Model II


Model I en Model II denken en handelen
Waarden, overtuigingen en actiestrategieën
Handelingstheorie
Mensen zijn ontwerpers van hun handelen. Zij maken daarbij gebruik van veelal verborgen theorieën, die
we handelingstheorieën noemen. Mensen doen een beroep op twee typen handelingstheorieën. De eerste is
die welke ze naar voren brengen wanneer hun gevraagd wordt naar het waarom van een bepaalde door
hen verrichte handeling. Dat is hun beleden theorie. Wanneer we echter het handelen van mensen
observeren blijken zij in de praktijk een andere handelingstheorie te hanteren dan zij zeggen: de gehanteerde
theorie.
Handelingstheorieën zijn eerst en vooral theorieën. Dat wil zeggen dat zij, vanuit het gezichtspunten van
de handelende persoon zijn handelen beschrijven en controleren. Vanuit het gezichtspunt van degenen
die met deze persoon te maken hebben, verklaart de handelingstheorie het handelen van deze persoon en
maakt hem voorspelbaar. Dat bedoelen we wanneer we aan iemand al dan niet verborgen motieven of
intenties toeschrijven of attribueren.
Single- en double loop leren
Handelingstheorieën kunnen het leren van mensen en organisaties bevorderen of beperken. Beperkt of
single loop leren (zie handout ‘Leren, denken en handelen’) treedt op wanneer we in geval van een gebrek
aan overeenstemming tussen onze intenties en het resultaat van ons handelen onze handelingen
veranderen, zonder de onderliggende actietheorie te onderzoeken. Double leren vindt plaats wanneer we
bij een gebrek aan overeenstemming onze leidende waarden en overtuigingen – onze handelingstheorie –
aan een kritisch onderzoek onderwerpen.
Model I en Model II
Chris Argyris en Donald Schön hebben onderzocht waarom het ons zo moeilijk valt om een double loop
leer proces te voltrekken. Hun vaststelling is dat onze mogelijkheden tot double loop leren beperkt
worden door de handelingstheorie, de gehanteerde theorie, waar we het meest bedreven in zijn: Model I.
Double loop leren vraagt een andere gehanteerde theorie, die zij Model II noemen. In de onderstaande
tabel zijn de kenmerken van de gehanteerde theorie Model I en Model II beschreven.
Model I
Model II
De leidende
Bepaal doelen en probeer deze te bereiken.
Betrouwbare informatie.
variabelen
Maximaliseer winnen, minimaliseer verliezen.
Vrije en geïnformeerde keuze.
Minimaliseer het voortbrengen en uitspreken van
negatieve gevoelens.
Persoonlijke innerlijke betrokkenheid en het
voortdurend bevragen en volgen van
implementatie en uitvoering.
Wees rationeel (objectief, intellectueel, ondruk
gevoelens, rationaliseer).
Doc. nr: IB-R001/Reflectief practicum/versie 1.0/20/07/17
 Coporate College 2000
225

Actiestrategieën
Ontwerp en beheers de omgeving eenzijdig.
(Probeer overtuigend te zijn, verwijs naar grotere
doelstellingen etc.).
Ontwerp situaties waarin betrokkenen de
oorsprong van eigen handelen en ervaring
kunnen zijn.
Eigenaar en beheerser van de taak. (claim dat je
eigenaar bent van de taak, bewaak de definitie en
uitvoering van de taak).
De taak wordt wederzijds gecontroleerd.
Bescherm jezelf eenzijdig (abstract, deductief),
geef geen voorbeelden.
Zelfbescherming is een gemeenschappelijke
onderneming en gericht op groei.
Bescherm anderen eenzijdig (informatie
terughouden, schep regels om informatie en
gedrag te censureren, hou afzonderlijke
bijeenkomsten)
Bilaterale bescherming van anderen.
Actoren worden gezien als defensief,
inconsistent, incongruent, controlerend,
beangstigend om kwetsbaar te zijn, terughouden
van gevoelens, overmatig bezorgd over zichzelf
en anderen (of juist te weinig bezorgd).
Actoren worden als minimaal defensief ervaren.
Defensief interpersoonlijk en groepsgedrag v.q.
relaties.
Minimale defensieve interpersoonlijke relaties en
groepsdynamica.
Defensieve normen (wantrouwen, gebrek aan
nemen van risico, conformiteit, extern
committment, diplomatiek, controle door
macht).
Op leren gerichte normen. Hoge mate van
vrijheid van keuze, innerlijk committment en
vrijheid van keuze.
Consequenties
Self-sealing.
Processen die disconformeerbaar zijn.
voor leren en
Single loop leren.
Double-loop leren.
Weinig openlijk onderzoek van theorieën.
Veelvuldig openbare testen van theorieën.
Veel testen van theorieën gebeurt privé.
Effectiviteit op lange termijn.
Model I
Model II
Hulp en steun
Geef goedkeuring en prijs anderen. Vertel
anderen datgene waarvan je vermoed dat hen
zich goed doet voelen over zichzelf. Reduceer
hun pijngevoelens door ze te vertellen hoeveel je
om hen geeft, en, indien mogelijk, stem overeen
met hen dat anderen onjuist handelden.
Doe het vermogen van anderen toenemen om
hun eigen ideeën tegemoet te treden en uit te
dagen. Schep een raam voor hun eigen geest en
om de onderliggende aannames, vooroordelen
en angsten tegemoet te treden die hun eigen
handelen tegenover mensen informeerden.
Respect voor
Voeg je naar andere mensen; confronteer hen
niet met eigen handelen en redeneringen.
Gevolgen in de
behavioral
world
effectiviteit
SOCIALE
DEUGDEN
anderen
Doc. nr: IB-R001/Reflectief practicum/versie 1.0/20/07/17
 Coporate College 2000
Schrijf aan anderen een hoog vermogen tot
zelf-reflectiviteit en zelfonderzoek toe zonder
zo ongerust te worden dat zij hun effectiviteit
en hun zin voor verantwoordelijkheid voor
zichzelf en hun keuzes verliezen. Blijf deze
toeschrijving toetsen.
226

Eerlijkheid
Vertel anderen geen leugens, of vertel anderen
alles wat je voelt en denkt.
Bemoedig jezelf en anderen om openbaar hun
vermogen te testen om te zeggen wat zij weten
en toch bang zijn om te zeggen. Minimaliseer
wat anders het onderwerp van verstoring en
het toedekken van deze verstoring zou zijn.
Integriteit
Houdt aan je beginselen, waarden en
overtuigingen vast.
Verdedig je beginselen, waarden en
overtuigingen op een manier die uitnodigt tot
onderzoek en andere mensen bemoedigt om
hetzelfde te doen.
De alledaagse versie van Model I en Model II
In meer alledaagse termen weergegeven zien de handelingstheorieën Model I en Model II er als volgt uit:
Model I
Model II
Het is mijn taak om je te overtuigen van mijn gelijk.
Het is mijn verantwoordelijkheid mijn gezichtspunt duidelijk
naar voren te brengen en ter discussie te stellen.
Ik geef mijn visie en ook overtuigende argumenten.
Ik geef mijn gezichtspunt en moedig je aan mij te
confronteren.
Als je mijn gelijk niet accepteert.......zie ik dat als een gebrek
aan intelligentie of het bestaan van verborgen motieven
Als je mijn gelijk niet accepteert.......overweeg ik de
mogelijkheid dat ik wat over het hoofd heb gezien
en ik zal nog steviger en directer mijn gelijk beargumenteren.
en als ik het toch niet begrijp verander ik niet mijn visie, maar
moedig je verder aan uit te leggen waarop je visie is gebaseerd
om te kunnen onderzoeken waar die verschilt van de mijne.
Sociale waarden
1. Hulp, ondersteuning, waardering
Model I:
Geef waardering en bevestiging; zeg wat je denkt wat anderen willen horen; zeg zo min
mogelijk dat je het niet eens bent en stel iemand niet verantwoordelijk.
Model II:
Help anderen om zich bewust te worden van hun argumentatie, de gaten en inconsistenties in
hun redenering, en de effectiviteit van hun strategie in te zien.
2. Respect
Model I:
Val anderen niet aan op hun redenering waarvan jij vindt dat het door diezelfde ander
onbespreekbaar is gemaakt.
Model II:
Vertrouw erop dat de ander zowel geïnteresseerd is als in staat is om te leren; als deze een
hieraan tegengesteld gedrag vertoond, vraag naar zijn motieven.
3. Integriteit
Model I:
Model II:
Blijf bij de principes, waarden en overtuiging; graaf je niet in.
Kies een opstelling en handel op basis van je principes, waarden en overtuiging, maar op een
wijze die uitnodigt tot vragen en confrontatie.
Doc. nr: IB-R001/Reflectief practicum/versie 1.0/20/07/17
 Coporate College 2000
227

4. Kracht
Model I:
Geef blijk van een winnersmentaliteit, overtuig en sta pal en opzichte van de stellingname van
anderen.
Model II:
Geef blijk van duidelijke visie, gecombineerd met een evenredig grote belangstelling om
‘bevraagd’ te worden; een groot vermogen om eigen verantwoordelijkheid te nemen, je
kwetsbaar op te stellen zonder geïntimideerd te worden.
Literatuur
Argyris, Chr., Leren in en door organisaties. Het hanteerbaar maken van kennis. Schiedam: Scriptum
Management, 1996.
Doc. nr: IB-R001/Reflectief practicum/versie 1.0/20/07/17
 Coporate College 2000
228