Naar herziening van het dyslexie typerende profiel

Naar herziening van het dyslexie
typerende profiel
Peter F. de Jong
Universiteit van Amsterdam
 Het huidige dyslexie typerende profiel (DTP)
 Argumenten voor het gebruik van het DTP
Wisseling van perspectief
 Recente inzichten en vormgeving van het DTP
 Een voorstel tot herziening van het DTP
Elementen van het huidige DTP
 Typerende cognitieve vaardigheden of oorzaken: 3
 Metingen of dyslexie-indicatoren, 2 per vaardigheid: 6
 Definitie van uitval op een indicator: laagste 10%
 Regel om uitval op verschillende indicatoren te
combineren: uitval op 2 of meer van de 6 indicatoren ≡
dyslexie typerend profiel
DTP: argumenten voor het gebruik
Inhoudelijk:
 De oorzaken van dyslexie zijn bekend
 Alleen effectieve behandeling voor bepaalde oorzaken
Politiek:
 Toestroom beperken
Beheersbaarheid van kosten: de
mogelijkheden
 Beperking van de toestroom
 DTP
 Strenger selecteren op uitval in lezen en/of spellen
 Beperking van omvang diagnostiek en de duur van de
behandeling
Wisseling van perspectief
Keuzes bij het opstellen van een DTP
 Selectie van dyslexie typerende cognitieve vaardigheden
 Aantal metingen of dyslexie-indicatoren per vaardigheid
 Definitie van uitval
 Combinatie-regel
Selectie van typerende cognitieve
vaardigheden: hoeveel kandidaten
Recente inzichten over ontstaan van dyslexie
 Dyslexie is een meervoudig bepaalde
ontwikkelingsstoornis
 Meervoudig betekent dat oorzaken uit verschillende
domeinen een rol spelen en geen van deze oorzaken op
zichzelf voldoende is om de stoornis te veroorzaken
Dus: minimaal 3 type vaardigheden betrekken in het profiel
Selectie van typerende cognitieve
vaardigheden: eisen aan de kandidaten
Theoretisch gefundeerd
Correlatie met lezen en/of spellen
Voegt iets toe aan de overige vaardigheden in de
verklaring van lees- en/of spelling problemen
Dyslexie typerende cognitieve
vaardigheden: welke zijn het?
1. Fonologische verwerking
2. Benoemsnelheid (serieel)
Is er een derde vaardigheid?
 Verbaal korte-termijn geheugen?
 Letter-klank integratie (grafeem-foneemassociatie)
 Visuele aandacht spanne (VAS)
Letter-klank integratie
Door herhaalde koppeling van letters met klanken ontstaan
audio-visuele objecten waarin letters en bijbehorende
klanken geïntegreerd zijn
Evidentie breinonderzoek
Gedragsonderzoek
Problemen:
- Breinonderzoek met andere taak dan gedragsonderzoek
- Gedragsonderzoek door 1 groep onderzoekers
Kwalificatie van letter-klank integratie
Theoretisch fundament: JA
Correlatie met lezen: JA
Correlatie met spellen: JA
Voegt iets toe aan de overige vaardigheden in de
verklaring van:
lezen: Niet na groep 4 (ongepubliceerd)
spellen: JA
Visuele aandacht spanne
Aantal elementen, letters of cijfers, dat parallel verwerkt
kan worden
Hypothese: letter voor letter lezen door te kleine visuele
span (Valdois e.a. Visual attentional window )
sik
strik
sik
strik
RHS
+DM
+RD
THF
Kwalificatie van VAS
Theoretisch fundament: JA
Correlatie met lezen: JA
Correlatie met spellen: JA
Voegt iets toe aan de overige vaardigheden in de
verklaring van:
lezen: JA
spellen: JA, maar ongepubliceerd
DTP: keuze van de vaardigheden
1. Fonologische verwerking (fonemisch bewustzijn)
2. Snel serieel benoemen
3. Vaardigheid die voldoet aan eerder geschetste criteria
- Grafeem-foneem associatie
- Visuele aandacht spanne (VAS)
Hoeveel indicatoren per vaardigheid?
Voorstel: één
Waarom?
 Geen theoretisch fundament voor de keuze van meer
 Bij twee wordt zo uitval op één vaardigheid toegestaan
en dat is in strijd met meervoudige bepaaldheid van
dyslexie
Potentieel probleem: keuze van indicator
Elementen van een vernieuwd DTP
 Typerende cognitieve vaardigheden of oorzaken: 3
 Fonologisch bewustzijn
 Benoemsnelheid
 Derde vaardigheid die voldoet aan criteria
 Per vaardigheid 1 indicator
 Definitie van uitval op een indicator: laagste 10%
 Combinatie-regel voor positieve indicatie dyslexie
Combinatie-regel
Grondslag: meervoudige bepaaldheid van dyslexie
 Uitval op 2 of 3 dyslexie typerende cognitieve
vaardigheden
of
 Uitval op 1 dyslexie typerende cognitieve vaardigheid en
prestatie onder 50% op andere twee cognitieve
vaardigheden
Hoe goed werkt het vernieuwde profiel?
Simulatie op basis van correlaties matrix afkomstig van
ruim 200 kinderen uit groep 6
Correlatiematrix groep 6 op basis van Van den Boer, Van Bergen en De Jong (in
voorbereiding) (tussen haakjes gerapporteerd relaties uit V&B of B&V)
Variabele
FB
RANC
VAS
EMT
FB
RANC
.27 (.29)
VAS
.41
.37
EMT
.44 (.46)
.58 (.51)
.48
PI-dictee
.53 (.57)
.31 (.20)
.51
V & B = Vaessen en Blomert (2010); B & V = Blomert en Vaessen (2009) 3DM
.66 (.62-.73)
Simulatie
Genereren van een steekproef van 100.000 kinderen
Selectie van kinderen met ernstige lees en/of spelling
problemen
- lezen laagste 10% of
- spellen laagste 10% en lezen laagste 16%
Uitkomst simulatie
Vernieuwd profiel
DTP
Ja
Nee
wel L&S
geen L&S
Uitkomst simulatie
Vernieuwd profiel
DTP
wel L&S
Ja
49.9
Nee
50.1
geen L&S
Uitkomst simulatie
Vernieuwd profiel
DTP
wel L&S
geen L&S
Ja
49.9
8.6
Nee
50.1
91.4
Uitkomst simulatie: vergelijking met huidige
profiel
Vernieuwd profiel
Huidig profiel
DTP
wel L&S
geen L&S
wel L&S
geen L&S
Ja
49.9
8.6
52.6
9.2
Nee
50.1
91.4
47.4
90.8
Voordeel van het vernieuwde profiel
 Sluit aan bij meervoudige bepaaldheid van dyslexie
 Professionele inbreng in de keuze van een instrument
als indicator voor een vaardigheid
 Flexibele aanpassing van derde cognitieve vaardigheid
op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten
 (Wie de 3DM heeft aangeschaft, kan die blijven gebruiken)
Dank voor uw aandacht
Universiteit van Amsterdam
[email protected]
Met dank aan:
Madelon van den Boer