Het financiële gedrag van de consument

Het financiële gedrag van de
consument
Wilco van Dijk
Universiteit Leiden
Nibud
De consument is een homo sapiens, geen homo economicus. “Inzichten uit de gedragswetenschappen laten
zien dat er steeds meer druk bij de consument
ligt en keuzes maken niet zo eenvoudig is. En
in de afgelopen jaren krijgen consumenten ook
steeds meer zelf verantwoordelijkheden voor
hun keuzes op allerlei gebied.”
Keuzevrijheid: een zegen?
ü I n 2013: 7% overgestapt van zorgverzekering
ü 2 006-2013: 75% niet overgestapt
“laat zien dat er heel wat tevreden klanten zijn”
(Zorgverzekeraars Nederland)
1
…
…
…
…
…
…
…
…
…
>50
1
…
…
…
…
…
…
…
…
…
n
-++
+-++
--++
+-++
++
++++
-++
?
+-++
++
-+-
+
++
--++
?
?
+-
--++
+-++
+?
-++
+-
+++
++
-++
+-
-++
++
?
+-?
++
++
-+
+-++
+--
--++
++++
--
+++
?
?
+?
+-+-
-++
+-++
+
+
+--
Keuzevrijheid: een zegen? Veel keuze lijkt misschien aantrekkelijk
…maar
Veel keuze is vaak overweldigend, lastig, en
frustrerend
Keuzevrijheid: een vloek? ü K euze uitstellen
ü G een (actieve) keuze maken
ü M inder tevreden met keuze
“Inzichten uit de gedragswetenschappen laten
zien dat er steeds meer druk bij de consument
ligt en keuzes maken niet zo eenvoudig is. En
in de afgelopen jaren krijgen consumenten ook
steeds meer zelf verantwoordelijkheden voor
hun keuzes op allerlei gebied.”
De Staat van Nederland
ü 1 op de 6 huishoudens loopt risico op
problematische schulden (2013)
ü 1 op de 3 huishoudens heeft betalingsachterstanden (2014)
De Staat van Nederland
ü 7 0% van de huishoudens bezuinigt (2013):
ü h oge én lage inkomens
ü 5 0% kan niet meer bezuinigen
ü 6 0% kan bepaalde producten niet meer kopen
14.000 p/d
8.000 p/j
190.000 p/j
Financiële zelfredzaaamheid ü G rip op geld begint bij grip op de onderliggende
processen van financieel gedrag
ü E r is niets zo praktisch als een goede theorie
De consument is een homo sapiens, geen homo economicus. Consument
€ Gedrag
Denken
Voelen
Willen
€ Gedrag
Denken
Voelen
Willen
€ Gedrag
Denken
Voelen
€ Gedrag
Denken
↔
Voelen
ü M inder capaciteit om te denken, minder emoties
ü M eer emoties, minder capaciteit om te denken
Consument
€ Gedrag
Consument
Houding
Houding
Emoties
Houding
Emoties
Zelfcontrole
Consument
€ Gedrag
Omgeving
Sociale
norm
Sociale
norm
‘Nudge’
Consument
€ Gedrag
Omgeving
De consument is een homo sapiens, geen homo economicus. Ra0oneel én Irra0oneel ‘Snel denken’ ü C onsument is vaak te optimistisch
ü … neemt meer risico bij mogelijke verliezen
ü … heeft een voorkeur voor wat hij al heeft
ü … heeft een voorkeur voor het hier en nu
“We all know that emotions
are useless and bad for our
peace of mind and our blood
pressure”
B. F. Skinner, 1948
Emoties zijn functioneel ü E moties gaan over belangen
ü N egatieve emoties geven aan dat belangen
geschaad worden
ü P ositieve emoties geven aan dat belangen
behartigd worden
ü E moties motiveren gedrag dat belangen dient
Situatie
Evaluatie
Emotie
Actietendens
€ Gedrag
Aanmaning
Onrecht
Boos
Tegenin
Niet betalen
Aanmaning
Verlies
Verdrietig
Troost
Iets kopen
Aanmaning
Dreiging
Angstig
Vluchten
Niets doen
Situatie
Evaluatie
Emotie
Actietendens
€ Gedrag
De consument is een homo sapiens, geen homo economicus. ‘Snel denken’: Irrationeel ü I rrationeel betekent niet ‘idioot’ of ‘gek’
ü I rrationeel is overall functioneel
ü I rrationeel is moeilijk te veranderen
ü I rrationeel gedrag is voorspelbaar
Consument
€ Gedrag
Omgeving
Niets zo veranderlijk als
de homo sapiens
Het financiële gedrag van de
consument
Wilco van Dijk
Universiteit Leiden
Nibud