
agent. De horreur vh evenement op zich kwam centraal te staan en de traumatische ∑ werden drbij
meer en meer gezien als een soort gedenksteen vh onuitspreekbare.
Deze maatschappelijke attitude van respect en ontzag, van geduldige luisterbereidheid tegenover de
slachtoffers vd Holocaust, werd evenwel niet gegeneraliseerd nr slachtoffers van andere tragische of
gewelddadige gebeurtenissen.
95
De geestestoestand van Holocaustoverlevenden werd gezien als een psychische aandoening die
enkel en alleen veroorzaakt kon worden door de Holocaust.  Concentration Camp syndrome
3.4. Besluit
Voor de komst van PTSD, werd elk type traumatische stressor geacht aanleiding te geven tot een
eigen syndroom (Railway Spine, Shell shock, Concentration camp syndrome, rape trauma syndrome
en het battered wife syndrome).  de verschillende omstandigheden die gepaard gingen met
traumatische symptomatologie niet noodzakelijk als gelijkaardig werd aangezien, maar veeleer als
distinctieve entiteiten.
Twee belangengroepen die ijverden voor de opname ve traumatische psychopathologie in de DSM
1. De feministische beweging
2. De beweging van Vietnamveteranen.
 met de middelen die zij toen ter beschikking hadden, kon geen nieuwe data worden verzameld.
Hun strategie om ongeveer te voldoen ad wetenschappelijke vereisten die gesteld werden door de
DSM-III task force, bestond eruit om evidentie te verz. die de gelijkwaardigheid tss de ervaring van
veteranen en de overlevenden van concentratiekampen aan te tonen.
Men kon dus gebruik maken van reeds ontw empirische evidentie omtrent andere st om de zaak
PTSD te bepleiten en deze van wet fundament te voorzien.
Kernidee PTSD= al deze verschillende externe invloeden sorteren volgens eenzelfde etiologische
mechanisme hun effecten. De diversiteit in etiologische evenementen wordt conceptueel
geannuleerd om de uniformiteit in zowel het ontstaansmechanisme als het type symptomatologie te
benadrukken.
PTSD werd dus een soort vergaarbak wrin een uitgebreide lijst van problemen hun plaats vonden.
Met als gemeenschappelijk kenm: vloeiden voort uit de aard vd gebeurtenis op zich en dus niet aan
pre-existerende intrapsychische problemen kunnen toegeschreven worden.
Neurose= subjectief element in het ontstaan vd psychopathologie en drm heeft men deze term ook
laten vallen.
Een nadeel vd manier om alle gebeurtenissen van hun specificiteit te ontdoen en hun
gelijkaardigheid te benadrukken is dat deze strategie enkel de effecten vertaald worden in een
biomedisch, technisch probleem, wrdr de sociale en politieke aspecten van dergelijke ervaringen ah
zicht onttrokken worden en niet meegenomen worden ih denken over herstel.
De stressor was de enige of minstens de meest gewichtige, etiologische factor voor de PTSD. Door de
uitzonderlijkheid vd gebeurtenis id verf te zetten, werd de normaliteit vh slachtoffer benadrukt (in
perfecte tegenstelling met de achterdocht van weleer).  zo worden de slachtoffers gehoord en met
respect behandeld.
Criterium A vormt radicaal een breuk met vroegere concepties van psychisch trauma.
Enkele conclusies
1. De ontw theorieën rond psychisch trauma worden steeds gekleurd door de heersende
maatschappelijke opvatting. De gesch van trauma moet dan ook steeds ‘dubbel’ bestudeerd worden;
de wetenschappelijke theorievorming en ontw van maatschappelijke attitudes jegens de mensen die
96
zich met deze fenomenen presenteren, lopen parallel met elkaar.
2. Politieke, soc en economische gegevenheden spelen steeds een rol ih denken rond psychotrauma.
3. Theorievorming is nooit vrijblijvend
4. Psychisch trauma laat zich moeilijk vastpinnen in een academisch weten.
Conclusie 2: de stelling is dat deze gegevenheden een context genereren wrin sommige ideeën beter
zullen gedijen en context genereren wrin sommige ideeën beter zullen gedijen en aan populariteit
zullen winnen.
Conclusie 3: ze zal in grote mate effecten hebben op de praktijk. Enerzijds het microniveau vd
interactie tss psychiater en zijn patiënt en anderzijds macroniveau.
Microniveau  de manier wrop de eerste de problemen vd tweede percipieert zal in grote mate
bepalen op welke manier zij met elkaar interageren.
Macroniveau bv de immense impact die het PTSD construct, vrnl. Id VS, gehad heeft op de
forensische psychiatrie en in juridische contexten.
Discussies omtrent de validiteit vh PTSD-model zijn bijzonder delicaat geworden en roepen steevast
heftige emoties op (vanuit de vrees dat dit eens temeer de oude stigma’s van pers zwakte enzo zou
laten heropleven).
Het probleem ih ond rond trauma is niet zozeer het zoeken nr dat wat nog ontbreekt, maar betreft
veeleer een herhaalde confrontatie met iets dat zich als een lastig surplus aanbiedt.
College 10: ontstaan van de moderne psychologie, 20e eeuwse
systemen
1. Inleiding: gastcolleges en referenties
Gastcollege was goed doordat het een illustratie is van een term waarvan we denken dat we alles
kennen, maar eigenlijk niet zo is (term PTSS).
DSM is geen diagnostisch instrument. Zelfs een gesofisticeerde test waar veel onderzoek is over
gedaan om te verfijnen, is nog niet altijd perfect. Het afnemen is niet zo moeilijk, maar de
interpretatie vd gegevens is veel ingewikkelder. De cijfers zijn niet absoluut.
In onze SL dwingen de overheden allerlei instellingen om de DSM te hanteren. Als je onderzoek wil
publiceren, dan moet je het jargon vd DSM gebruiken om er door te geraken.  stille brainwash.
Twee soorten behandelingen in de geneeskunde
1. Adequate behandeling
2. Symptomatische behandeling
Adequate behandeling= oorzakelijke behandeling (zo is de geneeskunde op z’n best).
Symptomatische behandeling= ∑n wegwerken.
Vier soorten behandelingen in de psychologie
1. Traitement moral: Verwijderen uit het milieu die niet deugd. Bv nr instelling
2. Rustkuur: bv Sleidinge met wijnkelder, tuinen.
97
3. Elektroshocks
4. Modderkuur
 Zijn geen psychologische normen van een behandeling die men nu gewend is.
 Een psychiater was vroeger iemand die tijd had en dus toen toch een soort therapie gaf nl.
gesprekstherapie.
Maar door de psychofarmaca (die inwerken op czs) zijn psychiaters veranderd. De vraag is; is dat wel
een adequate behandeling?
Enkele referenties:
Pat Barker= Britse schrijfster en geschiedkundige.
 The Goast Road: militairen (oorlogsneurotici), moeten op therapie, want anders zouden ze met te
weinig zijn om nog te vechten in de wereldoorlog.
 Behind the line: een film hierover.
Netley Hospital (1917)
Opdracht: bekijk met bijzondere aandacht deze documentaire beelden (part 1 -> 5) op youtube.
klinische vignetten
Vignette 1:
 Meek -23 jarige jongen – 1916 – retrograde amnesie –hysterische verlamming (niet
bewegen, oorzaak is niet objectief waarneembaar) – hysterisch mutisme (niet kunnen
spreken) – algemene ongevoeligheid
 Bij het zien van dit klinisch beeld denk je dat hij er erg aan toe is en nooit kan verbeteren
 Plots verdwijnt de verlamming, eveneens al de onverwachte opkomst vd verlamming 
typisch voor hysterie
 Ook is er een geleidelijk herinnering aan gebeurtenissen
 2.5 jaar later is hij volledig genezen  toevallig of niet, oorlog is ook voorbij
Vignette 2:
 Preston – 19 jaar – amnesie – woordblindheid (geschreven / gedrukte woorden niet meer
kunnen zien) – woorddoofheid (hoort niet wat er gezegd wordt, behalve bom wel)
 Niet fysiek gekwetst geweest, zag wel kameraden sneuvelen tijdens aansalg, die hij zelf nipt
overleefde  soort v Shell Shock
 Hier mag men ervan uit gaan dat dit hysterisch is  beinvl onder hypnose (= tijdens hypnose
komt de spasme niet voor)
o Gevolg zou zijn ve fysiek letsel dan zou je dit niet kunnen uitlokken, niet
beïnvloedbaar door hypnose
 De trilling van zijn voorhoofd is onder behandeling bij relaxatie en passieve bewegingen ->
geneest
Vignette 3:
 Read – 32 jaar – hysterische manier v lopen – zwaaiende bewegingen – steeds ad neus
wrijvende tik
 Symptomen bleven 5 maand tot hij opgenomen werd in Netley
 2u later na behandeling (en opname) is de tik weg en kan hij bijna normaal lopen
 1m later kan hij normaal op een boerderij werken
Vignette 4:
98

King – 27 jaar en Sandall – 19 jaar – beide ih zelfde algemene ziekenhuis opgenomen in
Frankrijk – hysterische stump orators (stomme sprekers) en hysterische manier v gaan /
bewegen
 King was opgeblazen en Sandall ontwikkelde bijkomende symptomen door King te imiteren
 Beelden: 3d na opnamen in Netley ze ontmoeten elkaar
 Sandall 2u later na behandeling door suggestie: hij kan spreken zonder zijn armen te
bewegen - 2 maand later kan hij werken op de boerderij
 King: grief heel ondeskundig op de boerderij dat hij bibliothecaris werd ih ziekenhuis: hij was
een boekenverkoper ih burgerlijk leven
Vignette 5 :
 Anderson – 27 jaar – heeft een hysterische dansende manier van gaan – beweegt benen
normaal als hij zit
 Verbetering na de revalidatie voor te stappen de zelfde dag nog
Vignette 6:
 Pudmore – hysterisch schuifelende gang – heeft spinale hersenschudding na een begrafenis –
heeft een volledige dwarslaesie voor 10 maanden op het moment van zijn opname – na een
paar weken is er al verbetering
 Na 6 weken genezen / bijna genezen
Vignette 7:
 Willis – hysterische pseudo-spastische manier van gaan opgevolgd door spinale
hersenschudding na begrafenis – 18 maand volledig verlamd op het moment van zijn
opnamen in augustus 1917
 Filmpje: verbetering in november: stapt al, niet optimaal
 Na 6 weken genezen / bijna genezen
Vignette 8:
 Peters - hysterische beweging maken v een draaiveer als hij stapt opgevolgd door
hersenschudding achter de begrafenis in Kut – compleet dwarslaesie op het moment van zijn
opname in september 1917
 Filmpje: verbetering in november (9m later): stapt nog steeds beetje hysterisch, onderdrukt
de draaiveer beweging wel goed
Vignette 9:
 Williams – stapt hysterisch zoals je over glad ijs stapt op autonome basis achter een
hersenschudding achter een begrafenis
 Opgenomen in augustus: 1m na het moment dat het begon – volledig dwarslaesie – knie en
enkels schokken
 Filmpje: verbetering in november 1917: stapt al beter - plooit knieën al een beetje -beetje
beweging vd enkels
 Na 6 weken genezen / bijna genezen – enkel en knie bijna afwezig
Vignette 10:
 Ashley – hysterische ongelijke manier van stappen – blindedarmontsteking id loopgraven juli
1917 – volledige dwarslaesie op het moment vd opname in september
 Filpje: verbetering in November: stapt nog wat hysterisch en ongelijk
Vignette 11:
 Bissett – hysterische manier v stappen gevolgd door reuma en burial (?)
 Opgenomen in augustus 1917 – 15 maanden na de start vd symptomen met trage,
schokkende manier van stappen
 Filmpje: verbetering in september (de man met een muck rake): stapt met ondersteuning
van 2 krukken
 Bijna herstelt in november: stapt zonder krukken
 Na 6 weken genezen / bijna genezen
99
Vignette 12:
 Richards – hysterische manier van stappen na Shell-shock – leed aan loopgravenkoorts – 4
maanden vooropname
 Genezen door overtuigingskrachten en revalidatie/ heropvoeden op de dag vd opname
 Filmpje : moment voor de behandeling: hysterisch wandelen op krukken - achter de
behandeling v 1u30: stapt normaal – 30 min later: genezen
Vignette 13:
 Bradshaw – hysterische krampen na injectie v salvarsan (tegen syfilis) maart 1917- had een
dwarslaesie voor 2 maanden achter begrafenis mei 1916
 Opgenomen in november 1917 en genezen op dezelfde dag
 Voor behandeling: pogingen om te staan, stappen, benen te beweging tijdens hij neer lag 
moeilijk
 Tijdens behandeling: ging vlot zonder problemen
 Na 15 min gezien door suggestie en revalidatie / heropvoeding – beweegt zijn benen als hij
neerligt – staat recht – stapt
Vingette 14:
o Hysterische pseudo-spierdystrofie spierverlamming:
 A. voor behandeling: niet goed stappen – vallen – niet recht kunnen
 B. 1u na behandeling: beter stappen – zichzelf op de grond leggen – rechtstaan
verder stappen
 C. een week later: normaal stappen – liggen – recht staan – verder stappen
Vignette 15:
o Hysterische manier van stappen met sciatica (pijn id heup, pijn uit rug langs bilzenuw)
 A. voor behandeling: stijf stappen (met stok) – heup is niet flexibel – recht
moeizaam plooien
 B. uur later, na behandeling: loopt trappen op en neer- maakt sprongetjes – buigt
de rug vlot – stapt normaal – loopt – springen op 1 ben
Vignette 16:
o Hysterische manier v stappen met volgende vleeswonde of wonde op de dij
 A. voor behandeling: stapt schuifelend / mankend
 B. 1u later na behandeling: stapt normaal – trap op en af lopen
Vignette 17:
o Hysterische contractie vh hand volhard 35 maanden na een wond dicht bij de elleboog:
hand blijft een L vormen – dokter plooit het op – blijft zo staan
 30 min na behandeling: de depressie id palm die wordt veroorzaakt door de druk
vd nagels is nu zichtbaar: hand dicht nijpen
Vignette 18:
o Eaglefield – oorlogs hyperthyroidisme (traagwerkende schildklier) – hyperadrenalisme
o Typische aangezicht van Graefe’s sign (ziekte: achterblijven vh bovenste ooglid op de
neerwaartse rotatie vh oog)
Vignette 19:
 Beroepsmatige behandelingen voor patiënten die herstelt zijn na de oorlog neurose
 Filmpje: vlotte bewegingen –werken op de velden / boerderij –
 The battle of seale hayne: geleid, gefotografeerd en geacteerd door herstellende oorlogs
neurotici patiënten
Klinische vignetten= niet zo uitgebreid als een casus, maar zeer instructief.
 Veel zaken zijn hysterisch (want kun je behandelen met hypnose). Vaak spastische
bewegingen, verlammingen… Je denkt dit komt nooit meer goed en plots verdwijnen de
100
problemen (net zo plots alsof ze verschijnen). Plots kunnen ze terug zaken herinneren of kan
men terug bewegen. Er scheelt vaak nog iets aan maar men kan zich al terug voortbewegen.
 Het leger zag dit niet graag, want ze zagen hen als lafaards. Ze vermoeden dat men alles
simuleerde.
Let there be light- John Huston: Documentaire over de behandeling van oorlogsneurotici id VS in
WOII. De geschiedenis herhaalt zich, na WOI nu ook WOII.
Het was een brave docu., maar is toch 40jaar gecensureerd geweest door de overheid van Amerika.
Ze zagen niet graag dat er bv 1/5e vd soldaten er psychisch onderdoor gaan en moeten verplicht
worden opgenomen voordat ze naar huis mochten. Zo zagen hun zonen niet wat voor ellende de
oorlog is.
De film The deer hunter (Michael Camino, 1978) over het wedervaren van drie vrienden die
als soldaat hun ‘tour of duty’ gaan doen in Vietnam en aldaar eenzelfde traumatische
ervaring opdoen, illustreert mooi enkele mogelijke uitkomsten van het oorlogstrauma.
Welke zijn deze drie uitkomsten?
1. Identificeert zich als nationale held en via die psychologische identificatie kan hij zz
staande houden. Hij is fier, maar wel psychisch aangetast. Hij heeft dus ook een trauma.
2.Verlamd en benen worden geamputeerd; fysisch en psychisch getraumatiseerd. Maar dat
fysische letsel eist wel alle aandacht op. Hij is beschaamd om terug te keren en kan zich niet
identificeren met een held. Het fysische trauma weerhoudt hem van het psychische trauma. Fysisch
lijden maakt psychisch lijden vaak draaglijker (bv snijden vd polsen). Identificatie met het statuut als
oorlogsinvalide.
3. Blijft de traumatiserende scene herhalen. Blijft het traumatiserende blind herhalen. Het beleefde
wordt niet gesymboliseerd, maar blijft aanwezig in het hier en nu. De derde houdt zich voorlopig
staande door opiumgebruik maar kan niets anders dan de dood op te zoeken door het beleefde
trauma (Russische roulette) letterlijk te herhalen.
2. Situering volgens Brennan
Hebben woorden betekenis?
Het verondersteld dat iemand ze gebruikt en de ontvanger die ze krijgt. Maar de betekenis hangt
vooral af vd woordencontext.
Brennan gebruikte al een brede waaier, van vijf systemen. Maar er bestaat nog een bredere waaier,
die hun oorsprong kennen uit die vijf.
BV: Behaviorisme: 1900: Pavlov en Watson. Nu kun je niet meer vgln met behaviorisme.
Psychoanalyse: eind 19e E: Freud. Nu moet je Lacan gebruiken om alles te begrijpen van Freud. Je
hebt ook nog de “Clanianen en Winikot, Beyen”(niet correct geschreven).
In mindere mate kun je dit ook bij het functionalisme en de Gestalt psychologie doen:
Functionalisme: hoe functioneert het geheugen? Zeer diverse reeks aan ψn die dronder zitten.
Vooral Amerikaans. Het was een reactie op de experi.ψ van Wundt. Die wordt geëxporteerd naar
Amerika via de Amerikaanse lln van Wundt. Amerika vond dat minder interessant die fysiologische ψ.
Wat kun je daar mee aanvangen? Voor de pragmatische geest vd Amerikanen was dat te weinig.
William James: het is één en dezelfde vraagstelling, maar is niet hetzelfde systeem van toen (het
functionalisme).
101
Gestalt ψ: is het Europese alternatief voor de ψ van Wundt. Ze vonden dat te reductionistisch. De
mens werd te snel tot de fysiologie herleidt.
 Er zijn dus drie alternatieven op de ψ van Wundt (als natwet.) die 20j succes had.
1. Functionalisme= Amerika
2. Gestalt ψ= Europa
3. Wundt zelf= besef dat ψ als natwet een te grote inperking was voor het veld vd ψ.
Ψ van Wundt als geesteswetenschap. (Kantiaanse stijl)  Völker ψ
Tien delen van z’n volker ψ met 7onderwerpen
1. Taal
2.Mythe
3. Religie
4. Kunst
5. Zeden
6. Recht
7. Cultuur
De mens onderscheidt zich van dieren via de taal. Een wolvenkind is buiten de taal getreden.
Mythe= de grondende verhalen vh volk, privémythes en verhalen.
Religie= de grondende verhalen binnen een cult. Het heeft aan veel impact verloren binnen onze
cultuur en toch hoor je er nog echo’s van id consultaties.
Kunst: breed cultureel gevormd zijn is belangrijk.
3. Psychofysica
De wet van Weber:
Om de subjectieve gewaarwording te kunnen meten, diende Weber de verhouding te kunnen
bepalen tussen een prikkel en de net merkbaar verschillende prikkel. Beschrijf de methode die hij
proefondervindelijke hanteerde voor de prikkel ‘gewicht’.
Wanneer men twee gewichten A & B heeft en het gewicht B is maar net iets groter dan gewicht A,
dan zal men het verschil niet kunnen waarnemen. Wanneer men echter het gewicht B doet
toenemen, dan komt er onvermijdelijk een moment waarop men het verschil in gewicht tussen A &
B2 wel waarneemt. Dat noemt Weber het kleinst merkbaar verschil. Neem ik vervolgens een gewicht
C dat net iets zwaarder weegt dan gewicht B, dan zal ik het verschil in gewicht tussen B & C niet
kunnen waarnemen. Wanneer ik nu het gewicht van C doe toenemen dan zal opnieuw een moment
aanbreken waarop ik het verschil tussen B & C2 wel waarneem. Nu blijkt uit experimenten dat de
verhouding tussen A en B2 gelijk is aan de verhouding tussen B en C2, enz.
Hoe luidt dit als wet geformuleerd?
In een wet geformuleerd: de verhouding tussen een gegeven gewicht en het net merkbaar
verschillend gewicht is constant.
Hoe schrijf je dit in een formule?
Antwoord:
102
Delta R
---------
= k
R
Waarbij R staat voor “Reiz” (prikkel), k voor constante en Delta R of ∆R voor de ‘net merkbaar
verschillende’ prikkel.
Wat betekent dit concreet voor de prikkel ‘gewicht’?
Men kan het verschil tussen 17 en 18 gram waarnemen, net zoals men het verschil tussen 17 en 18
kg kan waarnemen.
Voor welke andere gewaarwordingen geldt de wet van Weber?
Diezelfde wet geldt ook voor de gewaarwording van licht, geluid, warmte en druk.
Wat toonde Weber met zijn wet aan met betrekking tot Kants opvatting van de psychologie als
natuurwetenschap?
Dat minstens één door Kant gepostuleerde onmogelijkheid, namelijk de onmogelijkheid om
psychische processen kwantitatief te benaderen, niet geheel juist was.
Geef twee concrete voorbeelden waarin de wet van Weber tot uitdrukking komt.
Vb: Wanneer ik naar een helder blauwe hemel kijk en ik zie een wolk die maar net zichtbaar is, dat
wil zeggen, die net merkbaar afsteekt tegen de blauwe hemel, en wanneer ik dan de lichtintensiteit
die op mijn netvlies valt verander, door bijvoorbeeld een zonnebril op te zetten, dan zal ik de wolk
nog steeds zien.
Vb: Wanneer ik een brief van 18g als net merkbaar verschillend ervaar van een brief van 17g, dan zal
ik een pak van 18kg ervaren als net merkbaar verschillend van een pak van 17kg.
De wet van Fechner
Hoe luidt de wet van Fechner?
De sterkte van de ervaren gewaarwording (S) van een prikkel R is gelijk aan het product van het
kleinst merkbaar verschil (k) van de gegeven prikkel (R) en de logaritme van die prikkel.
Welke betekenis verleende Fechner aan deze wet?
Voor Fechner leverde deze wetmatigheid het bewijs van de éénheid tussen “ziel” en “materie”,
inzicht waarmee hij zich ‘genas’ van een spirituele en depressieve crisis. De subjectieve betekenis van
Fechner. Bewijs voor de eenheid vd ziel en materie.
Kant weerlegd? Dit is de vraag die je kan stellen bij Wundt en Fechner. Kant zeer expliciete mening
over ψ als natwet. Je kunt de innerlijke ervaring niet in experiment gieten. In hoeverre hebben zij
kant weerlegd? Een beetje, want je kan wel experimenten doen, via introspectie.
Introspectie= aandachtstraining, aandacht focussen op prikkelbron en vraag stellen wnr en van wat
wordt ik bewust wnr die prikkel op mij inwerkt?
 Maar dat is maar een klein argument (of weerlegging op Kant)
103
4. Hermann von Helmholtz
*Cf. Brennan, p 88-89.
Prikkelgeleiding via kikkers onderzoeken  fysische methoden. Hij deed dus aan ψ via een fysische
methode.
Samen met Brücke, Ludwig en Du Bois-Reymond zat Helmholtz in de Psykalische Gesellschaft zu
Berlin. Deterministische wereldbeeld, we zouden allemaal fysicusen worden en geen psychologen.
“Alle verschijnselen, dat wil zeggen zowel van de levende als van de niet-levende natuur dienen
verklaard te worden op basis van fysische en/of scheikundige wetmatigheden.”
Je zou ook eens stamboom kunnen opmaken en dan kun je zien dat hoe uiteenlopende
psychologieën toch bepaald werden door dezelfde invloeden.
Spinoza met als lln Kant levert ons zo de experimentele ψ op en de psychoanalyse. Terwijl deze nu zo
ver uit elkaar liggen.
Acht besproken lln van Wundt:
1. James Cattell*
2. Stanley Hall
3. Edward Titchener*
4. Emil Kraepelin
5. Oswald Külpe*
6. Hugo Münsterberg*
7. Vladimir Beckhterev*
8. Charles Spearman*
Een * geeft aan dat betreffende zijn doctoraat maakte bij Wundt.
James Cattell (Am., 1860-1944), ‘eerste’ prof. Psychologie in de VS, (reactietijden, individuele
verschillen, begin intelligentieonderzoek…)
104
Stanley Hall (Am., 1844-1924), eerste president APA, ontwikkelingspsychologie (o.a.), inviteerde
Freud in 1909 aan de Clark University
Edward Titchener (Brit, 1867-1927), introduceerde de psychologie van Wundt (als
natuurwetenschap) in de VS onder de benaming van ‘structuralistische psychologie’)
Emil Kraepelin (Duitsland, 1856-1926), Psychiater, één van de grondleggers van de wetenschappelijke
psychiatrie
Oswald Külpe (Duitsland, 1862-1915), Cognitieve processen
Hugo Münsterberg (Duitsland, 1863-1916), Toegepaste psychologie
Vladimir Beckhterev (Rusland, 1857-1927), Neuroloog
Charles Spearman (Brit, 1863-1945), intelligentieonderzoek, statistiek (factoranalyse)
Wat was Wundts opvatting van de psychologie als natuurwetenschap?
1.Psychologie moet gebaseerd zijn op empirische gegevens; 2.Wundt verwierp het materialisme &
dualisme van (de receptie) van Descartes; 3.Hij was aanhanger van het zogenaamde psychofysisch
parallellisme. Dit laatste gaat ervan uit dat a) aan ieder mentaal fenomeen fysiologische processen
ten grondslag liggen en b) het mentale en het fysiologische zo verschillend zijn dat we ze niet direct
met elkaar kunnen verbinden: de mentale en de fysiologische processen verlopen als het ware
parallel; 4. Wundt benadrukt het belang van het betrekken van de psychologie op de filosofie.
Een epistemologische stelling luidt: “Het studieobject wordt mede gevormd door de
onderzoeksmethode die men hanteert.” Gegeven deze aanname, en gegeven de door Wundt
gehanteerde methode van de introspectie, hoe definieerde Wundt bijgevolg het studieobject van de
psychologie als natuurwetenschap?
Hij definieerde bijgevolg het studieobject van de psychologie als het bewustzijn, i.e. de niet
gemedieerde of onmiddellijke ervaring hier en nu. De psychologie omvatte dus de studie van de
basiselementen of inhouden van het bewustzijn, van hun combinaties en van hun samenhang met
het centraal zenuwstelsel.
Voor Kant kon de psychologie 1.nooit wiskundig onderbouwd worden en 2.nooit een experimentele
wetenschap worden. Bijgevolg kon de psychologie ook nooit een natuurwetenschap worden (Cf.
fysica). Geef Wundts tegenargumenten.
1.Psychische processen zijn wel degelijk kwantificeerbaar want ze hebben naast hun uitgebreidheid
in de tijd ook een intensiteit. Gegeven deze twee dimensies kunnen psychische processen tot op
zekere hoogte gekwantificeerd worden en kunnen hun wetmatigheden dus wiskundig onderbouwd
worden. 2.Psychologie kan inderdaad geen experimentele wetenschap worden, tenzij men de
innerlijke ervaring reduceert tot de meetbare effecten van meetbare uiterlijke inwerkingen.
Bedenkingen die we hierbij kunnen formuleren (4):
1.Reductie: Een dergelijke natuurwetenschappelijke, i.e. gekwantificeerde en experimentele studie
van de innerlijke ervaring impliceerde een enorme inperking van het veld van de psychologie.
105
2.Artefact: De natuurwetenschappelijke psychologie van Wundt verschijnt als een artefact. Vgl met
de astronomie die vertrekt van de observatie van hemellichamen. Wundt daarentegen vertrekt niet
van de observatie van de mens als dusdanig, maar van de observaties van artefacten.
3.Lotgevallen: enerzijds, op de kortste keren verliet men de psychologie van Wundt (eigen leerlingen
lieten het los, behalve de Brit Titchener die er de spreekbuis van werd in de VS, waar Wundts
psychologie bekend werd als de zogenaamde structuralistische psychologie); anderzijds, het
natuurwetenschappelijke ideaal (kwantificering & experiment), en de daarmee samenhangende
reductie en inperking van het veld van de psychologie domineert de academische psychologie tot op
heden.
4.Differentiëring: Wundt was zich zeer goed bewust van genoemde inperking, vandaar dat hij de
wetenschappelijke psychologie opdeelde in een natuurwetenschappelijke psychologie enerzijds en
een geesteswetenschappelijke psychologie anderzijds.
Wundt zelf gebruikte vooral perceptie en apperceptie als onderzoeksdomein. Het waren z’n lln die
hoger processen onderzochten.
5. Meten
Wat is de impact van Wundt op de Psychologie?
Impact ligt id lotgevallen vd eis tot kwantificeren. Je kan maar valide wetenschappelijke onderzoek
doen binnen de psychologie als je empirisch onderzoek doet die kwantificeerbaar is.
Meten is weten
Goethe: draagwijdte kunnen inschatten van sommige zaken. Hij was Poëet en natweter. Het meten
v.e. ding is een grove handeling die je op levende lichamen niet hoogst onvolkomen kan toepassen.
College 11: de 20e eeuw
1. Vorige college
Twee theorieën omtrent de psychologie volgens Wundt
1. Ψ als natuurwetenschap  spiegelen ad fysicus
2. Ψ als geesteswetenschappen  spiegelen ad vrije kunsten, poëten…
Goethe maakte hierover (ψ als natwet.) een kritische kanttekening. Bij het zalig verklaren van vd
kwantitatieve methode, want er is meer in de wereld dan die kwantitatieve methode.
Terzelfder tijd heb je ook zoiets als ψ als geesteswet. En daar kwam Wundt zelf op, hij zag zijn
beperkingen (van die kwantitatieve methode) dus zelf ook in. De helft van Wundt z’n carrière was
ook hieraan besteed.
In Les idées reçues (= de dingen die iedereen denkt te weten) van Wundt is de Ψ als
geesteswetenschappen heel erg onderbelicht.
bv. Dat Wundt de grondlegger is vd moderne ψ (dit klopt maar gedeeltelijk). Het is verkeerdelijk dat
het een zaligverklaring is vd kwantitatieve methodes.
106
2. De 20e eeuw: inleiding
Vijf systemen of scholen vd ψ
1. Amerikaans functionalisme
2.Gestaltpsychologie
3. Behaviorisme
4. Psychoanalyse
5. Humanistische psychologie
Systemen= groepen van psychologische systemen of tradities die min of meer bij elkaar horen samen
zetten.
De Gestalt ψ, het behaviorisme en de psychoanalyse zijn drie gemakkelijk te identificeren systemen.
Maar deze systemen blijven niet stilstaan, toch blijver er genoeg karakteristieken inzitten wrdr het
nog kan worden ondergebracht in één van deze systemen. Vaak bouwen ze verder op enkele
basisprincipes, maar nemen niet alles over.
Het behaviorisme en de psychoanalyse zijn levende systemen, de manier wrop we het gebruiken ligt
niet voor altijd vast, het evolueert continu.
Het Amerikaans functionalisme en de humanistische ψ zijn vooral terug te vinden in Angelsaksische
landen of in landen waar deze visies domineren. Het zijn geen samenhangende ψ, eerder
kunstmatige theorieën, met zeer diverse zaken in verwerkt.
3. Amerikaans Functionalisme
Zie college 3
Wat is het zogenaamde Amerikaans ‘functionalisme’ dat door Brennan wordt aangeduid als één van
de vijf 20e eeuwse psychologische systemen of stromingen?
De noemer ‘functionalisme’ werd geïntroduceerd door de Brit Edward Titchener om het onderscheid
te maken tussen een Amerikaanse opvatting van de psychologie en zijn eigen ‘structurele’
psychologie die trouw bleef aan de natuurwetenschappelijke psychologie van Wilhelm Wundt.
Wat zijn de karakteristieken van het Amerikaans functionalisme?
Vijf karakteristieken vh Amerikaans functionalisme
1. Reactie op het steriele van structurele ψ
2. Mentale processen (<-> mentale inhouden)
3. Darwin: adaptatie en survival
4. Toepassing
5. Overgang naar behaviorisme
-Het Amerikaans functionalisme vormde een reactie op het ‘steriele’ van de structurele psychologie
van Wundt & Titchener.
-Het accent kwam te liggen op de studie van mentale processen, i.e. op de vragen naar hoe de geest
functioneert en waartoe de geest dient in plaats van naar wat de inhouden zijn van de geest (= de
vraag die Wundt en Titchener zich stelden).
-Grotere aandacht voor het Darwinisme, i.e. de mechanismen van adaptatie en ‘survival of the
fittest’.
-Grotere aandacht voor de toegepaste psychologie, i.e. voor de vraag naar wat we kunnen
107
aanvangen met de psychologie buiten het onderzoekslaboratorium.
-Vormde de overgang naar het behaviorisme.
In het begin:
William James:
Een gecultiveerd persoon en kleinzoon van Ierse immigranten. Henry (zijn broer) en William werden
opgevoed in een rijk gezin. Henry was literator en vond het makkelijker dan William om daarin te
leven. Nochtans verbleef hij tijdens z’n cruciale jaren (= periode wrin je sterk gevormd wordt en
wordt tot de persoon wie je bent) voor een lange periode in Europa. Daar toerde hij samen met z’n
broer rond en lieten ze zich vormen in Europa.
Hij zocht erg lang vooraleer hij z’n ding vond. Deed wereldreizen in het amazonieënwoud, waar hij
vrijwilligerswerk deed. Daarna werkte hij op de unief waar hij les had gevolgd en bouwde er een
experimenteel labo op.
Hij schreef ook een goed boek, nl. “ Principles of ψ”. Op tien jaar tijd zijn zeer veel onderzoeken
gedaan op de manier van Wundt en James schreef daar een review over, een overzicht van wat er
gebeurt is en onderzocht is omtrent de ψ vd 2eH20Ee.
Citaat van James: “Alles wat je echt wil weten (over de mens of over jezelf), staat er buiten”. Staat
niet in het boek van hem. Hij had een groot hart voor mensen en het meeste over de mens kon hij
niet op een kwantitatieve manier beschrijven, enkel wat in stukken te snijden was wel…
Zoals Wundt zich bezig hield met de ψ als geesteswet., gaat ook James de kwantitatieve methode de
rug toe keren en houdt hij zich bezig met Filosofie. (Hij hoort dus niet echt bij de fysiologen, maar
ook niet bij de filosofen).
Wat was William James’ opvatting van de psychologie?
Dat het mentale en het fysische twee aspecten zijn van eenzelfde ervaring. Gevolg hiervan is dat
William James zowel de fysiologische psychologie als de empirische studie van de mentale ervaring
propageerde.
Wiens filosofische opvatting van de verhouding ziel/lichaam klinkt hierin door?
Spinoza
James’ opvatting van de psychologie komt onder tot uitdrukking in zijn eigen bijdrage tot de theorie
van de emotie. Hoe noemt met deze theorie en waarom?
Dat is de zogenaamde James-Lange theorie van de emotie, genoemd naar de beide grondleggers
ervan die onafhankelijk van elkaar tot dezelfde bevinding kwamen in dezelfde periode.
Dit stukje zelf getypt; De kern van deze theorie is dat a) gebeurtenissen of prikkels uit de omgeving
aanleiding geven tot bepaalde lichamelijke reacties, zoals een verhoogde spierspanning, droge mond,
transpiratie en verhoogde hartslag, en b) emoties of gevoelens het gevolg zijn van de gewaarwording
of beleving van deze lichamelijk reacties.
Geef een voorbeeld van een uitspraak of oordeel waarin James’ theorie over de emotie tot
uitdrukking komt.
Vb: “Ik huil (= het fysische element) niet omdat ik verdrietig (= het mentale element) ben, maar ik
108
ben verdrietig (= het mentale element) omdat ik huil (is het fysische element).”
of ‘ik eet niet omdat ik zenuwachtig ben, maar ik ben zenuwachtig doordat ik eet’?
Denkvraag: ga je akkoord met deze theorie? Geef grondig aan waarom wel of waarom niet.
Ik vind dit een zeer interessante theorie en volgens mij kan dit soms wel kloppen, maar kan het
misschien ook wel eens anders. Het is bv. Bewezen dat wanneer je een stift in je mond moet houden
met je lippen op elkaar, dat men zz daarna minder blij voelt. Dit komt doordat de spieren in je mond
naar beneden worden getrokken, wrdr het lijkt voor je hersenen dat je triest kijkt, waardoor men
zich ook triester gaat voelen. Het fysische element (het naar beneden trekken vd spieren vd mond)
heeft dus als gevolg dat men zich triester voelt (het mentale element).
Maar langs de andere kant zijn er ook kritieken op James’ theorie, nl. de theorie van Cannon-Bard.
Deze theorie zegt dat het fysische element en het mentale element eigenlijk parallel of gelijktijdig
gebeuren. Alles gaat eerst naar de hersenen (meer specifiek de hypothalamus structuren), waar de
info zo goed als parallel naar beide elementen wordt gestuurd. Hierdoor is er niet echt een oorzaak
gevolg reactie.
Wat impliceerde het pragmatisme van William James?
1. Validiteit: Dat wil zeggen dat het belang van een bepaalde theorie wordt afgewogen aan de
validiteit ervan, i.e. aan gevolgen ervan in de empirie.
2.Utiliteit: Dat wil zeggen dat een theorie/filosofie/geloof waar is voor een bepaald persoon indien
die theorie/filosofie/dat geloof ‘nuttig’ is voor die persoon.
3.Subjectiviteit: Voor James is ervaring een continue stroom van subjectieve gebeurtenissen die niet
te herleiden is tot onderling geassocieerde bewustzijnsinhouden (cf. Wundt).
4. Gestaltpsychologie
Zie college 3
≠
Deze twee foto’s tonen aan wat de gestaltψ is.
Twee zaken die deze foto’s willen zeggen:
1. Les idées reçues: De gestaltψ verzet zich tegen het analytisch te werk gaan van Wundt. Het geheel
is meer dan de som der delen =Boom
2. Een kritische noot: hoe kun je zoiets complex als de mens, bestuderen zonder dat te versnijden?
Als je nu meer of minder verlies toelaat id benadering van je studieobject, zal er altijd verlies zijn.
Maar denk niet dat je alle lucifers nog zal kunnen plakken tot een boom!
Wundt was analytisch: wat bevindt zich ih bewustzijn en alles op een rijtje zetten door alles te
fragmenteren. Hij onderzocht dit via de introspectie, hij deelde alle zaken die hij bewust werd op in
kleine stukjes. Hij verzaagde de boom tot lucifers, fragmenteren. Maar volgens de gestaltψ verlies je
zo teveel.
Drie opvattingen van de psychologie (de gestalt)
1. Analyse vh psychologische niveau, vernietigt dit.
109
2. Antireductionistisch (niet reduceren, want dan verlies je zaken)
3. Consistent met Kants opvatting vd mentale activiteit als karakteristiek.
Antireductionistisch: Gestalt verschijnt in EU als reactie tegen de traditie van Wundt, het reduceren.
Er is dus ook een echo van Kant aanwezig. Als je verder denkt dan bepaalde interpretaties van
Descartes (Britse en Franse traditie), waar we personen zien als een passief iets (L’Homme machine),
dan zeggen Spinoza en Kant dat dit fout is. Een mens is een levend, actief iets.
8 gestaltwetten ivm de waarneming
1. Closure of geslotenheid
2. Context
3. Emergentie
4. Reïficatie
5. Gelijkaardigheid
6. Nabijheid
7. Symmetrie
8. Multistabiliteit
Wat is “closure”?
Dat is het Gestaltpsychologisch principe dat stelt dat onvolledige figuren worden waargenomen als
volledig.
Wat is het Gestaltpsychologisch principe dat ervoor zorgt dat we de figuur centraal op het schilderij
L’esprit comique (1928) van de Belgische surrealist René Magritte waarnemen als een op
ons toekomende man en niet als de afbeelding van een plat vlak met inkepingen?
Door het principe van ‘closure’ dat ervoor zorgt dat we onvolledige figuren waarnemen als
volledig.
Waarom wordt de centrale cirkel in figuur a waargenomen als groter dan de centrale figuur
in figuur b?
Omdat we een element waarnemen binnen een context van andere elementen, hier de cirkels rond
de centrale cirkel.
Wat is emergentie?
Dat is een Gestaltpsychologisch begrip dat beschrijft dat we een object waarnemen als een geheel en
niet als de som van zijn delen. De hond wordt meteen gezien, als geheel en niet door eerst zijn
onderdelen te identificeren (poten, oren, staart, snuit, etc.). De dalmatiër vlekken.
Wat is reïficatie?
Dat is de Gestaltpsychologische notie die het constructieve of generatieve aspect van de waarneming
beschrijft.
Wat beschrijft het Gestalpsychologisch principe van de gelijkaardigheid?
Dit principe beschrijft dat gelijkaardige elementen gegroepeerd worden waargenomen.
In het voorbeeld op slides: we zien drie reeksen van witte bollen en drie reeksen van zwarte bollen.
110
Wat is nabijheid?
Dat is het Gestaltpsychologisch principe dat beschrijft dat we elementen die zich in elkaars nabijheid
bevinden, gegroepeerd waarnemen.
In het voorbeeld hierboven: in de figuur rechts zien we drie kolommen van witte bollen (nabijheid),
terwijl we in de figuur links (die nochtans evenveel witte bollen telt) eerder een vierkant van witte
bollen zien (closure).
Vraag: Wat is symmetrie?
Dat is het Gestaltpsychologisch principe dat beschrijft dat we objecten waarnemen als symmetrisch
en als gevormd rond een centrum.
Hier bijvoorbeeld nemen we eerder zes paar haken waar dan twaalf haken.
Wat is multistabiliteit?
Dat is de Gestaltpsychologische notie die beschrijft dat we sommige, ambiguë, objecten waarnemen
als onstabiel. De zogenaamde vaas van Rubin (hierboven) illustreert hoe het de Gestalt als dusdanig
is, nu eens de ‘vaas’, dan weer het dubbele aangezichtsprofiel, die wordt waargenomen.
Wolfgang Köhler
Onderzocht de intelligentie bij apen. En probeerde het probleem op te lossen tss trail and error vs
inzichtvol leren.
1.Probleem: er is een banaan maar ik kan er niet bij. Oplossing: indien ik kisten op elkaar stapel dan
kan ik er wel bij. Alleen, Sultan is niet erg goed in stapelen, dus het duurt een hele tijd vooraleer hij
de banaan te pakken heeft. Toch getuigt Sultan van inzicht, aldus Köhler.
2.Dit experiment is een variatie op een eerder experiment waarbij Sultan eerst een grote stok moest
te pakken krijgen om daarmee een banaan naar zich toe te trekken. Hier dient hij twee
bamboestokken aan elkaar te bevestigen om hetzelfde doel te bereiken. Sultan is dus de oplossing
niet vergeten. Hij voegt hier enkel nieuwe elementen samen tot een Gestalt, tot een geheel en komt
op die manier sneller tot resultaat dan door loutere trial & error. Hij hoeft dus niet telkens het warm
water op opnieuw uit te vinden (zoals psychologen wel eens doen). Voor Köhler is dit inzichtvol leren,
gekarakteriseerd door ‘transfer’ van het ene probleem naar het andere. Inzicht = de relaties tussen
de verschillende delen van de oplossing van een probleem verschijnen als een Gestalt, of als een
geheel, en niet als het resultaat van trial & error leren. Trial & error leren is traag en geleidelijk.
Inzichtvol leren = aha-erlebnis.
3.Hier lijkt het dat de apen samenwerken in team, maar volgens Köhler is dit niet zo. Het is meer
zoals wanneer iemand een taak uitvoert en de omstaanders de neiging om een handje toe te steken
niet kunnen weerstaan.
Trail and Error= ik probeer en het mislukt, ik probeer het op een andere manier en het mislukt
opnieuw. Daarna probeer ik nog iets anders en toevallig lukt het.
Inzicht= Overdracht van kennis id ene situatie naar de andere.
Kurt Koffka
Introduceerde de Gestalt in Amerika. Maar noch in EU, noch id VS is dit lang blijven bestaan.
111
Twee lotgevallen van de gestalt
1. In Europa; Verdringt Wundt (1930) en Hitler (Diaspora)
2. In Amerika; Behaviorisme
Het Behaviorisme was in Amerika al ad macht, dus is de Gestalt nooit echt doorgekomen.
5. Het behaviorisme
Schema antecedenten zie slide 30 college 11
Merleau-Ponty
De Franse fenomenologische filosoof Merleau-Ponty (1908-1961) doorprikte in zijn La structure du
comportement (1942) de reflex als ultieme verklaring van het menselijk gedrag (hypothese waar het
radicaal behaviorisme van Watson en Skinner van uit ging) doordat hij aantoonde dat reeds de
fysiologie van de mens niet reflexmatig werkt, laat staan de gedragsmatige ‘bovenbouw’.
We doen in dit college geen uitspraak over het hedendaagse behaviorisme (o.a. cognitief
behaviorisme). Aan jullie om later in het curriculum afstand en nabijheid tussen beide te beoordelen.
Watson
Focus hier ligt op het behaviorisme van Watson, dat we net als dit van Skinner een ‘radicaal
behaviorisme’ kunnen noemen. De mens verschijnt daarin als een passief object dat louter reageert
op stimuli die er van buitenaf op toekomen.
Hoe rechtvaardigt zich de focus op de bijdrage van John Watson en diens studie van de Kleine
Watson?
1.John Watson staat aan de wieg van een brede maatschappelijke impact van de psychologie; zijn
behaviorisme kon onmiddellijk in heel uiteenlopende segmenten van de samenleving worden
toegepast;
2.Zijn studie van de Kleine Albert wordt gekoesterd als een icoon van de moderne wetenschappelijke
psychologie.
Pavlov
Hij was een uitzonderlijke chirurg en onderzoeker. Hij kwam eerder toevallig in de psychologie
terecht door de fysiologie.
Hij onderzocht als chirurg het spijsverteringsstelsel vd mens, maar deed dit via honden. De
proefdieren werden erg goed verzorgd, hij moest hierdoor een zeer groot talent zien, ook qua
hygiëne.
Psychologie is niet zuiver gedrag, het is niet identiek. Er is nog iets anders dan enkel het
observeerbare gedrag.
Pavlov’s onderzoek met honden: De assistent merkte op dat als hij afkwam met voedsel, de hond al
begon te kwijlen, alvorens hij het voedsel zag. Hij reageerde dus niet op het voedsel, maar wel op de
voetstappen vd assistent.
In welke twee Russische begrippen kwam het belangrijkste leidmotief in leven en werk van Pavlov tot
uitdrukking? + de 3 synoniemen ervoor.
Zijn streven naar ‘pravilnost’ en, als logische tegenhanger hiervan, zijn angst voor ‘sluchainost’.
Pravilnost= regelmatigheid, wetmatigheid en juistheid
Sluchainost= Toeval, onvoorzienbare, onwillekeurige.
112
Met welk Grieks begrippenpaar, zoals gebruikt door Aristoteles hebben we beide Russische
begrippen in verband gebracht?
Pravilnost hebben we in verband gebracht met ‘automaton’.
Sluchainost hebben we in verband gebracht met ‘tuché’.
Watson
Hij heeft later Pavlov onderzocht. Maar hij is natuurlijk erg bekend geworden door Kleine Albert.
 Video gezien over het experiment
Drie onderdelen van het onderzoek
1. Test 1: Kind onderzoeken
Twee proefnemingen voor het eigenlijke experiment
2. Test 2: Schrikreacties
3. Experiment zelf
Test 1: kijken of het kind schrik heeft of niet. Albert had geen schrik van honden, ratten,…
Test 2: Hij schrikt wel van een plots luid lawaai  schrikreactie
Wat was de tweede test waaraan Watson en Rayner de Kleine Albert onderwierpen?
Een tweede test bestond hierin dat Watson en Rayner de Kleine Albert deden opschrikken door hard
op een stalen staaf te slaan.
Wat concludeerden zij hieruit?
Zij concludeerden hieruit dat deze geluidsstimulus hen zou toelaten om 4 fenomenen of aspecten
experimenteel te onderzoeken.
Welke 4 fenomenen testten zij op de Kleine Albert?
1. Conditioneren vd schrik voor het dier, bij een kind dat gn schrik heeft voor dat dier. (artificieel
aanleren)
2. De ‘transfer’ van deze schrik naar andere dieren of objecten. (=overdracht)
3. Het effect van de tijd op geconditioneerde emotionele responsen (extinctie). (Blijft dit effect?)
4. De methoden om geconditioneerde responsen af te leren (deconditionering),
Het experiment zelf: 6maal volstaat om bv de witte rat samen met geluid te plaatsen om de schrik
‘aangeleerd’ te krijgen. Het wordt zelfs automatisch getransporteerd op de hond, konijn… zonder
opnieuw te moeten experimenteren.
Aan hoeveel combinaties van welke twee stimuli dienden Watson en Rayner de Kleine Albert te
onderwerpen om hem schrik voor een dier aan te leren?
Hoeveel: 6
Welke: geluid & dier
Welke vier andere dieren en/of objecten waarop Alberts schrik werd overgedragen vermelden
Watson en Rayner in hun commentaar bij de filmbeelden?
Konijn, hond, masker, pelsmantel.
Hoeveel gecombineerde stimulusaanbiedingen dienden zij daartoe aan te bieden?
Geen.
Op welke twee aspecten werd al snel kritiek gegeven?
1.In zake ethiek: men vond het niet kunnen dat men een jong kind schrik aanleerde en dat Watson &
Rayner de aangeleerde schrik niet hadden afgeleerd.
113
2.In zake extinctie: volgens Watson was er geen extinctie of uitdoving van het geconditioneerde
gedrag, wat manifest onjuist is (andere ervaringen of simpelweg de tijd doen geconditioneerd gedrag
uitdoven). Indien Watson de geschriften van Pavlov wat beter had bestudeerd, had hij dit ook
kunnen weten.
 Dit is wat we allemaal wisten tot voor 2009. (Dit waren dus allemaal les idées reçues.
Maar er is sinds 2009 opnieuw een debat geopend rond Kleine Albert. Ze wilden nl. het mysterie
oplossen van wie deze kleine jongen is/ was. Want Kleine Albert was maar een publicatienaam.
Twee verklaringen van wie deze jongen was
1. Eerst door Watson en Rayner zelf
2. In 2009 en 2012 door Douglas Merritte.
Hoe omschreven Watson & Rayner de Kleine Albert in hun baanbrekende publicatie van 1920?
1.Als gezond van bij de geboorte
2.Als één van de best ontwikkelde kinderen uit de geschiedenis van het hospitaal
3.Als onverstoorbaar
4.Als niet-emotioneel
5.Als zeer stabiel
 l’ idée reçue, was dus dat Kleine Albert een normaal kind was
Wat bedoelen we wanneer we zeggen dat de gedachte dat Watsons Kleine Albert een normaal kind
was, een “idée reçue” is?
Daarmee bedoelen we dat deze gedachte sinds haar formulering in 1920 door Watson & Rayner
hardnekkig en onkritisch herhaald wordt in zowat alle handboeken geschiedenis van de psychologie.
Welke gedachte behoort dienaangaande als het ware tot het collectief onbewuste?
“In 1920 werd in een experiment een normaal en gezond kind via conditionering een schrik voor een
hele reeks objecten aangeleerd, experiment dat de theorie ondersteunt dat het gedrag van elkeen
van ons verworven wordt door gelijkaardige mechanismen.”
MAAR:
In 2009 werd de grafsteen gevonden en dat zou Kleine Albert zijn. Hij zou gestorven zijn op een
leeftijd van 6 jaar.
Velen hebben sinds 1920 de vraag gesteld naar de identiteit en de verdere lotgevallen van de Kleine
Albert. Maar pas heel recent (2009, door Beck et al.) kon zijn identiteit worden achterhaald (= 90 jaar
na experiment).
Zephyr: Griekse benaming voor de ‘westenwind’. Het volledige gedicht van Mrs. Heman waaruit het
grafschrift werd aangehaald gaat over het verdriet van een moeder in rouw om haar overleden kind.
Douglas Merritte:
Wat blijkt echter uit de teruggevonden medische rapporten over de Kleine Albert?
114
1.Dat hij geboren werd met een zogenaamd ‘waterhoofd’
2.Dat hij herhaaldelijk werd behandeld tijdens zijn eerste levensmaanden (drainage van vocht)
3.Dat hij door deze medische interventies een hersenvliesontsteking kreeg
4.Dat hij retinale en optische zenuwatrofie vertoonde.
5.Dat hij gedrags- en neurologische stoornissen vertoonde die door 1-4 kunnen verklaard worden
6.Dat hij hiernaast ook de normale kinderziekten doormaakte, zoals mazelen.
Hoe namen Fridlund et al. (2012) de proef op de som met betrekking tot de medische rapporten over
de Kleine Albert?
Zij lieten Watsons filmopnames van de Kleine Albert analyseren door experten, onwetend over de
identiteit van het kind.
Wat was de conclusie van deze experten?
Dat het gedrag dat de Kleine Albert vertoont in de film pathologisch is.
Wat stelden Fridlund et al. (2012) nog vast?
Dat de experimenten van Watson en Rayner parallel verliepen aan de evolutie van de medische
toestand van de Kleine Albert.
Wat suggereert dit alles?
Dat Watson & Rayner op de hoogte waren van de medische toestand van de Kleine Albert en dat zij
dus wetenschappelijke fraude pleegden.
Je moet een betrouwbaar en volledig verslag doen van je onderzoek. Wnr je dit niet doet, dan maak
je iets zeer belangrijk, nl. replicatie onmogelijk!
Wat kon Watson ertoe hebben gebracht om fraude te plegen en zo flagrant te liegen?
De inzet van zijn onderzoek was voor hem zelf heel groot. Dat de Kleine Albert ‘normaal’ was, was
heel belangrijk voor Watson omdat hij een theorie wou toetsen die stelde dat het complexe
emotionele gedrag van volwassenen in het algemeen kon verklaard worden door
conditioneringmechanismen.
 Hierin weerklinkt de Britse filosoof Locke een beetje; Tabula Rasa, alles is aangeleerd.
 =Radicaal behaviorisme
Hij werd weggestuurd vd unief en drm alles gebruikt om in Amerika opvoedingsmechanismen en
reclame technieken te lanceren. Bv de Babybox; om zo weinig mogelijk fysiek contact en affect te
geven, een zo gecontroleerd mogelijke opvoeding.
Wat zijn de 4 karakteristieken van de psychologie zoals beschreven door Watson in zijn
“Behavioristisch manifest” (i.e. zijn artikel uit 1913, ‘Psychology as the behaviorist views it’)? Noem
deze 4 karakteristieken en geef telkens een omschrijving.
Psychologie is:
1. Natuurwetenschappelijk, dat wil zeggen is objectief en experimenteel;
2. Praktisch, dat wil zeggen beoogt het voorspellen en controleren van gedrag (in een hele reeks
toepassingsgebieden zoals pedagogiek, drugsbestrijding, reclamepsychologie, testpsychologie,
forensische psychologie, behandeling van psychopathologie…)
3. Darwinistisch, dat wil zeggen gaat uit van de gelijkaardigheid tussen mens en dier en van het
115
adaptatiemechanisme
4. Reactionair, dat wil zeggen verwerpt zowel de nieuwe psychologieën van Wundt & Titchener als vh
Amerikaans functionalisme en keert terug naar de opvatting van L’homme Machine van Lamettrie.
EINDE
116