tekst - WordPress.com

5] philosophy of mind
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
§ 5.2
het 'lichaam-geest' probleem: voorgeschiedenis
de mens is te typeren als een dualistisch denkend wezen
dit dualistisch denken heeft al in de pre-historie geleid tot mythes en religies gebaseerd op:
leven & dood, lichaam & geest, het ondermaanse & het boven-natuurlijke, vergankelijkheid & eeuwigheid
16e eeuw: wetenschappelijke revolutie
teleologisch (doel-gericht / organisch) werelbeeld maakt plaats voor mechan(ic)istisch wereldbeeld
de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid bestaat uit ruimte, tijd, materie en causale beweging
Descartes: substantie-dualisme
res extensa = uitgebreidheid (3D), ruimtelijke objecten + beweging
res cogitans = bewustzijn; niet alleen denken / kennen, maar ook voelen / ervaren / gewaar-worden
dualistisch interactionisme (pijnappelklier)
J.O. de La Mettrie (1709-1751) stelde dat ook de mens volledig materieel is, inclusief zijn 'geest'
"wij zijn ons brein" is dus geen nieuwe gedachte
de natuurwetenschappen (fysica) erkennen alleen de fysische natuur: materie / energie in ruimte-tijd
wet van behoud van energie (= 1e wet van de thermo-dynamica; 1850): het universum is causaal gesloten
fysicalisme: alle fenomenen zijn uiteindelijk reduceerbaar tot het object van de fysica: elementaire deeltjes
epi-fenomenalisme: bewustzijn is een bijproduct / neven-effect
hieraan kleven dezelfde bezwaren als aan het cartesiaans dualisme
identiteits-theorie: mentale toestanden / processen zijn identiek aan neuro-fysiologische processen
Edwin G. Boring: The Physical Dimensions of Consciousness (1933):
"a perfect correlation is identity - two events that always occur together at the same time in the same place,
without any temporal or spatial differentiation at all, are not two events but the same event"
jaren '50: opkomst van de computer zorgt voor een nieuw onderzoeks-gebied: artificiële intelligentie (A.I.)
lijkt de identiteits-theorie te bevestigen; vraag blijft alleen: wat is identiek aan wat?
dingen die identiek zijn, hebben alle eigenschappen gemeen, maken geen verschil: dus is er maar 1
eliminatief materialisme (P. & P. Churchland) ontkennen het bestaan van mentale processen
het mentale wordt gesuggereerd door onze folk-psychology: bijv. "ik denk" suggereert "ik ben"
uiteindelijk zal blijken dat deze concepten niet verwijzen naar (geen equivalent hebben in) de werkelijkheid
psychologie zal uiteindelijk blijken gebaseerd te zijn op niets, en vervangen worden door neurologie
type- & token-identiteit (te vertalen als soort & exemplaar)
type-identiteit & type-fysicalisme = reductief materialisme (zoals omschreven door Edwin G. Boring)
is minder extreem dan eliminatief materialisme: we zullen steeds beter weten hoe het zit
folk-psychology wordt professionele psychologie, vervolgens neurologie, etc.
maar veel van onze ideeën en begrippen blijven bewaard: pijn verwijst naar een type hersentoestand
38
token-identiteit & token-fysicalisme = niet-reductief materialisme / fysicalisme
mentale toestanden kunnen op diverse manieren gerealiseerd zijn / fysiek vorm krijgen
net zoals geld of woorden op diverse manieren gerealiseerd worden: gegraveerd, geprint, digitaal, etc
token-fysicalisme stelt alleen dat mentale toestanden op één-of-andere manier fysiek zijn ingebed
mijn voorstelling van een mastworp of paalsteek hoeft niet dezelfde hersentoestand te zijn als bij jou
maar de fuctionele eigenschappen zijn wel identiek: we weten hoe we deze knoop moeten leggen
multiple realizability (Putnam): functies zijn meervoudig realiseerbaar
het pompen van bloed is op diverse manieren te realiseren, met een bio-hart of met de SynCardia ©
een muizenval is op diverse manieren te realiseren, het gaat om de functie: muizen vangen / doden
zo zijn ook logische functies (en, of, als-dan) te realiseren in electronische vorm:
http://www.allaboutcircuits.com/vol_4/chpt_6/2.html
"als het warm is en de zon schijnt, dan gaan we naar het strand" - conjunctie-poort = een serie-schakeling
"als het warm is of de zon schijnt, dan gaan we naar het strand" - disjunctie-poort = een parallel-schakeling
superveniëntie = 'hogere' processen of toestanden hebben een eigen niveau van werkelijkheid
fysische toestand F leidt altijd tot mentale toestand M, maar M kan ook superveniëren op toestand G
€10 kan verschillende gestaltes hebben (papier, diverse munten), maar een €-munt is altijd een euro
het gaat niet om hetgeen waarop gesuperveniëerd wordt, maar om de functionele rol in een hogere orde
§ 5.3
A.I. & neurologie: geest - computer - hersenen
vanaf het begin was de verleiding onder cybernetici groot om hersenen te vergelijken met computers
maar digitale computers / programma's hadden een seriële (Von Neumann) architectuur
ze hadden één centrale processor, en konden maar één ding tegelijk (dus relatief langzaam)
zodoende verschoof de aandacht van de hardware (processor), naar de software (programmatuur)
niet computer en hersenen waren identiek, maar de functies van programmatuur en het mentale
39
in de jaren '80 kwam het parallel distributed processing (interconnectionisme) op
oftewel de studie van: emergent processes of interconnected networks of simple units
hersenen werken parallel (niet-seriëel) en dus moeten onze modellen / computers dat ook zijn
deze 'neurale netwerken' zijn in staat om te leren, vergelijkbaar met hoe de hersenen leren 1
§ 5.4
folk-psychology en mentale causaliteit
overtuigingen, verwachtingen, verlangens, waarden, en de vrije wil zijn voor de neurologie niet zichtbaar
het eliminatief materialisme negeert deze termen dan ook
functionalisme en token-fysicalisme gaan uit van superveniëntie, causale geslotenheid en causale exclusie
causale exclusie = beperken van de verklaring tot één causale keten (Ockham's razor & overdeterminatie)
is het functionalisme / token-fysicalisme dan niet een verkapte vorm van epi-fenomenalisme? zo ja,
dan zijn we weer terug bij de niet-meervoudige-realizeerbaarheid en type-identiteit van reductief materialisme
of bij het eliminatief materialisme van de Churchlands, volgens wie mentale toestanden sowieso niet bestaan
net als 'ether' en 'phlogiston' zal onze folk-psychology ingehaald worden door de wetenschap
§ 5.5
bewustzijn: 'the hard problem'
bewustzijn heeft betrekking op gewaarwording, sensaties, subjectieve ervaring, innerlijke beleving
ook wordt het geassocieerd met representatie / intentionaliteit: betrokkenheid van het mentale op de fenomenen
bewust-zijn lijkt i.i.g. meer een werkwoord of een proces (in de tijd) dan een ding / object (res cogitans)
bewustzijn staat (qua betekenis) los van gedrag en reageren op de omgeving (behaviourisme)
acces consciousness (A-bewustzijn) = toegankelijk bewustzijn: adequaat reageren, herinneren, navertellen
'bij bewustzijn' zijn is A-bewustzijn: wakker, alert, in het hier & nu, bewust bewust-zijn; reagerend op de omgeving
acces consciousness heeft betrekking op cognitieve taken / functies, en kan (technisch) gesimuleerd worden
stimuli onderscheiden, categoriseren, erop reageren, informatie integreren, rapporteren, opslag in geheugen, etc
dit is de core-business van cognitie-wetenschappen, A.I., en neuro-wetenschappen
phenomenal consciousness (P-bewustzijn) = onmiddelijke ervaring, gewaarwording, sensaties, beleving
pijn ervaren en dromen zijn voorbeelden van phenomenal consciousness, dat 'the hard problem' vormt
bijv: blindsight-patiënten zijn deels blind vanwege beschadiging van de visuele cortex (achterin de hersenen)
ze hebben een blinde vlek (zeggen niets te zien), maar lijken er onbewust mee te kunnen zien (A-bewustzijn)
het acces consciousness functioneert wel, maar er is geen P-bewustzijn van wat ze (dus niet) 'zien' 2
1] bestaat phenomenal consciousness, en waarom?
het lijkt onmogelijk om dit te ontkennen, aangezien we het (waarschijnlijk) allemaal voor en van onszelf kennen
toch zijn er diverse filosofen en neurologen die niet in het bestaan ervan geloven
- het ruggemerg-reflex (automatisch / mechanisch) gaat vooraf aan bewustzijn / heeft geen bewustzijn nodig
- het limbisch systeem (reptielen-brein: basale emoties, motivatie, pijn/genot) ervaart pijn, maar niet zo intens
- de neo-cortex (zoogdier-brein) lijkt het bewuste bewustzijn te herbergen: pijn wordt als fenomeen 'pijn' ervaren
of het het limbisch systeem voor P-bewustzijn en de neo-cortex voor A-bewustzijn zorgt is onduidelijk
een verklaring voor pijn en andere bewuste fenomenen zou evolutionair voordeel kunnen zijn:
planten bewegen zich niet voort (behalve door groei), en dus is snel reageren op de omgeving onmogelijk
dieren moeten adequaat reageren op de omgeving waarin ze zich begeven, en hebben dus een zenuwstelsel
dieren met een complexer zenuwstelsel (hersenen) hebben een uitgebreider gedrags-repertoire
maar dan nog: wat & waarom het subjectieve aan ervaring? waarom geen complexe reflex met interrupt-functie
40
2] waarom zijn bepaalde neurale processen bewust, en andere niet?
kunnen er wezens (dieren, martians) zijn die gelijkenis vertonen in fysiologie en gedrag, maar niet bewust zijn?
zoals Descartes de niet-menselijke (niet-geestelijke) natuur beschreef: als automata (robots / zombies)
een vergelijking: water is nat, en water = H2O, maar is H2O nat?
- natheid is een hogere orde eigenschap van water die niet te verklaren is vanuit water als H2O
- natheid is wel te verklaren vanuit water als H2O: zes of meer H2O-moleculen vertonen rol- en vloei-gedrag
maar gaat deze vergelijking op? laat hersenwerking zien wat bewustzijn is, of hoe het te verklaren is?
bewustzijn lijkt dus niet functioneel, noch fysisch / ruimtelijk te verklaren, en dus zijn we terug bij Descartes
critici noemen filosofen die deze conclusie trekken new mysterians, die de wetenschap niet verder helpen
§ 5.6
1e- en 3e-persoons-perspectief
het merendeel van 'mentale' processen verloopt onbewust, dus daar speelt geen probleem → fysicalisme
er spelen vele mentale processen, op diverse niveau's gelijktijdig (parallel), zonder dat we er weet van hebben
het bewustzijn is seriëel: een opeenvolging van ideeën, sensaties, intenties, gevoelens, verlangens, etc.
de stream of consciousness kan maar één inhoud bevatten, zich maar van één ding tegelijk bewust zijn
de Griekse en middeleewse wereld was organisch / teleologisch: alles had er zijn eigen plek in
de wetenschappelijke revolutie heeft gezorgd voor een nieuw paradigma: een mechanistisch wereldbeeld
de objectieve werkelijkheid is levenloos, passief, betekenisloos, doelloos, materieel, en causaal bepaald
kleur = electro-magnetische straling, geluid = trilling in een medium, warmte = kinetische energie van moloculen
het subject (niet de ziel) is de geestelijke instantie die de werkelijkheid interpreteert, en in staat is tot kennis
alles wat uit de middeleeuwse opvatting over de natuurlijke werkelijkheid was wegbezuinigd,
is onder gebracht in het subjectieve, dat van het objectieve is gescheiden door het dualisme 3
maar is het subjectieve wetenschappelijk te onderzoeken?
Thomas Nagel stelt: subjectiviteit veronderstelt perspectiviteit: "what Is it like to be a bat?" (1974)
subjectiviteit veronderstelt een 1e persoons-perspectief, een point-of-view van waaruit je de wereld beziet
objectiviteit is dus onmogelijk, want veronderstelt een "view from nowhere" (1986); een God's eye-view
het (natuur)wetenschappelijk perspectief is 3e persoons-, en ontkent dus zijn eigen perspectief
het wil weten hoe de wereld an-sich is, onafhankelijk van interpretatie
het is geabstraheerd van het individuele, momentane, subjectieve, eigen-aardige en contingente
meetinstrumenten vervangen zintuigen, experimenten moeten herhaalbaar zijn, en resultaten universeel geldig
de objectieve werkelijkheid is de wereld ontdaan van subjectieve ervaring (kleur, geur, gevoel, etc)
subjectieve ervaring (pijn bijvoorbeeld) is niet extern observeerbaar, dus ook niet meetbaar
het gedrag dat we associëren met pijn wel, evenals de neurologie die pijn mogelijk maakt
natuur-wetenschappelijke theorieën worden getoetst aan observaties van waarneembaar gedrag;
of dat nu het gedrag van planeten, fotonen, mieren-kolonies, orkanen of mensen is maakt niet uit
hoe zou het subjectieve van het bewustzijn dan ooit verklaard kunnen worden door de natuur-wetenschap?
Dennett's antwoord is hetero-fenomenologie: de rapportage van bewustzijn door de persoon (A-bewustzijn)
maar dat is geen antwoord: P-bewustzijn en qualia bestaan volgens hem namelijk niet
zijn boek Consciousness Explained wordt dan ook vaak beschimpt als "consciousness explained away"
in 1987 introduceerde hij zijn theorie over de intentional stance (en de design stance en de physical stance)
intentional stance - interpreteert het gedrag van iets (iemand) als doel-bewust (vgl. theory of mind)
design stance
- interpreteert het gedrag van iets als een ontwerp, met een functie (bijv. een thermostaat)
physical stance - interpreteert het gedrag van iets als het resultaat van natuurwetten
41
waar in het boek niet op ingegaan wordt is de relatie tussen emergentie en evolutie en fenomenologie
emergentie lijkt op superveniëntie, maar is minder metafysisch, en empirisch houdbaarder
complexe gehelen hebben eigenschappen die de onderdelen afzonderlijk niet hebben
deze eigenschappen staan in relatie tot hun omgeving, en kunnen niet gereduceerd tot een lager niveau
volgens de variant die strong emergence heet (weak emergence is minder controversieel),
betekent dit dat causaliteit niet alleen 'bottom-up', maar ook 'top-down' werkt (downward causation)
m.a.w: complexe gehelen bepalen ook het gedrag van de delen (anti-reductionistisch)
zo gedragen fotonen in een laser-straal zich op een manier zoals ze zich alleen in een laser gedragen
op biologisch niveau betekent dat, dat de omgeving interacteert met de fenotypische expressie van organismen
het uiterlijk (en gedrag) van een plant (of dier) is hetgene waarop gereageerd wordt, niet z'n DNA of moleculen
1
bij de hersenen spelen wel andere processen: neuro-plasticiteit, synaptische plasticiteit, myelinisatie en corticale re-mapping
2
het tegenovergestelde van het Anton-Babinski syndroom, waarbij de patient blind is, maar de subjectieve ervaring heeft te kunnen zien
3
Richard Rorty: "that great dumping ground of out-dated entities: the mind"
42