islam, een rijke godsdienst - Inventaris Immaterieel Erfgoed

1
ISLAM, EEN RIJKE
GODSDIENST
De islam is een van de vijf grote godsdiensten in de wereld. De gelovigen, moslims,
wonen vooral in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en andere delen van Azië, met name
in Indonesië. Er zijn naar schatting 1,6 miljard moslims, ongeveer 23% van alle mensen.
De islam is de laatste tijd veel in het nieuws in verband met aanslagen en andere
wreedheden. Heel veel moslims hebben het daar erg moeilijk mee. Ze willen niet dat
mensen in naam van hun godsdienst dergelijke dingen doen. Voor hen is de islam
een godsdienst van vrede en verdraagzaamheid.
Er bestaan veel misverstanden over de islam. Er zijn mensen in Nederland die zich bij
het vormen van een mening laten leiden door angst, of behoefte hebben aan een
zondebok. Het is belangrijk om serieus te luisteren naar de mensen die negatief
­denken over moslims. Maar het is nog belangrijker om te laten zien hoeveel moeilijk­
heden zulke vooroordelen veroorzaken in de samenleving.
Zo’n vijf procent van de Nederlandse bevolking is moslim en dat aandeel zal in de
toekomst waarschijnlijk niet heel veel groeien. Ook in landen als België en Duitsland
ligt het percentage moslims onder de vijf procent. Dat betekent dat in West-Europa
van elke twintig mensen er negentien geen moslim zijn en het aantal mensen dat zich
tot deze godsdienst bekeert, is erg klein in het Westen. Toch is vijf procent ook een
aanzienlijk deel van de bevolking. Daarom is het nodig dat iedereen iets weet over
deze groep mensen, zoals van migranten en hun nakomelingen ook wordt verwacht
dat ze zich verdiepen in de Nederlandse
cultuur. Het uitwisselen van elkaars
cultuur kan heel interessant zijn.
OPDRACHTEN
1. Wat is een zondebok?
2. Wat is het verschil tussen
en misverstand en een
vooroordeel?
Het is belangrijk dat misverstanden over
de islam worden bestreden, zonder dat
eventuele negatieve zaken worden
verzwegen. Pas als je enige kennis hebt
over de achtergronden van een bevolkingsgroep kun je er een oordeel over
hebben.
De meeste mensen op de wereld geloven ergens in. Zij zijn veelal aanhanger
van een godsdienst (religie) die ze met anderen delen. Dat geeft een gevoel van
verbondenheid.
2
Godsdienst kan mensen verenigen maar er zijn ook vele oorlogen gevoerd over
wat mensen zouden moeten of mogen geloven. Mensen die oorlog voeren over
het geloof willen hun eigen denkbeelden opleggen aan andere mensen en zijn
dus niet tolerant. Zij geloven in een enkele waarheid die iedereen zou moeten
aanhangen.
WAAROM
GELOVEN
MENSEN?
Geloven geeft het leven zin. Dankzij een godsdienst hebben gelovige mensen het
gevoel dat het leven zich in een bepaalde richting ontwikkelt en dat wij op aarde
zijn met een doel. Dat betekent dat er hier op aarde een taak voor je ligt, dat er
iets ‘hogers’ is om je
best voor te doen. Dan
bestaan er dus ‘hogere
machten’. Je gelooft in
OPDRACHTEN
een diepere waarheid
achter het bestaan die
1. Wat is tolerantie? Ken je gelovige mensen
niet wetenschappelijk
die wel tolerant zijn ten opzichte van
te bewijzen is, maar wel
andere geloven? Ben je zelf tolerant?
steun en houvast biedt.
Zonder geloof zou het
2. Ken je voorbeelden van
leven volgens jou geen
godsdienstoorlogen?
zin hebben.
3. Wat maakt het leven voor jou zinvol?
3
MONOTHEÏSME EN
POLYTHEÏSME
Mensen die in meerdere
goden geloven noemen we
polytheïstisch. Het meest
verbreide polytheïstische
geloof is het hindoeïsme,
maar ook bijvoorbeeld de
oude Grieken en Romeinen
geloofden in meerdere
godheden, denk aan Zeus en
Poseidon.
Er zijn ook veel mensen die in
een enkele god geloven. Die
noemen we monotheïstisch.
De bekendste monotheïstische godsdiensten zijn het
jodendom, het christendom en de islam, alle drie ontstaan in het Midden-Oosten. Sommige
aanhangers van monotheïstische godsdiensten kijken neer op mensen die meerdere goden
vereren.
Ook onderling zijn de aanhangers van de drie monotheïstische godsdiensten het meestal
oneens, terwijl er in de basis veel gelijkenissen zijn tussen wat zij geloven. Zo zijn in alle drie
de geloven Adam, Abraham en Mozes belangrijk. En zowel voor christenen als de aanhangers van de islam is Jezus (Isa) een centrale persoonlijkheid. Moslims geloven echter niet
dat Jezus de zoon van God was en dat hij terechtgesteld is door kruisiging (degene die
destijds terechtgesteld is, was iemand die uiterlijk op hem leek). Ook de rol van diegene die
volgens sommigen de eerste mens was, Adam, zien moslims anders dan christenen.
Volgens moslims toonde Adam berouw voor het eten van de appel van de boom der kennis
en vergaf God hem dit uiteindelijk. Moslims gaan ook niet uit van een uitverkoren volk,
zoals de joden, maar menen dat hun geloof voor iedereen zou kunnen gelden. Voor alle
drie deze gelovigen is bidden belangrijk:
het kan voor iemand een erkenning zijn van
de betekenis van God.
De drie genoemde monotheïstische godsdiensten worden wel openbaringsgodsdiensten genoemd. Het geloof werd
volgens de gelovigen geopenbaard aan
bijzondere mensen die hun overtuiging
vervolgens verspreidden. Zij bestreden
vaak mensen die zij als ‘heidenen’ zagen,
omdat zij een andere visie hadden op de
zin van het bestaan.
OPDRACHTEN
1. Wat spreekt je meer aan:
polytheïsme of
monotheïsme?
2. Wat zijn ‘heidenen’? Vind je
dat die term nog gebruikt
kan worden?
4
DE KORAN
De Koran is het heilige boek van de moslims. De tekst van de Koran werd volgens de
­gelovigen door God (Allah) aan Mohammed (die leefde van 570 tot 632) geopenbaard.
De Koran bevat, in het Arabisch, orakeltaal (bezweringen), gebeden, profetengeschiedenissen en godsdienstige wetten. Anders dan in de christelijke Bijbel, waarin het leven van Jezus
beschreven wordt, bevat de Koran geen levensverhaal van Mohammed of teksten van zijn
volgelingen. Het gaat hierin puur om het woord van God die (via de engel Gabriël) tot de
profeet gesproken heeft. De Koran is zo ontstaan in een periode van drieëntwintig jaar en
bevat geen bepaalde tijdsvolgorde. Er wordt begonnen met de langste stukken, daarom is
het niet voor iedereen een toegankelijk boek.
Modern onderzoek heeft uitgewezen dat de tekst van de Koran door een en dezelfde geest
is geschapen, volgens de moslims is het de exacte visie van hun God. Daarom mag er ook
niets aan gewijzigd of toegevoegd worden. De engel Gabriël was hierbij alleen de boodschapper, die ook de volgorde aangaf voor de gedeelten in de Koran. Er zijn moslims die
vinden dat de Koran niet uit het Arabisch naar andere talen vertaald kan worden, omdat
er bij vertalingen altijd iets van de oorspronkelijke betekenis verloren gaat, hoe goed de
vertaler ook oplet. Een echte moslim zou dus Arabisch moeten leren.
OPDRACHTEN
1. Allah schiep de wereld in zes
dagen. Wat weet je van het scheppingsverhaal van de christenen?
2. Zou het voor niet-moslims nuttig
kunnen zijn om de Koran te
lezen? Waarom wel of niet?
Moslims gaan ervan uit dat de Koran stukken
bevat uit op een lei geschreven boek dat zich
bij Allah bevindt. Allah is volgens hun over­
tuiging onzichtbaar en zonder gestalte.
Volgens de Koran schiep God de wereld in
zes dagen: op de eerste twee dagen de
aarde, op de twee volgende alles op de
aarde en op de laatste twee de hemelen.
De Koran bestaat uit 114 soera’s, paragrafen,
stukken tekst. Voor een westerse belangstellende is het zinvol om bij de bestudering van
het boek te beginnen met het slot, omdat je
dan meteen de kern van de leer meekrijgt.
Mohammed werd geboren in de Arabische stad Mekka, waar hij ook woonde.
Mohammed (wat staat voor de geprezene) geldt binnen de islam als de laatste en
belangrijkste profeet. ‘Profeet’ houdt in: boodschapper van God. Het geloof dat
Mohammed op verzoek van God verspreidde heet islam, wat vrede stichten door zich
over te geven aan de wil van Allah betekent. Vrede moet niet per se letterlijk worden
genomen. Bij de verspreiding van de islam werd mede gebruik gemaakt van ver­
overing of andere machtsuitoefening, zoals dat ook het geval was bij de invoering van
het christendom in Europa. Daarbij zijn veel doden gevallen. Mensen die bereid waren
zich te bekeren of zich overgaven, bleven ongedeerd. Dieren, kinderen, vrouwen en
ouderen mochten niet worden gedood en ook bomen, planten, waterputten en
huizen moesten intact blijven.
5
DE PROFEET
Mohammed werd op zijn veertigste, in 610, profeet. De jaren die eraan voorafgingen
gelden als een periode van voorbereiding op zijn roeping. Mohammed was al jong
wees en werd onder de hoede genomen van een oom. Hij was onder meer herder en
kameeldrijver totdat hij een rijke koopmansweduwe trouwde, Khadija, later een van
de eerste bekeerlingen. Ook na zijn huwelijk
bleef hij een herder en een kameeldrijver.
Elk jaar trok hij zich een maand terug in de
Hira-grot, in de buurt van Mekka, om tot
bezinning te komen. Het was dus al vroeg
duidelijk dat hij een gelovig man was.
Uiteindelijk werd het – volgens hem – ware
geloof aan hem geopenbaard. Wat er voor
die tijd was, geldt voor moslims als een
voorfase die belangrijk is, maar pas met
islam konden de mensen werkelijk goed
geloven. Mohammed schiep niet een nieuw
geloof maar gaf een sinds Adam bestaande
oergodsdienst een definitieve vorm, menen
veel moslims.
OPDRACHTEN
1. Vertel het leven van Mohammed
in het kort. Vul het aan met
gegevens die je in de andere
hoofdstukken leest.
2. Ken je nog andere profeten
dan Mohammed?
3. Hoeveel jongens ken je die
Mohammed heten?
6
GESCHIEDENIS
VAN DE ISLAM
Een belangrijk jaar in de geschiedenis van de islam is 622, toen Mohammed en andere
gelovigen van Mekka naar een andere Arabische plaats, Medina (destijds Jatrib) vertrokken.
Medina betekent stad van de profeet. Het geloof kon zich in Medina gemakkelijker verbreiden dan in Mekka. De migratie naar Medina, de hijra, was een gevolg van een boycot tegen
moslims door de verschillende stammen. Moslims konden hierdoor geen voedsel meer
kopen. Mohammed maakte veel indruk met zijn beleid van oorlog en overvallen op karavanen. In 630 trok hij Mekka weer binnen, waar het traditionele heiligdom de Kaaba al een
belangrijke plaats had in het geloof. Mohammed ontdeed het van ‘afgodsbeelden’.
De profeet overleed in 632.
Vanuit Medina en Mekka verspreidde de islam zich in de honderd jaar daarna over de
Arabische wereld, grote delen van Azië en Noord-Afrika. De veldheren van Mohammeds
opvolgers boekten grote successen en ze veroverden Perzië (nu Iran) in 636, Syrië in 638 en
Egypte in 642. De moslims veroverden in de achtste eeuw Spanje en rukten nog verder op
in Europa tot ze tot staan werden gebracht door Karel Martel in de slag bij Poitiers in 732.
Een nieuwe confrontatie tussen West-Europa en de islam vormden de kruistochten. De paus
riep christelijke ridders op het Heilige Land, waar Jezus was geboren, te veroveren. In de
periode 1050-1250 waren er diverse van dergelijke kruistochten, maar de Europeanen
wisten het gebied niet blijvend in handen te krijgen.
De daden van kruisvaarders
worden het huidige Westen
OPDRACHTEN
door sommige moslims nog
steeds verweten. Zoals
1. Waarom nam Mohammed het heiligdom
bepaalde westerlingen alle
de Kaaba op in de islamitische religie?
moslims als ‘extreem’ zien,
zo zien bepaalde moslims
2. Wat is jouw mening over kruisvaarders?
veel westerlingen als botte
Zie je overeenkomsten met hedendaags
‘kruisvaarders’ die andere
westers ingrijpen in het Midden-Oosten,
geloven niet accepteren.
of juist niet?
Momenteel is de islam na het
christendom de grootste
3. Zoek informatie op over Karel Martel. Is hij
religie ter wereld.
voor jou een held? Waarom wel of niet?
7
KUNST EN WETEN­SCHAP
Moslims houden niet van beelden. Het is bijvoorbeeld streng verboden om een
afbeelding van Mohammed te maken. Mede doordat ze niet met beelden werk(t)en,
werd de kalligrafie belangrijk. Kalligrafie betekent sierlijk schrijven.
De moslimwereld oefende veel invloed uit op Europa, zo werden landbouwmethoden
en irrigatie overgenomen en golden Arabische schrijvers als invloedrijk. Ook wiskundige inzichten verspreidden zich vanuit de Arabische gebieden in Europa. Daaraan
danken we onder meer de zogenaamde Arabische cijfers.
De periode van 800 tot 1200 geldt als een bloeiperiode van de islam: men bestudeerde planeten, schreef gedichten en in ziekenhuizen in Bagdad werden al operaties
onder narcose uitgevoerd.
Ook moslimfilosofen (denkers) gelden als belangrijk. Bekend waren onder meer Ibn
Sina ( Avicenna) en Ibn Roesjd ( Averroes). Via hen maakten Europeanen (opnieuw)
kennis met onder meer de
geschriften van de Griek
Aristoteles uit de Oudheid.
Het is mede aan de moslimOPDRACHTEN:
wereld te danken dat veel
inzichten uit de Oudheid niet
1. De Middeleeuwen, de periode tussen
verloren zijn gegaan.
500-1500, worden vaak als de ‘donkeVooral Ibn Sina was van
re Middeleeuwen’ beschreven. Die
vele markten thuis: hij was
negatieve omschrijving geldt juist niet
politicus, schrijver, filosoof
voor de situatie in de moslimwereld.
en bestudeerde de sterren.
Waarom is dat zo?
Ook was hij arts, wiskundige
en natuurkundige.
2. Waarom zouden strenge moslims
beelden als iets negatiefs zien?
8
DE VIJF
ZUILEN
Het gaat voor moslims niet zozeer om opvattingen, maar om daden. Wat iemand
doet, maakt hem of haar tot moslim. Geloven gaat om geloven met het hart, spreken
met de tong en praktiseren met de lichaamsdelen.
Belangrijk zijn de zogenaamde vijf zuilen: gelovige moslims bidden vijfmaal per dag,
eenmaal per jaar vasten ze een maand, maken als ze er de middelen voor hebben een
bedevaart naar Mekka, zeggen de geloofsbelijdenis (‘Ik getuig dat er geen god is die
het recht heeft aanbeden te worden behalve Allah, en ik getuig dat Mohammed zijn
dienaar en boodschapper is’) en ze betalen een verplichte aalmoes ten behoeve van
arme gelovigen. Naast deze regels die met handelen te maken hebben, zijn er ook
zes pilaren van Al-Imaan, die allemaal gaan over het geloven, zoals het geloof in Allah
en in zijn profeten.
In Nederland komt vaak het woord jihad naar voren, dat door de een als ‘heilige
oorlog’ wordt vertaald en door de ander als ‘strijd tegen het kwaad’, wat ook over
kwaad in jezelf kan gaan. In feite betekent het ‘strijd’ en dat kan dus ook een oorlog
zijn. Een ander veelgebruikt begrip is sharia, dat zijn de regels of voorschriften waaraan moslims zich dienen te houden. In verschillende islamitische landen is er een
wetgeving op basis van de sharia, wat voor aangeklaagden tot harde straffen kan
leiden, zoals het afhakken van de hand
van een dief. In de sharia staan ook regels
voor hoe je moet vasten en bijvoorbeeld
ook voor de omgang met mensen om je
OPDRACHTEN:
heen.
1. Welke van de vijf zuilen
De sharia is dus een beschrijving van de
spreekt je het meest aan?
plichten van een moslim en geldt niet
voor niet-moslims. Er is dus geen reden
2. Waaraan denk je als je de
om te denken dat de sharia kan worden
term jihad hoort?
opgelegd aan iedereen in een land waar
de regering niet islamitisch is.
Veel gelovigen kennen bedevaarten. Een bedevaart is een pelgrimstocht naar een
plaats die belangrijk is geweest in de geschiedenis van het geloof. Zo gaan veel
katholieken naar Santiago de Compostela (Spanje) of Lourdes (Frankrijk), om zich
zo verbonden te voelen met belangrijke plaatsen uit hun geloof, of om genezen
te worden van ziekten en kwalen.
9
BEDEVAART
Voor moslims is Mekka de heilige plaats. Iedere moslim zou eigenlijk minstens eenmaal in zijn leven Mekka moeten bezoeken als hij of zij hier financieel toe in staat is,
de pubertijd heeft bereikt en gezond is. De bedevaart, steeds in de eerste tien dagen
van de twaalfde maand van de islamitische kalender, heet hadj. Elk jaar gaan een paar
duizend Nederlandse moslims naar Mekka. Zij zijn maar een kleine groep binnen de
totale groep van bedevaartgangers, jaarlijks zo’n drie miljoen. Op de hadj volgt het
Offerfeest. De mannen scheren zich dan kaal en vrouwen knippen een stukje van hun
haar af. Dit symboliseert de nieuwe fase nadat de gelovige is gereinigd van zonden.
Daarna wordt er een dier geofferd. Dat kan een schaap zijn, of een koe of een kameel
bijvoorbeeld.
In Mekka is een bouwwerk met de naam Kaaba het allerbelangrijkst. Alleen moslims
mogen er naar binnen. Kaaba betekent in het Arabisch ‘dobbelsteen’ en het gebouw
heeft dan ook die vorm. Het heiligdom bestaat uit grijze stenen en is met een zwarte
zijden doek bedekt, in de bedevaartsperiode gaat
er een witte doek overheen om de originele doek
schoon te houden. Tijdens de bedevaart lopen de
moslims onder andere zevenmaal om de Kaaba (dit
OPDRACHTEN
heet de tawaaf). In de Kabaa bevindt zich een
heilige zwarte steen die door de engel Gabriël naar
1. Zoek op de kaart op
de aarde zou zijn gebracht. De verering van de
waar Mekka ligt.
steen gaat terug tot de tijden voordat de islam
opkwam.
2. Wat is een pelgrim?
10
MOSKEE
Een moskee is de plaats waar moslims samenkomen om hun geloof te belijden.
Moskee betekent letterlijk: plaats waar men zich te gronde werpt. Een gelovige
moslim kan alle plekken waar hij kan bidden als een moskee beschouwen, maar
meestal bedoelen we met het woord de opvallende gebouwen waar grote groepen
moslims op vrijdag samenkomen, niet alleen om te bidden, maar ook om samen het
geloof uit te dragen en nieuws uit te wisselen.
In de moskee bidden vrouwen en mannen meestal van elkaar afgezonderd. Dit is
onder andere omdat men anders afgeleid zou kunnen worden en de aandacht niet op
het bidden kan richten. Belangrijk in een moskee is de mihrab, de plek waar de imam
staat en die de gebedsrichting
aangeeft. Bij het bidden richt
men zich naar Mekka. Ook de
minaret is belangrijk in een
OPDRACHTEN:
moskee, dat is de lange smalle
toren vanwaar de gelovigen bij
1. Vind je moskeeën er mooi uitzien?
de moskeeën tot gebed worden
Vind je ze bij hun omgeving
opgeroepen. In Nederland
­passen? Leg uit.
gebeurt dat maar bij een paar
moskeeën.
2. Kerken mogen hun klokken luiden,
maar de oproep tot het gebed
vanaf de moskee mag niet altijd in
Nederland. Wat vind je hiervan?
RAMADAN EN
SUIKERFEEST
De negende maand van de moslimkalender is de belangrijkste maand van het jaar:
Ramadan. Tijdens deze maand wordt de openbaring van de Koran aan Mohammed
herdacht. In deze periode mogen gelovige moslims, iedereen vanaf twaalf jaar, van
zonsopgang tot zonsondergang niet eten, drinken, seks hebben of roken. Doordat
alle moslims dit gezamenlijk zo doen, zorgt dit voor veel verbondenheid. Er zijn ook
uitzonderingen: ouderen, zieken en zwangere vrouwen hoeven bijvoorbeeld niet
mee te doen omdat hun gezondheid anders gevaar zou lopen.
Na afloop van de Ramadan is het Suikerfeest, waarmee de vastenperiode wordt
afgesloten. Daar komt veel zoetigheid aan te pas, vandaar de naam. Tijdens het
Suikerfeest (een dag die onderdeel is van het offerfeest dat drie dagen duurt)
bezoekt men veel vrienden en familie.
De Ramadan en het Suikerfeest
vallen elk jaar in een andere
periode. Dit komt doordat de
moslims bij hun tijdsrekening
van de maankalender uitgaan en
niet van de zonnekalender,
waardoor hun jaar elf dagen
korter duurt en de feesten naar
het gevoel van niet-moslims
steeds verschuiven in het jaar.
Zo is het soms Ramadan in de
winter en soms in de zomer. Dit
maakt voor de gelovigen uit,
omdat de periode tussen zonsopgang en zonsondergang in de
zomer veel langer duurt dan in
de winter.
OPDRACHTEN :
1. Het samen vasten kan zorgen voor
verbondenheid. Sommige critici
spreken echter over ‘sociale druk’
om de Ramadan in ere te houden.
Wat bedoelen zij daarmee?
2. Wat zijn de overeenkomsten en
verschillen tussen de vastenperiode
van katholieken voor Pasen en de
Ramadan?
3. Wanneer is de Ramadan erg zwaar?
11
12
STROMINGEN
BINNEN DE ISLAM
De twee grootste stromingen binnen de islam zijn de soennieten en de sjiieten. De
eerste groep is het grootste met zo’n 85-90% van de moslims. De benaming verwijst
naar het woord soenna, dat staat voor traditie of gewoonte.
Ongeveer 10% van de gelovigen is sjiiet. Alleen in Iran zijn de sjiieten in de meerderheid, daar is de sjiitische variant van het geloof de staatsgodsdienst. De sjiieten
baseren zich mede op de interpretatie van het geloof door Ali, de schoonzoon van
Mohammed. Hierin verschillen zij van de soennieten. Ook in Irak en Azerbeidzjan
wonen veel sjiieten.
Soennieten en sjiieten hebben onderling oorlogen gevoerd, bijvoorbeeld die tussen
Iran en Irak in de jaren tachtig. In de moslimwereld is al even weinig eenheid als
tussen protestanten en katholieken ten tijde van de godsdienstoorlogen van een paar
honderd jaar geleden.
In beide stromingen zijn
er ook aanhangers van
het soefisme. Zij zien
OPDRACHTEN
zichzelf als vertegenwoordigers van de pure
1. Wat weet je van de tegenstelling tussen
islam, maar worden door
sjiieten en soennieten in Irak? Denk je
andere moslims niet
dat de problemen daar ooit opgelost
altijd gewaardeerd.
kunnen worden? En hoe dan, of waarom
Soefi-geestelijken die
niet?
de gelofte van armoede
hebben afgelegd, wor2. Waarom is de geschiedenis zo belangrijk
den derwisjen genoemd.
voor veel geloven (naast de islam bijvoorHun vorm van dansen is
beeld ook voor het jodendom en het
in Turkije populair onder
christendom)?
toeristen.
Toen Nederland Nederlands-Indië ( Indonesië) bestuurde, kende het koninkrijk
veel moslims onder de inwoners, meer dan christenen. De eerste moslims die
naar Nederland kwamen, waren afkomstig uit Indonesië en ook uit een andere
kolonie, Suriname.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw groeide in Nederland (en ook elders
in West-Europa) de behoefte aan arbeidskrachten uit andere landen. Vanaf die
periode kwamen er onder meer veel Turkse en Marokkaanse migranten naar
Nederland. Zij deden vaak werk waarvoor geen mensen te vinden waren.
NEDERLAND
EN DE ISLAM
OPDRACHTEN:
1. Wat zou jij het meest missen
als je Nederland zou verlaten
voor een ander land?
2. Zijn er zaken die altijd belangrijk voor je zullen zijn, ook al
zou je in een ander land gaan
wonen en zo ja, welke dan?
Mensen die van het ene land
naar het andere land verhuizen,
noemen we migranten.
Migranten hebben het vaak
moeilijk. Zij missen hun
geboorteland, hebben dan
heimwee en begrijpen de
denkbeelden op de plek waar
ze zijn komen wonen niet altijd,
of ze willen hun eigen tradities
niet opgeven.
13
14
DE ROL
VAN DE
VROUW
De rol van de vrouw in de islam wordt door moderne westerse mensen vaak gezien
als ondergeschikt. De enige vrouw die in de Koran bij naam wordt genoemd is de
moeder van Jezus, Maria (of Maryam in het Arabisch). Toch is een lang hoofdstuk in
de Koran gewijd aan de vrouwen en gaven vrouwen in de tijd van de profeet bijvoorbeeld ook lessen. In de tijd voor de islam vermoordden de mannen soms hun dochters omdat die in hun ogen geen waarde hadden. Bij de invoering van de islam werd
deze praktijk verboden. Ook was vanaf die tijd de vrouw niet meer onderdeel van de
erfenis als haar man overleed, maar kreeg zij recht op die erfenis.
In de islam is de rolverdeling van mannen en vrouwen gebaseerd op de kracht van de
man en de zachtheid van de vrouw. Net zoals vroeger in Nederland wordt de vrouw
geschikter geacht om voor de kinderen en het huishouden te zorgen en doet de man
het zware werk. Moslimvrouwen bezien de kwestie van hun eigen positie vaak heel
anders dan niet-moslims.
Evenals vroeger in Nederland heeft de man het laatste woord. Toch kan hij zijn vrouw
bijvoorbeeld niet verbieden om bijvoorbeeld een opleiding te volgen, want dat valt
binnen het voorschrift van Mohammed dat mannen en vrouwen hun hele leven lang
kennis op moeten doen, ‘van de wieg tot het graf’.
Volgens de islam kan een man meerdere vrouwen hebben. Op het moment dat deze
tekst in de Koran kwam, was het een verbetering van de toen bestaande situatie,
omdat het aantal echtgenotes hiermee werd beperkt tot vier. Het wordt inmiddels
door allerlei nieuwe regels moeilijker gemaakt om meer vrouwen te hebben. Zo mag
het alleen nog maar met toestemming van de eerste echtgenote of in geval van
onvruchtbaarheid en dergelijke.
Omgekeerd geldt deze regel
niet, een vrouw mag niet meerdere mannen hebben.
OPDRACHTEN
Soms valt het erg op dat
­vrouwen niet als gelijken van
mannen worden behandeld.
Zo mogen vrouwen in SaoediArabië niet autorijden.
In andere islamitische landen
mag het overigens wel.
1. Zou het voor mannen in SaoediArabië belangrijk zijn dat vrouwen
niet autorijden? Waarom?
2. Denk je dat binnen de islam de
standpunten over de rol van vrouwen
op den duur zullen veranderen, zoals
zij in het Westen veranderd zijn?
15
VERHALEN
UIT DE
MOSLIMWERELD
Als men in West-Europa denkt aan verhalen uit de moslimwereld noemt men vaak de
verzameling Sprookjes van 1001 nacht. Deze verhalen zijn niet-specifiek islamitisch,
maar ze spelen zich wel af in de Arabische wereld. Scheherazade, de vrouw van sultan,
vertelt hem iedere nacht spannende verhalen, om te voorkomen dat zij terechtgesteld
zal worden. De Sprookjes van 1001 nacht omvatten onder meer de verhalen over
Aladdin en de wonderlamp, Sinbad de Zeeman en Ali Baba en de veertig rovers.
Deze verhalen stonden niet in de oudste versies van de tekst, ze zijn er later aan
toegevoegd door een Franse vertaler. Andere verhalen uit de Sprookjes van 1001
nacht ontstonden al ver vóór de invoering van de islam. Het moslimgeloof speelt dus
geen hoofdrol in de verhalen, die echter
wel een voorbeeld zijn van de rijkdom van
de Arabische cultuur.
Niet uit Arabië, maar uit Turkije stammen
de verhalen over Nasreddin Hodja, over
wie tal van grappige verhalen bewaard
zijn. In heel de moslimwereld worden
verhalen over hem verteld. Hij gold als
een wijze man die leefde in de dertiende
eeuw. Hij was anderen steeds te slim af.
Meer dan de Sprookjes uit 1001 nacht
horen de verhalen bij de cultuur van de
islam.
OPDRACHTEN:
1. Wat is het verband tussen
de attractie Fata morgana
in de Efteling en de sprookjes van 1001 nacht?
2. Nasreddin Hodja wordt
weleens vergeleken met Tijl
Uilenspiegel of Reinaert de
Vos. Waarom?
Kleding is belangrijk voor de identiteit van mensen. Identiteit heeft te maken met
hoe iemand zichzelf ziet. Voor identiteit zijn zowel de eigenschappen die je bij je
geboorte hebt meegekregen, als die van de cultuur waarin je opgroeit van belang.
Kledingstukken horen bij de cultuur van mensen over heel de wereld. Met kleding
laten zij onder meer zien tot welke groep zij behoren. Zij laten zien dat ze trots zijn
op hun culturele tradities.
16
ISLAM EN KLEDING
Vrouwen in de moslimwereld dragen veelal kleding die het lichaam grotendeels
bedekt. Soms heb je geen idee hoe ze eruitzien, omdat zelfs hun gezicht wordt
bedekt. Het bekendste kledingstuk van moslimvrouwen is de hoofddoek (hijab), die
hun haar bedekt. Niet alleen moslimvrouwen dragen hoofddoeken, ook in andere
culturen religies komen ze voor.
Bekend en omstreden is de
boerka, die het hele lichaam
OPDRACHTEN
bedekt en waardoor de vrouwen
alleen via een stukje gaas
1. Waarom denk je dat sommige
­kunnen kijken.
moslimvrouwen grote delen van
hun lichaam en hoofd bedekken?
Ook moslimmannen kleden zich
Waarom is de boerka omstreden?
soms anders dan niet-moslims,
2. Vind je dat moslimvrouwen zelf
mogen weten hoe ze zich kleden,
of zouden andere mensen daar ook
iets over mogen zeggen?
bijvoorbeeld in gewaden. Dit is
hun eigen keuze en ze willen er
vooral mee laten zien dat ze
moslim zijn.
17
TRADITIES
Tradities zijn gebruiken die worden doorgegeven van ouders op kinderen, of van
onderwijzers op leerlingen. Dankzij tradities weet je veel over hoe dingen verlopen in
de samenleving: je hoeft niet over alles wat je doet na te denken omdat je weet hoe
het gedurende lange tijd gegaan is. Het gebruikelijke gedrag is je dan tot voorbeeld.
Bijna alle geloven hechten sterk aan tradities: zo is het onder christenen gebruikelijk
om in de kerk te trouwen en voor hindoes om in de rivier de Ganges in India te baden
om hun ziel te reinigen. Ook moslims kennen veel van dergelijke tradities. Die hebben
bijvoorbeeld te maken met voedsel: moslims eten (net als joden) geen varkensvlees
en drinken geen alcohol. De manier waarop ze zich kleden is ook een traditie, dankzij
hun kleding tonen moslims verbondenheid met voorgaande generaties. Het gescheiden bidden van mannen en vrouwen in de moskee is ook een traditie. Dat gebeurt
vooral om praktische redenen, niet omdat het in de Koran zou staan.
Omdat de profeet het heeft aanbevolen, eten moslims vaak dadels en melk. Zeven
dadels per dag op een lege maag en melk zouden de gezondheid bevorderen. Vooral
de dadels van de palmen in Medina zouden daar erg goed voor zijn.
Een traditie die tegenwoordig ook wel populair is bij Nederlandse vrouwen, is de
bruidshenna. De handen van de bruid worden voor de huwelijksvoltrekking met
symbolische motieven versierd.
Ook op het gebied van de dood
hebben moslims diverse tradities.
Zo moet een gestorvene zo snel
mogelijk begraven worden, in ieder
OPDRACHTEN:
geval binnen 24 uur. Cremeren is niet
toegestaan.
1. Waarom spelen tradities zo’n
Zoals opgemerkt, is de bedevaart
belangrijke rol in godsdiensten?
naar Mekka een van de belangrijkste
moslimtradities, naast de vasten2. Welke tradities zijn voor jou
maand, de Ramadan.
belangrijk? Waarom?
18
NORMEN EN WAARDEN
Binnen alle godsdiensten heb je strenge en minder strenge gelovigen. Dat geldt dus
ook voor de islam. De verschillen tussen de moslims onderling liggen in de manier
waarop de Koran wordt gelezen. Alle moslims geloven dat er maar een enkele manier
is waarop het woord van Allah echt bedoeld is, maar ze zijn het er toch vaak niet over
eens hoe bepaalde stukken uit de tekst begrepen moeten worden. Net als verschillende groepen christenen over de Bijbeltekst.
Voor gelovige mensen zijn normen en waarden van belang. Normen en waarden
bepalen hoe je leeft en hoe je met andere mensen omgaat. In de islam is bijvoorbeeld
de religieuze belasting (verplichte
­aalmoes) ten behoeve van de arme
gelovigen een belangrijke pijler (zuil).
Door armen te helpen betoont men
OPDRACHTEN:
zich een goede moslim.
1. Wat is het verschil tussen
Binnen de islam zijn de onderlinge
een ‘norm’ en een
verschillen net zo als binnen de meeste
‘waarde’?
andere grote groepen in de samenleving.
Je kunt ook niet over ‘de‘ islam spreken.
2. Wat heeft het niet drinken
De basis van de traditie is bij iedereen
van alcohol te maken met
hetzelfde, maar er zijn verschillende
normen en waarden?
interpretaties mogelijk.
ONBEKEND
ISONBEMIND
19
Zonder kennis van de cultuur van andere
mensen kun je niet goed over hen oordelen.
Als je mening gebaseerd is op vooroordelen
ontstaan er tegenstellingen. Zulke tegenstellingen kunnen in het ergste geval tot
geweld leiden. Maar ook als er geen regelrechte ruzies ontstaan, kunnen vooroordelen
tot onrecht leiden. Zo is het voor jongeren
met een Arabische of Turkse achternaam
moeilijker om een stage of baan te vinden
bij een bedrijf of organisatie.
Over de islam bestaan veel vooroordelen.
Om moslims rechtvaardig te behandelen, is
kennis nodig van hun achtergronden, van de
dingen die belangrijk voor hen zijn. Zo is het
bijvoorbeeld goed om rekening te houden
met een moslim tijdens de soms zware
maand Ramadan.
OPDRACHT:
1. Probeer je in te leven hoe het is om
iemand anders te zijn: als je christen ( of
jood, hindoe, boeddhist) of helemaal niet
gelovig bent, hoe zou het dan zijn om als
moslim op te groeien, en als je moslim
bent hoe het zou zijn om geen moslim te
zijn? Schrijf een tekst van een bladzijde
(meer mag ook) over hoe je je dan zou
voelen. Begrijpen andere mensen jou?
Voel je je gediscrimineerd en zo ja, waarom? Welke tradities zouden voor jou het
meest belangrijk zijn? Hoe zou je je
toekomst zien? Bepaalt jouw culturele
achtergrond wie je bent en hoe je je kunt
ontwikkelen? Begin je tekst met ‘Als ik
een……zou zijn, dan…….’
‘Onbekend maakt onbemind ’ is een bekend
gezegde. Als je zelf geen
moslim bent, leer je door je
te verdiepen in de cultuur
van de islam veel over
andere mensen. Je wordt
dan een completere persoon. De culturele achtergrond van alle groepen
mensen uit de samenleving,
ook jouw groep, is een
mengsel van positieve en
negatieve zaken. Als je niets
wilt weten van mensen die
anders opgroeien dan jij,
doe je jezelf tekort.
MEER INFORMATIE
H. von Glasenapp, De Islâm
H. Hartstein en P. Delius, Islam. Kunst en architectuur
M.W. Hofmann, Den Islam verstehen
G. Kettermann, Atlas zur Geschichte des Islam
B. Lewis, The World of Islam, Faith, people, culture
J. Luijkx-Westerop, Islam in Nederland (ao-boekje)
Religie in de mensheid: Islam ( uitgave van VOMO)
http://www.jefdejager.nl/minderheden.php
Wikipedia, Winkler Prins.
COLOFON
Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed
F.C. Dondersstraat 1
3572 JA Utrecht
www.volkscultuur.nl
[email protected]
www.immaterieelerfgoed.nl
Tekst: Olivier Rieter
Redactie: Anneke Munnik
Met dank aan: Bouchra Hazzouti
Foto’s: Nationale Beeldbank, Roel Wijnants, Anadolu Agency
Vormgeving: Icarus, grafisch ontwerp
20