Plan van aanpak waterbeschikbaarheid in de Provincie Noord
advertisement
Plan van aanpak waterbeschikbaarheid in de Provincie Noord Brabant Vastgesteld in GS-NBWB van 1-12-2016 1 december 2016, Versie 3.0 Aanleiding In het Nationaal Waterplan is over het voorzieningenniveau (vanaf hier waterbeschikbaarheid) het volgende opgenomen: Het nieuwe instrument ‘waterbeschikbaarheid’ geeft de beschikbaarheid van zoet water en de kans op watertekorten in een bepaald gebied weer, in normale en droge situaties. Het gaat over zowel oppervlaktewater als grondwater, kwantiteit en waar relevant ook de kwaliteit. De waterbeschikbaarheid komt tot stand door afspraken te maken over de inspanningen van de overheden en de verschillende gebruikers, rekening houdend met het huidige voorzieningenniveau, mogelijke optimalisaties in de zoetwateraanvoer en buffering, zuiniger gebruik en ruimtelijke ontwikkelingen. In de Deltabeslissing Zoetwater is aangegeven dat provincies een regierol hebben en het initiatief nemen om te komen tot een plan van aanpak waterbeschikbaarheid voor regionale watersystemen. Deze plannen van aanpak komen samen met de waterschappen tot stand. Afhankelijk van de opgaven en de lokale context is de provincie, het waterschap of in sommige gevallen de gemeente de trekker van het proces voor een dergelijk gebiedsgericht waterbeschikbaarheid. Om die reden is in het Provinciaal Milieu- en Waterplan PMWP 2016-2021 en de uitwerking daarvan dan ook als actie opgenomen om de komende planperiode te bepalen hoeveel water voor welke functie beschikbaar is onder normale en droge omstandigheden (waterbeschikbaarheid). De waterbeschikbaarheid is ook als concept en actie benoemd in de waterbeheerplannen van de waterschappen. De waterbeschikbaarheid wordt bepaald voor een periode tot 2035 met een mogelijkheid tot herijking per planperiode van 6 jaar. Naar aanleiding van het Deltaprogramma heeft de provincie Noord –Brabant in 2015 een concept plan van aanpak waterbeschikbaarheid opgesteld. Vanaf juli 2016 is een verdere invulling- en detaillering gegeven aan het plan van aanpak waterbeschikbaarheid uit 2015. Hiertoe is alle beschikbare informatie met betrekking tot waterbeschikbaarheid verzameld en zijn ook de vereiste ijkmomenten opgenomen die zijn vastgesteld in het BPZ van april 2016. Het voorliggende plan van aanpak beschrijft het doel van de waterbeschikbaarheid, rolverdeling en planning voor Noord-Brabant verdeeld over de drie Brabantse zoetwaterregio’s: de hoge zandgronden, Zuidwestelijke Delta en Land van Heusden en Altena (Rivierenland). In dit proces zal met andere actoren (provincies, waterschappen, Rijkswaterstaat, gemeenten, belanghebbenden) worden opgetrokken. Het plan van aanpak in Brabant is inhoudelijk afgestemd met waterschappen, ZLTO en BMF. Met andere actoren zal komende maanden worden afgestemd. Probleemstelling en Doel Het huidige aanbod van zoet water sluit niet altijd aan op de vraag, in tijd, kwantiteit en/of kwaliteit. De verwachting is dat dit knelpunt door klimaatverandering toeneemt. Ook sociaal-economische ontwikkelingen kunnen de verhouding tussen vraag en aanbod doen veranderen. In het Deltaprogramma 2014 is het proces van waterbeschikbaarheid opgebouwd vanuit de stappen: transparantie, mogelijke optimalisaties en uitvoering/afspraken op basis van het voeren van dialoog. Het schema hiernaast verduidelijkt dat. Alle drie de stappen zijn bekend terrein voor provincies, waterschappen en gemeenten. Zo zijn de strategie en de (beleids)maatregelen opgenomen in waterbeheerplannen, en omgevingsplannen, worden gebiedsprocessen georganiseerd om hierover met gebruikers in overleg te treden. Op dit moment bestaan al veel afspraken over inspanningen voor de zoetwatervoorziening, zoals waterakkoorden. verdringingsreeksen, peilbesluiten, onttrekkingsverboden, GGOR en het Brabantse beregeningsbeleid etc. Deze afspraken zijn tot stand gekomen via de bijhorende dialoog met gebruikers/sectoren en via besluitvorming in de afzonderlijke besturen vastgesteld. De huidige afspraken vertonen mogelijk onvoldoende samenhang, structuur en transparantie. De afspraken lopen sterk uiteen in duidelijkheid voor de watergebruikers, onderliggende samenhang en de situaties waarop ze betrekking hebben. Daarom is een onderdeel van de Deltabeslissing Zoetwater dat het Rijk voor het hoofdwatersysteem en de regio’s voor de regionale systemen gaan beschrijven in welke mate gebruikers van water kunnen worden “voorzien” in normale en extreme situaties. Dit wordt de waterbeschikbaarheid genoemd. Via het regionaal en in onderlinge samenhang uitwerken van het instrument waterbeschikbaarheid worden deze afzonderlijke plannen met elkaar in verband gebracht en ontstaat een totaalbeeld van de waterbeschikbaarheidsopgave in de provincie Noord-Brabant. De waterbeschikbaarheid moet inzicht verschaffen in de beschikbaarheid van zoet water (van voldoende kwaliteit) in normale en droge situaties in een gebied. De waterbeschikbaarheid geeft daarmee de grens aan van de overheidsverantwoordelijkheid en biedt transparantie en handelingsperspectief aan gebruikers. Het biedt ook de mogelijkheid om afspraken te maken over optimalisatie van de voorziening, gelet op doelmatigheid en efficiëntie. Dit plan van aanpak beschrijft wat partijen in Brabant gezamenlijk de komende jaren op gaan pakken in het kader van waterbeschikbaarheid. Voor het maken van afspraken met gebruikers kunnen de afzonderlijke waterschappen een eigen plan van aanpak hanteren. De samenhang met dit Brabantbrede plan van aanpak zal daarin worden/zijn benoemd en onderling zullen deze plannen elkaar voeden. In onderstaand plaatje wordt aangegeven wat het traject van waterbeschikbaarheid is en hoe de samenhang is met andere water gerelateerde thema’s. Desgewenst kunnen individuele partijen aanvullend op dit plan gebied specifieke activiteiten ontplooien. Bijvoorbeeld als zich een kans voordoet of een en ander logisch is in te passen in andere gebiedsprocessen. Voor ZW Delta is er natuurlijk ook een uitvoeringsprogramma. Dit schema komt uit het beregeningsoverleg waar ZWDelta wel deel van uitmaakt maar niet is opgenomen in dit schema. Waar is ZWDelta in het bovenstaande plaatje? Heeft ook een uitvoeringsprogramma Het doel van waterbeschikbaarheid Noord-Brabant is daarom: - Aangeven hoe vraag en aanbod in een bepaald gebied zich tot elkaar verhouden; - Bieden van een handelingsperspectief: wat kunnen Rijk, regionale overheden (provincie, waterschappen, gemeenten) en gebruikers van elkaar verwachten in normale en droge situaties; - Afstemming tussen zoetwatervoorziening en ruimtelijke ontwikkeling versterken; - Vergroten van het zoetwaterbewustzijn bij gebruikers en het stimuleren van zuinig watergebruik; - Vergroten van doelmatigheid en duurzaamheid van de zoetwatervoorziening door inspanningen van Rijk, regionale overheden (provincie, waterschappen, gemeenten) en gebruikers op elkaar af te stemmen. Hiermee wordt aangesloten op de landelijke beleidsdoelen van het zoetwaterprogramma. Het plan van aanpak maakt duidelijk hoe we bovenstaande doelen willen gaan bereiken en wat daarvoor nodig is. Het proces van waterbeschikbaarheid zoals beschreven in dit plan van aanpak moet leiden tot enkele producten die inzicht verschaffen in: - bestaande beleidskaders; - huidige knelpunten op Brabantbrede schaal: - relaties met andere beleidsthema’s; - beschikbaarheid van zoet water in normale en droge situaties in Brabant (op Brabant brede schaal); - informatiebehoefte bij gebruikers en waterbeheerders (op Brabantbrede schaal); - waterbalans in Noord Brabant; - monitoringsbehoefte; - communicatie; - GGOR en peilbesluiten lessons learned; - wel/geen noodzaak tot het opstellen van een regionale verdringingsreeksen ZWDelta ?; - mogelijke noodzaak voor nieuw beleid. Bovenstaande onderwerpen worden in de 3 stappen van het proces van waterbeschikbaarheid in beeld gebracht. De bestaande beleidskaders, huidige knelpunten en communicatie worden in beeld gebracht in de fase van transparantie. De actiepunten, relaties andere thema’s, beschikbaarheid, informatie behoefte, GGOR lessons learned, verdringingsreeksen en waterbalans worden bepaald in de fase van optimalisatie en de acties monitoring, mogelijke nieuwe beleidsvoering kunnen onderdeel zijn van de uiteindelijke afspraken. In de tabel van hoofdstuk Actiepunten (Wat gaan we in Brabant doen?) is een relatie gelegd naar de 5 doelen van waterbeschikbaarheid. Bij voldoende uitwerking geeft de waterbeschikbaarheid duidelijkheid over wat tot de toekomstige overheidsverantwoordelijkheid (in de vorm van een inspanningsverplichting) kan worden gerekend (het serviceniveau dat de overheid aan gebruikers biedt onder normale en droge omstandigheden) en biedt transparantie en daarmee handelingsperspectief aan gebruikers. Op basis hiervan kunnen overheden en gebruikers afspraken maken over optimalisatie van de zoetwatervoorziening gelet op doelmatigheid en efficiëntie. Wat gaan we in Brabant doen? In het vorige hoofdstuk is het doel van waterbeschikbaarheid in Brabant beschreven. Om tot dat doel te komen is in gezamenlijkheid met de waterschappen een aantal acties en pilots (bijlage 1) benoemd. Deze acties zijn hieronder beschreven. Dit is een eerste verkenning om toekomstige doelen te kunnen bereiken. De provincie wil regie voeren op dit proces en aan de hand van lerend werken het proces van waterbeschikbaarheid vormgeven. De acties en pilots helpen ons om steeds meer en beter inzicht en samenhang te krijgen van wat waterbeschikbaarheid nu is en hoe dat in de praktijk uitwerkt. Het geeft antwoord op de vragen en kan ons helpen om ook waterbeschikbaarheid in de Omgevingsvisie een plaats te geven. Nu worden deze acties en pilots vormgegeven om in 2018 te kunnen bepalen of bijgestuurd moet worden. Landelijk is de ambitie om in 2021 waterbeschikbaarheid in beeld te hebben. Aan de hand van de kneluntenanalyse zal in Brabant datzelfde doel nagestreefd worden of zal voor een gebiedsdekkend beeld een prioritering moeten plaatsvinden. 1. Inventariseren van het bestaande kader en afspraken voor waterbeschikbaarheid in de provincie Noord-Brabant Er ligt en gebeurt al heel veel op het gebied van zoetwatervoorziening maar het kader waarbinnen dit gebeurt, is niet altijd voldoende helder. Ook is nog niet precies helder of dit kader voldoende is voor afspraken in het kader van waterbeschikbaarheid. Daarom zal in eerste instantie een beleidsanalyse worden gemaakt die aan moet geven wat de kaders voor waterbeschikbaarheid zijn. Tevens is het wenselijk te inventariseren waar en op welke plaats wordt gewerkt aan waterbeschikbaarheid. Aan de hand van deze beleidsanalyse kan de dialoog plaatsvinden en kunnen “her”nieuwde of aanvullende afspraken gemaakt worden. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van de analyse die eind 2016 door HaskoDHV is uitgevoerd (en waarvoor interviews per waterschap zijn geweest). Start: Uitvraag januari 2017 Oplevering: Mei 2017 Product: Overzicht van het bestaande kader en afspraken op het gebied van waterbeschikbaarheid Capaciteit: 16 uur per waterschap, 40 uur provincie Noord Brabant Kosten: € 20.000,Trekker: provincie Noord Brabant 2. Quickscan noodzaak actualiseren knelpuntenstudie Deltaplan Hoge Zandgronden, ZW Delta en Rivierenland In 2012 zijn regionale knelpuntenanalyses zoetwater gemaakt (analyse van de effecten en gevolgen van klimaatverandering op het watersysteem en functie) voor DHZ en ZWDelta. Met behulp van de quickscan wordt verkend op welke onderdelen de huidige knelpuntenanalyse moet worden aangepast. Volgens mij gaat het er juist om of er wel voldoende is veranderd om een nieuwe KPA uit te gaan voeren. Daarom een quickscan om dit te onderzoeken. Product wordt een advies voor mogelijk vervolg dat eventueel in 2017 gestart kan worden. Start: Uitvraag september 2016 Oplevering: December 2016 Product: Advies over noodzaak actualisatie knelpuntenstudie aan de hand van recente gegevens. Capaciteit: 24 uur per waterschap, 40 uur provincie Noord Brabant Kosten: € 45.000,- Budget projectbureau DHZ Trekker: Projectbureau DHZ 3. Onderzoek naar het raakvlak tussen zoetwatervoorziening en vitale bodem Dat de bodem een grote invloed heeft op het watersysteem is bekend. De bodem werkt als een spons en als filter. Maar hoe kunnen we er voor zorgen dat de bodem die functies optimaal vervult en in de toekomst kan blijven vervullen. Wie kan welke maatregelen nemen en waar zijn deze maatregelen het meest kosteneffectief? Op dit moment is vaak nog een sectorale aanpak de methode die gevolgd wordt om het voorgenomen doel te bereiken. Ten behoeve van het bestuurlijk overleg beregenen is een plan van aanpak verbeteren bodemstructuur opgeleverd. De bestuurders hebben hier op 20 oktober 2016 mee ingestemd. Het plan van aanpak verbeteren bodemstructuur geldt voor de N2000 gebieden. (voor capaciteit, planning en uren zie plan van aanpak verbeteren bodemstructuur). Met in-en externe partners een verkenning inzetten wat de bijdrage van vitale bodem kan zijn voor waterbeschikbaarheid voor de gehele provincie Noord Brabant Start: januari 2017 Oplevering: juni 2017 Product: Verkenning vitale bodem met algemene beginselen over hoe de bodem in Brabant kan bijdragen aan zoetwatervoorziening en wat de kosteneffectiviteit is van maatregelen in de bodem door gebruikers Capaciteit: Provincie Noord Brabant: 100 uur, waterschappen 30 uur Kosten: € 30.000,- Provincie Noord Brabant Trekker: Provincie Noord Brabant 4. Prioritering knelpunten naar aanleiding van extreme weersomstandigheden Uit de knelpuntenanalyse zal een aantal huidige en verwachte knelpunten naar voren komen. Klimaatstudies wijzen uit dat door veranderingen in het klimaat de neerslagkarakteristieken veranderen, wat een invloed heeft op de waterbeschikbaarheid. Zo zal de zoetwater-voorziening voor hoger gelegen zandgronden nog meer dan nu onder druk komen te staan. Daarnaast zal de leveringszekerheid van zoet water in de Zuidwestelijk Delta door toenemende verzilting onder druk komen staan. Voor zowel landbouw als natuur is dat een potentiele bedreiging. Deze verwachte klimaatontwikkelingen vragen om een heroriëntatie op de inrichting en beheer van het watersysteem. We kunnen echter mogelijk niet overal tegelijk aan de slag en zullen in dat geval dus moeten prioriteren. Bij de prioritering zal naast de impact voor gebruikers en de kosteneffectiviteit van maatregelen ook de mogelijke adaptiviteit worden meegenomen omdat de snelheid en mate van klimaatverandering moeilijk is te bepalen. Start: Inventarisatie januari 2018 (inderdaad na de KPA waarvoor de noodzaak uit 2 eind 2016/begin 2017 en te gebruiken voor het vervolg na de evaluatie medio 2018 ) Oplevering: april 2018 Product: Prioriteringsstrategie voor Brabant Capaciteit: Waterschappen en Provincie Noord Brabant: nntb Kosten: nntb Trekker: nntb 5. Big data en Datascience Op dit moment wordt bij de verschillende overheidsorganisaties en –instanties data in het kader van de zoetwatervoorziening verzameld. Data die vertaald wordt naar een nuttig gebruik of inzicht. Een overzicht van alle monitoringsacties die zijn ingezet is noodzakelijk zodat we van elkaar weten wie welke data heeft. Vervolgens kan data beschikbaar worden gesteld aan gebruikers via een portaal of app. Onderzoek naar hoe deze data eenvoudig vertaald kan worden naar een online tool is essentieel. In eerste instantie worden de provinciale grondwaterreeksen beschikbaar gesteld die toegepast worden binnen het beregeningsbeleid. Doel is om inzicht te geven in de grondwatertoestand voor de tijd van het jaar. Op langere termijn kan de datavoorziening worden uitgebreid naar meer peilbuizen en/of oppervlaktewatergegevens. Ook gegevens van satellietbeelden (bijvoorbeeld actuele verdamping of bodemvochtgegevens) kunnen op termijn mogelijk beschikbaar worden gesteld. Wat precies mogelijk en zinvol is, zal onderdeel zijn van het traject en deels bepaald worden in samenspraak met de gebruikers. Op elk moment van het jaar op elke locatie exact de actuele grondwaterstand weergeven zal niet tot de mogelijkheden behoren. Grondwatermodellen kunnen hier misschien een uitkomst bieden. Binnen de drie Brabantse waterschappen wordt de ontsluiting van dynamische data (tijdreeksen) en informatie binnen de organisaties en (beperkter) daarbuiten uitgevoerd met het softwarepakket HYDRONET van HydroLogic. Intern binnen de waterschappen is de informatie ook mobiel ontsloten (Hydronet Mobiel). Op dit moment wordt gewerkt aan: - Een overzicht van klanten, hun informatiebehoefte (o.b.v. inzicht) en de wijze waarin het waterschap daar in kan voorzien (voorjaar 2017). - Een manier om de data in Hydronet helemaal open source te maken (juni 2017). - Doorontwikkeling robuustheid, snelheid en gebruiksvriendelijkheid (eind 2017). Start: januari 2017 Oplevering: volgende versies zomer 2017 en dec 2017; 2018 zomer 2017: informatiebehoefte bij waterschappen + open source + robuustheid, snelheid en gebruiksvriendelijkheid December 2017: informatiebehoefte bij gemeenten, agrariërs burgers 2018: Burgerportaal + nieuwe functionaliteit Middelen: jaarlijkse ontwikkelkosten HYDRONET 50-100K€ + eigen uren waterschappen (100 uur per waterschap) en provincie (50 uur). Het eerste jaar zal overdracht van gegevens plaatsvinden van provincie naar waterschappen. De kosten voor het eerste jaar zijn daarom verdeeld. Daarna vallen de kosten onder regulier budget van de waterschappen en zijn daardoor niet meegenomen in de financiën. 6. Provinciale grondwaterbalans (draagkrachtstudie, toekomst- en klimaatscenario’s) Het beschikbare grondwater speelt in Noord-Brabant een belangrijke rol in de zoetwatervoorziening. De waterbeheerders staan gezamenlijk voor een duurzaam gebruik van deze zoetwaterbron en onderkennen de noodzaak van een goed continu inzicht in de grondwaterbalans. De grondwaterbalans in de provincie Noord Brabant is moeilijk samen te vatten. Het is een complex samenspel tussen aan- en afvoer van oppervlaktewater via hoofden regionale systemen, onttrekkingen ten gevolge van landbouw, industrie en drinkwater, de bodemgesteldheid, het maaiveldverloop en de neerslaghoeveelheden. Wat is nou die grondwaterbalans op provinciaal en regionaal gebied en hoe kan dit middel worden meegenomen in afspraken over de waterbeschikbaarheid? Planning: december 2016, inventarisatie provinciale en regionale grondwaterbalans Oplevering: december 2017 Product: Inzicht in waterbalans op provinciaal en regionaal gebied en afspraken over het gebruik van dit middel in de afspraken over waterbeschikbaarheid?. Capaciteit: Waterschap 100-150 uur (Dommel en Aa en Maas), Provincie Noord Brabant: 400 uur. Het lijkt me zeer wenselijk dat ook Brabantse Delta hier bij aansluit! Het genoemde argument tijdens ons vorige overleg (te veel gesprekspartners voor de provincie) lijkt me niet terecht. Kosten: € 200.000,- Budget vanuit provincie Noord Brabant Trekker: Provincie Noord Brabant (Erik Kessels) 7. Communicatie In de doelstelling is aangegeven dat er al veel afspraken over inspanningen gemaakt zijn, en dat deze via de bijbehorende dialoog met de gebruiker/ sectoren zijn vastgelegd. De samenhang, structuur en transparantie is niet altijd voldoende helder. Hiervoor is communicatie tussen betrokken partijen (provincie, gemeente, waterschappen, Rijkswaterstaat, terreinbeheerders, agrariërs, koepelorganisaties en burgers) nodig om aan te geven wat waterbeschikbaarheid is en hoe we het proces vormgeven. Bij de communicatie sluiten we zoveel mogelijk aan bij bestaande processen en communicatie over zoet water en klimaatverandering waarbij we gebruik maken van een door de provincie getrokken uniforme lijn. Voor de communicatie met gebruikers willen we de koepelorganisaties (ZLTO en BMF) inzetten om regiobijeenkomsten met gebruikers te organiseren. Planning: Start januari 2017 Oplevering: juni 2017 Product: Communicatiestrategie of plan Noord-Brabant Capaciteit: provincie 100 uur, waterschappen: 40 uur Kosten: € 20.000,Trekker: Provincie Noord Brabant 8. GGOR en peilbesluiten lessons learned In de projecten van het gewenst grond- en oppervlaktewaterregime (GGOR) en de actualisaties van de peilbesluiten die waterschappen uitvoeren, zit veel informatie waarvan geleerd kan worden in het kader van waterbeschikbaarheid. In een peilbesluit en GGOR proces worden met de streek per deelgebied afspraken gemaakt over de inrichting van het watersysteem en het waterbeheer (incl. peilbeheer) voor een periode van tien jaar. Een GGOR proces raakt ook aan waterbeschikbaarheid en is een proces dat in vele gebieden al loopt. De GGOR trajecten(zullen tegen het licht gehouden worden en de leerervaring zal opgehaald worden. Allereerst zal een analyse worden gemaakt wat we willen weten. Daarna volgt één sessie met betrokken projectleiders, terreinbeheerders en ZLTO. Deze actie zal worden uitgevoerd bij waterschap De Dommel waarvoor de mensen uit de projectgroep ook zullen worden uitgenodigd. Daarna zal bekeken worden of, afhankelijk van het resultaat, eenzelfde traject bij andere waterschappen wordt belegd. Planning: Start januari 2017 Oplevering: mei 2017 Product: Aanbevelingen vanuit GGOR trajecten Capaciteit: Waterschappen 24 uur, provincie: 50 uur Kosten: pm Trekker: Waterschap de Dommel 9. Onderzoek behoefte Verdringingsreeks ZWDelta Landelijk geldt al jaren een verdringingsreeks die wordt gehanteerd in tijden van waterschaarste en droogte. Voor het gebied van de ZWDelta wordt geïnventariseerd of er behoefte is aan een regionale uitwerking van de Verdringingsreeks. Indien die behoefte er is, zal deze na april 2017 worden uitgewerkt. Planning: Start november 2016 Oplevering: Maart/april 2017 Product: Behoefte en contouren Verdringingsreeks regionale systeem ZWDelta Trekker: Afstemoverleg Zoet water ZWDelta In de 1e helft 2018 zal een inventarisatie plaatsvinden voor overige gebieden of een regionale verdringingreeks wenselijk is. Indien dit het geval is, zal ook voor die gebieden in 2019-2020 een regionale verdringingsreeks worden opgesteld. 10. Ontwikkeling beleid en regelgeving De ontwikkelingen op het gebied van waterbeschikbaarheid en verbreding naar andere thema’s brengen met zich mee dat dit misschien opnieuw vertaald moet worden naar aanvullende beleid- en regelgeving op het gebied van strategisch grond- en / of oppervlaktewaterbeheer. Uit de inventarisatie van Royal Haskoning/ DHV (actie 2) en de dialoog met gebruikers (actie 7 en 12?) kan een eerste beeld van ontbrekend beleid (en regelgeving) blijken. Gedurende de uitwerking van dit plan van aanpak waterbeschikbaarheid zal een totaal beeld ontstaan van de volledigheid van het huidige beleid en eventueel noodzakelijke aanpassingen of aanvullingen. Aanvullingen of aanpassingen van beleid/regelgeving zullen onderdeel zijn van de afspraken die aan het eind van deze planperiode zullen worden gemaakt. We verwachten hiervan eind 2017/begin 2018 een beeld te hebben. Start: eind 2017/begin 2018 11. Omgevingsvisie In de Nationale Omgevingsvisie staan de belangrijkste plannen voor de inrichting van Nederland op de lange termijn. Op dit moment zijn er bijna 80 visies en beleidsplannen. Elk plan gaat in op een apart onderwerp. Als de omgevingswet ingaat, vervallen al deze losse plannen, ze gaan op in één Omgevingsvisie. De afspraken die komende jaren gemaakt gaan worden in het kader van waterbeschikbaarheid zullen vertaald moeten worden, indien noodzakelijk, naar de omgevingsvisie. Het proces van waterbeschikbaarheid kan leiden tot fundamentele keuzes in de ruimtelijke procesvorming. Deze ruimtelijke ambities zullen verkend worden en er zal aansluiting gezocht worden bij het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie. Start: start begin 2017 12. Vormen beeld bij het eindproduct Waterbeschikbaarheid Hoe het eindproduct waterbeschikbaarheid er precies uitziet, weten we nog niet. In een traject – met tussenstap medio 2018 – werken we hier al lerend naar toe. In het DP Zoetwater is afgesproken dat het niet de vorm krijgt van ‘normen’ en duidelijk is dat het meer is dan alleen een ‘proces’. Het zou ons in het lerend proces met proefprojecten en andere activiteiten helpen c.q. richting geven als er vroeg in het proces al wel een gedragen beeld bij te vormen is. Aanknopingspunt daarbij is het begrip ‘handelingsperspectief voor gebruikers’. Na te gaan bij gebruikers (waterbedrijven, landbouw, natuur, industrie etc) is welke informatie aanleiding geeft om het eigen handelen (werkwijze / beleid) aan te passen aan een situatie waarin door klimaatverandering minder zoetwater beschikbaar is. De overheden kunnen zich vervolgens richten op deze parameters als ze inzicht willen geven over waterbeschikbaarheid aan die partijen en kunnen dan via die weg de dialoog aangaan om te komen tot een klimaat robuuste toekomst. Start: Uitvraag januari 2017 Oplevering: mei 2017 Product: Gedragen beeld bij eindproduct waterbeschikbaarheid in vorm van relevante parameters per gebruiker Capaciteit: 25 dagen uitbesteding (interviews gebruikers en verslaglegging), provincie 50 uur. Kosten: 25.000 Euro Trekker: programmabureau Maas (als provincies Noord-Brabant en Limburg dit samen willen doen) Tabel 1: Bijdrage acties aan doelstellingen plan van aanpak waterbeschikbaarheid Doel 1 Handelingsperspectief Doel 2 Afstemming zoetwater en RO Doel 3 Vergroten bewustzijn en zuinig gebruik Doel 4 Doelmatigheid en duurzaamheid watervoorziening Actie Beleidskader Knelpuntenstudie Raakvlak vitale bodem Klimaatverandering Data science Waterbalans Monitoring Communicatie GGOR lessons learned Verdringingsreeks ZWDelta Beleidsontwikkeling X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Het proces van waterbeschikbaarheid heeft een vijftal doelen. In bovenstaande tabel staat aangegeven hoe de pilots bijdragen aan één of meerdere van deze doelen. De doelen van waterbeschikbaarheid zijn: - Aangeven hoe vraag en aanbod in een bepaald gebied zich tot elkaar verhouden; - Bieden van een handelingsperspectief: wat kunnen Rijk, regionale overheden (provincie, waterschappen, gemeenten) en gebruikers van elkaar verwachten in normale en droge situaties; - Afstemming tussen zoetwatervoorziening en ruimtelijke ontwikkeling versterken; - Vergroten van het zoetwaterbewustzijn bij gebruikers en het stimuleren van zuinig watergebruik; - Vergroten van doelmatigheid en duurzaamheid van de zoetwatervoorziening door inspanningen van Rijk, regionale overheden (provincie, waterschappen, gemeenten) en gebruikers op elkaar af te stemmen. Proces en rolverdeling Het plan van aanpak waterbeschikbaarheid 2016 is besproken met alle belanghebbenden (interne afdelingen en personen binnen de provincie, waterschappen, landelijke projectgroepen, enkele gebruikers en naburige provincies). GS-NBWB geeft opdracht voor het plan van aanpak waterbeschikbaarheid. De voortgang van het proces waterbeschikbaarheid zal aan GS-NBWB worden gerapporteerd. Richting de stuurgroep RBOM/DHZ en ZWDelta ( afspraken van GO op 7 juli 2016)zal indien relevant verantwoording worden afgelegd. Daarnaast zal de voortgang en verantwoording van ijkmomenten aan BPZ (via GS-NBWB) worden gerapporteerd. Het komen tot afspraken in het kader van waterbeschikbaarheid is een eigenstandig traject, maar zal in de wijze van organisatie zoveel mogelijk gebruik maken van bestaande overlegstructuren, waarbij de provincie zal afstemmen met de drie zoetwaterregio’s in de provincie (zie schema hieronder). Besluitvorming zal plaatsvinden in GS-NBWB (het proces hiervoor is beschreven in bijlage 3). Overzicht organisatie waterbeschikbaarheid in de provincie Noord Brabant Projectteam Besluitvorming in GS-NBWB Provincie Noord Brabant Afstemming met zoetwaterregio’s ZW Delta (Zuid westelijk Delta) DHZ (De Hoge Zandgronden) LvHA (Rivieren Land) (Land van Heusden en Altena) Projectteam Binnen Noord-Brabant wordt een projectteam (provincie, waterschappen en gebruikers) geformeerd die de actiepunten zal vormgeven, die samen met onze partners (in- en extern) zijn geformuleerd. Dit projectteam krijgt de opdracht om een goede duiding van het begrip, de meerwaarde van de waterbeschikbaarheid en een breed (overheidspartijen en gebruikers) gedragen invulling te geven aan waterbeschikbaarheid, om er de komende jaren mee aan de slag te kunnen gaan. Het projectteam komt als kerngroep 4 maal per jaar bij elkaar om de voortgang en ontwikkelingen te bespreken. Voor de rapportage over de voortgang sluiten we aan bij de ijkmomenten (bijlage 2). Op basis daarvan zal in 2018 een evaluatie plaatsvinden en bekeken worden of bijsturing, optimalisatie en/of intensivering van de te nemen inspanningen noodzakelijk is. In 2021 moet dit proces van waterbeschikbaarheid afgerond zijn. In het landelijke overleg BPZ is een aantal ijkmomenten afgesproken (zie verslag in bijlage 2). De actiepunten uit het vorige hoofdstuk en bijlage 1 geven een compleet beeld van de uit te voeren acties en de daaraan gekoppelde ijkmomenten voor de provincie Noord Brabant. Wat betreft de samenwerking heeft de provincie de wens om laagdrempelig te werken en in contact te treden met haar overlegpartners. Grens ontkennend samenwerken om waterbeschikbaarheid nu en in de toekomst vorm te geven. Hierbij dient natuurlijk wel rekening gehouden te worden met bestaande afspraken en kaders. Spanningsvelden dienen op tijd gesignaleerd te worden en besproken te worden op ambtelijk en zo nodig op bestuurlijk niveau. Rol van de provincie Regie Faciliteren, initiator en ondersteunen van de uitwerking Trekker van acties zoals weergegeven onder “Wat gaan we in Brabant doen” Voorbereiden besluiten voor vastleggen van waterbeschikbaarheid (m.n. ruimtelijke afwegingen) Afstemming met andere provincies en hoofdwatersysteem over inhoud en voortgang proces Verantwoording naar rijk over de voortgang (ijkmomenten) Rol van de waterschappen Uitvoerend Trekker van acties zoals weergegeven onder “Wat gaan we in Brabant doen” Eerste aanspreekpunt voor gebruikers Afstemming hoofdwatersysteem en regionaal watersysteem (inclusief Slim Watermanagement) Afstemming met andere waterschappen Aanleveren informatie aan provincie voor ijkmomenten Rol gebruikers Meedenken over transparantie, optimalisatie en afspraken met betrekking tot waterbeschikbaarheid Kennisinbreng met betrekking tot het handelingsperspectief Informatie aanleveren mbt waterge- en verbruik Raadplegen en informeren van de achterban (creëren van draagvlak) Rol van projectbureau DHZ/KRW Ondersteuning plan van aanpak waterbeschikbaarheid voor de component DHZ Coördineren van kennisvragen Rol ZW Delta Ondersteuning plan van aanpak waterbeschikbaarheid voor de component ZWDelta Coördineren van kennisvragen Rol Land van Heusden en Altena Het Land van Heusden en Altena ligt in het gebied van waterschap rivierenland. De provincie Gelderland neemt hierin het initiatief met betrekking tot waterbeschikbaarheid. Wij zullen met de Provincie Gelderland afstemmen. Rol van Rijkswaterstaat Meedenken over de afstemming met het regionale systeem Initiatief nemen in eventuele herziening waterakkoorden Inzicht geven in de waterbeschikbaarheid van het hoofdsysteem Trekker Slim Watermanagement (noemt je bij waterschappen ook) Financiën, tijdslijn en capaciteit: Voor de uitvoering van dit plan van aanpak zijn financiële middelen en capaciteit noodzakelijk. Een overzicht is gegenereerd in onderstaande tabellen. Tabel 2: Overzicht kosten. Actie provincie Waterschappen Projectbureau totaal DHZ Actie 1 20.000 20.000 Actie 2 Actie 3 *45.000 30.000 *45.000 30.000 Actie 5 25.000 Actie 6 *200.000 *200.000 Actie 7 20.000 20.000 Actie 12 25.000 Totaal 120.000 75.000 100.000 25.000 75.000 *45.000 195.000 *al opdracht gegeven via andere traject Tabel 4: Overzicht personele consequenties (uren per persoon per organisatie). Actie provincie Waterschappen Projectbureau totaal DHZ Projectteam 100 3 * 12 136 Actie 1 40 3 * 16 88 Actie 2 40 3 * 24 112 Actie 3 100 3 * 30 190 Actie 5 50 3 *100 350 Actie 6 pm Actie 7 100 3 * 40 220 Actie 8 50 24 (WS de dommel) 74 pm (WS Brabantse Delta) pm Actie 9 Actie 12 50 Totaal 430 pm 3 * 25 75 WS de Dommel 271 WS Brabantse Delta 247 WS Aa en Maas 247 pm 1245 In bovenstaande tabel staan uren opgenomen voor WS de Dommel, Brabantse Delta en Aa en Maas. Met het WS Rivierenland is de afspraak gemaakt om elkaar te informeren over de voortgang en ontwikkeling van waterbeschikbaarheid. De uren hiervoor zijn niet opgenomen in dit plan van aanpak waterbeschikbaarheid. Tijdslijn: In de hierboven aangegeven tijdslijn is de planning opgenomen. Hierin staat boven de horizontale lijn het landelijke traject opgenomen. Onder de horizontale lijn staat de provinciale planning opgenomen. actie n r. omschrijving 1 Inventarisatie beleidskader 2 QuickScan (QS) KPA Verkenning bodem3 waterbeschikbaarheid 4 Prioriterings(strategie) 5 Big Data en Datascience Provinciale 6 grondwaterbalans 7 Communicatieplan GGOR en peilbesluiten 8 lessons learned Onderzoek behoefte 9 Verdringingsreeks ZWDelta 1 Ontwikkeling beleid en 0 regelgeving 1 1 Omgevingsvisie Vormen beeld bij het 1 eindproduct 2 Waterbeschikbaarheid 2016 2017 2018 1 1 1 1 1 1 1 1 1 7 8 9 0 1 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 afhankelijk van uitkomst QS afhankelijk van onderzoek naar behoefte ijkmomenten evaluatie In bovenstaande tabel staat aangegeven welke acties in de tijd zullen worden uitgezet. In 2018 zal een evaluatie plaatsvinden van de acties. Samen met het landelijk verkregen beeld zal na 2018 een gebiedsdekkend beeld worden opgesteld/. Samenvatting: Landelijk zijn afspraken gemaakt om het proces rondom waterbeschikbaarheid te monitoren. Dit plan van aanpak waterbeschikbaarheid geeft inzicht in de acties die de betrokken partijen in Brabant de komende maanden gaan inzetten om het thema waterbeschikbaarheid verder vorm te geven. Het biedt een handelingsperspectief, er vindt afstemming plaats op inhoud en tussen partners en het vergroot het bewustzijn rondom zoetwater. Bovendien biedt het een nader te bepalen serviceniveau dat wat overheden kunnen leveren en wat gebruikers kunnen verwachten onder normale omstandigheden. Dit plan van aanpak is een uitwerking van het plan van aanpak waterbeschikbaarheid uit 2015 en zal in het najaar worden vastgesteld in GS-NBWB. Het plan van aanpak zal tevens worden geagendeerd voor het Bestuurlijk Platform Zoetwater (BPZ) van 13 oktober 2016. Het is op dit moment nog onduidelijk of dit plan van aanpak waterbeschikbaarheid voor het BPZ van 13 oktober 2016 een instemming heeft GS-NBWB en kan dus afhankelijk daarvan nog veranderen. Het plan van aanpak geeft aan hoe de drie stappen van waterbeschikbaarheid en de daaraan gekoppelde uit te voeren acties invulling geven aan de te bereiken doelen van waterbeschikbaarheid. Het plan van aanpak geeft inzicht in het proces en besluitvorming van waterbeschikbaarheid en de rol die iedere partij daarin heeft. Tevens geeft het een invulling aan de ijkmomenten, gesteld in het BPZ. Bijlage 1: Overzicht pilots en gebiedsuitwerkingen waterbeschikbaarheid DHZ Naam Aard Deelnemen Projectle Korte projectomschrijving Plaats in proces Fase van proefpro proefpr de ider en waterbeschikbaa uitvoering ject oject (pilot) Uitvoerin g Innovatie Klimaatpil ot Governan ce organisatie contact- s informati (trekker en e en vragen waarop project antwoord geeft rheid 1. 2. overig) 3. 1) Transparantie Beleidsstrategie en optimalisatie Afspraken Indien combi dan aan te geven - Voorgenomen, nog over te besluiten - Besloten, moet nog worden gestart - Loopt, geen resultaten beschikbaar - Loopt, tussenresultaten beschikbaar - Afgerond en eindrapport Indien combi dan aan te geven Zoetwate WRO/WPM/ hoge delen van heuvelland moet nog opgestart r Zuid- PL zijn afhankelijk van neerslag, worden Limburgs grondwater zit diep e Heuvella nd Parkstad WRO/WPM/ stedelijk gebied adaptief PL omgaan met piek en loopt hittestress vasthouden van water in randgebieden Pepinusb WRO/WPM/ agrarisch gebied bufferen eek PL voor landbouw Eiland WRO/WPM/ stedelijk natuur en agrarisch van PL ontwikkelen van groen Weert loopt loopt blauwe structuren bufferen van water Groote WRO/WPM/ drinkwaterwinning hergebruik Molenbe PL spoelwater en Ondergr WRO/WPM/ doorstroommoeras diepte infiltratie ondse PL ek loopt loopt waterops lag Rietkree WBD aanvoer thema verbeteren agrarische zoetwatervoorziening Loopt, valt onder ZWD WBD (nog niet bekend) moet nog opgestart k pilot in DHZ worden gebied Noorderv WAM / aart WPM uitbreiding wateraanvoer hoe gaat de verdeling er uit zien Naam Aard Deelnemen Projectle Korte projectomschrijving Plaats in proces Fase van proefpro proefpr de ider en waterbeschikbaa uitvoering ject oject (pilot) Uitvoerin g Innovatie Klimaatpil ot Governan ce organisatie contact- s informati (trekker en e en vragen waarop project antwoord geeft rheid 1. 2. overig) 3. 1) Transparantie Beleidsstrategie en optimalisatie Afspraken Indien combi dan aan te geven - Voorgenomen, nog over te besluiten - Besloten, moet nog worden gestart - Loopt, geen resultaten beschikbaar - Loopt, tussenresultaten beschikbaar - Afgerond en eindrapport Indien combi dan aan te geven Beregeni PNB / WAM (Opheffen van ngs- / WDD / grondwaterputten komt beleid WBD hierbij) Werken WAM / PNB Gebruiker gaat zelf met maatregelen nemen door plan bedrijfsw aterplann en slim RWS met optimalisaties binnen water overige bestaande beheer manage waterbehee ment rders GGOR WDD Transparantie moet nog opgestart worden traject N69 Beekloop WDD Verfijnen lokale moet nog opgestart verdringingsreeks met worden aanvoer uit Vlaanderen Strategis PNB De uitkomst van de Aanvullende Voorgenomen en ch ontwikkelingen op het gebeid afspraken maken zal afhankelijk zijn grondwat van waterbeschikbaarheid van de er- zullen een effect hebben op (beleids)ontwikkelin beheer het strategisch gen op het gebied beleid/ grondwaterbeheer. Hierdoor van regelgevi zal aanvullende regelgeving waterbeschikbaarhei ng/RO op het gebied van d bodemstructuur, beregening en ruimtelijke ordening wellicht noodzakelijk zijn. Afsprake PNB In verlengde van projecten n met Boer-bier-water en industrie; waterkringloop Tilburg- tegengaa Dongen n Optimalisatie Naam Aard Deelnemen Projectle Korte projectomschrijving Plaats in proces Fase van proefpro proefpr de ider en waterbeschikbaa uitvoering ject oject (pilot) Uitvoerin g Innovatie Klimaatpil ot Governan ce organisatie contact- s informati (trekker en e en vragen waarop project antwoord geeft rheid 1. 2. overig) 3. 1) Transparantie Beleidsstrategie en optimalisatie Afspraken Indien combi dan aan te geven - Voorgenomen, nog over te besluiten - Besloten, moet nog worden gestart - Loopt, geen resultaten beschikbaar - Loopt, tussenresultaten beschikbaar - Afgerond en eindrapport Indien combi dan aan te geven verdrogin g Grondwa terberegeni ngsbank PNB Microschaal van waterbalans Optimalisatie moet nog opgestart worden Bijlage 2: Afspraken en ijkmomenten Deltaprogramma, Deelprogramma Zoetwater Deltaprogramma | deelprogramma Zoetwater Voorbereiding eerste ijkmoment t.b.v. BPZ Inleiding Het eerste ijkmoment van Waterbeschikbaarheid staat geagendeerd op het BPZ van 13 oktober. De invulling hiervan is in de laatste twee werksessies aan de orde geweest. We willen de themadag op 6 september benutten om de regionale invulling van het eerste ijkmoment te bespreken en aan de hand daarvan bestuurlijke punten mee te geven aan het BPZ. Daarom ontvangt DP Zoetwater graag uiterlijk 31 augustus, of zoveel eerder als mogelijk, een concept van het geactualiseerde plan van aanpak en de inhoudelijke uitwerking van het eerste ijkmoment. Onderstaande tekst is in vrijwel dezelfde vorm meegestuurd met de stukken voor de werksessie van 21 juni jl. Het aanlevermoment is om praktische reden één dag naar voren gehaald: het geeft ons één werkdag extra om tijdig de stukken voor de themadag van 6 september te versturen Opgaven De zoetwaterregio’s hebben twee grote opgaven vóór het volgende BPZ: (1) Actualisatie van het plan van aanpak Waterbeschikbaarheid, met bestuurlijke dekking. (2) De invulling van het eerste ijkmoment. Onderdeel van de acualisatie van de plannen van aanpak is het beschrijven van het proces richting ijkmomenten en het proces richting regiodekkend beeld. Dat doe je door te beschrijven wie wat wanneer doet. Om bespreking op de themadag van 6 september en het BPZ van 13 oktober mogelijk te maken vragen wij om de stukken uiterlijk 31 augustus aan te leveren. IJkmomenten De ijkmomenten zijn te beschouwen als processtappen gericht op de stand van zaken ten aanzien van (1) de pilots (2) de hele regio en (3) de procesafspraken tussen partijen onderling. De tabel met ijkmomenten, zoals afgesproken in het BPZ van 28 januari, staat hieronder. De tabel is per regio in te vullen. BPZ oktober 2016 Stand van zaken regionale uitwerkingen: 1. Hoe staat het met de pilots? Het verkrijgen van inzicht in de verwachte beschikbaarheid van zoetwater in normale en droge situaties, nu en in de toekomst. De inspanning die de waterbeheerders daarvoor plegen. De voortgang van de gesprekken tussen overheden en gebruikers over optimalisaties en inspanningen voor een goede zoetwatervoorziening. Een eerste beeld voor mogelijke optimalisaties in gebieden waar reeds overeenstemming is over bovenstaande onderdelen en deze op basis van joint factfinding opgestelde overzichten reeds beschikbaar zijn. Waar nodig een eerste kwantitatieve uitwerking. 2. Stand van zaken in de totale regio Impact van resultaten uit pilots op het totale watersysteem in de regio. 3. Procesafspraken Zijn er heldere proces afspraken? Bijvoorbeeld op basis van beschikbaarheid en bestuurlijk vastgesteld up-to-date Plan van Aanpak. BPZ april 2017 BPZ oktober 2017 Stand van zaken hoofdwatersysteem en uitwisseling met regio’s: Het verkrijgen van inzicht in de vraag vanuit de regio aan het hoofd-watersysteem Het inzicht verkrijgen in de waterbeschikbaarheid van het hoofd-watersysteem voor het regionaal systeem en gebruikers. Eerste kwantificering van vraag en aanbod op de uitwisselpunten tussen hoofdwatersysteem en regio’s in gezamenlijk overleg tussen rijk, regio’s en gebruikers. Dit speelt nadrukkelijker in laag Nederland dan in hoog Nederland. De stand van zaken van pilots en andere vormen van dialoog; en hoe deze aan bovenstaande punten bijdragen. Zijn er heldere proces afspraken? Bijvoorbeeld op basis van beschikbaarheid en bestuurlijk vastgesteld up-to-date Plan van Aanpak. - Stand van zaken verdere uitwerking bovengenoemde punten. Eerste beeld van wijze van opschaling van pilotuitwerkingen tot uitwerkingen voor de hele zoetwaterrregio’s. - Stand van zaken verdere uitwerking bovengenoemde punten. Uitwerking hoofdwatersysteem en uitwerking op uitwisselpunten met regio’s in eerste aanleg compleet in beeld. Regiodekkend beeld De knelpuntenanalyse (DP2012) kan dienen als uitgangspunt voor een regiodekkend beeld. Dit beeld is per ijkmoment te verfijnen door gebruik te maken van nieuwe inzichten uit onder andere: pilots Waterbeschikbaarheid (mogelijk is de kennis uit de pilotgebieden ook te gebruiken voor andere (nietpilot) gebieden binnen een regio), verbeterd Nationaal Watermodel (output beschikbaar eind juni) maatregelen uit Deltaplan Zoetwater regionale modellen en onderzoeken kennisspoor, waaronder regionale modellen, regionale uitwerkingen van NHI en specifieke onderzoeken (bijvoorbeeld in kader verdieping Nieuwe Waterweg). Gebiedsprocessen en maatregelen kunnen hun eigen tijdpad hebben, terwijl voor het Deltaprogramma de ijkmomenten bepalend zijn. Informatie ten behoeve van de ijkmomenten is tussentijds af te tappen uit de gebiedsprocessen en onderzoeken. Behalve afstemming tussen regionale processen is goede afstemming met nationale processen nodig, vanwege de relatie tussen hoofd- en regionaal watersysteem. De benodigde afstemming onderstreept het belang om in het Plan van Aanpak te beschrijven wie wanneer wat doet. De vorm van het regiodekkende beeld is beschrijvend. Kaartbeelden kunnen helpen. Bijlage 3: Begrippenkader Waterbeschikbaarheid: Waterbeschikbaarheid is het inzicht in de beschikbaarheid van zoet water onder normale en droge omstandigheden - nu en in de toekomst - én de beheers inspanning die daarvoor wordt geleverd. Dat inzicht helpt om investeringsbeslissingen te kunnen nemen en biedt dus een handelingsperspectief. Het gaat om de beschikbaarheid van grond- en oppervlaktewater. Waterbeschikbaarheid is ook de naam voor het proces om dit inzicht te verkrijgen, om optimalisaties te verkennen en waar nodig nieuwe of gewijzigde afspraken te maken over maatregelen, verantwoordelijkheden en inspanningen. Waterbeschikbaarheid wordt door overheden en gebruikers van zoet water gezamenlijk uitgewerkt, zowel voor het hoofdwatersysteem als voor het regionale watersystemen. De uitwerking komt in drie stappen tot stand: Stap 1: Transparantie, inzicht geven en krijgen Stap 2: Optimaliseren, verbeteren en afwegen Stap 3: Afspraken maken en vastleggen Handelingsperspectief: Handelingsperspectief wil niets anders zeggen dan dat iets een manier biedt om te handelen in een bepaald gebied met afspraken en randvoorwaarden. Deltaplan zoetwater: Om de waterbeschikbaarheid voor de economie en de nutsfuncties op een goed niveau te houden, zijn aanpassingen nodig in het hoofdwatersysteem (de grote rivieren, meren en deltawateren) en het regionale watersysteem (kleinere rivieren, kanalen en boezemwater). Ook gebruikers van zoetwater zullen een bijdrage moeten leveren, bijvoorbeeld door zuiniger om te gaan met het beschikbare water. De maatregelen staan in het Deltaplan Zoetwater. Gebiedsgericht werken: Gebiedsgericht werken is een manier van werken waarmee we samenwerken met alle betrokken stakeholders in een gebied. Hoofdwatersysteem: belangrijk (regionaal) netwerk van met elkaar in verbinding staande (stromende) oppervlaktewateren die via eenzelfde punt afwatert op belangrijkste regionale waterlo(o)p(en) - kan uit meerdere watertypen en derhalve ook uit meerdere waterlichamen bestaan Omgevingswet: de Omgevingswet vervangt veel bestaande wetten op het terrein van de fysieke omgeving Data science: Data Science is een nieuwe technische discipline en de drijvende kracht achter de toekomstige innovaties waarbij dat continu verzameld, opgeslagen en ontsloten wordt ten behoeve van allerlei toepassingen. GGOR: gewenst grond- en oppervlaktewater regime (GGOR). Dit is de basis voor uitvoering door de waterschappen van maatregelen ter verbetering van de waterhuishoudkundige condities in Noord-Brabant.
