Decemberraming 2015 Economische vooruitzichten 2016

Groei marktsector houdt aan / werkloosheid daalt traag
DevooruitzichtenvoorNederlandzijnpositief.Voorheteerstsindshetuitbrekenvande
crisiskomtdegroeiin2015en2016uitbovende2%,neemtdeconsumptieflinktoeen
daaltdewerkloosheidlicht.Welisdeverwachtingvoordegroeivandewereldhandelin
2016gematigd,wateendrukkendeffectheeftopdeuitvoer,terwijldegeraamdebeperking
vandegasproductiedeuitvoervangasremtentotmeergasinvoernoopt.Gunstigefactorin
deuitvoerisdeverbeteringvandeconcurrentiepositiedoordedepreciatievandeeuro.
Vooraldemarktsectorprofiteertvandetoenemendevraag,meteenproductiegroeivan
2,7%in2016.Deinflatieisin2015laag,medeonderinvloedvandalendegrondstoffen‐en
energieprijzen,maarbegintin2016aaneenvoorzichtigherstel.Destijgingvandereële
contractlonenendelastenverlichtinginhet5‐miljard‐pakketdragenbijaanherstelvande
koopkrachtenstimulerendeconsumptie.Dewerkgelegenheidindemarktsectorneemt
toe.Doordatookhetarbeidsaanbodstijgtendewerkgelegenheidindecollectievesector
nauwelijkstoeneemt,isdeafnamevandewerkloosheidbeperkttot0,2%‐puntin2016.
HetexternebeeldvoorNederlandisonzeker.HoegaathetbeleidvandeFEDendeECB
uitpakken?Gaatdewereldhandelzichherstellen?Watgebeurtermetdeolieprijs?Allemaal
onzekerhedenmetgrotegevolgenvoordeNederlandseeconomie.Vaneenheelandereorde
isdetoestroomvanvluchtelingenendedreigingvanterrorisme.Beidehebbengrote
maatschappelijkegevolgen,maardeeffectenopdeeconomiezijn,zekeropkortetermijn,
gering.
HetEMU‐tekortdaaltvan2,2%in2015tot1,8%in2016,ondanksdeverminderingvan
gasopbrengstenendelastenverlichtinginhet5‐miljard‐pakket.Herstelvaneconomische
groeienombuigingenvanuithetregeerakkoordRutte‐Asscherdragenhieraanbij.Ook
profiteertdeoverheidvandelagerentediesamenmeteendalendeschuldquotezorgtvoor
lagererentelasten.HetEMU‐tekortis0,1%kleinerdantentijdevanhetregeerakkoord,het
structureeltekortis0,5%groter.
3
De belangrijkste conclusies uit de Decemberraming 2015
De economie in Europa
p herstelt zich.
Gematigde groei wereldeconomie
Groei in % bbp
De groeivooruitzichten wereldhandel zijn gematigd.
Mondiale economische
groei 3,5% in 2016
130 index, 2010 = 100
2,4% in 2015
2,4% in 2016
1,5% in 2015
1,7% in 2016
Wereldhandel
groeit met 4,1%
120
wereldhandel
Voor NL relevante
groei 4,3%
110
voor Nederland
el
relevante wereldhandel
0,7% in 2015
1,4% in 2016
1,2% in 2015
1,5% in 2016
100
90
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Terrorisme
Vooruitzichten voor Nederland positief
Grote maatschappelijke
impact voor gebieden met
verhoogd veiligheidsrisico.
In 2015 was de inflatie laag: 0,3%. De inflatie trekt in 2016 aan tot 0,
0,9
0,9%.
9%.
BBP-groei
Productie
marktsector
2,0%
2,8%
Op korte termijn
weinig effect op
economische groei.
De werkloosheid daalt licht, van 6,9% in 2015 naar 6,7% in 2016.
150 mutatie in duizenden personen
% beroepsbevolking
8
7
in 2015
100
werkloosheid (af te
lezen op de rechteras)
5
50
2,1%
2,7%
6
werkgelegenheid
(af te lezen op
de linkeras)
in 2016
4
0
-50
Vluchtelingen
gen
Grote
te maatschappelijke
impact voor vluchteling
en ontvangende regio.
Op korte termijn
weinig effect op
economische groei.
3
arbeidsaanbod
(af te lezen op
de linkeras)
De werkgelegenheid
groeit in de marktsector.
1
-100
0
2012
2013
2014
2015
2016
Het structurele overheidstekort loopt op van 1,3% tot 1,9% bbp,
vooral door afnemende gasbaten.
Begrotingssaldo verbetert in 2016
33 miljard m3
1 % bbp
Tekort 1,8% bbp
0
27 miljard m3
-1
-2
-3
EMU-saldo Nederland
(tijdpad Regeerakkoord)
-4
Verlaging gaswinning
remt economische groei
met 0,2-punt in 2016.
EMU-saldo Nederland
(Decemberraming)
-5
-6
2007
4
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2
besluit juni 2015
uitspraak RvS
november 2015
Deze infographic is gebaseerd op de Decemberraming 2015 van het CPB. Voor de oorspronkelijke tekst, grafieken en
de exacte gegevens zie: www.cpb.nl/publicatie/decemberraming-2015-economische-vooruitzichten-2016
1
De internationale economie
Aanheteindvanhetjaarishettijdomterugteblikken.2015waseenjaarwaarinde
olieprijzenkelderdentotonderde50dollarendeeurokoersdaaldetotminderdan1,10
dollar.Hoeweldeeconomievanheteurogebiedprofiteerdevanbeideontwikkelingen,kwam
heteconomischeherstelmeteengroeivan1,5%nogtraagopgang:landenalsFrankrijken
Italiëkrabbeldenvoorzichtigop,terwijldegroeiinDuitslandstabiliseerde.Opvallendwasde
lagegroeivanderelevantewereldhandelmet3,3%bijeenbescheidengroeivande
wereldeconomievan3,1%.Vooreenbelangrijkdeelwordtdezelagegroeivande
wereldhandelalstijdelijkbeschouwd,gerelateerdaandelagegroeiinopkomende
economieënendezwakkevraagnaarolieproductenengrondstoffen.Deneerwaartse
aanpassingvandewereldmarktprijzenzaldeinvoervraag–vooraldievangeavanceerde
economieën–weerdoentoenemen.Nietuittesluitenvaltdatookstructurelefactoren,
bijvoorbeeldgerelateerdaaneenmindersnelletoenamevaninternationalespecialisatie,een
deelvandelageregroeiverklaren.
Ookin2016isdegroeivandewereldeconomiemet3,5%bescheiden,vooraldoorde
tegenvallendegroeiindeopkomendeeconomieën.Heteurogebiedtoontvoortgaandherstel
meteenverwachtebbp‐groeivan1,8%.Inlijnmetdematigegroeivandewereldeconomie
zijnookdegroeivooruitzichtenvoordewereldhandelbescheiden(figuur1,links).Volgend
jaargroeitdewereldhandelmet4,1%.DevoorNederlandrelevantewereldhandelneemt
met4,3%ietssnellertoevanwegedeaantrekkendegroeiinheteurogebied.
Figuur 1
Herstel groei wereldhandel (links) en dalende dollarprijzen voor olie en overige
grondstoffen (rechts)
130 index, 2010 = 100
160 index prijs, 2010 = 100
olieprijs (dollar per vat)
140
120
120
wereldhandel
100
110
80
voor Nederland
relevante wereldhandel
100
prijs grondstoffen
exclusief energie
(dollar)
60
40
90
20
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2000
2004
2008
2012
2016
Bron: wereldhandel, CPB; prijsindex olie, Datastream en CPB; prijsindex overige grondstoffen, HWWI en CPB (link).
Nahetturbulentejaar2015ontwikkelendeprijzenzichvolgendjaarrustiger.Defutures
voordeolieprijskomenuitopeengemiddeldeprijsvan50dollar,wathogerligtdande
huidigekoers,maarlagerdanhetjaargemiddeldevoor2015(figuur1,rechts).1Voorde
eurokoersvan2016wordtuitgegaanvandeactuelekoers,dielagerligtdanhet
jaargemiddeldevoor2015.
1
De rente, olieprijs en wisselkoersen zijn bepaald op basis van het weekgemiddelde van week 46 (9-13 november).
5
DeophandenzijndenormaliseringvanhetmonetairbeleidindeVerenigdeStateniseen
belangrijkrisicovoordegroeivandewereldeconomie.Alsdefinanciëlemarkten–ondanks
deduidelijkecommunicatievandeFederalReserve–doordetimingofomvangvaneen
dergelijkestapwordenverrast,kankapitaalvluchtuitopkomendeeconomieëndegroeivan
dewereldeconomiedoenvertragen.Voorheteurogebiedkaneenrenteverhogingnaastdeze
mogelijkevertragingvandewereldhandelookeengunstigeffecthebben:eenverdere
depreciatievandeeuro.DeeerstereactieophetbesluitvandeECBop3decemberomde
renteverderteverlagenwaseenstijgingvandeeurokoers,omdatdenieuwe
beleidsmaatregelenminderruimwarendandemarktenhaddenverwacht.Eenvergelijkbare
reactieisookmogelijknaeenrentebesluitvandeFED,ervanuitgaanddatmarkteneen
renteverhogingreedshebbeningeprijsd.
Andererisico’svoordewereldeconomiezijndeontwikkelingvandeolieprijs,dievoorhet
komendejaarmetonzekerheidisomgeven;deeconomischeontwikkelingvanChina;de
geopolitiekespanningenrondOekraïne,hetMidden‐OostenenNoord‐Afrika;endegevolgen
vaneenmogelijkuittredenvanhetVerenigdKoninkrijkuitdeEuropeseUnie.
DeschokkendeaanslageninParijshebbeneennegatiefeffectophetwelbevindenvan
burgersalsgevolgvantoegenomenangstenbezorgdheid.Opkortetermijnzoudezeaanslag
deeconomievooralkunnenbeïnvloedenviaeenverminderingvanhetvertrouwenvan
consumentenenbedrijvenendenegatievereactiesvanfinanciëlemarkten.Alsgevolg
daarvanzoudebbp‐groeikunnenafnemen,maardenubeschikbareindicatorenwijzenop
eenbeperkteffect.Deaanslagenhebbendaarmeenaarverwachtingnauwelijksgevolgvoor
deeconomischegroeiinditenvolgendjaar,ervanuitgaandedatdeaanslaginParijseen
incidentelegebeurteniswas.Wanneerderecenteaanslageneennieuwtijdperkvan
terreur(dreiging)zoudeninluiden,zalhetbbp‐effectaanmerkelijkgroterkunnenzijn.Twee
decenniaaanterrorismehebbenhetBaskenland10%vanhetbbppercapitagekostten
opzichtevanandereSpaanseregio's.EenvergelijkbaareffectistevindenvoorIsraël
gedurendedeintifadaindeperiode2001‐2003.2
Desterketoenamevanhetaantalvluchtelingeninhetafgelopenjaarheefteveneenseen
grotemaatschappelijkeimpact.Hetdirecteeconomischeeffectisdaarentegenbeperkt.De
aantallenzijnweliswaarsterktoegenomen,maarblijvenkleinvanomvanggegevendetotale
bevolkinginNederland.Eindoktoberwashetaantalasielzoekersover2015opgelopentot
47.000.Datis0,3%vandetotalebevolking.Opdekortetermijnnemende
overheidsbestedingenlichttoe.Zokondigdehetkabinetinseptemberaan700miljoeneuro
extrauittegevenaanvluchtelingenopvangen‐scholing.
2Eckstein, Z. and D. Tsiddon, 2004, Macroeconomic consequences of terror: theory and the case of Israel, Journal of
Monetary Economics, vol. 51: 971-1002. Abadie, A. and J. Gardeazabal, 2003, The Economic Costs of Conflict: A Case
Study of the Basque Country, American Economic Review, vol. 93:113-32.
6
2
De Nederlandse economie
2015waseenjaarwaarindebinnenlandsebestedingeneenbelangrijkebijdrageleverden
aandeeconomischegroei,dewerkloosheidvoorheteerstsindsjarendaaldeende
contractlonenstegenbijeeninflatiedieonderdrukvandalendeolieprijzenmaarnetpositief
was.Ditbeeldzetdoorinhetnieuwejaar,meteeneconomischegroeivan2,1%(figuur2
links),eenwerkloosheiddiedaaltnaar6,7%bijeenzeergematigdeprijsontwikkelingmet
eeninflatievan0,9%.
Figuur 2
Gestage economische groei in 2015 en 2016 (links) en onzekerheid omtrent de groei
(rechts)
4 mutatie in %
5 mutatie in %
index, 2008-II = 100 106
waarschijnlijkheid
4
2
bbp-groei kwartaal op kwartaal
(af te lezen op de linker-as)
90%
103
realisaties en puntvoorspelling
voor de bbp-groei
3
60%
30%
2
0
100
1
-2
0
97
bbp-volume
(af te lezen op de rechter-as)
-4
-1
-2
94
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Bron: CBS (links) en eigen berekeningen (rechts: link).
Deconsumptiegroeitvolgendjaarmetruim2%,deindividuelebesparingenblijvenoppeil.
Huishoudens–vooralwerkenden–zienhunbeschikbaarinkomentoenemen,alsgevolgvan
hogerereëlelonen,eentoenamevandewerkgelegenheidendelastenverlichtingvanhet
5‐miljard‐pakket,3waareenstijgingvandezorgpremietegenoverstaat.Voorouderenwordt
deinkomensgroeibeperktdoordeachterblijvendeindexatievandepensioenuitkeringen,
bovendienprofiterenzijmindervandelastenverlichting.Vermogenshebbenzichin2015
gunstigontwikkeld,meteenstijgingvanzoweldehuizenprijzenalsdeaandelenkoersen.Dit
stimuleert,metenigevertraging,deconsumptievanhuishoudensin2016.
Deinvesteringentrekkenaan,meteengroeivan6,8%in2016,doordatdeeconomiezich
gunstigontwikkelt.Verderzienbedrijvenhunwinstgevendheidtoenemenengaanmede
daardoormeerinvesteren.Hetaandeelvanhetinkomendatnaarkapitaalgaat,neemttoe
vanbijna21%in2014naarmeerdan23%in2016.Bedrijvenprofiterenvandedalingvan
deolieprijzenengrondstofprijzen,diezeopkortetermijnnietvolledigdoorberekenenin
hunafzetprijzen.Delagerenteverlaagtdefinancieringskostenbijeeninvestering.Ditbeeld
wordtbevestigdincijfersoverdekredietverlening:inhetderdekwartaalvan2015vroegen
enkregenbedrijvenmeerleningen.Vooralsnogprofiterendaarmetnamegrote
ondernemingenvan.DekredietverleningaanhetmkbdoorNederlandsegrootbankendaalt
nogsteeds,maarmindersterkdaneenjaargeleden.4Dezebedrijvenkampennogsteedsmet
3
4
Zie MEV 2016.
Zie DNB, 2015, Kredietverlening aan het mkb minder sterk gedaald (link).
7
eenlageresolvabiliteitdanvóórdecrisisenhebbenbaatbijeenversterkingvandeeigen
vermogenspositie.5
Delagereproductievandedelfstoffenwinningremtdebinnenlandsebestedingen.De
verondersteldeverlagingvandeproductieinGroningennaar27mldkubiekemeter,
conformdeuitspraakvandeRaadvanState,remtdeeconomischegroeiin2016met
0,2%‐punt(t.o.v.2015),viaeenafnamevandeuitvoervangaseneentoenamevandeinvoer
vanenergie.Elkedriemiljardkubiekemetergasdieminderwordtonttrokken,leidttoteen
afnamevandegroeimet0,1%‐puntenvermindertbijdehuidigegasprijsdeinkomstenvan
deoverheidmetcirca0,5mldeuro.Deuitvoerwordtverderbepaalddoordegematigde
groeivandewereldhandelenprofiteertvandelagereeurokoers.
Hetherstelopdehuizenmarktzetonverminderddoor.IndeMEV2016werdnogrekening
gehoudenmetdemogelijkheiddateendeelvandegroeivandetransactiesende
investeringeninwoningeneentijdelijkkarakterhad,gerelateerdaandetijdelijkeverlaging
vanhetbtw‐tariefoparbeidskosten.Maarookindeperiodesindsdezomerzetdegroeivan
dehuizenmarktonverminderddoor.In2016zullendeinvesteringeninwoningenmetbijna
8%sterkgroeien.
Degroeivandeproductievindtvooralplaatsindemarktsector,meteengroeivan2,7%.De
productieindemarktsectorneemttoeinreactieopdetoegenomenbestedingendoor
consumenten,bedrijvenenvanuithetbuitenland.Daarnaastneemtookdeinvoersterktoe
omaandetoegenomenvraagtevoldoen.Indecollectievesectoren(overheidenzorg)isde
groeigematigd.Doordelageregasproductiezitdedelfstoffenwinningforsindemin.
Dewerkgelegenheidgroeitindemarktsector,maardewerkloosheiddaaltslechtsbeperkt
(figuur3links).Bedrijvenindemarktsectortrekkenmeerpersoneelaan–enhoudenmeer
personeelvast–omaandestijgendevraagtekunnenvoldoen.Dewerkgelegenheidbijde
overheidneemtlichttoe,terwijldewerkgelegenheidindezorgsectorlichtafneemt.De
dalingvandewerkloosheidin2016isbeperkt,doordatookhetarbeidsaanbodtoeneemt.
Dezetoenamekanwordenverklaarddoordemografischefactoren,hetstimulerendeffect
vanbeleid(waaronderhet5‐miljard‐pakket)enterugkeeropdearbeidsmarktvan
ontmoedigden.Persaldoneemtdewerkloosheidin2016beperktafenkomtuitop6,7%.
5
Zie Bijlsma, Van Veldhuizen en Vogt, 2015, Een wereld zonder banken? Marktfinanciering en bankfinanciering in
perspectief (link) en CPB, 2015, Inzicht in de bmkb (link).
8
Figuur 3
Lichte afname werkloosheid door groei werkgelegenheid en arbeidsaanbod (links) en
lonen groeien harder dan inflatie (rechts)
150 mutatie in duizenden personen
% beroepsbevolking 8
6 mutatie in %
7
100
werkloosheid (af te
lezen op de rechteras)
5
6
4
0
-50
2
2
werkgelegenheid
(af te lezen op
de linkeras)
1
1
-100
0
0
2012
2013
2014
inflatie (hicp)
3
3
arbeidsaanbod
(af te lezen op
de linkeras)
contractloonontwikkeling
marktsector
4
5
50
2015
2016
2001
2006
2011
2016
Bron: CBS, eigen berekeningen (link).
Deinflatieblijftonverminderdlaag,decontractlonenversnellenlicht.In2016komtde
inflatie(HICP)uitop0,9%,watinlijnismetdeinflatievan1,0%diedeECBvoorhet
eurogebiedverwacht.Heteffectvandalendeolieprijzenisveelkleinerdanin2015,terwijl
ookdearbeidskostentoenemen.Dehuurstijgingblijfteenbelangrijkefactorindeinflatie.De
contractlonentrekkenaan:inveelnieuwafgeslotencao’svoor2016stijgendelonenmet
meerdan2%.Degeraamdecontractloonstijgingblijftmet1,6%hierbijachter,omdathetnog
onzekerishoeveelcao’szullenwordenafgesloten–opditmomentheeftnogmaareenderde
vandewerknemerseennieuwecao–entegenwelkevoorwaarden.
VeelonzekerhedenvoordeNederlandseeconomiekomenvanuithetbuitenland.Inhet
binnenlandisdecontractloonstijgingeenfactorvanbelang:hogerelonenzullenzorgenvoor
extraconsumptiemaarminderuitvoereninvesteringen.Voordeeconomischegroeiis
verderhetoverheidsbeleid(gasbesluit,belastingplan)eenfactorvanbetekenis.Envoorde
werkloosheidisverdervanbelanghoeveelontmoedigdenzichzullenaanbiedenopde
arbeidsmarkt,ofmeerinhetalgemeen,hoehetarbeidsaanbodzichzalontwikkelen:een
gunstigeontwikkelingvanhetarbeidsaanbodleidtopkortetermijntothogerewerkloosheid.
9
Tabel 1
Kerngegevens voor Nederland, 2012-2016
2012
2013
2014
2015
2016
mutaties per jaar in %
Internationale economie
Relevant wereldhandelsvolume goederen en diensten
Concurrentenprijs (a)
Olieprijs (dollars per vat)
Eurokoers (dollar per euro)
Lange rente Nederland (niveau in %)
1,4
5,3
111,7
1,28
1,9
2,2
-3,2
108,7
1,33
2,0
3,9
-1,3
99,0
1,33
1,5
3,3
5,7
53,2
1,11
0,7
4,3
0,7
50,3
1,07
0,8
Volume bbp en bestedingen
Bruto binnenlands product (bbp, economische groei)
Consumptie huishoudens
Consumptie overheid
Investeringen (inclusief voorraden)
Uitvoer van goederen en diensten
Invoer van goederen en diensten
-1,1
-1,2
-1,3
-6,2
3,8
2,7
-0,5
-1,4
0,1
-5,3
2,1
0,9
1,0
0,0
0,3
2,7
4,0
4,0
2,0
1,7
-0,2
7,1
4,7
5,4
2,1
2,2
1,4
6,8
4,4
5,9
Prijzen, lonen en koopkracht
Prijs bruto binnenlands product
Uitvoerprijs goederen en diensten, exclusief energie
Prijs goedereninvoer
Inflatie, geharmoniseerde consumentenprijsindex (hicp)
Contractloon marktsector
Koopkracht, statisch, mediaan alle huishoudens
1,4
1,2
3,2
2,8
1,6
-1,9
1,4
0,5
-1,6
2,6
1,2
-1,3
0,8
-0,7
-3,1
0,3
1,0
1,4
0,7
1,4
-4,5
0,3
1,2
0,9
1,3
0,5
-1,2
0,9
1,6
1,8
Arbeidsmarkt
Beroepsbevolking
Werkzame beroepsbevolking
Werkloze beroepsbevolking (in duizend personen)
Werkloze beroepsbevolking (niveau in % beroepsbevolking)
1,5
0,6
516
5,8
0,8
-0,8
647
7,3
-0,4
-0,6
660
7,4
0,5
1,1
615
6,9
0,8
1,1
600
6,7
Marktsector (b)
Productie
Arbeidsproductiviteit (per arbeidsjaar)
Werkgelegenheid (in arbeidsjaren)
Loonvoet
Arbeidsinkomensquote (niveau in %)
-1,2
-0,4
-0,8
2,5
78,5
-1,2
-0,2
-1,0
1,7
79,6
1,9
1,8
0,1
1,9
79,2
2,8
1,6
1,2
0,6
76,6
2,7
1,4
1,3
2,6
76,7
Overig
Individuele spaarquote (in % beschikbaar inkomen) (c)
Saldo lopende rekening (niveau in % bbp)
-0,8
10,2
-0,4
11,0
0,8
10,6
0,9
10,9
1,0
10,8
-2,4
68,2
37,5
-2,2
66,6
37,0
-1,8
65,4
37,0
niveau in % bbp
Collectieve sector
EMU-saldo
EMU-schuld (ultimo jaar)
Collectieve lasten
-3,9
66,4
36,0
(a) Goederen en diensten, exclusief grond- en brandstoffen.
(b) Bedrijven exclusief zorg, delfstoffenwinning en onroerendgoedsector.
(c) Niveau; beschikbaar gezinsinkomen is inclusief collectieve besparingen.
10
-2,4
67,9
36,6
Bijstelling flash-cijfers CBS heeft bescheiden effect op prognose CPB
De raming van de economische groei voor volgend jaar kan gedurende dit jaar variëren. Aan deze
bijstelling liggen natuurlijk voortschrijdende economische ontwikkelingen ten grondslag, maar ook een
aangepaste blik op het verleden. Het CBS heeft tijd nodig om tot een definitieve meting te komen en
publiceert in de tussentijd zogenaamde voorlopige cijfers. Deze cijfers dienen als input voor de CPBramingen en hun aanpassing zal dan ook zijn weerslag hebben op die raming.
Het CBS stelt vier keer het cijfer voor de economische groei bij voordat het tot een definitief cijfer komt.
Anderhalve maand na de eerste berekening (de zogeheten flash) volgt het reguliere kwartaalcijfer.
Daarna worden de groeicijfers nog aangepast in het kader van de Nationale Rekeningen in de
daaropvolgende jaren. Zo wordt het jaarcijfer van 2015 in 2016 voorlopig, in 2017 nader voorlopig en in
2018 definitief. In de linkerfiguur is te zien in welke mate het eerst gepubliceerde cijfer afwijkt van het
reguliere cijfer en van het definitieve cijfer drie jaar later. Gemiddeld is sprake van een kleine opwaartse
bijstelling van 0,1%-punt bbp van kwartaal op kwartaal. De linkerfiguur laat zien dat tussen 2002 en 2014
de bijstellingen in het bbp tussen de -0,8%-punt en +0,7%-punt lagen en zowel opwaarts als neerwaarts
waren. In absolute zin is de bijstelling tussen flash en regulier in twee derde van de gevallen minder dan
0,2% (a).
Bijstellingen bbp-groei tussen flash en regulier/definitief (links); bijstelling van 0,2%-punt bbp
tussen flash en regulier leidt na twee jaar tot een bbp-verhoging van 0,3%-punt (rechts).
0,8 %-punt
0,4 %-punt
afwijking CBS flash-cijfer
t.o.v. definitief cijfer
0,6
0,3
0,4
0,2
bbp, gecumuleerd
0,2
0,0
-0,2
bbp
0,1
-0,4
-0,6
0,0
afwijking CBS flash-cijfer
t.o.v. regulier cijfer
-0,8
-1,0
-0,1
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
t
t+1
t+2
t+3
t+4
t+5
t+6
t+7
t+8
Bron: CBS, eigen berekeningen (link).
Bijstellingen in cijfers voor de economische groei zijn voor het CPB een van de bronnen van onzekerheid
– andere factoren zijn onzekere nationale en internationale ontwikkelingen, het ramingsmodel en
veranderingen van beleid. In een recent onderzoek (b) heeft het CPB onderzocht hoe gevoelig de
ramingen zijn voor bijstellingen door het CBS, in het bijzonder de eerste bijstelling van flash naar regulier.
De rechterfiguur laat zien wat het effect is van een opwaartse bijstelling van 0,2%-punt. Meer
economische groei heeft een positief effect op de werkgelegenheid en de investeringen. Dit gebeurt met
enige vertraging, zodat de groei in de kwartalen erna toeneemt. Gecumuleerd ligt het bbp na twee jaar
0,3%-punt hoger: 0,2%-punt door de CBS-bijstelling en 0,1%-punt door extra economische groei. Dit
onderzoek bevestigt eerder onderzoek dat onzekerheid over de internationale uitgangspunten en de
specificaties in het macromodel grotere bronnen van onzekerheid zijn dan de bijstellingen van de
economische ontwikkeling door het CBS (c).
(a) Bijstellingen vanwege grootschalige revisies van de Nationale rekeningen blijven buiten beschouwing.
(b) Zie CPB Achtergronddocument, December 2015, The effects of CBS revisions on CPB forecasts (link).
(c) Lanser, D. en H., Kranendonk, H. (2008). Investigating uncertainty in macroeconomic forecasts by stochastic simulation.
CPB Discussion Paper 112 (link).
11
3
Overheidsfinanciën
Hetoverheidstekortdaaltvolgendjaartotnaarverwachting1,8%bbp,van2,2%bbpin
2015.DezeramingisopbasisvanhetBelastingplan2016zoalsaangenomenindeTweede
Kamer,deNovelleBelastingplanvan8december,denadereinformatieoverdekostenvan
asielzoekers(verhogingmet0,1%bbp),deKamerbriefoverdeontwerpbegrotingvoorhet
ministerievanVeiligheidenJustitieendeNajaarsnota2015.DebijdeVoorjaarsnotanogte
nemendekkingsmaatregelenvoordeextrakostenvanasielzoekerszijnnietmeegenomen.
Voordeaardgasbatenisdetechnischeveronderstellinggemaaktdatdeproductievanhet
Groningenveldbeperktwordttot27mldm3perjaar,conformdeuitspraakvandeAfdeling
bestuursrechtspraakvandeRaadvanState.Laterdezemaandneemthetkabineteen
beslissinghierover.
Figuur 4
Begrotingssaldo verbetert in 2016 ondanks lagere gasbaten
2,5 % bbp
1 % bbp
0
gasbaten inclusief
vpb gassector
2,0
-1
1,5
-2
gasbaten
-3
1,0
EMU-saldo Nederland
(tijdpad Regeerakkoord)
-4
0,5
EMU-saldo Nederland
(Decemberraming)
-5
-6
0,0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2001
2006
2011
2016
Bron: CBS, CPB en Regeerakkoord ‘Bruggen Slaan’ (link).
Bijdezebeleidsuitgangspuntenisdebegrotingin2016conjunctureelneutraal.Het
restrictieveeffectvandeoploopvantekortreducerendemaatregelenvanhetregeerakkoord
Rutte‐Asscherwordtgeneutraliseerddoorhetexpansieveeffectvanhet5‐miljard‐pakket.
Hettekortvermindertin2016doorhetaanhoudendegematigdeeconomischeherstelen
dooreenincidentelefactor.Dietijdelijkefactorvan0,3%bbpishetgevolgvanratificatievan
hetEigenMiddelenbesluitvandeEuropeseUnie(demanierwaaropdebegrotingvandeEU
wordtgefinancierd),waardoordeNederlandsekortingopdeEU‐afdrachtmet
terugwerkendekrachtbinnenkomt.DeEuropeseCommissiebestempeltditinmiddelsals
eenzogenaamdeone‐off,diegecorrigeerdmoetwordenophetstructureleoverheidstekort.
Detekortverminderingvaltlageruit,doordatdegasbatenafnemenalsgevolgvaneenlagere
gasprijsenlagereproductie.Hetstructureleoverheidstekortlooptopvan1,3%bbpin2015
tot1,9%bbpin2016,vooraldoordeafnemendegasbaten.6Debrutooverheidsschulddaalt
van68,2%bbpin2014tot65,4%bbpin2016.Behalvedoordebbp‐toename(noemereffect)
komtditdoordegedeeltelijkeprivatiseringvanABNAMROenASR.Zoalsgebruikelijk,zullen
andersdannuverwachteeconomischeontwikkelingen,internationaalennationaal,toteen
6
Het structurele saldo wordt geschoond voor tijdelijke factoren, zodat de ratificatie van het Eigen Middelenbesluit geen
invloed heeft op het verloop van het structurele saldo.
12
andereuitkomstvanhetoverheidstekortleiden.Daarnaastbestaateenduidelijkopwaarts
risicobijdeasielkosten.
Demedianestatischekoopkrachtstijgtin2016met1,8%.Decontractloneninde
marktsectorstijgenmet1,6%,wateenreëleloonstijgingvan0,5%geeft.Dekoopkracht
verbetertdaarnaastdoordemaatregeleninhetvijf‐miljard‐pakket,metonderandere
intensiveringenvandearbeidskorting,dekindregelingen,deinkomensafhankelijke
combinatiekortingendeouderenkortingonderdeinkomensgrensvancirca36.000euro.
Ookdeverlagingvanhettweede‐enderdeschijftarief,deverlengingvandederdeschijfen
deverhogingvandezorgtoeslagzijngunstigvoordekoopkrachtin2016.Dehogere
nominalezorgpremietenopzichtevan2015heefteennegatiefkoopkrachteffect.Ongunstig
voordekoopkrachtisverderdeverhogingvanheteersteschijftarief,hetsnellerenvolledig
afbouwenvandealgemeneheffingskorting,hetafschaffenvandeouderentoeslaginbox3,
hetverlagenvandeouderenkortingbovendeinkomensgrensvancirca36.000euroenhet
verhogenvanhetlageIAB‐tariefvoorouderenenzelfstandigen.
4






7
Belangrijkste verschillen met MEV 2016
Degroeivanderelevantewereldhandelkomtin2015minderlaaguit,doormeevallende
cijfersinheteersteentweedekwartaal.Degroeiin2016isneerwaartsaangepast,
ingegevendoorhettrageherstelinhetderdekwartaalvan2015.Deeurokoersisverder
gedeprecieerdendeolieprijsisverdergedaald.
DewinningvanaardgasinGroningenis,conformdeuitspraakvandeRaadvanState,
voor2016neerwaartsbijgesteldmet6mldkubiekemetertenopzichtevandeMEV2016.
Deproductievandedelfstoffenwinningkomtdaardoorlageruitmeteenneerwaarts
effectophetbbpvan0,2%‐punt.Dedaarmeegepaardgaandelagereaardgasbatenleiden
toteenverslechteringvanhetEMU‐saldomet0,1%‐punt.
Hetbbpvoor2015blijftvrijwelonveranderd.Voor2016komthetbbpdooreenaantal
factoren0,3%‐puntlageruit.Degasproductieislagerendenetto‐exportverslechtert
dooreenneerwaartsebijstellingvanderelevantewereldhandel.Consumptieverbetert
0,3%‐puntalsgevolgvandelagereinflatieeneenlagerdanverwachtestijgingvande
zorgpremies.Decollectievebestedingenzijnopwaartsbijgesteld.
Deinflatieisin2015enin2016neerwaartsbijgestelddoornieuwerealisatiesenlagere
invoerprijzenvangrondstoffenenenergie.Decontractloonontwikkelinginde
marktsectorisin2016opwaartsbijgesteld,ingegevendoorderealisatiesdieallangere
tijdeenstijgingvanmeerdan2%latenzien.
HetBelastingplan2016,waaropdeMEVwasgebaseerd,isdoorderegeringgewijzigd
metdeindieningvande4enotavanwijzigingennadergewijzigddoordeNovelle
Belastingplan.7Dezewijzigingenzijnin2016budgettairneutraal.
Denominalezorgpremieisin2016neerwaartsherzienvan1260tot1199europerjaar
opbasisvanderecentepremieramingvandeNZa.8Dezebijstellingvan61eurokomtten
e
Ministerie van Financiën, 2015, 4 nota van wijziging Belastingplan (link), ministerie van Financiën, 2015, Novelle
Belastingplan 2016 (link).
13




deledooreenneerwaartsebijstellingvandeZvw‐uitgavenin2015en2016.Belangrijker
isdatzorgverzekeraarsin20160,8mldeuromeerinterenopreservesdangeraamdbij
deMEV2016.
Hetbegrotingssaldoisvoor2015en2016neerwaartsherzien.Hetsaldovoor2015is
herzienvan‐2,1%bbptot‐2,2%bbp;hetsaldovoor2016isherzienvan‐1,4%bbptot
‐1,8%bbp.Deneerwaartseherzieningenkomenvooraldoordeneerwaartsebijstelling
vandegasbaten,zoweldooreenlagereproductiealsdooreenlageregasprijs.Daarnaast
speeltdeopwaartseherzieningvandekostenvanasielzoekerseenrol.
Hetstructureelbegrotingssaldoisvoor2016neerwaartsherzien,van‐1,2%bbptot
‐1,9%bbp.Ditweerspiegeltvoornamelijkdeneerwaartsebijstellingvande
aardgasbaten.Daarnaastisnu,andersdanindeMacroEconomischeVerkenning2016,de
incidentelemeevallerinverbandmethetEigenMiddelenbesluit,geboektalseen‘one‐
off’;hierdoorisin2016hetstructurelebegrotingssaldo0,3%bbpnegatiever.
Demedianestatischekoopkrachtstijgt0,2%‐puntmeerin2015,dooreenneerwaartse
bijstellingvandeinflatiemetcirca0,2%‐punt.
Demedianestatischekoopkrachtstijgt0,4%‐puntmeerin2016.Deinflatie(circa.0,2%‐
punt)endenominalezorgpremiezijnneerwaartsbijgesteld.Delonenindemarktsector
zijnopwaartsbijgesteld(0,2%‐punt).OokishetBelastingplan2016gewijzigd,metzowel
beperktpositieve(hogerekinderbijslag,hogerealgemeneheffingskortingeneenhoger
heffingsvrijvermogeninbox3)alsbeperktnegatieve(minderverlagentarieftweedeen
derdeschijf,hogereaccijnsrooktabakenhogereenergiebelasting)effectenopde
medianekoopkracht.
8
Nederlandse Zorgautoriteit, 20 november 2015 (link).
14