De Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van Belgische Militairen in

Faculteit Rechtsgeleerdheid
Academiejaar 2009-10
Universiteit Gent
De Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van Belgische
Militairen in Peace Operaties.
Master in de rechten
Ingediend door
De Clercq Evi
Studentennr.20056743
Major: Straf- en Burgerlijk recht
Promotor: Prof. T. Vanderbeken
Commissaris: Prof. G. Vermeulen
Faculteit Rechtsgeleerdheid – RE51 – Kabinet van de Decaan
www.law.ugent.be
Universiteitstraat 4, BE-9000 Gent
2
Inhoud
Inhoud ................................................................................................................................................................ 3
1.
Inleiding..................................................................................................................................................... 5
2.
Peace-operaties .......................................................................................................................................... 7
2.1
Algemeen ........................................................................................................................................... 7
2.2. Vredesondersteunende operaties (PSO) .................................................................................................. 8
3.
4.
5.
6.
7.
2.1
Beginselen voor een vredesoperatie ................................................................................................ 10
2.2
VN ................................................................................................................................................... 12
2.3
De NAVO ........................................................................................................................................ 13
Vredesoperaties juridisch gekaderd ......................................................................................................... 15
3.1
Algemeen ......................................................................................................................................... 15
3.2
Wettelijke bepalingen van toepassing op vredesoperaties ............................................................... 16
3.3
Jurisdictie......................................................................................................................................... 20
Misdrijven................................................................................................................................................ 24
4.1
Algemeen ......................................................................................................................................... 24
4.2
Materieel Element ........................................................................................................................... 24
4.3
Moreel element ................................................................................................................................ 25
4.4
Wederrechtelijk element .................................................................................................................. 25
4.5
Schulduitsluitingsgronden ............................................................................................................... 25
4.6
Rechtvaardigingsgronden ................................................................................................................ 27
4.7
ROE en rechtvaardigingsgronden .................................................................................................... 29
4.8
Militaire Misdrijven......................................................................................................................... 32
Hervorming militair strafrecht ................................................................................................................. 36
5.1
Algemeen ......................................................................................................................................... 36
5.2
Welke personen vallen onder de toepassing? .................................................................................. 36
5.3
De wettelijke bepalingen ................................................................................................................. 37
5.4
Gerechtelijk onderzoek .................................................................................................................... 39
5.5
Aan te nemen houding van de militair die getuige is van een misdrijf ........................................... 43
5.6
Houding aan te nemen door een militair tijdens een gerechtelijk onderzoek .................................. 44
Politie in militair milieu en hun bevoegdheid op buitenlands grondgebied ............................................ 46
6.1
Algemeen ......................................................................................................................................... 46
6.2
Historiek van DJMM ....................................................................................................................... 47
6.3
Opdrachten ...................................................................................................................................... 48
6.4
Organisatie ....................................................................................................................................... 49
6.5
Relaties met de overheden ............................................................................................................... 50
6.6
Operationeel beheer van het personeel ............................................................................................ 50
Middelen om de opvolging en toepassing van wetgeving en regels te verzekeren ................................. 51
7.1
Algemeen ......................................................................................................................................... 51
3
7.2
Nationale verantwoordelijkheid ...................................................................................................... 52
7.3
Mogelijke structurele oorzaken van misdrijven gepleegd tijdens vredesoperaties .......................... 52
7.4
Mogelijke structurele oplossingen ................................................................................................... 54
8.
Bepaling van de materiële en formele component van het rechtsmachtrecht. ......................................... 56
8.1
Algemeen ......................................................................................................................................... 56
8.2
Extraterritorialiteit van het Belgisch strafrecht................................................................................ 56
8.3
Misdrijven gepleegd op het grondgebied van NAVO-landen .......................................................... 59
8.4
Misdrijven gepleegd op het grondgebied van niet-NAVO-landen .................................................. 64
8.5
Het toepassen van buitenlandse wetgeving in België ...................................................................... 66
8.6
Burgerlijke vordering ...................................................................................................................... 74
9.
Vergelijking met onrechtmatige daad ...................................................................................................... 76
9.1
Onrechtmatige daad ......................................................................................................................... 76
9.2
Rechterkeuze bij onrechtmatige daad met internationaal karakter .................................................. 76
10.
Twee uitspraken ................................................................................................................................... 79
10.1
Vonnis van de rechtbank van Dendermonde ................................................................................... 79
10.2
Vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Verviers ................................................................... 80
11.
De situatie bij onze Noorderburen ....................................................................................................... 81
11.1
De Nederlandse strafwet van toepassing op militairen? .................................................................. 81
11.2
Het opsporingsonderzoek in militaire zaken ................................................................................... 81
11.3
De vervolgingsprocedure in Nederland ........................................................................................... 82
11.4
Een misdrijf gepleegd buiten het grondgebied van het Koninkrijk ................................................. 84
11.5
Lacunes in de wetgeving mbt vredesoperaties ................................................................................ 86
12.
Besluit .................................................................................................................................................. 89
12.1
Met betrekking tot de strafrechtelijke procedure ............................................................................. 89
12.2
Met betrekking tot de rechtspositie ................................................................................................. 89
Bibliografie ...................................................................................................................................................... 92
Wetgeving en regelgevende documenten .................................................................................................... 92
Rechtspraak ................................................................................................................................................. 94
Rechtsleer .................................................................................................................................................... 94
4
1.
Inleiding
Regelmatig verschijnen in de pers berichten over het wangedrag van “onze jongens” terwijl ze opdrachten
vervullen in het buitenland. Velen onder u zullen zich de berichtgeving herinneren van de gebeurtenissen
in Somalië en Kroatië. Is dit wangedrag te wijten aan enkele rotte appels of is het een structureel
probleem?
Aan welke normen en regels horen Belgische militairen zich te houden als ze worden ingezet in het
buitenland? Op welke manier wordt de naleving van deze afgedwongen? Welke instanties zijn bevoegd
voor het onderzoek en hoe verloopt dit precies over de landsgrenzen? Zijn wij als Belgische staat altijd
bevoegd voor misdrijven die onze jongens plegen in het buitenland of zijn er vereisten van dubbele
incriminatie?
Door een literatuurstudie en het opvragen van informatie bij defensie, politie en parket zal ik op
bovenstaande vragen een antwoord proberen te geven. De geraadpleegde bronnen zijn voornamelijk
wetteksten, omzendbrieven en richtlijnen. Daarnaast worden ook tijdschriften en boeken geraadpleegd. In
eerste instantie zal ik uiteenzetten wat verstaan wordt onder peace-operaties, vervolgens schets ik het
wettelijk kader waarin militairen opereren, waarin ik eveneens de bevoegde instanties weergeef. Tot slot
zal ik de misdrijven van Belgische militairen bekijken in het kader van het internationaal strafrecht.
Tot voor de afschaffing van de militaire rechtscolleges werden militairen berecht door de Krijgsraad en
het Militair gerechtshof. Vanaf 1 januari 2004 kwam hier verandering in, voortaan zijn de burgerlijke
rechtscolleges bevoegd, voor misdrijven gepleegd, door Belgische militairen in binnen en buitenland. Dit
betreft de politierechtbank, de rechtbank van eerste aanleg, de hoven van beroep en het hof van assisen.
Bijgevolg is het gemeen strafprocesrecht van toepassing, mits enkele aanpassingen ingegeven door de
militaire specificiteit en door operaties in het buitenland.
De inkrimping van de personeelsformatie van de krijgsmacht en de oprichting van een beroepsleger (o.a.
na de afschaffing van de dienstplicht en de demilitarisatie van de rijkswacht), heeft tot gevolg gehad dat
er minder zaken voor de militaire rechtscolleges worden gebracht.
Er moet bovendien ook rekening gehouden worden met de nieuwe taken van het Belgisch leger. Deze
komen voort uit haar internationaal optreden in het kader van humanitaire of peace-keeping operaties,
zowel in het verband van de Verenigde Naties, de NAVO en zal zelfs in de toekomst, in Europees verband
gebeuren (De oprichting van een EU-interventiemacht).
Daarnaast waren de wetten en de reglementen die de organisatie en de bevoegdheid van de militaire
gerechten regelden, verouderd en niet meer aangepast aan deze tijd of werden zij in sommige gevallen
5
zelfs niet meer toegepast.1
Bovendien heeft de wetgever sinds verschillende jaren, met het oog op de hervorming van de militaire
rechtscolleges, het niet meer nodig geacht om de militaire strafrechtspleging aan te passen aan nieuwe
wetgevingen (o.a. wet op de voorlopige hechtenis van 20 juli 1990, de zogenaamde wet Franchimont van
12 maart 1998).
Tot slot zijn er op de dag vandaag geen redenen meer voorhanden om militairen door andere
rechtscolleges te laten berechten dan de burgers. Militaire rechtbanken en hun ontstaansredenen zullen
voortaan tot de rechtsgeschiedenis van België behoren. Toch dient te worden opgemerkt dat de huidige
hervorming geen veroordeling inhoudt van het werk en de inzet van de personen die ongeacht hun
functie, thans deel uitmaken of uitgemaakt hebben van de militaire rechtscolleges.
Hierbij wens ik wel op te merken dat ongeacht de veranderingen in het strafprocesrecht voor militairen,
de tuchtprocedures ongewijzigd blijven. Tucht is en blijft van bijzonder belang voor een organisatie als
defensie. Doch het huidige tuchtreglement2 laat de militaire bevelvoering niet toe zware straffen op te
leggen voor beteugeling van de zwaarste fouten. De wetgever vertrouwt de beteugeling ervan toe aan de
gerechtelijke overheden door ze op te nemen als specifiek misdrijf in het Militair strafwetboek. Het
openbaar ministerie zou dan bijgevolg ook zijn verplichting verzuimen, indien het inbreuken op de
militaire strafwetten niet zou bestraffen.
1
Parl.Doc., Kamer, 50 - 2108/001, memorie van toelichting, 5-6.
2
Wet houdende het tuchtreglement van de Krijgsmacht, 14 januari 1975, BS, 1 februari 1975.
6
2.
Peace-operaties
2.1
Algemeen
Vredesondersteunende operaties3 zijn multifunctionele operaties met politieke, militaire en civiele
activiteiten ingesteld door de betrokken partijen. De operaties zijn in overeenstemming met het
internationaal recht en dragen bij tot het voorkomen, beheren en oplossen van conflicten.
Deze operaties onderscheiden zich van de „Artikel 5 operaties‟ en worden dan ook vaak aangeduid als
„niet-Artikel 5 operaties'. Het gaat dus om de activiteiten die zich buiten de collectieve verdediging
situeren. Dergelijke operaties zijn meestal beperkt in doelstelling, tijd, middelen en inzetgebied.
Voor de verdere bespreking van deze operaties zal ik me baseren op de terminologie die gebruikt wordt
bij de VN en de NAVO. De VN kan de NAVO verzoeken om vredesondersteunende operaties uit te
voeren, maar de NAVO kan daar ook zelfstandig een operatie opzetten. Om te vermijden dat er
concurrentie zou ontstaan tussen de NAVO en de VN laat de VN de tussenkomst in lokale conflicten vaak
over aan regionale organisaties zoals de NAVO.
De eerste grote opdracht voor de NAVO met betrekking tot vredebewaring was deze na het Dayton
akkoord in Bosnië–Herzegovina, die een einde maakte aan de Bosnische oorlog. In 1995 leverde de
NAVO op vraag van de VN, strijdkrachten uit maar liefst 36 landen. Het betrof twee opeenvolgende
operaties, de eerste had een mandaat voor één jaar en had tot doel het einde van de oorlog en de
implementatie van de vredesakkoorden te verzekeren. De tweede moest de veiligheid van het land
garanderen en bijdragen tot de wederopbouw van het land. De operaties werden op politiek vlak geleid
vanuit het NAVO hoofdkwartier te Brussel en op strategische vlak vanuit SHAPE te Bergen4.
Vredesonderssteunende operaties kunnen als volgt worden opgesplitst:

Conflictpreventie

Conflictbeëindiging

3
o
Peace Making
o
Peace Enforcement
Consolidatie van vrede
o
Peace Implementation
o
Peace keeping
Brahimi report, A/55/305, S/2000/809, 17 Augustus 2000, 2-3
4
G. VERMEULEN, Europese en internationale instellingen en organisaties: relevant voor criminologie en
strafrechtsbedeling, Maklu, Antwerpen, 2006, 159-162.
7
o
Peace Building
2.2. Vredesondersteunende operaties (PSO)
Onder deze gemeenschappelijke benaming bestaan er een reeks actievormen die aangepast zijn aan ieder
stadium van een conflict situatie. Het gaat enerzijds om acties die trachten te vermijden dat een geschil
een (gewapend) conflict wordt of dat het conflict zich uitbreidt. En anderzijds om acties die trachten een
einde te stellen aan een conflict en te beletten dat het opnieuw begint.
De vredesondersteunende operaties omvatten dus acties met betrekking tot:

Conflictpreventie (Conflict Prevention)

Conflictbeëindiging (Conflict Termination)

Consolidatie van de vrede (Peace Consolidation)
2.1.1 Conflictpreventie
Conflictpreventie tracht te vermijden dat een geschil zich uitbreidt of ontaardt in een gewapend conflict.
De acties van conflictpreventie worden gevoerd onder Hoofdstuk VI van het Handvest van de VN. Dit
betekent dat het gaat om een vreedzame regeling van geschillen en dat er instemming is van de partijen
die verwikkeld zijn in het conflict. Deze activiteiten gaan van diplomatiek initiatief tot preventieve
ontplooiing van troepen.
Diplomatie steunt op vertrouwenwekkende maatregelen en beschikt over „early warning‟ dat gebaseerd is
op het verzamelen van informatie en op het formeel of informeel onderzoek van feiten, die door
onderzoeks-, waarnemings- en controleopdrachten worden gerapporteerd. Derden kunnen ook hun goede
diensten aanbieden, consultaties organiseren, de rol van bemiddelaar of scheidsrechter spelen en, in
extreme gevallen, hun dictaat opleggen.
Een ander middel van conflictpreventie is de preventieve ontplooiing. Die bestaat uit het ontplooien van
militaire machtsmiddelen door derden, met de toestemming van de partijen op wiens grondgebied deze
ontplooiing plaatsvindt. Een dergelijke ontplooiing tracht de partijen te ontraden het conflict te laten
escaleren.
2.1.2 Conflictbeëindiging
Conflictbeëindiging beoogt het bestaande conflict te beëindigen met acties voorzien in Hoofdstuk VII van
het Handvest van de VN. Dit betekent dat de acties opgelegd worden onder dwang vermits de partijen
vaak hun toestemming hiervoor niet verlenen. Het kan gaan om acties zonder of met geweld. We
onderscheiden twee mogelijkheden:
Vredestichting (Peace Making) beoogt via diplomatieke acties, gevoerd na het uitbreken van een conflict,
tot een vredelievende regeling te komen. Ze omvatten onderhandelingen, onderzoek, bemiddeling,
arbitrage, zelfs sancties zoals diplomatieke afzondering en embargo, zoals bepaald in artikel 41.
8
Vredesoplegging (Peace Enforcement) omvat acties die met militaire middelen worden gevoerd om de
vrede in een conflictzone te bekomen. De acties hebben een humanitair karakter of ze verhinderen de
volledige instorting van de staatsinstellingen. Volgens Hoofdstuk VII gaat het om:

De blokkade: een maatregel die met militaire middelen, tracht te beletten dat goederen naar een
bepaald land worden getransporteerd.

De tijdelijke dwangmaatregel: een militaire actie van beperkte omvang, gevoerd tegen een beperkt
doelwit, bij wijze van waarschuwing, die als een sanctie kan worden beschouwd.

De interventie: omvat alle vormen van militaire operaties op het grondgebied van de partijen in het
conflict, hetzij om humanitaire redenen, hetzij om een vredesakkoord af te dwingen.
2.1.3 Consolidatie van de vrede
Consolidatie van de vrede omvat alle acties die tot doel hebben de oorlogvoerende partijen, die vooraf
hun wil hebben uitgedrukt om een einde te maken aan het conflict door een vredesverdrag of een staakthet-vuren, naar de vrede te begeleiden. In een eerste fase, als de omgeving nog vijandig gezind is, zullen
middelen worden ingezet onder het mandaat van „implementatie van de vrede‟. Vervolgens, wanneer de
omgeving tot stabiliteit is gekomen en ieder gevaar voor een belangrijke crisis is vermeden, kan
overgegaan worden tot „vredeshandhaving‟. Deze acties moeten ondersteund worden door maatregelen
die „de heropbouw van de vrede‟ vooral op politiek vlak kunnen verzekeren.
Vredesimplementatie (Peace Implementation) voorkomt dat een partij de akkoorden niet zou naleven. In
deze kritieke fase moet men beschikken over een mandaat met de nodige middelen om de naleving van
voornoemde akkoorden te kunnen opleggen. Ze bestaat uit het ontplooien van een krijgsmacht, onder
Hoofdstuk VII, maar met het akkoord van de Partijen, na het sluiten van een vredesakkoord of een staakthet-vuren. De opdracht kan zijn: het bewaken van de demarcatielijn, het controleren van de toepassing
van de akkoorden i.v.m. het staakt-het-vuren, het controleren van bufferzones, de ontwapening en
demobilisatie van de strijdende partijen en het bewaken van de grenzen. Men kan ook bijstand verlenen
aan acties van humanitaire hulpverlening of aan acties ten behoeve van vluchtelingen.
Vredeshandhaving (Peace Keeping) voorziet bij een stabiele veiligheidssituatie met een beperkte militaire
component de politieke implementatie van de akkoorden verder te begeleiden. De vredeshandhaving
omvat het ontplooien van strijdkrachten en burgers op het terrein, met de toestemming en de steun van
alle in het conflict verwikkelde en bij het conflict betrokken partijen, met het doel de uitvoering van de
overeengekomen akkoorden te controleren. Deze acties situeren zich dus onder Hoofdstuk VI van het
Handvest.
Vredesopbouw (Peace Building) bepaalt en legt de structuren vast om een politieke regeling te versterken,
zodat een nieuw conflict kan vermeden worden. Deze actie heeft als doel de staatsstructuren te
consolideren, de bevolking een gevoel van vertrouwen te geven en de economische heropbouw te
9
ondersteunen. Zij kan een militaire component hebben, ter ondersteuning. Deze acties omvatten
hoofdzakelijk de heropbouw van de infrastructuur, het herstel van de regeringsinstellingen, de steun aan
de bescherming van de mensenrechten, de hervorming of de versterking van het staatsapparaat, de
repatriëring van de vluchtelingen en de vorming van het veiligheidspersoneel.
2.1
Beginselen voor een vredesoperatie
Vredesoperaties gaan gepaard met drie basisbeginselen5 die belangrijk zijn voor het goede verloop ervan.
Het is belangrijk dat de basisbeginselen door iedereen die deel uitmaakt van de vredesoperatie goed
begrepen en nageleefd worden.
2.1.1 De instemming van de betrokken partijen
VN vredesoperaties worden steeds uitgevoerd met de toestemming van de landen die zich in onrustige of
kritische situatie bevinden. Dit veronderstelt een bezorgdheid en een betrokkenheid van de landen in
kwestie. Het akkoord van de betrokken landen en de VN wordt politiek bezegeld door een mandaat. Het
mandaat zorgt ervoor dat de VN vredestroepen hun opdracht naar behoren kunnen uitvoeren. Het is
belangrijk dat iedereen die deelneemt aan een vredesoperatie zich houdt aan het mandaat, dit omdat de
partijen anders hun geloof kunnen verliezen in de VN vredesmacht, waardoor het conflict terug kan
destabiliseren. Over de komst van VN vredestropen kan een interne verdeeldheid bestaan daarom zullen
zij steeds waakzaam moeten zijn voor eventuele tegenstanders van hun komst.
Indien er geen instemming van de partijen zou zijn over de komst van de VN vredesmacht, zou men het
risico lopen dat de VN een partij wordt in het heersende conflict.
2.1.2 De onpartijdigheid t.o.v. de partijen
VN vredestroepen moeten hun mandaat uitvoeren zonder partijdigheid of vooroordelen ten opzichte van
één van de partijen. Let wel, onpartijdigheid ten opzichte van de partijen impliceert geen neutraliteit ten
opzichte van het mandaat. De vredestroepen moeten steeds hun mandaat naleven en in staat zijn steeds
hun acties te verklaren aan de partijen, dit schept een band van vertrouwen en openheid.
2.1.3 Geen gebruik van geweld, behalve in gevallen van wettige verdediging of
verdediging van het mandaat
Op plaatsen waar een vredesmacht wordt ontplooid hebben ze meestal af te rekenen met criminele
organisaties, rebellen legers en andere groepen die de werking van de vredestroepen wensen te
ondermijnen. Om deze situaties de baas te kunnen werkte de Veiligheidsraad aan “defensieve” mandaten.
5
UN, United Nations Peacekeeping Operations Principles and Guidelines, 2008, 31-35.
10
Dit impliceert dat vredestroepen ter verdediging van hun mandaat, de lokale bevolking en zichzelf,
proportioneel “tactisch” geweld mogen gebruiken. Tevens mogen ze de plaatselijke overheden
ondersteunen bij het handhaven van de orde. Het gebruik van geweld is steeds het laatste middel en
slechts mogelijk als alle andere middelen falen.
De Rules of Engagement (ROE) opgesteld voor de vredestroepen beschrijven de verschillende niveaus
van geweld dat kan gebruikt worden in de verschillende omstandigheden.
De operationele
leidinggevenden dienen ervoor te zorgen dat de ROE goed begrepen en behoorlijk uitgevoerd worden
door de troepen.
Naar aanleiding van de mislukte vredesoperaties in Somalië6 en Rwanda7 stelde men het Brahimi rapport
op, dit moest een klare kijk geven op problemen die zich stelden tijdens vredesoperaties en moest
aanbevelingen doen voor verandering.
6
UNOSOM (I en II), United Nations Operation in Somalia (1992)
Vanaf november 1991 mondde het conflict in Somalië tussen zelfbenoemde president Ali Mahdi Mohamed en
zelfbenoemde generaal Aidid uit in hevige gevechten in en rond Mogadishu. De VN besloten in april 1992 tot de
operatie UNOSOM. De VS en de VN hadden echter een andere agenda in Somalië. De Amerikaanse troepenmacht
die onder de VN-vlag in 1992 het land binnenviel wilde alleen voedsel brengen, terwijl de Verenigde Naties de
burgers wilden ontwapenen en orde wilden scheppen in de burgeroorlog. In december 1992 mislukte UNOSOM, de
VN kregen in plaats van 4200 maar 500 militairen bij elkaar. UNOSOM werd nog wel voortgezet tot 1995. De VN
kon wel veel voedselhulp geven, maar het brengen van stabiliteit en een regering is nooit gelukt.
7
UNOMUR/UNAMIR, United Nations Observer Mission in Uganda-Rwanda (1993)/United Nations Assistance
Mission in Rwanda (1993)
Tijdens een grote boerenopstand werden talrijke Tutsi's verjaagd en vermoord. Velen vluchtten ook naar buurlanden
als Oeganda. Daar verenigden ze zich in het Rwandese Patriotic Front (RPF) dat in oktober 1990 Rwanda
binnenviel met behulp van het Oegandese leger. Beide landen vroegen de VN om bijstand. De Veiligheidsraad stelde
daarop (juni 1993) een waarnemersmissie in aan de Oegandese grens (UNOMUR). De missie moest erop toezien dat
de Tutsi-rebellen geen steun meer kregen vanuit Oeganda.
De Veiligheidsraad besloot in oktober 1993 tot oprichting van UNAMIR. Deze vredesmacht moest bijdragen aan de
veiligheid van de hoofdstad Kigali, de handhaving van het staakt-het-vuren en mijnenruimprogramma's opzetten. De
Veiligheidsraad besloot UNOMUR te integreren in UNAMIR.
De missie in Rwanda was een mislukking, omdat in korte tijd 800.000 Tutsi's en gematigde Hutu's werden
afgeslacht, terwijl de internationale gemeenschap en de VN toekeken. Bovendien kwamen tien Belgische para‟s om
het leven vanwege het dubieuze VN-mandaat en de ROE. Deze waren onduidelijk en beperkten het doen en laten
van de Belgische blauwhelmen . Ze mochten hun wapens enkel gebruiken bij zelfverdediging en wanneer de situatie
vroeg om de inzet van machinegeweren moesten ze eerst toestemming vragen aan een Canadese generaal. Bij een
beveiligingsopdracht op 7 april 1994, werden de para‟s omsingeld, ze kregen van hogerhand het bevel hun wapens
af te geven, omdat men zo op diplomatieke wijze de para‟s wou proberen vrij krijgen. Dit is echter niet gelukt en op
8 april kwamen de tien Belgische para‟s om het leven.
11
Er is al gebleken dat de middelen die de vredestroepen bezitten onvoldoende zijn voor de uitoefening van
hun functie. Het Brahimi rapport zegt het volgende:
“[…] Once deployed, United Nations peacekeepers must be able to carry out their mandate professionally
and successfully. This means that United Nations military units must be capable of defending themselves,
other mission components and the mission’s mandate. Rules of engagement should not limit contingents to
stroke-forstroke responses but should allow ripostes sufficient to silence a source of deadly fire that is
directed at United Nations troops or at the people they are charged to protect and, in particularly dangerous
situations, should not force United Nations contingents to cede the initiative to their attackers.”8
Kortom onze militairen worden uitgestuurd voor een operatie, crisisbeheersing met de middelen voor een
vredesoperatie.
2.2
VN
Na de Tweede Wereldoorlog in 1945 werden de Verenigde Naties opgericht door 51 landen met als doel
ervoor te zorgen dat de wereld zou gevrijwaard blijven van de gevolgen van oorlogen. De VN is een
intergouvernementele organisatie (waardoor de lidstaten gebonden zijn door de verdragen die zij hebben
ondertekend). De basiselementen die hernomen worden in het Handvest van de Verenigde Naties zijn de
verplichting om conflicten op een vreedzame manier op te lossen, het verbod om geweld te gebruiken en
de bevoegdheid van de Veiligheidsraad de internationale vrede en veiligheid te bewaren of te herstellen.
Artikel 1 van het VN handvest vermeldt de doelstellingen van de Verenigde Naties9:

de handhaving van de internationale vrede en veiligheid, zowel de maatregelen ter voorkoming
of opheffing van bedreigingen van de vrede als vreedzame middelen;

vriendschappelijke betrekkingen tussen de landen tot ontwikkeling te brengen die zijn gebaseerd
op het gelijkheidsrecht van de staten en het zelfbeschikkingsrecht van de volkeren;

internationale samenwerking van economische, sociale, culturele en humanitaire aard, daar
inbegrepen de eerbied voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden;

een overlegcentrum van de landen ter verwezenlijking van de doelstellingen
Naast het nemen van maatregelen die de vreedzame regeling van geschillen als doel hebben en voorzien
zijn in hoofdstuk VI, kan de Veiligheidsraad beslissen om op te treden met betrekking tot de bedreiging
van de vrede, verbreking van de vrede of daden van agressie. Artikel 41 regelt de niet-militaire actie.
8
9
Brahimi report, A/55/305, S/2000/809, 17 Augustus 2000, 9.
M. COGEN, Handboek Internationaal Recht, Gent, Mys en Breesch, 2003, 191.
12
Wanneer dit type tussenkomsten onvoldoende blijken om de bedreiging van de internationale vrede te
herstellen, kan er worden overgegaan tot de inzet van strijdkrachten krachtens artikel 42.
De Veiligheidsraad doet beroep op haar leden om troepen te leveren op een ad hoc basis. Ze kan hiervoor
ook de vraag richten aan regionale organisaties zoals de West-Europese Unie of de NAVO.
Deze troepenmacht krijgt een mandaat om de opdracht die vervat is in een Resolutie van de
Veiligheidsraad uit te voeren.
2.3
De NAVO
De NAVO werd opgericht in 1949 en is een intergouvernementele organisatie en een militair
bondgenootschap. De aanleiding was de communistische machtsovername in het voormalige TsjechoSlowakije en de bezegeling van de Amerikaanse en Europese samenwerking voor wat betreft defensie,
cultuur en economie10. De bedoeling was militaire verbondenheid te creëren tussen de lidstaten. Artikel 5
van het NAVO-verdrag stelt dat heel duidelijk:
“The Parties agree that an armed attack against one or more of them in Europe or North America shall be
considered an attack against them all and consequently they agree that, if such an armed attack occurs,
each of them, in exercise of the right of individual or collective self-defence recognised by Article 51 of the
Charter of the United Nations, will assist the Party or Parties so attacked by taking forthwith, individually
and in concert with the other Parties, such action as it deems necessary, including the use of armed force, to
restore and maintain the security of the North Atlantic area.
Any such armed attack and all measures taken as a result thereof shall immediately be reported to the
Security Council. Such measures shall be terminated when the Security Council has taken the measures
necessary to restore and maintain international peace and security.”11
In de beginjaren was het de tegenhanger van het Warschaupact, dat was opgericht door de Sovjet-Unie en
de Oost-Europese landen. Na de val van de muur in 1989 en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991
ontstonden nieuwe internationale verhoudingen. De dreiging van de zijde van de Sovjet-Unie bestond niet
langer en de NAVO zag zich genoodzaakt zich aan te passen aan de veranderde internationale
omstandigheden12.
De NAVO richtte zijn aandacht van dan af meer op vredesondersteunde operaties, die zoals eerder gezegd
vaak onder VN of OVSE vlag worden uitgevoerd. Ook richtte de NAVO partnerschapsverbanden op met
10
G. VERMEULEN, Europese en internationale instellingen en organisaties: relevant voor criminologie en
strafrechtsbedeling, Maklu, Antwerpen, 2006, 159-162.
11
Artikel 5 NAVO-verdrag, ondertekend op 4 april 1949, Washington, [WWW]
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm, (13-02-2010)
12
P.H. KOOIJMANS en A.E. DE VOS, Internationaal publiekrecht in vogelvlucht, Kluwer, 2003, 215.
13
Centraal- en Oost-Europese landen via het Partnership for Peace(PfP), dit gebeurde in 1994. Het
partnerschip is gebaseerd op artikel 10 van het NAVO-verdrag.
“The Parties may, by unanimous agreement, invite any other European State in a position to further the
principles of this Treaty and to contribute to the security of the North Atlantic area to accede to this Treaty.
Any State so invited may become a Party to the Treaty by depositing its instrument of accession with the
Government of the United States of America. The Government of the United States of America will inform
each of the Parties of the deposit of each such instrument of accession.”13
Het is de bedoeling dat deze landen op termijn NAVO-lidstaten worden. De NAVO-landen houden
gezamenlijke operaties met deze PfP-landen, waardoor het partnership de pfp-landen in de mogelijkheid
stelt hun banden met de NAVO- landen te versterken. De voornaamste doelstelling van het partnership
was inzicht krijgen in elkaars defensieplannen, het bevorderen van democratisch controle over de
strijdkrachten en tevens zorgde de samenwerking voor een ontwikkeling van de strijdkrachten van de Pfplanden, zodat ze op termijn konden deelnemen aan NAVO-operaties14.
Let wel de samenwerking gaat zoals aangegeven niet enkel om militaire training, maar even goed om
crisisbeheer, bewaren van de vrede, bewapening en beheer van het luchtverkeer. Dus ook binnen het PfP
verblijven strijdkrachten van het ene land op het grondgebied van het andere PfP-land of NAVO-land, het
is dus ook wenselijk dat voor dit partnerschap de rechtspositie van de strijdkrachten wordt bepaald. In de
zogenaamde PfP-SOFA van 19 juni 1995 wordt bepaald onder welke voorwaarden strijdkrachten kunnen
worden ingezet in PfP-landen. Het merendeel van de bepalingen zijn gelijklopend aan deze die bepaald
werden tussen de NAVO-landen en die opgenomen zijn in de NATO-SOFA.
De NAVO begeeft zich meer en meer buiten zijn territorium van de Euro-Atlantische zone zoals bv
tijdens de vredesondersteunende opdracht in Afghanistan. Maar ook qua type opdrachten bekijkt de
NAVO het breder, zo werden er troepen gestuurd naar Louisiana, Alabama en Missisipi toen de orkaan
Katrina er was gepasseerd in augustus 2005, alsook met de aardbeving in Pakistan in oktober 200515.
13
Artikel 10, NAVO-verdrag, ondertekend op 4 april 1949, Washington, [WWW]
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm (13-02-2010)
14
E.R. MULLER, Krijgsmacht: studies over de organisatie en het optreden, Kluwer, Alphen aan den Rijn, 2004,
121.
15
G. VERMEULEN, Europese en internationale instellingen en organisaties: relevant voor criminologie en
strafrechtsbedeling, Maklu, Antwerpen, 2006, 159-162.
14
3.
Vredesoperaties juridisch gekaderd
3.1
Algemeen
Het algemeen juridisch kader waarin vredesondersteunende operaties zich afspelen is niet altijd even
duidelijk. De regels en jurisdictie van het gastland, de wetgeving van de zendstaat en de internationale
regelgeving spelen een rol.
Wanneer troepen worden ingezet in het kader van de VN, wordt hun statuut vastgelegd in een
overeenkomst tussen de VN en het gastland. Dit betekent ook dat de officiële handelingen die VN troepen
stellen, voor rekening zijn van de VN, de troepenmacht functioneert onder het mandaat van de VN, maar
tevens ook onder hun controle en commando16. Bepaalde conventies van de Verenigde Naties hernemen
eveneens bepalingen die de rechtspositie van het VN personeel regelen. Gezien niet alle landen deze
conventies hebben onderschreven of geratificeerd, wordt er meestal een “Status of Forces Agreement”
(SOFA) afgesloten. Dit is een overeenkomst tussen een staat of internationale organisatie die militairen
stuurt naar een gastland, het betreft doorgaans juridische afspraken over de rechtspositie van de troepen.
In het kader van haar lidmaatschap van de VN, de NAVO, de EU en de OVSE, heeft België talrijke
engagementen in het buitenland. Door haar troepen ter beschikking te stellen van internationale en
regionale organisaties, neemt België haar verantwoordelijkheid op binnen de internationale gemeenschap.
Het respect voor de soevereiniteit van een staat vereist dat de inzet van vreemde militairen op haar
grondgebied onderworpen is aan een aantal voorwaarden. Wanneer Belgische troepen ingezet worden op
het territorium van een vreemde staat, moet dit in normale omstandigheden gebeuren op basis van de
toelating van die vreemde staat. In ons land is dit soevereiniteitsprincipe vervat in de Grondwet. Artikel
185 voorziet:
“Vreemde troepen mogen niet dan krachtens een wet tot de dienst van de Staat worden toegelaten, het
grondgebied bezetten of er doorheen trekken”.
Wanneer ze niet over de toelating beschikken worden de troepen gezien als bezettingstroepen en vallen ze
onder jurisdictie van het gastland.
“The legal paradigm in peace is significantly different than in war. During Operation Desert Storm, the
lead brigade crossing into Iraq was not concerned in the least with passports, visas, and customs. But in
December 1995, when the lead brigade crossed to Hungary on its way to Bosnia for Operation Joint
Endeavor, these types of issues were prominently in mind. In peace operations, unlike war, the law and
jurisdicion of the host nation are not displaced. Absent an agreement with the host nation, the military force
and other US personnel are fully subject to the laws and jurisdicion, both criminal and civil, of the host
16
D. FLECK en E. STUART, The handbook of the law of visiting forces, Oxford University Press, 2001, 480.
15
nation and its courts.”17
3.2
Wettelijke bepalingen van toepassing op vredesoperaties
3.2.1 SOFA
Een “Status of force agreement” regelt de juridische verhoudingen tussen de zendstaat/organisatie en het
gastland. Zowel de VN als de NAVO hebben een model SOFA ontworpen, deze kan gebruikt worden als
model voor een concrete SOFA voor een vredesoperatie. Voor 1990 kwam het al eens voor dat de
vredestroepen al ontplooid waren terwijl men de SOFA nog aan het onderhandelen was, hierdoor hadden
de troepen slechts een twijfelachtig juridisch statuut. Om dit te vermijden heeft de VN Veiligheidsraad
beslist de model SOFA op te stellen, zodat men steeds hierop kon terug vallen.
3.2.2 Mandaat
Het mandaat is de toelating tot interventie buiten het eigen nationaal grondgebied, gegeven door een
erkende supranationale instantie, vaak NAVO of VN, om een bepaald doel te bereiken. Het is het
startpunt voor een militaire operatie. Vredesondersteunende operaties moeten in overeenstemming zijn
met de beslissingen van de Veiligheidsraad, die zal voor elke operatie een mandaat vastleggen in een
Resolutie. We zien een evolutie in de mandaten die de Veiligheidsraad opstelt, zo was het mandaat voor
operatie UNAMIR18 veel vager dan dat voor de operatie in Kosovo. Als we bekijken wat het resultaat19
was van het vage mandaat, is het duidelijk dat hier verandering moest inkomen. Bovendien worden de
ROE op basis van het mandaat opgesteld.
Het mandaat bepaalt onder andere:

het te bereiken objectief

de toegelaten middelen om dit te realiseren

de termijnen
Er bestaat voor elke operatie een mandaat, dit mandaat kan opgesplitst worden in twee delen, namelijk de
annex E met de Rules of Engagement die aangeven wat kan en niet kan, of er eventueel geweld mag
gebruikt worden en in welke omstandigheden dit gerechtvaardigd is en de annex AA, dat bepaalt hoe het
17
BOWENS, G., Legal Issues in Peace Operations, Parameters, Winter 1998, 51, http://carlislewww.army.mil/usawc/Parameters/98winter/bowens.htm (21-04-2010)
18
UNAMIR, United Nations Assistance Mission for Rwanda (October 1993-March 1996)
19
Het overlijden van 10 Belgische para‟s in Rwanda. Bij een beveiligingsopdracht werden ze omsingeld, waarna ze
het bevel kregen van hogerhand hun wapens af te geven, om de diplomatieke onderhandelingen mogelijk te maken.
16
mandaat moet gelezen worden.
Het mandaat is een document die onze troepen toelaat op het grondgebied van het gastland. Tevens
beschrijft het wat hun opdracht daar inhoud en welke verplichtingen ze hebben of waarvan ze zich
moeten onthouden. Het mandaat is de bron voor de Rules of Engagement (ROE) die een vertaling
inhouden van het mandaat, dat eigenlijk een politieke overeenkomst is, voor de troepen op het terrein.
Een mogelijkheid zou zijn, patrouilles uitvoeren rond de luchthaven, wapens mogen gedragen worden
maar mogen niet geladen zijn.
Een mandaatschending van een land of een schending van de ROE door een militair geven op zich geen
bijkomend strafbaar feit, doch op het moment dat er geweld gebruikt die niet toegestaan is door de ROE
kan men wel vervolgd worden voor slagen en verwondingen, doodslag enz.
3.2.3 Rules of Engagement (ROE)
Elke nationale strijdkracht definieert op zijn manier de ROE, België doet het als volgt:
In het kader van de algemene politieke richtlijnen zijn de inzetregels een middel om bijzondere voorschriften
te geven aan de commandanten. Zij definiëren op welke wijze en in welke mate geweld mag worden
gebruikt. Ze zijn opgesteld om het gebruik van geweld onder controle te houden. De inzetregels lichten de
20
commandanten in over de beperkingen of de vrijheid die ze hebben om hun opdracht uit te voeren .
De NAVO definieert ROE:
“ROE are directives to military forces (including individuals) that define the circumstances, conditions,
degree, and manner in which force, or actions which might be construed as provocative, may, or may not, be
applied. ROE are not used to assign tasks or give tactical instructions.
With the exception of self-defence, during peacetime and operations prior to a declaration of counter
aggression, ROE provide the sole authority to NATO/NATO-led forces to use force. Following a declaration
of counter aggression, ROE generally limit the otherwise lawful use of force.”21
De ROE zijn regels goedgekeurd door de politieke overheden. Ze laten toe om het gebruik van
machtsmiddelen binnen de vastgelegde limieten te houden. De ROE zijn opgesteld in functie van het
mandaat en het te bereiken objectief. ROE zijn een gevolg van de opdrachten en kunnen zelf niet als
orders of opdrachten beschouwd worden.
20
Operationeel Commando van de landmacht, Handboek voor Vredesondersteunende Operaties, Uitgave 1998,
Hoofdstuk 3, paragraaf 7.a.
21
Studiedag van studiecentrum voor militair en oorlogsrecht, De inzetregels een nieuwe juridische norm?, 4 mei
2001.
17
De ROE zijn een geheel van regels uitgegeven voor de commandant, uitgedrukt onder de vorm van
toelatingen en verbodsbepalingen, die het gebruik van geweld door de leden van het detachement regelen.
Ze kunnen evolueren in functie van de toestand. Let wel, de ROE beperken nooit het permanente recht op
wettige verdediging.
De ROE zijn conform aan de Belgische wetgeving (gecontroleerd door DGJM). Ze laten toe het “hoger
bevel” als rechtvaardigingsgrond voor het gebruik van geweld in te roepen. Het gerechtvaardigde geweld
moet door de militair in de uitvoering van zijn opdracht gepleegd zijn en opgelegd zijn door het hoger
echelon. Bijgevolg zal elke actie in uitvoering van de ROE juridisch gedekt zijn door de Belgische
wetgeving. Het spreekt voor zich dat de andere rechtvaardigingsgronden zoals wettige verdediging en
noodtoestand, steeds ingeroepen kunnen worden onafhankelijk van de ROE.
In het kader van de ROE, moet het gebruik van geweld gebeuren volgens de volgende principes:

De ROE staan gebruik van geweld toe in duidelijk afgelijnde gevallen. Het is geen algemene
toelating, maar wel in functie van de tactische situatie van het moment. Dit vraagt een goede
beoordeling en onderscheidend vermogen uit hoofde van de chef ter plaatse.

Gebruik van minimum noodzakelijk geweld,

Gebruik van proportioneel geweld in functie van het belang van de opdracht en de dreiging,

Beperken van collaterale schade (schade aan burgers, schade die onmogelijk te voorkomen was
bij het uitvoeren van de opdracht)
Aan de ROE zijn verschillende juridische aspecten verbonden die zowel uit het internationale als het
nationale recht voortvloeien22
3.2.3.1 Internationaal publiek recht
Het recht van de gewapende conflicten is zeker van belang voor het opstellen van de ROE, het bestaat uit
een verzameling van internationale verdragen, zoals de Conventies van den Haag, de Verdragen van
Genève van 1949 en de aanvullende protocollen van 1977. Ondanks het feit dat deze verdragen niet
geschreven zijn voor vredesoperaties en er zelfs uitdrukkelijk in wordt vermeld dat ze alleen van
toepassing zijn op de strijdende partijen, wordt er bij het opstellen van de inzetregels toch rekening mee
gehouden.
Zowel de VN als de NAVO houdt rekening met het recht op de gewapende conflicten. De VN neemt in
22
Stafford, W.A. „How to Keep Military Personnel from going to Jail for Doing the Right Thing: Jurisdiction, ROE
& the Rules of deadly force‟. The Army Laywer, November 2000, 1-25; Studiedag van studiecentrum voor militair
en oorlogsrecht, 4 mei 2001, De inzetregels een nieuwe juridische norm?
18
zijn “Convention on the safety of united nations and associated personnel”23 op dat het recht der
gewapende conflicten van toepassing is als de vredestroepen betrokken partij worden in een conflict.
Tevens kunnen er in de ROE van VN vredesoperaties bepalingen voorkomen over het nemen en
behandelen van gevangenen, collateral damage, het beschermen van de burgerbevolking en het ontzien
van culturele goederen.
De NAVO hanteert de principes van de proportionaliteit, van minimum geweld en minimaliseren van
collaterale schade, welke recht uit het recht der gewapende conflicten komen.
In tegenstelling tot het recht der gewapende conflicten zijn de verdragen van de mensenrechten wel van
toepassing op vredesoperaties, zodat de vredestroepen op basis van die verdragen wel een zekere
juridische bescherming bezitten.
3.2.3.2 Belgisch recht
Naast de regels internationale recht is ook het nationaal recht van belang bij het opstellen en het toepassen
van de ROE.
Doorgaans kunnen multinationale instructies/bevelen niet worden ingeroepen ter rechtvaardiging van
strafbare feiten die door Belgische militairen in het buitenland zijn gepleegd. Het zal aan de strafrechter
zijn om te oordelen of het gebruik van geweld al dan niet toelaatbaar was. Daarnet werd gezegd dat de
ROE kunnen dienen als rechtvaardigingsgrond op basis van het hoger bevel, doch de beginselen van
militaire noodzaak, proportionaliteit en discriminatie zullen hierbij een belangrijke rol spelen.

Het beginsel van militaire noodzaak: houdt in dat men, indien mogelijk, eerst moet trachten om
het doel op een andere, minder schadelijke manier, te bereiken dan door middel van geweld. Zo
kunnen de ROE bepalen dat de troepen zich moeten terugtrekken in plaats van de confrontatie
aan te gaan en dat zij pas op vijandige acties of bedoelingen moeten reageren als er geen andere
uitweg meer was. Een andere mogelijkheid is een waarschuwingsprocedure, dit houdt in dat de
militairen eerst mondeling waarschuwen, dan hun wapens laden als afschrikking en vervolgens
waarschuwingsschoten afvuren. Als dat geen effect heeft, mogen ze overgaan tot gericht vuren.

Het beginsel van proportionaliteit : Het geweld dat wordt gebruikt moet in verhouding zijn met
de actie van de tegenstander. Bovendien is het gebruik van geweld, altijd de laatste optie.

Het beginsel van discriminatie: Het gebruik van geweld moet steeds gericht zijn op strijders en
militaire objectieven. Tijdens vredesoperaties kan het onduidelijk zijn wie een strijder is en wie
een burger, of wat de militaire doelen zijn en wat de burgerdoelen.
23
UN Doc, Convention on the safety of united nations and associated personnel,
http://www.un.org/law/cod/safety.htm , (24-04-2010)
19
3.2.3.3 De wetgeving van het gastland
De wetgeving van het gastland komt slechts in beperkte en onrechtstreekse mate tussen in het opstellen
van de ROE, maar is toch niet onbelangrijk. Bij de ontplooiing van een vredesmacht zal er meestal tussen
internationale organisatie/zendstaat en het gastland een SOFA worden opgesteld om de problemen van
nationale soevereiniteit van het gastland op te lossen. In een SOFA wordt voornamelijk het juridisch
aspect van geregeld.
3.2.4 Besluit
We hebben hierboven kunnen vaststellen dat er met heel wat regelgeving rekening moet gehouden
worden wanneer een mandaat en ROE worden opgesteld. Vredesoperaties zijn multinationale operaties
waardoor men rekening moet houden met de nationale wetgeving van alle deelnemende landen en met het
internationale recht. Aangezien het onwenselijk is dat er verschillende ROE zijn voor de verschillende
landen in één militaire operatie, levert dat een beperking op qua mogelijkheden voor de ROE. Ze moeten
namelijk voldoen aan de eisen van de nationale wetgevingen van die landen die eigen regels voor het
gebruik van geweld kennen en daarnaast mogen ze niet in strijd zijn met het recht der gewapende
conflicten.
Bovendien is er een probleem met de juridische status van de ROE. Hebben ROE dezelfde kracht als de
strafwet? In hoeverre kan een militair die geweld gebruikt conform de ROE zich op een
rechtvaardigingsgrond kan beroepen?
3.3
Jurisdictie
Jurisdictie kan omschreven worden als:
“The term that describes the limit of legal competence of a state or other regulator authority [….] to make,
apply and enforce rules of conduct upon persons” 24
Het omvat wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende modaliteiten. Indien het gastland zijn jurisdictie is
gelimiteerd met betrekking tot leden van de vredestroepen, heeft dit betrekking op elk facet van de
jurisdictie. De meest voor de hand liggende beperking is uiteraard het verbod aan plaatselijke rechtbanken
om recht te spreken over de vredestroepen.
Enerzijds heeft het gastland de prioritaire rechtsmacht over misdrijven gepleegd tegen de vredestroepen,
anderzijds genieten de vredestroepen meestal van een onvervolgbaarheid voor de lokale rechtbanken en
vallen ze onder de jurisdictie van de zendstaat.
24
O. ENGDAHL, Protection of personnel in peace operations: the role of the "safety convention" against the
background of general international law, Martinus Nijhoff Publishers, 2007, 30; S. MALCOLM, International law,
Cambridge University Press, 2003, 572.
20
3.3.1 Modaliteiten van jurisdictie25
Er zijn vijf types van jurisdictie te onderscheiden. Het actief personaliteitsbeginsel, het passief
personaliteitsbeginsel,
het
beschermingsbeginsel,
het
vertegenwoordigingsbeginsel
en
het
universaliteitsbeginsel.
3.3.1.1 Territorialiteit
Het is een algemeen aanvaard principe dat een staat de jurisdictie heeft over misdrijven gepleegd op zijn
grondgebied, dit komt voort uit de soevereiniteit van de staat, een staat moet over de macht en de
mogelijkheden beschikken om zijn wetten te laten naleven. De rechtscolleges van de staat waar het
misdrijf werd gepleegd is doorgaans ook het best geplaatst om overtredingen op het grondgebied te
beoordelen. Niettegenstaande het territorialiteitsbeginsel een basisprincipe is, is het niet exclusief. Een
ander land kan op basis van andere zaken de prioritaire jurisdictie hebben. Dit is zo in geval van
vredestroepen die op het grondgebied van een vreemde staat verblijven26.
3.3.1.2 Beschermingsbeginsel
Op grond van dit beginsel heeft een staat het recht in het buitenland gepleegde aantastingen van zijn
staatsveiligheid te bestraffen. Het uitgangspunt is het zelfbeschermingsrecht van de staat. Dergelijke
misdrijven zijn doorgaans geen probleem voor wat betreft dubbele strafbaarstelling, gezien de meeste
strafwetboeken enkel aantastingen van hun nationale staatsveiligheid strafbaar stellen.
Ook artikel 10bis V.T. Sv. is een toepassing van het beschermingsbeginsel27:
“Ieder aan de militaire wetten onderworpen persoon die enig misdrijf pleegt op het grondgebied van een
vreemde Staat, kan in België worden vervolgd. Hetzelfde geldt voor degenen die in welke hoedanigheid ook
verbonden zijn aan een onderdeel van het leger dat zich op buitenlands grondgebied bevindt, of voor
degenen die gemachtigd zijn om een troepenkorps dat van dit leger deel uitmaakt, te volgen”
In dit geval zal het heel vaak om Belgen gaan, waardoor ook het actief personaliteitsbeginsel van
toepassing is, maar het is niet onmogelijk dat dit principe ook wordt toegepast op niet-Belgen, zoals bv.
wanneer Luxemburgse militairen onze troepenmacht versterken. Het is wel een aparte vorm van het
25
S. MALCOLM, International law, Cambridge University Press, 2003, 572; T. VANDER BEKEN, Forumkeuze in
het internationaal strafrecht : verdeling van misdrijven met aanknopingspunten in meerdere staten, Antwerpen,
Maklu, 1999, 31; O. ENGDAHL, Protection of personnel in peace operations: the role of the "safety convention
against the background of general international law, Martinus Nijhoff Publishers, 2007, 30.
26
O. ENGDAHL, Protection of personnel in peace operations: the role of the "safety convention" against the
background of general international law, Martinus Nijhoff Publishers, 2007, 30.
27
T. VANDER BEKEN, Forumkeuze in het internationaal strafrecht : verdeling van misdrijven met
aanknopingspunten in meerdere staten, Antwerpen, Maklu, 1999, 135.
21
beschermingsbeginsel omdat een categorie personen wordt beschermd in plaats van een bepaald type
misdrijf zoals het normaal gebruikelijk is. Sommige auteurs stellen dan ook dat het om een mengvorm
gaat tussen het actief personaliteitsbeginsel en het beschermingsbeginsel28.
3.3.1.3 Het actief personaliteitsbeginsel
Het aanknopingspunt hier is de nationaliteit van de dader. Op basis van dit beginsel kunnen staten hun
onderdanen bestraffen die in het buitenland een strafbaar feit hebben gesteld. Dit beginsel is de
tegenhanger van het principe dat staten hun onderdanen niet uitleveren (voor continentale staten, common
law landen leveren hun onderdanen wel uit), op deze manier veroorzaakt men geen straffeloosheid en kan
men zelf de verdachte vervolgen. Dit principe is van toepassing op onze militairen tijdens
vredesopdrachten. Heel vaak wordt in SOFA geopteerd voor een exclusieve jurisdictie voor de zendstaat.
Dit is wordt gedaan ter bescherming van de vredestroepen, zodat ze niet kunnen vervolgd worden voor e
plaatselijke rechtbanken.
België heeft zijn actief personaliteitsbeginsel toch verder uitgebreid naar de verblijfplaats van de dader, in
plaats van het te beperken tot de nationaliteit van de dader.
3.3.1.4 Het passief personaliteitsbeginsel
Het passief personaliteitsbeginsel vindt toepassing als men de strafwet extraterritoriaal gaat toepassen
omwille van de nationaliteit van het slachtoffer. Hierdoor kan een staat een dader bestraffen als één van
zijn onderdanen het slachtoffer is geworden van een misdrijf. Dit beginsel is veel beperkter toegepast dan
het actief personaliteitsbeginsel.
3.3.1.5 Het vertegenwoordigingsbeginsel
De mogelijkheid bestaat dat een staat zijn strafwet toepast op een in het buitenland gepleegd misdrijf,
waarop zijn strafwet in principe niet van toepassing is. Dit gebeurd doorgaans op verzoek van een andere
staat die wel bevoegd is. Op deze manier wordt de staat die bevoegd is vertegenwoordigt door zij die niet
bevoegd is. Dit principe wordt toegepast bv. wanneer uitlevering niet mogelijk of wenselijk is.
Een voorbeeld hiervan is het Europees verdrag ter bestrijding van terrorisme 29 dat de
vervolgingsverplichting koppelt aan een vooraf geweigerde vraag om uitlevering.
28
T. VANDER BEKEN, Forumkeuze in het internationaal strafrecht : verdeling van misdrijven met
aanknopingspunten in meerdere staten, Antwerpen, Maklu, 1999, 136; D. OEHLER, Internationales Strafrecht,
Carl-heymanns verlag, Keulen-Berlijn-Bönn-Munchen, 1983, 401-404.
29
Europees verdrag ter bestrijding van terrorisme, Raad van Europa, Straatburg 27 januari 1977, BS, 5 februari
1986.
22
3.3.1.6 Het Universaliteitsbeginsel
Het universaliteitsbeginsel is gebaseerd op het internationaal strafwaardig karakter van een misdrijf. Op
grond van dit beginsel, hebben alle staten het recht en zelfs de plicht om te bestraffen, dit ongeacht plaats
waar het misdrijf werd gepleegd, nationaliteit van dader of slachtoffer.
Het meest bekende voorbeeld zijn oorlogsmisdaden, opgenomen in de Rode Kruis conventies. De hoger
aangehaalde zaak Lotus30 bepaalt nog steeds in welke mate staten het recht hebben dergelijke vergaande
bevoegdheden te vestigen voor bepaalde misdrijven. Staten zijn vrij wetgeving aan te nemen die hun
toelaat, misdrijven die in het buitenland zijn gepleegd te vervolgen. Toch zijn de meeste auteurs van
mening dat er een aanknopingspunt moet bestaan met de staat die vervolging op zich neemt.
30
De Lotus zaak uit 1927 voor het toenmalige Permanente Hof van Internationale Justitie betrof de vraag of Turkije
bevoegd was om tot arrestatie en vervolging van een Franse luitenant over te gaan. Turkije wilde deze luitenant
vervolgen omdat hij verantwoordelijk werd gehouden voor een ernstige botsing op volle zee tussen het Franse schip
van de betreffende luitenant (een schip genaamd „Lotus‟) en een Turks schip. Het Hof diende daarom te bepalen of
het toenmalige internationaal recht zich op een of andere wijze verzette tegen uitoefening van rechtsmacht door
Turkije. Het Hof kwam tot de conclusie dat dit niet het geval was en dat, nu een expliciet verbod afwezig was,
Turkije als soevereine staat de vrijheid had om tot vervolging van de Franse luitenant over te gaan. Belangrijker dan
deze conclusie is echter de redenering die het Hof hierbij volgt.
23
4.
Misdrijven
4.1
Algemeen
Als we hebben over de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van militairen is de eerste vraag die zich
opdringt, wat zijn misdrijven? We kunnen stellen dat een misdrijf een gedraging is, dit kan zowel een
handeling als een verzuiming betreffen. Echter de meeste misdrijven zijn wel handelingen. Dit impliceert
tevens dat een voornemen, hoe laakbaar ook, niet strafrechtelijk vervolgbaar is.
Tevens dient de gedraging door de wet strafbaar gesteld te zijn, het woord wet is hier van groot belang,
want enkel de wet kan een gedraging strafbaar stellen, dit vloeit voort uit het legaliteitsbeginsel. Noch de
gewoonte, noch de rechtspraak kan iets strafbaar stellen, wel is het mogelijk dat het “krachtens de wet 31”
strafbaar wordt gesteld en het legaliteitsbeginsel verzet zich ook niet tegen “strafbaar krachtens de
algemene door de beschaafde volkeren aanvaarde rechtsbeginselen32”.
Als laatste principe geldt dat er op de gedraging die in de wet gesteld is een straf moet staan. Gedragingen
die met een andere, niet strafrechtelijke sanctie worden beteugeld zijn geen misdrijven. Enkel
strafrechtelijke misdrijven genieten de bescherming van de algemene principes van het strafrecht, zoals
daar zijn: het legaliteitsbeginsel en het principe van niet-retroactieve werking. Tevens houdt men voor de
berekening van recidive enkel rekening met strafrechtelijke veroordelingen, administratieve of
tuchtrechtelijke sancties worden hiervoor niet in rekening gebracht.
De principes van het strafprocesrecht vb. vermoeden van onschuld, rechten van de verdediging in
strafzaken, gelden ook enkel voor strafrechtelijke misdrijven. Ook de processuele dwangmiddelen vb.
huiszoeking, telefoontap, schending van briefgeheim zijn enkel van toepassing op strafrechtelijke
misdrijven.
4.2
Materieel Element
Het materieel element is de uiterlijke verschijningsvorm van het misdrijf. Zoals reeds eerder gezegd
volstaat een louter voornemen om een strafbaar feit te plegen niet om van een misdrijf te kunnen spreken.
Het voornemen moet zich materialiseren en met een strafrechtelijke delictsomschrijving overeenkomen.
Deze handeling wordt het materieel element van een misdrijf genoemd.
Het materieel element, moet dus voor elk misdrijf specifiek worden afgeleid uit de delictsomschrijving in
de wet, dit is meestal in vrij duidelijke bewoording omschreven.
31
Artikel 14 GW
32
Artikel 7 (2) EVRM en artikel 15 (2) IVBPR
24
4.3
Moreel element
Elk misdrijf heeft naast een materieel element ook een moreel element, de gedraging dat overeenkomt
met het materieel element van een strafbaar gesteld feit, volstaat op zichzelf niet om van een misdrijf te
kunnen spreken. Materiële misdrijven op zich, dit wil zeggen dat de materiële gedraging op zich volstaat
om van een misdrijf te kunnen spreken, zijn volgens het Hof van Cassatie33 onverenigbaar met het
beginsel nullum crimen sine culpa. Naast het Hof van Cassatie heeft ook het Hof voor de Rechten van de
Mens34 zich in die zin uitgesproken.
Wat wordt er nu eigenlijk concreet met het begrip schuld bedoeld? Schuld in de enge betekenis kan men
definiëren als: de psychologische band tussen dader en gedraging, met andere woorden opzet en
onachtzaamheid. Doch deze zienswijze van het begrip schuld wordt meer en meer vervangen door een
brede betekenis van het woord schuld, ook wel de normatieve schuldleer genoemd. In deze betekenis gaat
het voornamelijk om de verwijtbaarheid: een strafbare gedraging, ook al is zij met opzet of
onachtzaamheid gepleegd, zal slechts tot strafrechtelijke verantwoordelijkheid leiden indien de gedraging
aan de dader kan worden verweten35. Dit betekent dat de dader vrijuit zal gaan als er omstandigheden
zijn
die
zijn
schuld
in
de
concrete
situatie
uitsluiten,
deze
omstandigheden
worden
schulduitsluitingsgronden genoemd.
4.4
Wederrechtelijk element
De wederrechtelijkheid is naast het moreel en het materieel element , het derde constitutief element. Een
gedraging waarbij het materieel en het moreel element van een strafbare delictsomschrijving worden
vervuld, zal immers slechts strafbaar zijn, als zij bovendien ook wederrechtelijk is. Dit wederrechtelijk
karakter bestaat slechts in zoverre geen rechtvaardigheidsgronden van toepassing zijn36.
Een chirurg die een operatie verricht, stelt zowel het materieel als het moreel element van slagen en
verwondingen (art. 392 Sw). Maar doordat het een therapeutische handeling betreft, wordt zij
gerechtvaardigd op grond van het wettelijk voorschrift. (art. 70 Sw).
4.5
Schulduitsluitingsgronden
Schulduitsluitingsgronden zijn omstandigheden die meebrengen dat het misdrijf niet aan de dader kan
worden verweten. Bij schulduitsluitingsgronden wordt het gepleegde feit niet gerechtvaardigd, het blijft
strafbaar, maar de dader wordt verontschuldigd, omdat het feit hem niet kan worden verweten en hem dus
33
Cass. 12 mei 1987, RW 1987-88, 538, concl. Adv.-gen. J. DU JARDIN.
34
SALABIAKU v. Frankrijk, EHRM 7 oktober 1988, Publ. ECHR, Serie A, vol.141.
35
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 151.
36 C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 152.
25
geen schuld treft. In het Belgische strafrecht gelden de schulduitsluitingsgronden, dwang of overmacht
(art. 71Sw) en dwaling of onwetendheid. Dwaling is een ongeschreven schulduitsluitingsgrond die door
de rechtsleer en de rechtspraak werd ontwikkeld.
De schulduitsluitingsgronden zijn algemeen, ze kunnen op elke misdrijf van toepassing zijn, met inbegrip
van overtredingen en de wanbedrijven die uit bijzondere wetten voortvloeien.
4.5.1 Dwang of overmacht
Dwang heeft betrekking op het wilselement in het strafrechtelijk schuldbegrip. Dwang is uitdrukkelijk in
het strafwetboek opgenomen. (art. 71 Sw) Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen morele dwang
en fysieke dwang. Overmacht en fysieke dwang zijn synoniemen37.
Fysieke dwang wordt gevormd door een onweerstaanbare fysieke kracht, waardoor de dader tot het
misdrijf werd gebracht. Fysieke dwang bestaat eveneens wanneer materiële of fysieke omstandigheden
iemands keuze- of wilsvrijheid uitschakelen. Het moet wel onvoorzienbaar en onvermijdbaar zijn. Het
spreekt vanzelf dat gedragingen in deze omstandigheden niet kunnen toegerekend worden aan de dader,
dit omdat de handelingsvrijheid hier compleet is uitgesloten.
Weinig gevallen van materiële dwang zijn tot bij de rechtbank geraakt, de meeste beslissen van
rechtscolleges hebben betrekking op slagen en verwondingen bij verkeersongevallen: verkeersongevallen
na plotselinge ijzel, sneeuwstorm,…
Materiële overmacht kan voortvloeien uit ziekte, natuurverschijnselen, gedragingen van dieren, feiten die
door derden veroorzaakt worden of toeval38.
Morele dwang bestaat uit de bedreiging van ernstig kwaad, dat enkel kan worden vermeden door een
misdrijf te plegen. Het is voor de dader psychologisch of moreel onmogelijk om de strafbaar gestelde
gedraging te plegen. De onmiddellijke dreiging van ernstig kwaad tast de wils- en keuzevrijheid aan.
Morele dwang lijkt op de noodtoestand, het grote verschil is echter dat bij morele overmacht de
wilsvrijheid wordt uitgeschakeld en dat dit bij de noodtoestand niet altijd het geval is39.
4.5.2 Dwaling of onwetendheid
Dwaling als uitsluitingsgrond is niet opgenomen in het strafwetboek, het is in het leven geroepen door de
rechtsleer en de rechtspraak. Dwaling slaat op het cognitief aspect van het opzet in te genstelling tot
37
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 2006,
293.
38
F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht, Maklu, Antwerpen, 2006, 71.
39
F. VERBRUGGEN en R. VERSTRAETEN, Strafrecht en Strafprocesrecht, Maklu, Antwerpen, 2006, 71.
26
dwang, dat heeft betrekking op het volitief aspect. Dwaling wordt gelijkgesteld met onwetendheid: bij
dwaling veronderstelt men een verkeerd begrip, bij onwetendheid is er een totale afwezigheid van elk
begrip omtrent de feiten of de strafbaarheid van de gedraging. Er bestaat een onderscheid tussen feitelijke
dwaling en rechtsdwaling.
Feitelijke dwaling betreft de feiten die het voorwerp van een delictsomschrijving uitmaken. De dader
vergist zich omtrent de vraag of zijn gestelde gedraging onder de toepassing van de strafwet valt, d.w.z.
de dader is op de hoogte van de strafbaarstelling, maar meent dat het niet van toepassing is op zijn
gestelde gedraging. Een voorbeeld hiervan is terug te vinden in de zaak Morgan40.
Rechtsdwaling omvat de strafbaarheid van de gedraging en is van vrij recente datum, zij wordt door de
rechtspraak slechts toegepast sinds de Tweede Wereldoorlog41. Hiervoor ging men steeds van het principe
uit dat iedereen geacht wordt de wet te kennen. Net zoals bij feitelijke dwaling is de dader er zich niet
bewust van dat hij met zijn gedraging de strafwet overtreedt. Concreet vergist hij zich bij rechtsdwaling in
de strafbaarheid van de gedraging, doordat hij niet weet dat die gedraging strafbaar is gesteld of omdat hij
de omvang van de strafbaarstelling onderschat. In de rechtspraak wordt dit nauwelijks aanvaard omdat het
moet gaan over onoverwinnelijke dwaling vooraleer het geldig is als schulduitsluitingsgrond.
4.6
Rechtvaardigingsgronden
Een rechtvaardigingsgrond is een reden waardoor een misdrijf zijn wederrechtelijk karakter verliest. Zij
rechtvaardigen een misdrijf, de dader krijgt met andere woorden plots het recht om het misdrijf te stellen.
In het Belgische strafrecht zijn er vier rechtvaardigingsgronden. Rechtvaardigingsgronden zijn in principe
algemeen, ze kunnen voor allerlei misdrijven worden aangewend. Enkel wettige verdediging is een
speciaal geval, zij kan enkel worden aangewend voor slagen en verwondingen en doodslag.
Het verschil met de schulduitsluitingsgronden is dat een rechtvaardigingsgrond het “strafbare” van de
gedraging wegneemt, de schulduitsluitingsgrond neemt enkel de schuld van de dader weg, maar het
misdrijf blijft strafbaar42.
40
Morgan was een man wie zijn vrienden had voorgelogen dat zijn vrouw graag onder dwang werd “genomen”
Aangespoord hierdoor begaven de vrienden en Morgan zich naar deze laatste zijn echtgenote en dachten dat de
tegenstribbelingen van de vrouw tekens van genot waren, zij handelden fout maar ten goede trouw. Ze werden wel
veroordeeld voor verkrachting in: C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal
strafrecht, Maklu, Antwerpen, 2006, 300.
41
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 2006,
301.
42
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 2006,
202.
27
4.6.1 Wettige verdediging
Er is sprake van wettige verdediging of noodweer, wanneer een persoon ter verdediging van zichzelf of
van een ander, een onrechtmatige aanval afweert, door middel van slagen en verwondingen of doodslag43.
Dit betreft een bijzondere rechtvaardigingsgrond vermits het enkel geldt voor slagen en verwondingen of
doodslag en niet voor andere misdrijven. Bovendien geldt het enkel als verdediging gebruikt worden voor
personen, niet voor goederen.
De wettige verdediging is wel onderworpen aan een aantal toepassingsvoorwaarden: de aanval moet
onrechtmatig zijn, dit wil zeggen dat een verzet tegen bv. een rechtmatige arrestatie geen wettige
verdediging is. De verdediging moet voor of tijdens de aanval gebeuren, zeker niet erna. Bovendien liet
de verdediging proportioneel zijn, dit wil zeggen dat wanneer slagen en verwondingen bestaan om de
aanval af te weren, doodslag disproportioneel zou zijn.
4.6.2 Noodtoestand
Er is een noodtoestand wanneer de strafwet wordt overschreden ten voordele van een hoger belang. De
noodtoestand vereist dus een conflict tussen twee rechtsgoederen, waarbij voorrang wordt gegeven aan
het “hogere” rechtsgoed en de strafwet wordt geschonden.
De noodtoestand is een algemene rechtvaardigingsgrond en kan voor alle misdrijven worden ingeroepen.
4.6.3 Wettelijk voorschrift en het hoger bevel
Er is geen misdrijf wanneer het feit door de overheid bevolen en door de wet voorgeschreven wordt
(artikel 70 Sw.) Het wettelijk voorschrift impliceert dat hoewel een strafbaar feit wordt gepleegd op het
ogenblik van de feiten, er geen misdrijf wordt begaan. Deze rechtsvaardigingsgrond heeft tot gevolg dat
de persoon, die de wet overtreedt tijdens de uitvoering van een wettelijke verplichting, geen misdrijf
pleegt. Het voorschrift van de wet kan uitdrukkelijk zijn bv. de verplichting voor een arts bepaalde
gevallen van besmettelijke ziekten aan de openbare overheid mee te delen of impliciet bv.opzettelijke
slagen en verwondingen gepaard met een heelkundige ingreep.
De term "wet" moet geïnterpreteerd worden in de materiële zin, nl. elke normatieve bepaling met
algemene draagwijdte, uitgaande van de bevoegde overheid. De term dekt besluiten van de uitvoerende
macht, genomen na delegatie door de wetgever en normen die grondwettelijk gezien gelijkwaardig zijn
met de wet zoals: decreten van gewesten en gemeenschappen.
Het is niet overbodig eraan te herinneren dat het Mil. Gerechtshof, in zijn arrest van 24 mei 1995 44,
43
Artikel 416 Sw.
44
Militair Gerechtshof 24 mei 1995, onuitg. aangehaald in Verslag Studiecentrum voor militair recht en
oorlogsrecht, 4 mei 2001, De inzetregels, een nieuwe juridische norm?
28
gesteld heeft dat de uitvoerende kracht van de V.N. "Rules of Engagement" moet geïnterpreteerd worden
in het licht van art. 70 Sw.
Het hoger bevel is een rechtmatig bevel van de overheid, indien men bij de uitvoering daarvan een
misdrijf pleegt, is het gerechtvaardigd. Het woord overheid impliceert een wettelijke overheid, zo kan
een huurling zich niet beroepen op het hoger bevel als hij een opdracht gekregen van zijn overste
uitvoert45.
De rechtvaardiging geldt enkel indien het bevel zelf conform is met de wet. Art. 70 Sw stelt aan het bevel
van de overheid volgende voorwaarden:

het moet conform zijn met de wet;

het moet gegeven worden door een overheid die o.g.v. Belgische recht wettig is en in een gebied
die behoort tot haar bevoegdheid. Een buitenlandse overheid komt alleen in aanmerking indien de
Belgische wet of een rechtmatige Belgische overheid aan de dader oplegt haar te gehoorzamen;

het moet bestaan voorafgaand aan de uitvoering en deze laatste niet retroactief dekken;

het moet uitgevoerd worden op niet foutieve wijze.
ROE en rechtvaardigingsgronden46
4.7
De zopas aangehaalde rechtvaardigingsgronden impliceren dat de strafrechtelijke verantwoordelijkheid
verdwijnt wanneer er omstandigheden voor handen zijn die het strafbaar karakter van een gepleegd feit
wegnemen, niettegenstaande het feit alle materiële constitutieve bestanddelen van een misdrijf bezit.
De maatschappij heeft niet het recht om de dader van een misdrijf strafrechtelijk te sanctioneren, indien :

Het gaat om een “gebod van de wet en van de overheid” of het “bevel van de meerdere” (art. 70
Sw.)

De dader zich door het plegen van het misdrijf, op een gepaste manier verdedigt tegen een
agressie, die de organen van de staat niet hebben kunnen verhinderen of vermijden. (art. 416-417
Sw.)
45
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 2006,
226.
46
Verslag Studiecentrum voor militair recht en oorlogsrecht, 4 mei 2001, De inzetregels, een nieuwe juridische
norm?
29
4.7.1 Wettelijk voorschrift en hoger bevel
Deze rechtvaardigingsgrond werd 4.6.3 algemeen besproken, nu bekijken we het nader in verhouding tot
de ROE.
Algemeen werd gesteld dat de term “wet” moet geïnterpreteerd worden in materiële zin. Dit wil zeggen
dat ook internationale verdragen, goedgekeurd door een Belgische wet onder deze term vallen. Onder
deze verdragen nemen de Conventies van Den Haag en van Genève een aparte plaats in, zij dulden
bepaalde oorlogshandelingen zoals gevangenneming van krijgsgevangenen, vernietiging van militaire
doelen en zelfs doodslag, die in vredestijd onder de toepassing vallen van de strafwet.
ROE zijn, zoals eerder aangegeven, algemene richtlijnen die uitgaan van de bevoegde overheid en die
bestemd zijn om zo precies mogelijk aan de strijdkrachten, die onder het bevel van die overheid staan, aan
te geven onder welke omstandigheden zij in een operatie bepaalde vormen van geweld mogen
aanwenden. ROE kunnen niet als een wettelijk voorschrift worden beschouwd. Ze zijn immers geen
bindend voorschrift met algemene draagwijdte. Ze zijn veeleer collectieve gedragsvoorschriften voor een
bepaalde situatie, namelijk voor militairen in een welbepaalde militaire operatie. Zodra deze operatie is
beëindigd, doven de inzetregels uit.
De ROE kunnen wel als een overheidsbevel in aanmerking worden genomen. Bij de inroeping van de
wettige reden, zal het gedrag van de vervolgde militair echter dienen te worden getoetst aan het bevel dat
zijn hiërarchische overste in concreto heeft gegeven47. De ROE kunnen dus ter rechtvaardiging van een
gedraging worden ingeroepen, vanaf het ogenblik dat de toepassingsvoorwaarden van artikel 70 Sw. zijn
vervuld; dit is ook de eigenlijke norm die de rechtvaardigingsgrond uitmaakt.
Met betrekking tot de toepassingsvoorwaarden voor artikel 70 Sw. zijn ter zake enkele eigenschappen van
ROE van belang:

Ze worden in principe vóór de operatie opgesteld.

Militairen zijn gehoorzaamheid verschuldigd aan hun meerderen wat betreft bevelen die niet
manifest
onwettig zijn48.
Volgens
het
Militair
Gerechtshof
moeten
ROE
om tot
gehoorzaamheidsverplichting te kunnen leiden, als bevel worden opgelegd door een Belgische,
hiërarchische of functionele meerdere.49
47
Militair Gerechtshof 24 mei 1995, onuitg. aangehaald in Verslag Studiecentrum voor militair recht en
oorlogsrecht, 4 mei 2001, De inzetregels, een nieuwe juridische norm?
48
Artikel 28 Militair Strafwetboek; artikel 11 § 2 Wettelijk Tuchtreglement; artikelen 152 en 260 Sw.
49
Militair Gerechtshof 24 mei 1995, onuitg. aangehaald door F. THOMAS in N. KEIJZER, G.. J. M. CORSTENS
en M. S. GROENHUIJSEN, Rede en recht opstellen ter gelegenheid van het afscheid van Prof. mr. N. Keijzer van
de Katholieke Universiteit Brabant, Kluwer, 2000, 99.
30

De ROE worden normalerwijs opgelegd door een wettige overheid (de Belgische Krijgsmacht, de
Verenigde Naties…).

Deze overheid handelt in principe binnen haar bevoegdheid. In dat verband dient men voor ogen
te houden dat ROE in principe kaderen in de uitvoering van uitvoering van een mandaat van de
Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.

De ROE worden opgesteld en geïnterpreteerd in overeenstemming met nationaal en
internationaal recht, met inbegrip van een eventueel mandaat van de Veiligheidsraad van de
Verenigde Naties en met inbegrip van het Recht van de Gewapende Conflicten.
4.7.2 Wettige verdediging
De wettige verdediging is de rechtvaardigingsgrond die kan worden ingeroepen voor een delictstypische
gedraging, wanneer een dreigende, actuele, onrechtmatige en ernstige aanranding van personen op
proportionele wijze wordt afgeweerd en het onmiddellijk noodzakelijk was om deze verweerhandeling te
stellen. In de praktijk laten inzetregels steeds de wettige verdediging toe.
Hoe de ROE ook geformuleerd zijn, de algemene rechtsprincipes betreffende de wettige verdediging zijn
in alle omstandigheden geldig en men kan er steeds een beroep op doen
4.7.3 Besluit
ROE zijn geen nieuwe juridische norm. Ze zijn een overheidsbevel, dat in bepaalde omstandigheden ter
rechtvaardiging van een delictstypische gedraging kan worden ingeroepen, vanaf het ogenblik dat de
voorwaarden van artikel 70 Sw. zijn vervuld.
31
4.8
Militaire Misdrijven
4.8.1 Verraad en bespieding
Artikel 15 Mil.Sw. handelt over verraad, gepleegd door een militair. De wetgeving verwijst naar de
artikels 113 tot 119 Sw., 121 tot 123 Sw. en 123 quater Sw. Behalve artikel 114 Sw. zijn het misdrijven
die eigen zijn aan oorlogstijd. De straffen die in onderstaande wetsartikelen beschreven zijn worden
echter wel vervangen door straffen zoals bepaald in artikel 16 Mil.Sw.
Artikel 17 van het Mil.Sw. definieert bespieding door te verwijzen naar het woord vijand, er is enkel
sprake van een vijand in oorslogstijd.
4.8.2 Misdrijven die de krijgsplicht schenden
Deze misdrijven liggen vervat in de artikelen 19 tot en met 27 van het Militair Strafwetboek. Deze
misdrijven hebben te maken met het verlaten van de post als schildwacht, als bevelhebber capituleren met
de vijand of zich niet naar zijn post begeven in geval van alarm in oorlogstijd.
Capitulatie kan vanzelfsprekend enkel in periodes van oorlog plaatsvinden. De artikels 23 tot 25 handelen
over verschillende vormen van postverlating, behalve het geval zoals vermeld in artikel 23, worden deze
misdrijven, in vredestijd enkel bestraft met tuchtstraffen. Volgens het Hof van Cassatie zijn “misdrijven
bestraft met tuchtstraffen door het militair strafwetboek, wanbedrijven50” en zullen ze als zodanig door de
rechtbanken worden bestraft51.
4.8.3 Insubordinatie en muiterij
Deze misdrijven liggen vervat in de artikels 28 tot en met 32 van het Militair Strafwetboek.
Insubordinatie is het niet gehoorzamen aan bevelen van een overste. Muiterij is een gelijktijdige
weerstand aan de bevelen van hun meerdere, door meer dan drie verenigde militairen.
Insubordinatie en muiterij zijn ernstige militaire wanbedrijven gezien zij de autoriteit van de militair
bevelhebber ondermijnen. Een daadkrachtige en snelle reactie van de gerechtelijke overheden is absoluut
vereist.
50
Cass. 26 mei 1952, Pas. 1952,I, 615.
51
Cass. 30 oktober 1966, Arr.Cass. 1966, 186 en Pas. 1966, 90.
32
Er is pas sprake van insubordinatie als de volgende vier constitutieve elementen aanwezig zijn:

De weigering te gehoorzamen of de opzettelijke onthouding door de militair (woordelijk,
schriftelijk, het niet tijdig uit voeren van een bevel kan hier niet mee worden gelijk geschakeld, de
wil moet aanwezig zijn om een bevel niet uit te voeren

Om een bevel uit voeren (een bevel verschilt van algemene instructies, het is de uitdrukking van
de wil van een meerdere die wil gehoorzaamd worden, uiteraard moet het bevel wettelijk zijn)

Gegeven door een militaire meerdere (zowel functionele als hiërarchische meerdere, bovendien is
de meerdere noodzakelijkerwijs een Belgische militair, een bevel is ook geldig als het wordt
doorgegeven via een ondergeschikte of zelfs niet militair, vereist is wel dat het duidelijk is dat het
van de meerdere afkomstig is)

Wanneer hij met de dienst is belast (het bevel moet wettelijk zijn en op de dienst betrekking
hebben)
4.8.4 Geweld en smaad
De artikels 33 tot en met 43 handelen over geweld en smaad. Het is militairen verboden geweld te
gebruiken tegen een schildwacht en hun overste. Tevens wordt de straf verzwaart wanneer het geweld
wordt gebruikt tijdens de dienst.
Bovendien staat op het beledigen van een overste ook een straf, die wordt verzwaard wanneer het tijdens
de dienst gebeurd.
4.8.5 Desertie
4.8.5.1 Algemeen
Een van de meest gekende misdrijven is desertie, het komt uiteindelijk nu veel minder voor dan voor de
opschorting van de dienstplicht in 1994.
Desertie is een militair die zonder toestemming zijn korps verlaat of niet terugkomt na verlof of
permissie. Er dient wel een respijttermijn in acht genomen te worden vooraleer het misdrijf desertie zich
voltrekt. De respijttermijn worden bepaald in het wetboek volgens verschillende onderverdelingen.
Opmerkelijk hierbij is dat onwettige afwezigheid, een tuchtrechtelijk vergrijp na het verstrijken van de
respijttermijn wordt omgezet in desertie, wat een wanbedrijf is en waarbij enkel de gerechtelijke
overheden mogen optreden. Met andere woorden, zolang de respijttermijn niet verstreken is, is de
afwezigheid enkel een tuchtrechtelijke fout en mogen de gerechtelijke overheden niet optreden.
33
Bij desertie volstaat tevens het materieel element en de respectering van de termijn, om van een misdrijf
te kunnen spreken, een moreel element is niet noodzakelijk. Uiteraard wordt er wel rekening gehouden
met overmacht.
4.8.5.2 Voortdurend wanbedrijf
Van zodra de respijttermijn verstreken is, is de desertie voltrokken en neemt ze pas een einde door de
“heropname in de getalsterkte” van de militair. Hieronder wordt begrepen:

De vrijwillige terugkeer van de militair naar zijn eenheid

De opname van de militair in het Belgisch militair hospitaal

De militair wordt opgesloten in de gevangenis
Indien de militair weigert zich bij zijn eenheid te voegen of zich te laten hospitaliseren na een beslissing
van een militair geneesheer, is men verplicht een aanhoudingsbevel te vorderen om een einde te maken
aan de desertie.
4.8.5.3 Berekening van de respijttermijn
De respijttermijn begint te lopen vanaf de dag volgend op deze waarop de afwezigheid van de militair
werd vastgesteld. De “heropname in de getalsterkte” moet ten laatste op de laatste dag van de
respijttermijn en voor middernacht gebeuren. Is dit niet het geval dan is het wanbedrijf voltrokken.
Een van de belangrijkst problemen bij de vaststelling van desertie is de problematiek van de opschorting
van de respijttermijn. De gerechtelijke overheden mogen onderzoeken indien en in welke
omstandigheden, medische getuigschriften de afwezigheid rechtvaardigen.
4.8.5.4 Bevoegdheid
Wat desertie betreft in vredestijd, is het de zetel van de eenheid, van de plaats waar het misdrijf zich heeft
voltrokken, die de bevoegde rechtscolleges zal bepalen om de deserteurs te berechten. Hieruit volgt dat
een desertie, gepleegd wanneer een eenheid zich in het buitenland bevindt, ter kennis moet worden
gebracht van de federale procureur. In België dient het parket van het gerechtelijk arrondissement op
wiens gebied het militair kwartier is gelegerd, ingelicht te worden. De vervolging bij verstek tegen een
deserteur is niet toegestaan.
34
4.8.6 Verduistering, diefstallen en de verkoop van militaire voorwerpen
4.8.6.1 Verduistering
Artikel 54, eerste lid van het Militair Strafwetboek beoogt de verduistering door militairen ten nadele van
andere militairen of de staat.. Het Hof van Cassatie heeft op 13 mei 1908, met verenigde kamers
geoordeeld dat:
“artikel 54 alleen de toepassing van artikel 240 Sw. Heeft willen uitbreiden tot bepaalde categorieën van
militairen die omwille van de noden en de diensten van het leger, konden worden bekleed met zeer
uitzonderlijk ambten…”52
4.8.6.2 Diefstal
Artikel 54, tweede lid van het Militair Strafwetboek handelt over de diefstal van goederen of welke
voorwerpen dan ook van militair of van de staat, gepleegd door een militair. Het is geen vereiste dat de
militair in kwestie tot de bewaking van het goed was aangesteld.
Bovenstaande artikels in verband met verduistering of diefstal, ten nadele van de staat worden vrij
frequent aangegeven aan de gerechtelijke overheden53.
52
Cass. 1 mei 1908, Pas., 184.
53
Omzendbrief nr COL 1/2004,van het college van de procureurs generaal bij de hoven van beroep met als
onderwerp afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van het behoud ervan in oorlogstijdwetten van 10 april 2003, Brussel 5 januari 2004, 21.
35
5.
Hervorming militair strafrecht
5.1
Algemeen
De twee wetten van 10 april 200354 die voorzien in de afschaffing van de militaire gerechten in vredestijd
en het behoud ervan in oorlogstijd luiden een nieuw tijdperk in. Militairen worden voortaan berecht door
de burgerlijke rechtscolleges en de gewone parketten voeren het strafonderzoek dit zowel voor feiten
gepleegd in het buitenland als in het binnenland. Het ging vooral om een hervorming van de rechterlijke
organisatie en van de strafrechtelijke procedure. Het betrof geen hervorming van het materieel strafrecht
dat van toepassing was op militairen.
Personen die onderworpen zijn aan de militaire wetten behouden een strafrechtelijk statuut dat op
minimum drie punten verschilt van dat van andere burgers.

Zij zijn als enigen onderworpen aan het Militair Strafwetboek

Zij kunnen worden vervolgd in België voor eender welk misdrijf gepleegd op grondgebied van
een vreemde staat, dit krachtens artikel 10 V.T. Sv. Dit artikel geldt tevens voor burgerpersoneel
die deel uitmaken van het leger of voor zij die de troepenmacht volgen.

De wet verbindt specifieke gevolgen aan bepaalde veroordelingen wanneer zij betrekking hebben
op militairen.
Hieruit kunnen we concluderen dat de wetgever nog steeds een andere behandeling voor militairen en
daarmee gelijkgestelden wenselijk acht. Dit gelet op hun statuut, aard van de ambten en de behoeften die
eigen zijn aan de militaire organisatie.
5.2
Welke personen vallen onder de toepassing?
De wet van 10 april 200355 definieert vier categorieën van personen die in vredestijd en op het
grondgebied van het rijk zijn onderworpen aan de bepalingen van de militaire strafwetten.

Personen in werkelijke dienst of in non-activiteit zijn in de zin van de wet van 20 mei 1994
betreffende de aanwending van de Krijgsmacht. Hieronder vallen:
o
militairen van het actief kader en kandidaat-militairen met inbegrip van militairen die
54
Wet 10 april 2003 tot regeling van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van het
behoud ervan in oorlogstijd, BS, 7 mei 2003; Wet 10 april 2003 tot regeling van de rechtspleging voor de militaire
rechtscolleges en tot aanpassing van verscheidene wettelijke bepalingen naar aanleiding van de afschaffing van de
militaire rechtscolleges in vredestijd, BS, 7 mei 2003.
55
Wet 10 april 2003 tot regeling van de rechtspleging voor de militaire rechtscolleges en tot aanpassing van
verscheidene wettelijke bepalingen naar aanleiding van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd,
BS, 7 mei 2003.
36
regelmatig onwettig afwezig werden bevonden, in voorlopige hechtenis zitten of een
vrijheidsstraf ondergaan;
o
reservemilitairen, wanneer zij een wederoproeping of bepaalde types van prestaties
binnen de Krijgsmacht verrichten;
o
dienstplichtigen, in geval van herinvoering van de dienstplicht;
o
gewezen militairen, wanneer zij bepaalde types van prestaties verrichten binnen de
krijgsmacht.

De militairen met onbepaald verlof in de zin van artikel 7 van de wet van 20 mei 1994 en dit voor
volgende misdrijven:
o
Verraad en bespieding
o
Deelneming aan muiterij
o
Gewelddaden en smaad ten aanzien van een overste of schildwacht
o
Deelneming aan desertie met samenspanning gepleegd door militairen
o
Ontvreemding en bedrieglijke wegneming van enigerlei voorwerpen bestemd voor de
dienst van het leger en behorend hetzij aan de staat, hetzij aan militairen.

Personen die binnen het jaar volgend op het definitief verlof, zich schuldig maken aan smaad,
geweldplegingen of de goede naam van één van hun vroegere meerderen aantasten in de zin van
de artikels 443 tot 452 Sw.

Bepaalde personen tewerkgesteld in een inrichting of bij een dienst van het leger, kunnen via KB
onderworpen worden aan sommige bepalingen van de militaire strafwetten die in hun
arbeidsovereenkomst zijn beschreven.
5.3
De wettelijke bepalingen
Artikel 10bis V.T. Sv. bepaalt dat iedereen die aan de militaire wetten onderworpen is en die enig misdrijf
pleegt op het grondgebied van een vreemde Staat, in België kan worden vervolgd. Hetzelfde geldt voor
alle personen die in welke hoedanigheid ook verbonden zijn aan een onderdeel van het leger dat zich op
buitenlands grondgebied bevindt, of voor degenen die gemachtigd zijn om een troepenkorps dat van dit
leger deel uitmaakt, te volgen.56 Het is niet noodzakelijk dat er een klacht of een officieel bericht komt
van de staat waar het misdrijf werd gepleegd. Wordt dit alsnog vereist, is dit enkel omdat in principe
alleen de buitenlandse overheid in staat is de Belgische politie in te lichten over het bestaan van een
misdrijf die op haar grondgebied werd gepleegd. De buitenlandse overheid dient dan ook de elementen te
56
Art.10bis V.T Sv. Ingevoerd bij wet van 14 juli 1951, BS, 9 augustus 1951; F. THOMAS, “De Belgische
militairen in het buitenland: enkele problemen van internationaal strafrecht”, Panopticon, 1984, 434-435.
37
verschaffen die noodzakelijk zijn om in België te kunnen vervolgen. Het gebeurt echter vaak dat de
Belgische overheid zich ter plaatse bevind (politie of magistraten) en via deze weg de vaststellingen doet,
die nodig zijn om vervolging mogelijk te maken.
Vanaf 1 april 2004 wordt de federaal procureur ingelicht over de misdrijven die, overeenkomstig artikel
10bis V.T. Sv. in België kunnen worden vervolgd. De federaal procureur wordt rechtstreeks ingelicht
hetzij door de commandanten van de militaire eenheden die in het buitenland gestationeerd zijn, hetzij
door de leden van de federale politie die, overeenkomstig artikel 112 van de wet van 7 december 1998 tot
organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, belast zijn met de politie
van de militairen. Wanneer overeenkomstig artikel 309bis Ger.W. een magistraat van het openbaar
ministerie aanwezig is op de plaats van de operaties, wordt de in het vorige lid bedoelde inlichting
rechtstreeks aan hem gegeven. (art.144quinquies Ger.W.)
Zoals artikel 144quinquies Ger. W. aangeeft zijn de commandanten van de militaire eenheden, die in het
buitenland gestationeerd zijn, verplicht om misdrijven waar zij kennis van nemen aan te geven aan de
federale procureur. Om deze meldingsplicht mogelijk te maken wordt een lijst met federale magistraten
van wacht, ter beschikking gesteld van de dienst operaties van de krijgsmacht dat in verbinding staat met
alle in het buitenland ontplooide eenheden.
Magistraten van het openbaar ministerie zijn nog steeds bevoegd om troepen in het buitenland te
vergezellen wel moeten de Ministers van Justitie en Landsverdediging hiertoe in gemeenschappelijk
overleg beslissen, na een gemotiveerd verslag van de militaire overheden dat bijzondere omstandigheden
zulks rechtvaardigen. Daartoe wordt door de Koning, na advies van de korpschef en op voordracht van
het College van procureurs-generaal, een lijst van magistraten van het openbaar ministerie vastgesteld. Ze
worden aangewezen onder de sedert ten minste een jaar benoemde magistraten van het openbaar
ministerie die op de oproep tot kandidaten reageren. De aanwijzing van de magistraten die op die lijst
voorkomen, geldt voor een hernieuwbare periode van drie jaar. Wanneer het zenden van een magistraat
om de troepen te vergezellen gerechtvaardigd is, wordt deze magistraat door de federale procureur
gekozen ofwel uit de federale magistraten ofwel uit de magistraten die voorkomen op de door de Koning
vastgestelde lijst. In dit laatste geval wordt aan de magistraat van rechtswege gedurende deze periode een
opdracht bij het federaal parket gegeven. De magistraat vervult die opdracht onder de onmiddellijke
leiding en toezicht van de federale procureur
De magistraat die de troepen vergezelt moet houder zijn van een brevet inzake militaire technieken dat
minder dan vijf jaar geleden door het Ministerie van Landsverdediging is uitgereikt. Het brevet inzake
militaire technieken bewijst dat de magistraat die de troepen vergezelt, een militaire basisopleiding heeft
gevolgd, op de wijze bepaald door de Minister van Landsverdediging. Het brevet kan worden verlengd na
vijf jaar indien de betrokken magistraat een bijscholingscursus volgt. (art.309bis Ger.W.) Om het brevet te
halen wordt er een opleiding voorzien van ongeveer een achttal dagen. Militairen en het gerecht voorzien
in de opleiding van deze magistraten. In het gerechtelijk kader worden vooral de regels van de
38
bevoegdheid uiteengezet, terwijl de militairen een meer specifieke militaire opleiding verstrekken.
De gerechtelijke actie wordt dus afhankelijk gemaakt van een dubbele ministeriële beslissing, die zelf
afhankelijk is van een voorafgaand verslag van de militaire overheden, die de noodzaak van een
gerechtelijke aanwezigheid moeten motiveren57.
De bepalingen van het materieel recht werden niet gewijzigd, de wetgever heeft willen aangeven dat de
specifieke positie van de militairen ten opzichte van het strafrecht behouden blijft.
5.4
Gerechtelijk onderzoek
Wanneer een gerechtelijk onderzoek noodzakelijk is vordert de Federale procureur een onderzoeksrechter,
deze zal, wanneer hij in vredestijd kennis krijgt van een feit gepleegd in het buitenland dat in België
vervolgd kan worden op grond van artikel 10bis V.T. Sv., al zijn bevoegdheden uitoefenen op dezelfde
manier als wanneer de feiten op het grondgebied van het Rijk zouden zijn gepleegd. In dit geval, en
wanneer de verdachte geen verblijfplaats heeft in België, zijn de onderzoeksrechters van de rechtbank van
eerste aanleg te Brussel bevoegd.58
Zowel het bevel tot medebrenging, als het bevel tot aanhouding uitgevaardigd ten aanzien van militairen
of gelijkgestelden kan in voorkomend geval59 worden uitgevoerd op buitenlands grondgebied60
5.4.1 Bevel tot medebrenging
Indien de persoon niet kan gevonden worden, kan het bevel tot medebrenging vertoond worden aan de
commandant van de eenheid waartoe de betrokkene behoort. Het origineel van de akte van betekening
wordt dan door deze commandant geviseerd61.
5.4.2 Bevel tot aanhouding
Wanneer de aanhouding wordt uitgevoerd in het buitenland, gebeurt de ondervraging door de
57
S. HORVAT, “Afschaffing militair gerecht bemoeilijkt onderzoek misdrijven in buitenland”, De juristenkrant
2003, 5.
58
Artikel 62bis Sv.
59
De term “in voorkomend geval” werden ingevoegd om aan te duiden dat deze regeling niet in strijd is met het
internationale recht dat primeert op het Belgische bij andersluidende bepalingen (Kamer Doc 502108/001
artikelgewijze bespreking van Artikel 30, 3de lid)
60
Artikel 9 en 19§1bis wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
61
Artikel 14 wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
39
onderzoeksrechter via audiovisuele media62.
Het bewijs van ontlasting en het ontvangstbewijs moeten dan binnen de 24u na de aankomst van de
verdachte op het Belgisch grondgebied worden overgemaakt aan de onderzoeksrechter63 .
Indien een bevel tot aanhouding niet kan worden uitgevoerd wegens een uitzonderlijke situatie64, kan de
geldigheidstermijn van het afgeleverde bevel met vijf dagen verlengd worden. De omstandigheden die
deze verlenging rechtvaardigen, moeten op straffe van nietigheid vermeld worden op het afgeleverde
bevel dat de verlenging vaststelt65. Een bevel tot aanhouding kan eveneens bij verstek worden
uitgevaardigd ten aanzien van militairen of gelijkgestelden die deelnemen aan een operatie in het
buitenland.66
Eens een aanhoudingsmandaat werd afgeleverd voorziet de wet op voorlopige hechtenis67 in gerechtelijke
bijstand, want ook tijdens buitenlandse zendingen moeten de rechten van de verdediging worden
gegarandeerd. Daarom werd een artikel 183bis Sv. ingevoegd dat de aanwijzing van een advocaat regelt
bij aflevering van een bevel tot aanhouding in het buitenland. In de regel kan de verdachte een beroep
doen op een raadsman van zijn keuze of kan er hem ambtshalve een worden aangeduid bij een gebrek aan
financiële middelen. Er kunnen zich echter situaties voordoen waarin het om veiligheidsredenen niet
mogelijk is om een advocaat naar het operatiegebied te laten overkomen. De commandant dient deze
onmogelijkheid in het verslag van de eenheid te vermelden. In voorkomend geval voorziet de wet dat de
commandant van de eenheid van betrokkene een doctor of licentiaat in de rechten als verdediger kan
aanduiden. Hierbij wordt in de eerste plaats gedacht aan de “LEGAD – legal advisor”, in principe
tewerkgesteld bij DGJM (algemene directie juridische steun en bemiddeling), die de troepen tijdens
sommige buitenlandse opdrachten vergezelt. Bij ontstentenis kan een officier aangewezen worden en
indien geen officier beschikbaar is, een persoon die bekwaam wordt geacht om betrokkene te verdedigen.
Deze personen zijn gebonden door het beroepsgeheim68.
Van zodra een advocaat kan optreden, trekt de aangeduide verdediger zich terug. De stukken waaruit
blijkt dat bovenstaande formaliteiten werden nageleefd, dienen bij het strafdossier te worden gevoegd.
62
Artikel 16 §2 wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
63
Artikel 19 §6 wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
64
de parlementaire voorbereidingen vermelden als voorbeeld “wanneer het vliegveld ter plaatse onder vuur ligt”
65
Artikel 32bis wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
66
Artikel 34 §2 wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
67
Artikel wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
68
art 458 Sw.
40
Uit de formulering van het artikel zou kunnen blijken dat de beklaagde in sommige gevallen geen beroep
kan doen op een advocaat voor zijn verdediging of minstens niet de vrije keuze heeft.
De Raad van State vermeldt in haar advies dat deze bepaling hoogstens kan “worden voorzien in
oorlogstijd, wanneer de omstandigheden dit vereisen”, op basis van artikel 6, 3e lid, c van het Verdrag tot
bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. De tekst van het artikel in het
voorontwerp van wet werd echter in haar originele versie behouden.
Ondanks alle mogelijkheden van verdediging en communicatie is het steeds de bedoeling om een militair
die een misdrijf heeft gepleegd in het buitenland, zo snel mogelijk naar België te repatriëren. Eenmaal op
het grondgebied aangekomen, krijgt de gewone procedure haar verloop.
5.4.3 Lokale bevolking
De lokale bevolking of leden van vreemde strijdkrachten kunnen in de onderzoeksverrichtingen slechts
betrokken worden via rechtshulpverzoeken, die al naar gelang de verdragen met die landen, via de
diplomatieke weg of rechtstreeks aan de lokale autoriteiten dient overgemaakt te worden.
5.4.4 Militaire politie
Voor het onderzoek nuttige informatie kan ook bekomen worden via de militaire overheid. De militaire
Politie heeft geen bevoegdheid van gerechtelijke politie in de zin van artikel 8 e.v. Sv. Tevens worden de
leden van de militaire politie niet beoogd in artikel 3 van de organieke wet van 18 juli 1991 tot regeling
van het toezicht op politie en inlichtingendiensten, noch in artikel 2 van de wet van 5 augustus 1992 op
het politieambt.
Enkel artikel 11 van de wet betreffende politie over wegverkeer en artikel 3, 11° van het KB van 1
december 1975 houdende het algemeen reglement op de politie van het wegverkeer, kent in beperkte
mate de hoedanigheid van agenten bevoegd om het verkeer te regelen toe aan leden van de militaire
politie.
Wel dient opgemerkt te worden dat de verslagen wel degelijk zijn opgesteld met het oog op een
objectieve weergave van de feiten, waar door ze zeker informatief kunnen zijn voor de gerechtelijke
instanties, doch ze hebben niet de waarde van een pv.
41
5.4.5 Aangifteverplichting
Art 29 Sv. legt aan de militairen volgende verplichting op :
“Iedere gestelde overheid, ieder openbaar officier of ambtenaar die in de uitoefening van zijn ambt kennis
krijgt van een misdaad of een wanbedrijf is verplicht daarvan dadelijk bericht te geven aan de procureur des
Konings (...)”.
Daarenboven stelt Art 30 Sv. dat
“Ieder die getuige is geweest van een aanslag, hetzij tegen de openbare veiligheid, hetzij op iemands leven of
eigendom, is eveneens verplicht daarvan bericht te geven aan de procureur des Konings (...)”.
Een interne nota binnen defensie69 voegt hieraan toe dat deze kennisgeving dient te gebeuren via de
hiërarchische meerderen. Ze vermeldt tevens dat een overtreding ook aangegeven mag worden, doch dat
er geen officiële verplichtingen ter zake bestaan.
Om te vermijden dat de militairen zich ten nadele van het onderzoek zouden mengen in de
onderzoeksverrichtingen, heeft de militaire overheid
dwingende richtlijnen uitgewerkt. Er zijn ook
akkoorden onderschreven met de militaire overheden die bepalen in welke gevallen de plaatselijk
commandant de feiten onmiddellijk dient te melden aan de gerechtelijke autoriteiten.
5.4.6 Afgeven van berichten, kennisgeving en betekeningen
De berichten, kennisgevingen en betekeningen aan een verdachte, beklaagde, veroordeelde, getuige of
slachtoffer worden in principe rechtstreeks aan de betrokkene overgemaakt. Indien het handelt over een
militair of gelijkgestelde, mogen zowel op Belgisch grondgebied als op buitenlands grondgebied, deze
documenten geldig worden afgegeven aan de militaire eenheid waartoe hij behoort, aan de bewaker van
de plaats waar hij wordt vastgehouden of aan de militaire overheid waaronder hij ressorteert indien hij
niet persoonlijk kan worden bereikt, op voorwaarde dat hij niet onwettig afwezig is. In bepaalde
omstandigheden mogen die berichten, kennisgevingen en betekeningen overgezonden worden via alle bij
het leger beschikbare geschikte communicatiemiddelen70.
5.4.7 Recht op een advocaat/raadsman
Ook tijdens buitenlandse zendingen moeten de rechten van de verdediging worden gegarandeerd.
Daarom werd een artikel 183bis Sv ingevoegd dat de aanwijzing van een advocaat regelt bij aflevering
69
Nota CHOD “Afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd op 1 Jan 2004 - Dwingende gedragsregels
te eerbiedigen door de militairen bij het kennis krijgen van een misdaad of een wanbedrijf”, 2003 07809 van 10 Dec
2003
70
Artikel 182bis Sv.
42
van een bevel tot aanhouding in het buitenland. In de regel kan verdachte een beroep doen op een
raadsman van zijn keuze of kan er hem ambtshalve een worden aangeduid bij een gebrek aan financiële
middelen. Er kunnen zich echter situaties voordoen waarin het om veiligheidsredenen niet mogelijk is om
een advocaat naar het operatiegebied te laten overkomen. De commandant dient deze onmogelijkheid in
het verslag van de eenheid te vermelden. In voorkomend geval voorziet de wet dat de commandant van de
eenheid van betrokkene een doctor of licentiaat in de rechten als verdediger kan aanduiden.
We denken hierbij in de eerste plaats aan de “LEGAD – legal advisor”, in principe tewerkgesteld bij
DGJM, die de troepen tijdens sommige buitenlandse opdrachten vergezelt. Bij ontstentenis kan een
officier aangewezen worden en indien geen officier beschikbaar is, een persoon die bekwaam wordt
geacht om betrokkene te verdedigen. Deze personen zijn gebonden door het beroepsgeheim (art 458 Sw).
Van zodra een advocaat kan optreden, trekt de aangeduide verdediger zich terug. De stukken waaruit
blijkt dat bovenstaande formaliteiten werden nageleefd, dienen bij het strafdossier te worden gevoegd.
Uit de formulering van het artikel zou kunnen blijken dat de beklaagde in sommige gevallen geen beroep
kan doen op een advocaat voor zijn verdediging of minstens niet de vrije keuze heeft. De Raad van State
vermeldt in haar advies dat deze bepaling hoogstens kan “worden voorzien in oorlogstijd, wanneer de
omstandigheden dit vereisen”, op basis van artikel 6, lid 3, c) van het Verdrag tot bescherming van de
rechten van de mens en de fundamentele vrijheden. De tekst van het artikel in het voorontwerp van wet
werd echter in haar originele versie behouden71.
Het is steeds de bedoeling om een militair die een misdrijf heeft gepleegd in het buitenland, zo snel
mogelijk naar België te repatriëren. Eenmaal op het grondgebied aangekomen, krijgt de gewone
procedure haar verloop.
5.5
Aan te nemen houding van de militair die getuige is van een misdrijf
Zoals elk persoon, die bekleed is met een openbaar gezag, dienen de leden van defensie, ongeacht hun
graad, alle inlichtingen die in hun bezit zijn betreffende het plegen van een misdaad of een wanbedrijf
mede te delen aan de bevoegde gerechtelijke overheid. Een overtreding mag ook aangegeven worden,
doch er bestaat geen officiële verplichting. Als er twijfel bestaat rond de kwalificatie zal de gerechtelijke
overheid altijd verwittigd worden. Hierbij dient ook opgemerkt te worden dat de hiërarchische meerdere
strafrechtelijk of tuchtrechtelijk verantwoordelijk kan gesteld worden, indien blijkt dat zij niet de nodige
maatregelen namen om de inbreuk te voorkomen, te doen ophouden of te bestraffen.
Bijgevolg zal elk militair die een misdaad of een wanbedrijf, gepleegd in het buitenland vaststelt of van
zo‟n feiten kennis heeft, via zijn hiërarchische meerderen, het Federaal Parket onmiddellijk verwittigen.
71
Cursus Militair Strafrecht, KMS 2008-2009
43
5.5.1 Ontdekking van het misdrijf
De aangifteverplichting veronderstelt de voorafgaande kennis van een misdrijf. Om van een misdrijf te
kunnen spreken dienen de drie vooraf besproken essentiële bestanddelen van een misdrijf aanwezig te
zijn. Deze bestanddelen zijn : een actief persoon (een dader, een mededader, een medeplichtige), een
passief persoon (een slachtoffer die een natuurlijk persoon of een rechtspersoon kan zijn), een materieel
bestanddeel (de actie die beteugeld wordt voor de strafwet) en een moreel bestanddeel (de vrije en
bewuste houding van de dader van de aangeklaagde actie).
In sommige gevallen zullen één of meerdere bestanddelen van het misdrijf niet onmiddellijk gekend zijn.
Bijvoorbeeld : de actieve persoon (men zal dus spreken over “X”), het moreel bestanddeel (wat wou de
dader die als dusdanig handelde ?), …
Als dat het geval is en zal de militaire overheid de gerechtelijke overheid altijd verwittigen. De militaire
overheid mag dus niet zelf een onderzoek in stellen ter identificatie van de elementen van het misdrijf
vooraleer de gerechtelijke overheid in te lichten. Tevens mag de militaire overheid niet oordelen over
schuld van een bepaald persoon.
De militair die een misdrijf, vastgesteld tijdens de uitoefening van zijn ambt en aangeeft bij de
gerechtelijke overheid, dient zijn hiërarchische meerdere hiervan in kennis te stellen. Deze kan op zijn
beurt de informatie overmaken aan HRG-A/D, de ondersectie van de defensiestaf die zich bezig houdt
met het opvolgen van de gerechtelijke en tuchtrechtelijke procedures. Indien de hiërarchische meerdere
zelf betrokken is bij het misdrijf, moet de militair zijn informatie verschaffen aan de hogere hiërarchische
overheid.
Hierbij nog op te merken dat enkel de gerechtelijke overheid bevoegd is om te bepalen of het vastgestelde
misdrijf een misdaad of een wanbedrijf is. Het is ook zij die zal beslissen over de opportuniteit om al dan
niet gerechtelijk te vervolgen72.
5.6
Houding aan te nemen door een militair tijdens een gerechtelijk
onderzoek
Alleen de gerechtelijke overheden zijn bevoegd om misdrijven te onderzoeken. Deze exclusieve
bevoegdheid steunt op de vereiste inzake onafhankelijkheid en onpartijdigheid.
Zodra de gerechtelijke overheid op de hoogte gebracht wordt van een misdrijf dient zij alle mogelijke
72
Nota CHOD “Afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd op 1 Jan 2004 - Dwingende gedragsregels
te eerbiedigen door de militairen bij het kennis krijgen van een misdaad of een wanbedrijf”, 2003 07809 van 10 Dec
2003
44
informatie in te winnen. Daarvoor worden de magistraten bijgestaan door verschillende politiediensten
(infra), die gemachtigd zijn gerechtelijke onderzoeken te leiden (officieren van de gerechtelijke politie).
Het is belangrijk het principe van vermoeden van onschuld te eerbiedigen. Het onder gerechtelijke
vervolging plaatsen van een militair mag, a priori, geen afbreuk doen aan zijn eer en waardigheid.
Voor zover dat mogelijk is moet de militaire overheid het gerechtelijk onderzoek vergemakkelijken. Zij
zal dit doen door :

het nemen van bewarende maatregelen

zich te onthouden van openbare verklaringen of uitlatingen betreffende personen die bij het
onderzoek betrokken zijn of die het goede verloop van het onderzoek zouden kunnen
beïnvloeden. Zo‟n tussenkomsten en uitlatingen, uitgaande van de militaire overheid, zouden
kunnen doen vermoeden dat deze laatste zou trachten de getuigen of de verdachten te
beïnvloeden.
45
6.
Politie in militair milieu en hun bevoegdheid op buitenlands
grondgebied
6.1
Algemeen
De wet op de geïntegreerde politie zorgde ervoor dat de politie gestructureerd werd op twee niveaus, een
lokaal niveau en een federaal niveau. Dit was een concretisering van het zogenaamde octopusakkoord,
inzake de algemene beginselen betreffende de reorganisatie van de politiediensten dat op 24 mei 1998 in
de Senaat werd ondertekend tussen de vier regeringspartijen en de vier oppositiepartijen. De
geïntegreerde politie bevat alle korpsen van de vroegere gemeentepolitie, de gerechtelijke politie en de
Rijkswacht. Het gaat hier dus om een geïntegreerde politiedienst gestructureerd op twee niveaus, die
autonoom functioneren en afhangen van verschillende bestuurlijke overheden. In het kader van deze
masterproef gaat de interesse voornamelijk naar de federale politie uit. Zij zijn verantwoordelijk voor
bovenlokale en gespecialiseerde politiezorg73.
De federale politie is samengesteld uit een commissaris generaal, een reeks algemene directies en enkele
gedeconcentreerde diensten, zie organogram
De leiding over de federale politie behoort toe aan de commissaris generaal, onder hem ressorteren de
algemene directies en de gedeconcentreerde diensten. De algemene directies worden geleid door
directeurs-generaal, zij functioneren op federaal niveau terwijl de gedeconcentreerde diensten werken op
het niveau van de arrondissementen.
Onder de algemene directie gerechtelijke politie staat de dienst belast met de gespecialiseerde
gerechtelijke opdrachten in militair milieu, afgekort DJMM. Het is deze dienst die van belang is en hierna
nader bekeken wordt. De historiek, opdrachten, organisatie en effectieven worden onder de loep
genomen.
Artikel 112 van de wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst,
gestructureerd op twee niveaus voorziet in de mogelijkheid om op verzoek van de minister van
landsverdediging, de nodige detachementen van de federale politie buiten het grondgebied van het Rijk te
ontplooien, om de politie van militairen te verzekeren. De aanwezigheid van politieagenten op plaatsen
waar onze militairen actief zijn is cruciaal om de in België gebleven gerechtelijke overheden, objectieve
en kwaliteitsvolle informatie te leveren, met betrekking tot eventuele strafbare feiten in het buitenland
gepleegd.
73
R. VERSTRAETEN, Handboek strafvordering, Malku, Antwerpen, 2007, 217.
46
6.2
Historiek van DJMM
De gerechtelijke detachementen werden op 6 november 1951 in de schoot van de Rijkswacht opgericht
als gevolg van een mededeling van de toenmalige minister van landsverdediging, er wordt een wettelijke
basis aan deze detachementen gegeven als gevolg van artikel 3 van de wet op Rijkswacht van 2 december
195774. Het doel hiervan was de actie en functioneren van het militair gerecht vergemakkelijken. Het
gevolg hiervan was dat een dergelijk detachement bij elk militair auditoraat werd gevoegd, waar deze
opdrachten vervulde, gelijkaardig aan de gerechtelijke politie bij de parketten75.
Door de wet van 9 december 1994 tot wijziging van de organieke wet van de Rijkswacht werden de
gerechtelijke detachementen geïntegreerd in één enkele dienst: de “Dienst gerechtelijke politie bij het
militair gerecht” (DGPMG). Bij de inplaatsstelling van de federale politie76 werd DGPMG in de
Algemene directie gerechtelijke politie (DGJ) geïntegreerd en kreeg hij zijn huidige benaming. Deze
dienst kende een ander belangrijk keerpunt in 2004. Tijdens het afsluiten van de „Octopus-akkoorden‟
wordt de afschaffing van de militaire rechtscolleges reëel.
De wet van 10 april 2003 concretiseert de afschaffing van militaire rechtscolleges in vredestijd, de datum
van inwerkingtreding van al deze wet werd vastgelegd op 1 januari 2004. Sindsdien worden de
onderzoeken in het militair milieu geleid door de gewone parketten. Er wordt echter wel bepaald om
DJMM te behouden als samengestelde eenheid, de specifiteit van delinquentie in militair milieu
verantwoorde het behoud van deze dienst, zij konden immers steunen op een expertise en ervaring van
meer dan 50 jaar, die de parketten alleen maar ten goede kwam.
74
Wet op de Rijkswacht, 2 december 1957, BS, 12 december 1957.
75
C. VANMULLEN, “Politieagenten in militair milieu, de waarheid achterna”, Inforevue, december 2004, 13-15.
76
Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, BS
5 januari 1999 en KB betreffende de organisatie en bevoegdheden van de federale politie, 14 november 2006, BS 23
november 2006.
47
6.3
Opdrachten
6.3.1 Algemene opdrachten
In de uitoefening van zijn opdrachten van gerechtelijke politie heeft DJMM tot taak77:

Misdaden, wanbedrijven en overtredingen opsporen, de bewijzen ervan verzamelen, daarvan kennis
geven aan de bevoegde overheden, de daders van deze misdrijven oppakken en ter beschikking
stellen van de bevoegde overheid, op de wijze en de vorm zoals de wet bepaalt

De personen wier aanhouding door de wet is voorzien opsporen, vatten, en ter beschikking stellen
van de bevoegde overheid

De voorwerpen waarvan inbeslagname is voorgeschreven opsporen, in beslag nemen en ter
beschikking stellen van de bevoegde overheid

Het verslag van hun opdrachten en de inlichtingen die zij naar aanleiding daarvan hebben verkregen,
overmaken aan de bevoegde overheid.
6.3.2 Specifieke Opdrachten
Volgens artikel 15, 5° van het KB van 14 november 2006 heeft de Directie van gerechtelijke politie de
taak om gespecialiseerde gerechtelijke opdrachten uit te voeren in militair milieu, deze taak werd
toevertrouwd aan DJMM.78 De onderzoeken die hen kunnen worden toevertrouwd kunnen betrekking
hebben op79:

Feiten gepleegd door militairen of gelijkgestelde in dienst in het buitenland

Misdrijven bedoeld in het Militair strafwetboek, behalve het systematisch opsporen en interpelleren
van deserteurs

Ernstige en complexe misdaden en wanbedrijven, voorzien door het gewone strafwetboek of de
bijzondere wetten, wanneer ze gepleegd werden in militair milieu of naar aanleiding van de dienst.
77
Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, BS 5
januari 1999; KB betreffende de organisatie en bevoegdheden van de federale politie, 14 november 2006, BS 23
november 2006; Wet 5augustus 1992 op het politieambt, BS 22 december 1992; Omzendbrief 17/2003 van het
College van de Procureurs generaal bij de Hoven van Beroep met als onderwerp de afschaffing van de militaire
rechtscolleges en de dienst gespecialiseerd in de militaire delinquentie, Brussel 24 december 2003.
78
Artikel 15: De algemene directie gerechtelijke politie verzekert de volgende opdrachten : 5° de gespecialiseerde
gerechtelijke opdrachten in het militair milieu;
79
Omzendbrief nr COL 17/2003 van het College van de Procureurs generaal bij de Hoven van Beroep met als
onderwerp de afschaffing van de militaire rechtscolleges en de dienst gespecialiseerd in de militaire delinquentie,
Brussel 24 december 2003.
48
6.3.3 Bijkomende opdrachten
DJMM levert indien nodig ook personeel voor de inzet van de mobiele gerechtelijke interventieploegen
en kan tevens opgeroepen worden om vier personeelsleden te leveren voor de identificaties van
slachtoffers van rampen of de opsporing van menselijke resten.
6.4
Organisatie
Zoals reeds gezegd behoren de gespecialiseerde opdrachten in militair milieu tot de bevoegdheid van DGJ
(Algemene directie gerechtelijke politie). Momenteel telt DJMM vier onderscheiden entiteiten, de
centrale directie en drie gedeconcentreerde secties gevestigde te Brussel, Luik en Gent.
CG
DGA
6 Directies
DGJ
DGS
27 FGP
DJMM
DJMM - Directie
DJMM - Brussel
DJMM - Gent
DJMM – Luik
Het DJMM te Brussel behandelt zaken die zich voordoen in de ambtsgebieden van de hoven van beroep
te Brussel, Bergen en het gedeelte van het ambtsgebied van het hof van beroep te Antwerpen voor wat de
provincie Limburg betreft. (Dit zijn de gerechtelijke arrondissementen van Hasselt en Tongeren)
DJMM te Gent behandelt zaken die zich voordoen in het ambtsgebied van het hof van beroep te Gent en
in het gedeelte van het ambtsgebied van het hof van beroep van Antwerpen voor wat de provincie
Antwerpen betreft. (Dit zijn de gerechtelijke arrondissementen van Antwerpen, Mechelen en Turnhout)
DJMM te Luik behandelt zaken die zich voordoen in het ambtsgebied van het hof van beroep te Luik.
49
Deze verdeling is een zuiver geografische verdeling waarvan de directeur van DJMM kan afwijken in
functie van de werklast en de organisatie van de dienst. De directeur van DJMM ontvangt, behoudens
dringende gevallen, de kantschriften en verdeelt deze onder de verschillende secties.
6.5
Relaties met de overheden
6.5.1 Gerechtelijke overheden
De directeur DJMM is de bevoorrechte gesprekspersoon van de magistraten van het Federaal Parket en de
parketten generaal, evenals van de centrale diensten van de Federale Politie. De diensthoofden zijn de
bevoorrechte gesprekspersonen van de magistraten en de politiediensten van de gerechtelijke
arrondissementen binnen dewelke ze kunnen tussenkomen. In het kader van hun onderzoek zijn de
personeelsleden van DJMM de gesprekspersonen van de leidende onderzoeksmagistraten, ze brengen aan
hen verslag uit over de aan hen toevertrouwde onderzoeksdaden.
6.5.2 Militaire overheden
De directeur van DJMM is de bevoorrechte gesprekspersoon van de Staf Defensie en de
Provinciecommandanten. De diensthoofden onderhouden geregelde contacten met de korpsoversten en
eenheidscommandanten, deze verzamelen tevens inlichtingen in militair milieu en waken erover dat hun
rechtstreekse medewerkers regelmatige contacten onderhouden met de eenheden van de strijdkrachten.
6.6
Operationeel beheer van het personeel
Er bestaat een permanentielijst van de personeelsleden van DJMM, deze is bestemd voor de militaire
overheden, zodat er steeds iemand van DJMM ter hunnen beschikking staat. De permanentie wordt
verzekerd door telkens twee personeelsleden, idealiter één Franstalige en één Nederlandstalige.
De mobiele gerechtelijke interventieploegen worden gecoördineerd door de directeur DJMM, hij hout een
lijst bij met het inzetbaar personeel voor geplande operaties. Hij waakt erover dat het inzetbaar personeel
steeds beschikt over de nodige reisdocumenten, inentingen en het nodige materiaal. Ook voorziet hij de
inzet van een interventieploeg voor een dringende opdracht of bijzondere gebeurtenis zoals bv een
luchtvaartongeval.
50
7.
Middelen om de opvolging en toepassing van wetgeving en
regels te verzekeren
7.1
Algemeen
Het eerste probleem van onze militairen in het buitenland is het kennen van alle wetten en regels die men
moet respecteren. Het is immers niet in elk land de gewoonte de wetten en regels te publiceren in een
“Staatsblad”. Bovendien dient men de buitenlandse wetten te interpreteren om ze naar behoren te kunnen
toepassen.
Tijdens de Oslo Conferentie in 1964 sprak Generaal-Majoor Rikhye, Militair Adviseur van de Secretaris
Generaal van de Verenigde Naties zijn bezorgdheid uit.
“The fact that the UN Force Commander does not have disciplinary powers over the national contingents
under his command is a potential liability that should be, and probably could be partially avoided if a set of
regulations could be formulated and accepted by all countries earmarking units. Equally there is need on
the part of some countries to authorise special disciplinary powers in the field. At present their men are tried
for offences committed on UN service under national codes in their national courts. Since these courts
cannot meet in the field this is often a cumbrous and ineffective process.
UN troops enjoy immunities in regard to local laws under UN status agreements with the governments of
the area of operations. Such immunities place a heavy responsibility upon the UN organisation and its
Secretary-General. It would therefore be extremely undesirable if breaches and flagrant violations of local
laws, rules and regulations occur without check and the culprits go without suitable disciplinary action.
It is said with great regret that there have been a few cases, including major crimes, in which the
governments concerned were not disposed to make the necessary investigations and to take suitable
disciplinary action against the culprits. The impact of this attitude on the reputation, discipline and morale
of a UN force, and the great concern that it causes to the government of the country where
UN troops are deployed, as well as on other governments, needs no emphasis. The whole question of
discipline in the field in a UN military command needs the urgent attention of Member States who intend to
continue generously supporting the UN efforts in this field.”80
Dit wijst op de tegenstrijdigheid, dat de VN verantwoordelijk is, maar niet over de nodige middelen
beschikt om ervoor te zorgen dat er daadwerkelijk actie wordt ondernomen. Enkel de nationale overheden
zijn bevoegd om actie te ondernemen tegen leden van hun troepenmacht. Indien de nationale overheid
niet zou reageren op wangedrag gesteld door hun militairen vormt dat een bedreiging voor de uitvoering
van de vredesopdracht.
80
L.P LOOMFIELD, e.a., International Military Forces. The Question of Peacekeeping in an Armed and Disarming
World, Brown and Compagny, 1964, 365.
51
7.2
Nationale verantwoordelijkheid
Tijdens buitenlandse opdrachten blijft de zendstaat, die troepen ter beschikking stelt van de VN,
verantwoordelijk voor de naleving van de rechtsregels door hun militairen. Het is daarom ook logisch dat
zij de misdrijven die worden begaan door hun militairen in het buitenland, kunnen en moeten vervolgen81.
Zowel de NATO SOFA als de VN SOFA stellen dat de jurisdictie over de militairen ingezet in een VN
vredesoperatie exclusief wordt uitgeoefend door de gerechtelijke instanties de zendstaat.
“Military members of the military component of the United Nations peace-keeping operation shall be
subject to the exclusive jurisdiction of their respective participating States in respect of any criminal
offences which may be committed by them in (host country/territory).”82
Gezien het de Veiligheidsraad is die de inzet van militairen in een soevereine staat toestaat op basis van
een resolutie/mandaat, komt het ook aan de VN toe om ervoor te zorgen dat de naleving van de wetgeving
wordt verzekerd.
“The Secretary-General of the United Nations will obtain assurances from Governments of participating
States that they will be prepared to exercise jurisdiction with respect to crimes and offences which may be
committed by members of their national contingents serving with the peace-keeping operation”
7.3
Mogelijke structurele oorzaken van misdrijven gepleegd tijdens
vredesoperaties
7.3.1 Law en order vacuüm
In het gastland is er vaak sprake van het wegvallen of verdwijnen van de plaatselijke administratieve en
rechtelijke autoriteiten, dit heeft ernstige gevolgen voor de rechtstaat. In dit gerechtelijk vacuüm worden
vaak criminele organisaties opgezet. Misdrijven die gepleegd zijn tijdens het conflict en onmiddellijk
erna, kunnen niet worden aangegeven en worden bijgevolg ook niet vervolgd. Dit leidt tot enorme
frustratie en machteloosheid bij de slachtoffers die uiteindelijk het recht in eigen handen kunnen nemen.
Het binnentrekken van VN troepen of NAVO troepen op basis van een resolutie van de veiligheidsraad
gaat meestal gepaard met het verwijderen of het terugtrekken van de plaatselijke militaire macht. Dikwijls
verdwijnt ook de politiemacht en de daarbij horende rechterlijke macht, die in sommige gevallen als deel
van het probleem worden beschouwd.
Naast het wegvallen van de plaatselijke vervolgingsoverheden, ondervindt men ook problemen met het
81
Advies van de Raad van State in Parl.Doc. Kamer, DOC 50 2108/001, 83 e.v. en noot 4, 84.
82
Paragraaf 47(b) , UN model SOFA, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
52
VN-personeel dat immuniteit geniet voor vervolging door plaatselijke rechtbanken. Indien er tegen het
mogelijks wangedrag van deze mensen niet op een correcte manier wordt gereageerd en indien er geen
vervolgingen worden ingesteld, kan dit een gewelddadige reactie van de plaatselijke bevolking tegen de
dader of tegen het VN-personeel in totaliteit uitlokken.
Het belang van het vacuüm dat hierdoor ontstaat werd lang onderschat. In het Brahimi rapport wordt
gesteld dat er bij de ontplooiing van een VN vredesmacht ook een “pakket” law enforcement moet
worden voorzien niet enkel bestaande uit politiepersoneel, maar ook een gerechtelijke achterban met
procureurs, advocaten, rechters en gevangenispersoneel. Het rapport vermeldt ook dat neutraliteit nooit
een reden kan zijn om niet tussen te komen om slachtoffers te beschermen. Wanneer er van bij het begin
van een operatie een volledige gerechtelijke structuur wordt opgezet, zullen de VN troepen ook duidelijk
weten waar ze heen moeten wanneer ze vast stellen dat de plaatselijke bevolking misdrijven pleegt.
Bovendien kunnen ze aangehouden personen overdragen aan de bevoegde instantie zodat er achteraf geen
frustratie en machteloosheid ontstaat, wat uiteindelijk kan leiden tot individueel of collectief wangedrag
7.3.2 Beperkte controle
Bij opdrachten voor het behoud of het herstel van de vrede worden de militairen opgedeeld in kleine
groepen, secties genaamd, wat ongeveer gaat over een tiental personen. Zij voeren patrouilles uit,
bemannen een controle- en waarnemingspost en worden verspreid over een groot gebied. Dit houdt
tevens in dat de leiding en de controle wordt uitgevoerd op het niveau van de sectie. Op dit niveau is de
hiërarchische afstand vrij klein en de contacten op terrein informeler83. In zulke omstandigheden is
gestreng optreden tegen ongepast gedrag bijzonder moeilijk. Dit kan leiden tot een zekere laksheid in het
optreden van de meerderen (op verschillende niveaus) en kan sommige militairen aanzetten tot het
overtreden van de regels.84
Wanneer de controle wordt overgedragen aan het laagste echelon is het belangrijk dat het normbesef en
de verantwoordelijkheidszin van de meerdere op dit niveau eveneens aan de hoogste standaarden voldoet.
Bijkomend is het zo dat een sectiecommandant een jonge onderofficier is met weinig ervaring die vaak
militairen in zijn sectie heeft die ouder zijn en meer ervaring hebben. Hierdoor ontstaat de neiging om een
aantal gedragingen als normaal te aanvaarden.
Een bijkomend probleem is dat het grijpen naar disciplinaire maatregelen zoals het starten van een
formele tuchtprocedure aanzien wordt als een falen van het leiderschap. Er moet worden gegrepen naar
straffen om ervoor te zorgen dat het personeel zich op een correcte manier gedraagt. Het is dan ook vaak
83
H. DE TANT, Rechtspositie van Belgische militairen ingezet in buitenlandse opdrachten, onuitg, thesis VUB,
2003-2004, 40-42.
84
S. HORVAT, Etiologie en preventie van gewelddaden tegen de plaatselijke bevolking door militairen tijdens
vredesmisies, paper voorgesteld tijdens de studiedag voor Militair Recht en Oorlogsrecht van 9 maart 2001.
53
de aangever die wordt geviseerd zodat deze in het vervolg twee keer zal nadenken vooraleer hij nogmaals
een formele procedure start.
7.3.3 Groepscultuur
De groepscultuur die binnen defensie heerst kan een gevoel van onaantastbaarheid creëren omdat
militairen rekenen op het stilzwijgen van hun collega‟s, het zogenaamde “sluiten van de rangen”. Indien
de leidinggevende officieren toch kennis zouden krijgen van de feiten, dan rekenden de daders er wel op
dat hun daden zullen worden getolereerd teneinde de “goede werking” van de groep niet aan te tasten.”85
Een ongepaste reactie op wangedrag kan gaan van relativeren, tolereren of goedpraten tot zelfs
goedkeuren en aanmoedigen. Het spreekt voor zich dat dit leidt tot nog meer wangedrag, zowel qua
frequentie als qua niveau van negatief gedrag. Voor een meerdere kan er een probleem ontstaan wanneer
hij bij een eerste negatief gedrag niet heeft gereageerd. Hij kan verantwoordelijk worden gesteld voor het
foutief gedrag van zijn ondergeschikten door overdreven laksheid. Dit verhoogt de kans dat hij bij een
volgende vaststelling van wangedrag opnieuw niet reageert.
Uitspraken in de pers dat de meerderheid van het personeel zijn job in het buitenland wel degelijk
voorbeeldig uitvoert, dat er een nultolerantie-beleid wordt gevoerd en dat er geen doofpotoperaties zijn,
zonder dat dit gebaseerd is op objectieve metingen zijn gevaarlijk. Hierdoor zou een niet betrapte dader,
die zich misschien niet bewust is van het feit dat hij een misdrijf heeft gepleegd, kunnen denken dat wat
hij doet nog binnen de aanvaardbare normen blijft.
7.4
Mogelijke structurele oplossingen
7.4.1 Vorming en bedrijfscultuur
Tijdens de voorbereiding op een opdracht worden er lessen gegeven over de plaatselijke gebruiken en
gewoonten. Het is echter ook nodig om informatie te verstrekken over de plaatselijke wetgeving en de
manier waarop de naleving ervan zal worden verwezenlijkt. Maar ook tijdens het dagelijkse leven moet
de nadruk worden gelegd op het naleven van de normen en wetten. Wanneer een diefstal van een fiets
tijdens een kaartleesoefening in België wordt goedgepraat, is het moeilijk om dit gedrag tijdens een
buitenlandse opdracht af te keuren.
De prioriteit voor de training in de eenheden ligt nog steeds op de zogenaamde klassieke operaties die
tijdens een gewapend conflict voorkomen. Het is enkel in een periode voor de inzet in het buitenland dat
er specifiek getraind wordt in vredeshandhaving-technieken.
Teamgeest en collegiaal gedrag moet leiden tot, samen op een correcte en reglementaire manier de
85
D.E. KELLOGG, “Jus Post Bellum: The Importance of War Crimes Trials”, Parameters, Autumn 2002, 93.
54
opdracht uit voeren om tot het gewenste resultaat te komen. Het mag nooit leiden tot doofpotsituaties
waarin de ene collega zwijgt voor de andere.
7.4.2 Preventie
Tijdens een buitenlandse opdrachten slaat de verveling vaak toe, dit is vaak de oorzaak van tucht- of zelfs
strafrechtelijke feiten. Het personeel moet steeds duidelijke opdrachten en richtlijnen krijgen, die liefst op
een resultaatgerichte en evalueerbare worden uitgedrukt. Op die manier kan er feedback worden gegeven
en kan er, indien nodig, worden bijgestuurd. Dit vereist uiteraard een zeer grondige voorbereiding van de
missie door de leidinggevenden en beperkt de ad hoc beslissingen maar het voorkomt veel problemen ter
plaatse.
Bovendien zijn duidelijke regels en richtlijnen over wat toegelaten en verboden is zeer belangrijk, het
zorgt ervoor dat de militairen weten wat er van hen verwacht wordt, volgen ze de regels niet, weten ze
ook wat hen te wachten te staat. Het is onontbeerlijk dat iedereen die bij de opdracht betrokken is de
regels en richtlijnen goed begrijpt en aanvaard. Ook aan te raden is een grondige selectie van het
personeel dat moet vertrekken op missie, het al dan niet willen vertrekken op zending kan een parameter
zijn voor het al dan niet volgen van de richtlijnen.
Om de goede uitvoering van de opdracht te garanderen is controle onontbeerlijk. Leidinggevenden
moeten nagaan op welke manier de opdracht wordt uitgevoerd en ze moeten zich bovendien bewust zijn
van de mechanismen die leiden tot het plegen van criminaliteit en van de middelen die hen reglementair
ter beschikking worden gesteld om dit te voorkomen of te bestrijden. Wanneer het dan toch fout gaat,
moet er worden ingegrepen. Het is belangrijk dat de leidinggevenden het belang van discipline en het
risico van een te gebrekkige discipline inzien en de nodige maatregelen nemen voor het behoud ervan.
Het systeem van “blue flight” (dringende terugzending naar huis omwille van disciplinaire redenen) moet
worden herzien. Hierdoor wordt de dader verwijderd uit de mini-maatschappij, die de militairen vormen
in het buitenland, op een analoge wijze als een misdadiger die in een gevangenis wordt gestopt. Dikwijls
heeft dit statutaire maatregelen als gevolg waardoor het kan zijn dat de betrokken militair het leger moet
verlaten. Een systeem van re-integratie met verplichte cursussen of therapieën zou vermoedelijk beter
zijn.
Misschien vormt er een systeem van “externe waarnemers” een oplossing, deze kunnen dan toezien op de
naleving van de richtlijnen, wetten en regels en kunnen tussenkomen wanneer de leidinggevenden, om
welke reden dan ook niet reageren.
55
8.
Bepaling van de materiële en formele component van het
rechtsmachtrecht.
8.1
Algemeen
In de situatie dat Belgische militairen een misdrijf plegen in het gastland, ontstaat een misdrijf met
verschillende aanknopingspunten. Er dient in dergelijk geval bepaald te worden wie de bevoegde rechter
(formeel) is en welk recht (materieel) dient toegepast te worden. Het feit dat de rechter zich bevoegd
verklaart om over bepaalde feiten te oordelen, impliceert nog niet dat hij ook zijn eigen strafrecht dient
toe te passen.
De verschillende mogelijkheden worden besproken:
8.2
Extraterritorialiteit van het Belgisch strafrecht
De staat die zijn strafwet extraterritoriaal toepast, zoals België doet inzake militairen die een misdrijf
begaan, kunnen hierdoor in conflict komen met de staat op wiens grondgebied het feit is gepleegd (locus
delicte). Door het territorialiteitsbeginsel is deze laatste immers ook bevoegd. Bovendien bevindt de
verdachte zich in lastig parket, gezien het feit in twee staten strafbaar is gesteld en dus in principe
vervolgbaar is gesteld. Hierdoor is de extraterritoriale toepassing van het strafrecht eerder een
uitzondering dan een regel en is deze doorgaans ook aan een reeks voorwaarden verbonden, waaronder
non bis in idem86.
Het volkenrecht stelt geen beperkingen aan het extraterritoriaal toepassen van de strafwet. De zaak Lotus
is hier een voorbeeld van. Het Permanente Hof van Internationale Justitie heeft in 1927 geoordeeld dat er
geen afbreuk werd gedaan aan de internationale soevereiniteit van vreemde staten wanneer zij hun
bevoegdheden uitbreiden tot feiten die in het buitenland zijn gepleegd, zolang zij maar geen daden van
ten uitvoerlegging stellen op het grondgebied van vreemde staten.
Het Internationaal Gerechtshof, opvolger van Permanente Hof van Internationale Justitie, kwam niet terug
op dat principe, doch worden er nu aan de extraterritoriale toepassing van de strafwet doorgaans
aanknopingspunten verbonden.
Normalerwijs worden enkel die misdrijven in België gestraft die op het Belgisch grondgebied door
Belgen of door vreemdelingen worden gepleegd. (art.3 Sw.) Een misdrijf buiten het Belgisch grondgebied
gepleegd door Belgen of vreemdelingen worden in België niet gestraft dan in gevallen door de wet
bepaald. (art.4 Sw.)
86
C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het internationaal en Europees strafrecht, Antwerpen,
Maklu, 2003, 49.
56
8.2.1 Bepaling van het Belgisch grondgebied:

Het grondgebied België, dat gescheiden wordt van onze buurlanden door de landsgrenzen. De juist
omvang van het grondgebied wordt bepaald in verdragen die België met zijn buurlanden heeft
afgesloten. Ook de enclave, Baarle –Hertog, in Nederland, behoort tot Belgische grondgebied.
Buitenlandse ambassades en consulaten behoren eveneens tot Belgische grondgebied. De vroeger
heersende theorie dat deze gebouwen met hun aanhorigheden, stukjes grondgebied van de zendstaat
waren, wordt heden ten dage niet meer aanvaard, dus Belgische ambassades en consulaten in het
buitenland, behoren niet tot het Belgisch grondgebied87.
Buitenlandse ambassades en consulaten genieten wel van diplomatieke en consulaire immuniteit. Dit
impliceert dat de Belgische strafwet er van toepassing is maar dat de onschendbaarheid van het
ambassade gebouw, een hinderpaal is bij opsporing, vaststelling en vervolging van misdrijven. Dit
kan opgelost worden als de Belgische overheid de toestemming krijgt om het gebouw te betreden of
door opheffing van de diplomatieke onschendbaarheid.

De territoriale zee, dat is 12 zeemijl vanaf de laagwaterlijn88. Hier oefent België zijn soevereiniteit
uit. Misdrijven die in de territoriale zee worden gepleegd, worden geacht op Belgisch grondgebied te
zijn gepleegd.

Het luchtruim dat zich uitstrekt boven het grondgebied en de territoriale zee

De Belgische schepen en luchtvaartuigen, die onder Belgische vlag varen. Voor schepen geldt “schip
is territoir”. Misdrijven gepleegd aan boord van een schip of luchtvaartuig worden geacht te zijn
gepleegd op het grondgebied onder wiens vlag zij varen. In volle zee geeft dit nooit problemen,
omdat in volle zee geen enkele staat zijn soevereiniteit kan uitoefenen.
Is het misdrijf echter gepleegd aan boord van schip die zich binnen de territoriale wateren, de
binnenwateren of de haven bevindt of aan boord van een luchtvaartuig die zich in het luchtruim of
op een luchthaven en een andere staat bevindt, rijst er een conflict. Er is dan sprake van een conflict
tussen het recht van de vlaggenstaat en dat van de staat op wiens grondgebied het schip of
luchtvaartuig zich bevindt. Voor de oplossing van dit conflict maakt men een onderscheid tussen
oorlogsschepen/staats –en militaire vliegtuigen en koopvaardijschepen/particuliere vliegtuigen.
Oorlogsschepen /staats en militaire vliegtuigen: zij worden beschouwd als legerkorps of
vreemd grondgebied en dus ook zo behandeld. Zij genieten immuniteit te vergelijken met die
87
C. VAN DEN WYNGAERT, Kennismaking met het internationaal en Europees strafrecht, Antwerpen,
Maklu, 2003, 41.
88
Wet 6 oktober 1987 tot bepaling van de breedte van de territoriale zee van België, BS, 22 oktober 1987.
57
van ambassadegebouwen. Zij genieten onschendbaarheid. Wel is vereist dat ze toestemming
kregen om zich in ons luchtruim of territoriale zee te begeven.
Koopvaardijschepen: genieten in de havens, territoriale wateren geen onschendbaarheid voor
het schip en geen immuniteit voor de bemanning. De Belgische strafwet is dus van
toepassing op buitenlandse koopvaardijschepen die zich in onze territoriale wateren begeven.
Omgekeerd zijn Belgische koopvaardijschepen onderworpen aan de lokale strafwetten als zij
aanleggen in vreemde havens of binnenvaren in de territoriale wateren.
Particuliere vliegtuigen: Misdrijven gepleegd aan boord van een in België geïmmatriculeerd
vliegtuig worden geacht in België te zijn gepleegd.
Voor militairen geldt artikel 10bis V.T. Sv. dat zegt dat ieder aan de militaire wetten onderworpen persoon
die enig misdrijf pleegt op het grondgebied van een vreemde staat, in België kan vervolgd worden, dit
betreft dus het formeel element. Hetzelfde geldt voor personen die in welke hoedanigheid ook verbonden
zijn aan een onderdeel van het leger dat zich op buitenlands grondgebied bevindt of voor zij die
gemachtigd zijn om een troepenkorps dat van dit leger deel uitmaakt te volgen.
De bestraffing in ons land van Belgische militairen die in het buitenland een strafrechtelijk feit plegen is
bijgevolg een uitzondering op artikel 3 Sw. Dit wordt ook de “Wet van de vlag” genoemd.
De militair die zich naar het buitenland begeeft neemt zijn rechtsorde mee. Indien hij een strafrechtelijk
feit pleegt is de Belgische kwalificatie van toepassing, alsook wordt het onderzoek geleid volgens het
Belgisch procesrecht, dit betreft het materieel element . Dat de wet van de vlag moet worden toegepast in
tijden van oorlog lijdt geen twijfel. Toch wordt dit principe ook toegepast ingeval van wat men noemt een
“vreedzame bezetting” die vaak uitvoering geeft aan een akkoord tussen staten89
De extraterritoriale bevoegdheid van de Belgische rechter is een bevoegdheid sui generis: de Belgische
rechter is bevoegd, wat ook de houding is van het gastland. Deze bevoegdheid is niet afhankelijk van een
uitdrukkelijk rechtsafstand van het gastland. De Belgische rechter kan kennis nemen zowel van
overtredingen als wanbedrijven en misdaden. Zijn bevoegdheid is niet gebaseerd op de regel van de
dubbele strafbaarstelling, het is zelfs niet vereist dat de feiten ook strafbaar zijn in het gastland. De
benadeelde moet ook geen Belg of Belgische instelling zijn. De bevoegdheid is niet afhankelijk van een
kennisgeving, klacht of burgerlijke partijstelling. Het is tevens niet nodig dat de verdachte in België wordt
aangetroffen.
Dat betekent nochtans niet dat het gastland principieel minder bevoegd is ten opzicht van vreemde
militairen en hun gevolg binnen zijn nationale grenzen. De eventuele “afstand van rechtsmacht” van het
89
O. DEBBASCH, L’Occupation militaire, Aix-en provence, La Pensée universitaire, 1960, 90; R. ROBIN, Des
occupations militaires en dehors des occupations de guere, Parijs, Rec. Sirey, 1913, 645.
58
land van verblijf ten voordele van de zendstaat is gebaseerd op hetzij bilaterale of multinationale
verdragen.
8.3
Misdrijven gepleegd op het grondgebied van NAVO-landen
De strafrechtelijke en jurisdictionele positie van onze militairen op het grondgebied van andere NAVO –
lidstaten wordt zoals reeds eerder gezegd, geregeld door het verdrag van Londen ondertekend op 19 juni
1951 en goedgekeurd bij wet op 9 januari 195390, het wordt ook de NATO-SOFA (Status of Force
Agreement) genoemd.
Wat betreft de NAVO- lidstaten en de landen die ermee verbonden zijn ingevolge het “Partnerschap voor
de vrede” is er in de NAVO-SOFA voorzien in een exclusieve of prioritaire bevoegdheidregeling die
eveneens voorziet in het verlenen van onderlinge rechtsbijstand.
8.3.1 Geschiedenis van artikel VII van de NATO- SOFA
Artikel VII in verband met de bevoegdheidsverdeling is het resultaat van twee tegenstrijdige standpunten.
De VS eiste een absolute strafrechtelijke immuniteit voor haar strijdkrachten en de zekerheid van
exclusieve jurisdictie. De Europese lidstaten daartegenover konden zich vinden in een verdeling van
rechtsmacht zoals de NATO-SOFA het bepaalt en zonder immuniteit. Geen van beide standpunten heeft
op het andere gehaald, maar ze zorgden wel voor een evenwicht tussen de jurisdictie van de zendstaat en
deze van het gastland.
Een aantal opmerkingen bij artikel VII:

Artikel VII bepaalt dat wanneer de feit slechts strafbaar gesteld wordt door het één land, is het
enkel in dat land vervolgbaar. Dit is eigenlijk een overbodige bepaling, gezien het andere land
rationae materiae onbevoegd is.

Het toekennen van prioriteit van rechtsmacht aan de zendstaat voor misdrijven die betrekking
hebben op de dienst heeft weinig zin, de militair in kwestie is niet persoonlijk aansprakelijk en
kan bijgevolg niet voor de rechtbanken van het gastland worden gebracht. De zendstaat is volgens
artikel VIII aansprakelijk voor de schade die wordt toegebracht door zijn militairen in functie.
“Each Contracting Party waives all its claims against any other Contracting Party for damage to
any property owned by it and used by its land; sea or air armed services, if such damage:
was caused by a member or an employee of the armed services of the other Contracting Party in the
execution of his duties in connection with the operation of the North Atlantic Treaty; or
90
Wet van 9 januari 1953 houdende goedkeuring van de Overeenkomst tussen de bij het Noord-Atlantisch Verdrag
aangesloten Staten, betreffende de rechtspositie van hun krijgsmachten en van de bijlage, ondertekend op 19 juni
1951, te Londen, BS, 15 maart 1953.
59
arose from the use of any vehicle, vessel or aircraft owned by the other Contracting Party and used
by its armed services, provided either that the vehicle, vessel or aircraft causing the damage was
being used in connection with the operation of the North Atlantic Treaty, or that the damage was
caused to property being so used.”
91
8.3.2 Geldigheid van de NATO-SOFA
Let wel, de NAVO-SOFA is enkel geldig indien de militairen zich “om reden van dienst” op het
grondgebied van een ander NAVO-land bevinden. Militairen die met verlof zijn in een andere NAVOlidstaat, dan deze waar zij normaal verblijven omwille van hun dienst, worden in deze staat dan ook als
bezoeker beschouwd. Dit is af te leiden artikel I, lid 1, a van het verdrag, dat “krijgsmacht” definieert als
volgt:
“force means the personnel belonging to the land, sea or air armed services of one Contracting Party when
in the territory of another Contracting Party in the North Atlantic Treaty area in connexion with their
official duties, provided that the two Contracting Parties concerned may agree that certain individuals, units
or formations shall not be regarded as constituting or included in a 'force' for the purpose of the present
Agreement”92
Onder deze omschrijving valt ook de bemanning van een bezoekend militair schip of een militair op
dienstreis. Wel is het mogelijk dat verdragsstaten overeenkomen om bepaalde personen of eenheden niet
als NAVO-strijdkrachten te beschouwen. (art I, a van NAVO-SOFA)
Wat dient er nu verstaan te worden onder “om reden van dienst”? Uit een gesprek met een Legal advisor93
van de Belgische krijgsmacht en een assistent recht aan de KMS viel te verstaan dat militairen die op
vredesoperatie zijn, zich steeds “in dienst” bevinden. Het in dienst zijn slaat op een bevolen opdracht
uitvoeren. Vroeger gebeurde het dat militairen op zending tijdens hun opdracht verlof kregen, dan zijn ze
niet in uniform, niet in bevolen dienst en gelden vanzelfsprekend bepaalde immuniteiten ook niet. Een
voorbeeld van zo een operatie is BELBAT II94.
Het begrip “om reden van de dienst” in de NAVO-SOFA, was van belang tijdens de periodes dat er nog
Belgische militairen gekazerneerd waren in Duitsland, zij hadden verlof, weekends enz. waardoor zij op
91
Artikel VIII, NAVO-SOFA 19 juni 1951, BS, 15 maart 1953, [WWW],
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm, (11/11/2009)
92
Artikel I, lid 1, a, NATO-SOFA, 15 juni 1951, BS, 15 maart 1953, [WWW],
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm, (11/11/2009)
93
Interview met Chris De Cock, Maj v/h Vlw SBH, Legad BEL DET ISAF, KANDAHAR AIRFIELD,
(29/06/2009)
94
Operatie BELBAT II (ex-Joegoslavië) werd gestart half maart 1992 en duurde tot eind 1998, er werden niet
minder dan 16 rotaties uitgevoerd. BELBAT was actief in de Sector OOST, en was een onderdeel van UNPROFOR
( United Nations Protection Force). De Belgische sector bevond zich in Oost-Slavonië, beter gekend als de Baranja.
60
dat ogenblik niet in dienst waren.
De VS kent een brede interpretatie van “performance of official duty”, volgens hen zou het reeds
voldoende zijn dat de militair in dienst was van het Amerikaans leger op het ogenblik dat hij de ten laste
gelegde feiten pleegde. In de “Girard case” ondervond dit standpunt voor het eerst tegenkantingen van
gastland Japan.
Soldaat Girard William had op 30 juni 1957 de opdracht gekregen het legermateriaal te bewaken tijdens een
schietoefening. Toen een enkele Japanse burgers, zonder kwade bedoelingen, te dicht in de militaire zone
kwam, opende hij het vuur en doodde een vrouw. De VS maakte zich sterk dat Girard schoot terwijl hij “on
duty” was en dat hij bijgevolg onder de Amerikaanse jurisdictie viel. Voor de Japanse regering was Girard in
rust op het ogenblik van het incident en viel hij dus onder Japanse jurisdictie. Girard was immers belast met
een bewakingsopdracht tijdens een oefening “vuren op doel”, hij was niet aan het oefenen op ogenblik van
het dodelijk incident.
Uiteindelijk bepaalde de VS regering dat Girard een “niet toegestane actie” uitvoerde en zegevierde het
Japanse standpunt95.
Het verdrag bepaalt niets over welk orgaan bevoegd is om vast te stellen of een misdrijf al dan niet in
uitoefening van de dienst gebeurde. Tijdens de voorbereidende werkzaamheden van het verdrag, stelde
een Portugese vertegenwoordiger voor om de beoordeling van dit criterium over te laten aan een
scheidsrechter. Het voorstel werd echter afgewezen omdat men geen arbitrage procedure wou laten
voorafgaan aan een strafrechtelijke procedure vanwege het tijdsbestek. Bovendien werd geopperd dat in
geval van discussie steeds de procedure uit artikel XVI van de NATO-SOFA kan gevolgd worden. Dit
artikel voorziet in een rechtstreekse onderhandeling tussen de verdragspartijen voor geschillen die rijzen
naar aanleiding van de interpretatie van het verdrag. Indien het geschil niet door middel van rechtstreekse
onderhandelingen kan worden geregeld, wordt het voor de Noord-Atlantische raad gebracht.
“All differences between the Contracting Parties relating to the interpretation or application of this
Agreement shall be settled by negotiation between them without recourse to any outside jurisdiction. Except
where express provision is made to the contrary in this Agreement, differences which cannot be settled by
direct negotiation shall be referred to the North Atlantic Council.”96
Bovenstaand artikel zorgt ervoor dat de interpretatie van het begrip “in dienst” voor elke staat anders is.
Zo heeft het Franse Hof van Cassatie beslist dat de vreemde militaire autoriteiten bevoegd zijn om vast te
stellen of het misdrijf al dan niet in uitvoering van de dienst gebeurd en dat hun oordeel door de Franse
95
X, “ARMED FORCES: The Girard Case”, Time, 17 juni 1957, [WWW]
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,867698-2,00.html, (15/03/2010).
96
Artikel XVI, NATO-SOFA, 15 juni 1951, BS, 15 maart 1953, [WWW],
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm, (13/02/2010)
61
rechtbanken dient aanvaard te worden97. Het Belgische hof van beroep dat: “ De verklaringen met
betrekking tot de dienstomstandigheden van de Staat van herkomst niet in twijfel dienen te worden
getrokken, dit vanwege de bekommernis van de staat van herkomst om zijn rechtsmacht over zijn
onderdanen te behouden. Zolang de staat van herkomst niet van zijn voorrang afziet, is de publieke
vordering van de staat van verblijf niet ontvankelijk.98
8.3.3 Bevoegdheidsverdeling
Artikel VII van de NATO-SOFA bepaalt volgende regels99:

Wanneer een feit strafbaar wordt gesteld door de wetgeving van één staat (hetzij het land van
herkomst, hetzij het gastland) dan is deze bevoegd; dit is wat men noemt de exclusieve rechtsmacht.

Wanneer het feit strafbaar wordt gesteld door de wetgeving van twee staten, krijgt het land van
herkomst voorrang in volgende twee gevallen:
◦ Wanneer de feiten worden gepleegd tegen de veiligheid of de eigendom van deze staat, tegen de
persoon of een eigendom van een lid van de strijdkrachten of een burgerlijk lid van deze staat;
◦ Indien het wanbedrijf een daad van nalatigheid is, in de uitoefening van de dienst gepleegd;

In alle andere gevallen heeft het gastland voorrang bij de uitoefening van rechtsmacht

Wanneer de staat die voorrang van rechtsmacht heeft, daarvan afziet, verkrijgt de andere staat dit
recht. Zijn autoriteiten worden dan zo vlug mogelijk op de hoogte gesteld.

De staten zullen met welwillendheid de aanvragen om afstand van hun prioriteit van rechtsmacht
onderzoeken;
Tot afstand van rechtsmacht kan vanuit drie verschillende doelstellingen worden beslist100:

Door de afstand van rechtsmacht kan een verbetering worden beoogd, zo kan de bevoegdheid
97
Cass.criminelle 16 februari 1961; Cass.criminelle 27 april 1955; Cass.criminelle 7 maart 1957, aangehaald in H.
DE TANT, Rechtspositie van Belgische militairen ingezet in buitenlandse opdrachten, onuitg, thesis VUB, 20032004, 40-42.
98
Luik 19 december 1966, RW, 1966-1967, kol 1186-1187.
99
Omzendbrief nr COL 1/2004,van het college van de procureurs generaal bij de hoven van beroep met als
onderwerp afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van het behoud ervan in oorlogstijdwetten van 10 april 2003, Brussel 5 januari 2004, 28; F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993,
17; F. THOMAS, “De Belgische militairen in het buitenland: enkele problemen van internationaal strafrecht”,
Panopticon, 1984, 432-433.
100
M. DANSE, “Le statut penal de L‟OTAN”, T. Mil.Strafr., 1963, 338-348.
62
worden toegekend aan de staat die zich in de beste positie bevindt om de zaak te beoordelen.
Hierbij houdt men rekening met de persoon van de dader en de belangen van het slachtoffer.

Door afstand te doen kan men verhinderen dat een wederzijds vertrouwen tussen bondgenoten
wordt geschonden.

Ten slotte maakt de afstand het mogelijk dat bij veelheid van daders of samenhang van
misdrijven, de volledige vervolging aan één staat wordt toegekend.
Deze extraterritoriale bevoegdheid van de zendstaat of afstand van rechtsmacht vanwege het gastland is
beperkt tot de militairen van de zendstaat en hun gevolg. In geen geval verwerft de zendstaat, op grond
van dit verdrag, rechtsmacht over de onderdanen van het gastland of leden van vreemde al dan niet
geallieerde strijdkrachten.
Er dient opgemerkt te worden dat wanneer er feiten worden gepleegd tegen de veiligheid van een staat,
deze volgens de NATO-SOFA, exclusieve bevoegdheid verwerft. Nochtans vermeldt artikel 120octies Sw.
dat er geen onderscheidt zal worden gemaakt tussen misdrijven die tegen België gericht zijn of misdrijven
die tegen staten gericht zijn waarmee België een akkoord sloot in verband met gemeenschappelijke
verdediging.
“De straffen, bepaald in de artikelen 118, 119, 120 tot 120septies, zijn gelijk, onverschillig of de misdrijven
in die artikelen omschreven, tegen België zijn gepleegd dan wel tegen een Staat waarmee België met het oog
op een gemeenschappelijke verdediging door een regionale regeling is verbonden.”101
Ook kunnen er problemen rijzen wanneer één van beide staten prioriteit van rechtsmacht heeft voor een
bepaald misdrijf dat gevolgd wordt of samenhangt met een misdrijf waarvoor de andere staat voorrang
van rechtsmacht heeft. Dit kan zich voordoen wanneer een buitenlandse NAVO-militair, wapens die aan
zijn staat toe behoren, ontvreemdt en verkoopt. Op dat ogenblik is hij schuldig aan wapenhandel en
diefstal van goederen van de staat van herkomst. Voor het misdrijf wapenhandel is het gastland bevoegd,
voor verkoop van legerwapens, de zendstaat. Sommige auteurs achten het wenselijk dat de staat die de
prioritaire bevoegdheid heeft over het minst ernstige misdrijf, afstand zou doen van zijn rechtsmacht. Dit
omdat men anders riskeert twee veroordelingen op te lopen, voor aansluitende feiten van twee
verschillende rechtsmachten102.
Artikel II van het verdrag bepaalt dat buitenlandse militairen gehouden zijn de wetten van het gastland te
eerbiedigen en dat zendstaten de verplichting hebben, de hiertoe noodzakelijke maatregelen te nemen:
“It is the duty of a force and its civilian component and the members thereof as well as their dependents to
101
Artikel 120octies Sw.
102
J. VANDEN EYNDE, De rechtstoestand van de NAVO-strijdkrachten, onuitg, thesis Ugent, 1970-1971, 26.
63
respect the law of the receiving State, and to abstain from any activity inconsistent with the spirit of the
present Agreement, and, in particular, from any political activity in the receiving State. It is also the duty of
the sending State to take necessary of measures to that end” 103
8.4
Misdrijven gepleegd op het grondgebied van niet-NAVO-landen
Verblijven de Belgische militairen op het grondgebied van een niet NAVO-land, dan zijn er twee
mogelijkheden:

We hebben een overeenkomst ondertekend met het gastland

We hebben geen overeenkomst ondertekend met het gastland
Ingeval van een peace-operatie verkeren we in het eerste geval. De status van de troepen wordt beheerst
door overeenkomsten die per operatie worden gesloten met het betrokken land, bilateraal, of indien het
om een VN-vredesmacht gaat, met de secretaris-generaal van de VN. In dit laatste geval spreekt men ook
van SOFA‟s.
Mocht het toch gebeuren dat er geen overeenkomst bestaat met het gastland en de VN (of in voorkomend
geval met de regionale veiligheidsorganisatie of de zendstaat in geval van bilaterale overeenkomst) in
verband met de rechtspositie van de ingezette militairen, zijn deze laatste volledig onderworpen aan
zowel de wetten als de rechtspraak van de gaststaat.104
Op 9 oktober 1990 is door de Secretais generaal van de Verenigde Naties, op verzoek van de algemene
vergadering, een model status of forces agreement105 opgesteld ten behoeve van peace keeping operaties.
Het is gebruikelijk in een SOFA te bepalen dat de militairen onderworpen blijven aan de rechtsmacht van
hun thuisland, met inbegrip van het straf- en tuchtrecht. Let wel, exclusieve strafrechtelijke jurisdictie
voor de zendstaat, impliceert in principe geen immuniteit voor vervolging in het gastland, het betreft een
afspraak tussen beide staten over het uitoefenen van jurisdictie106.
Artikel 46 van de UN SOFA107 bepaalt dat:
“All the members of the United Nations peace-keeping operation including locally recruited personnel shall
103
Artikel II, NATO-SOFA, 15 juni 1951, BS, 15 maart 1953, [WWW],
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm, (11/11/2009)
104
H. DE TANDT, De rechtspositie van Belgische militairen ingezet in buitenlandse opdrachten, onuitg, thesis
VUB, 2003-2004, 9.
105
Model Status of Force Agreement for Peace keeping operations, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
106
O. ENDAGHL, The legal status of United Nations and associated personnel in peace operations and the legal
regime protecting them, National Defense, Sweden, 5-6.
107
Paragraaf 46 , UN model SOFA, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
64
be immune from legal process in respect of words spoken or written and all acts performed by them in their
official capacity. Such immunity shall continue even after they cease to be members of or employed by the
United Nations peace-keeping operation and after the expiration of the other provisions of the present
agreement.”
Artikel 47, b luidt als volgt:
“Military members of the military component of the United-Nations peacekeeping operations shall be
subject to the exclusive jurisdiction of their respective participating states in respect of any criminal offenses
witch maybe committed by them in hast country”108
Militairen die deelnemen aan een vredesoperatie hebben de plicht het plaatselijke recht in acht te nemen
en te respecteren, doch bij overtreding of schending van dit recht, mag het gastland geenszins
strafrechtelijk of herstellend optreden.
“The United Nations peacekeeping operation and its members shall refrain from any action or activity
incompatible with the impartial and international nature of their duties or inconsistent with the spirit of the
present arrangements. The United Nations peacekeeping operation and its members shall respect all local
law and regulations. The Special Representative/Commander shall take all appropriate measures to ensure
the observance of those obligations”109
Het gastland dient wel op te treden indien er misdrijven begaan worden tegen de vredestroepen.
Uit een interview110 met een Legal advisor van defensie, die al aan menig buitenlandsee opdrachten
deelnam blijkt dat het overigens niet altijd evident is de geldende wetgeving van het gastland te kennen.
Er bestaat bv in Afghanistan, waar onze jongens gestationeerd zijn in Kabul en Kandahar, geen staatsblad
of wetboek, de verkeerswetgeving verandert daar soms wekelijks. Bovendien is ook het toepassen van
plaatselijke wetgeving geen evidentie.
“Even if the choice of local legal law were clear, however, a mission’s justice team would face the prospect
of learning that code and its associated procedures well enough to prosecute and adjudicate cases in court.
Differences in language, culture, custom and experience mean that the learning process could easily take
six months or longer”111
108
109
Paragraaf 47(b) , UN model SOFA, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
Paragraaf 6, UN model SOFA, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
110
Interview met Chris De Cock, Maj v/h Vlw SBH, Legad BEL DET ISAF, KANDAHAR AIRFIELD,
(29/06/2009)
111
S. HORVAT, Etiologie en preventie van gewelddaden tegen de plaatselijke bevolking door militairen tijdens
vredesmissies, paper voorgesteld tijdens de studiedag voor Militair Recht en Oorlogsrecht, 9 maart 2001.
65
8.5
Het toepassen van buitenlandse wetgeving in België
Wanneer de strafrechter kennis neemt van misdrijven die gepleegd werden in het buitenland, past hij in
principe enkel zijn eigen strafwet toe, dit op basis van het actief personaliteitsbeginsel. Dit is de huidige
manier van werken voor wat betreft onze militairen, met uitzondering van de misdrijven bepaald in artikel
57bis Mil.Sw.
Nochtans is het op zich niet zo onlogisch dat buitenlands recht zou toegepast worden op een misdrijf die
in het buitenland is gepleegd. Inzake onrechtmatige daad, in het internationaal privaatrecht, wordt deze
werkwijze altijd toegepast. Ook in het strafrecht is dit niet vreemd, het werd reeds in het verleden
toegepast en het wordt soms in afgezwakte vorm aanbevolen door de internationale conferenties112.
De vraag wordt gesteld of men het materieel en formeel gedeelte kan loskoppelen, met andere woorden,
kan een rechter een uitspraak doen op basis van een andere strafwet dan de zijne? Er heerst immers het
idee dat de rechter onmogelijk een andere strafwet kan toepassen dan diegene die hem bevoegdheid
verleend en dat het bijgevolg zinloos is de materiële en de formele component te scheiden113. Anderen
denken dat dit juist wel kan omdat de keuze van rechtsmacht de delictomschrijving vooraf gaat114.
Het komt zelden voor dat de nationale strafrechter de buitenlandse strafwet volledig toepast, wat wel
gebeurd is, verwijzen naar de buitenlandse strafwet voor wat betreft de incriminatie, terwijl de
toepasselijke straffen in de interne strafwet worden bepaald. Dit is het geval in artikel 57bis Mil.Sw.
In een gevallen van strikt territoriale wetten115 mag de Belgische Rechter, buitenlands recht toepassen. Dit
volgens hoofdstuk VIII116 van het Militair strafwetboek, het hoofdstuk in kwestie bevat enkel onderstaand
artikel 57bis. Dit hoofdstuk handelt over: bos-, veld-, jacht-, visvangst-, wegverkeer-, douane- en
deviezenaangelegenheden of in- en uitvoerreglementering. Het was in eerste instantie ingevoerd ten
gevolge van de aanwezigheid van Belgische troepen in de Duitse Bondsrepubliek117.
Voor de toepassing van artikel 57bis Mil.Sw. is het geenszins vereist dat, dat het statuut van de Belgische
troepen wordt geregeld door een algemeen of bijzonder internationaal verdrag, het artikel heeft dus een
112
T. VANDER BEKEN, Forumkeuze in het internationaal strafrecht : verdeling van misdrijven met
aanknopingspunten in meerdere staten, Antwerpen, Maklu, 1999, 31.
113
C. LOMBOIS, Droit pénal international, Parijs, Dalloz, 1979, 7-8 en 399.
114
T. VANDER BEKEN, Forumkeuze in het internationaal strafrecht : verdeling van misdrijven met
aanknopingspunten in meerdere staten, Antwerpen, Maklu, 1999, 32.
115
Dit zijn strafrechtelijke bepalingen die door hun aard slechts kunnen worden toegepast op het grondgebied van
een bepaalde staat. F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 263.
116
Ingevoerd door de wet van 27 februari 1958 en gewijzigd door de wet van 5 april 1963, BS, 16 april 1963; voor
de tweedemaal gewijzigd door de wet van 28 juni 1984, BS, 22 augustus 1984.
117
F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 259.
66
algemene draagwijdte118.
“Overtreding van sommige buitenlandse wets- of reglementsbepalingen.
De militair die, op het grondgebied van een vreemde Staat waar hij in dienst is, de wetten van die Staat
betreffende bos-, veld-, jacht-, visvangst-, wegverkeer-, douane-, deviezenaangelegenheden of betreffende de
invoer- of uitvoerreglementering overtreedt, wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot één jaar
en met geldboete van 26 tot 1 000 frank of met één van die straffen alleen.
Hetzelfde geldt voor de persoon die verbonden is aan een fractie van het leger dat zich op het grondgebied
van een vreemde Staat bevindt of die er toe gemachtigd is een troepenkorps, dat van die fractie van het leger
deel uitmaakt, te volgen, wanneer het feit op dit grondgebied werd gepleegd.
§ 2. Wanneer de overtreding betrekking heeft op de buitenlandse wetgeving in zake wegverkeer, heeft ze,
onder de voorwaarden als voorzien door de Belgische wet, de vervallenverklaring van het recht een voertuig
te besturen tot gevolg, alsof de op het grondgebied van het Rijk geldende reglementering zou overtreden zijn.
§ 3. Wanneer de overtreding betrekking heeft op de buitenlandse wetgeving in zake douane of deviezen of
op de reglementering van in- en uitvoer, zijn de volgende regels van toepassing :
1° De geldboete wordt steeds uitgesproken en het maximum er van wordt op 100 000 frank gebracht;
2° De verbeurdverklaring wordt enkel onder de voorwaarden als bepaald in de wetgeving van de vreemde
Staat uitgesproken. De verbeurdverklaarde goederen worden ter beschikking van die Staat gesteld;
3° De publieke vordering kan slechts uitgeoefend worden op de klacht van de Minister van
Landsverdediging of van de door hem daartoe aangewezen overheid. Die overheden kunnen een schikking
toegestaan zolang de zaak niet aanhangig is gemaakt bij de vonnisgerechten die in eerste aanleg bevoegd
zijn. De uitvoering der voorwaarden van de schikking doet de publieke vordering vervallen.
(§ 3bis. Voor iedere overtreding in bos-, veld-, jacht-, visvangst- en wegverkeersaangelegenheden, behalve
indien het feit aan een ander een niet definitief vergoede schade heeft veroorzaakt, kan de ambtenaar van
het openbaar ministerie (...), wanneer hij oordeelt alleen een geldboete ofwel een geldboete en de
verbeurdverklaring te moeten vorderen, de overtreder verzoeken, binnen de termijn en volgens de regelen
die hij bepaalt, een door hem vast te stellen bedrag te betalen in handen van de ontvanger der registratie.
De termijn voor het betalen van de vastgestelde som zal ten minste acht dagen en ten hoogste zes maanden
bedragen; bij uitzondering kan hij tot twaalf maanden worden verlengd.
(Artikel 216bis van het Wetboek van Strafvordering is van toepassing voor zover dit artikel er niet van
afwijkt.) Het in het eerste lid aan de ambtenaar van het openbaar ministerie toegekende recht mag niet
meer worden uitgeoefend wanneer de zaak bij het bevoegde gerecht aanhangig is gemaakt
§ 4. De akten van de buitenlandse overheid, waarbij de in dit artikel bedoelde feiten vastgesteld worden,
hebben voor de Belgische rechtbanken dezelfde bewijskracht als die, welke de wetgeving van het
grondgebied waar die feiten gepleegd werden, er aan toekent.
§ 5. De publieke vordering welke voortvloeit uit het bij dit artikel bedoeld misdrijf verjaart na verloop van
één vol jaar te rekenen van de dag waarop het feit gepleegd werd.”
118
Memorie van toelichting, Gedr. St., Senaat 1956-1957 nr 54-1, 3
67
Dit hoofdstuk leidt ertoe dat wetsbepalingen van een vreemde staat worden opgenomen in de Belgische
juridische orde en dat de Belgische wet hieraan het karakter van een wanbedrijf toekent, door er een
eigenlijke sanctie aan te verbinden, met andere woorden voor de incriminatie kijkt
men naar het
buitenlands strafrecht maar voor het aanmeten en toepassen van de straffen wordt naar het Belgische recht
gekeken. Samen met artikel 10bis V.T.Sv. biedt artikel 57bis Mil. Sw. de mogelijkheid een Belgische
militair te bestraffen, in België, op basis van buitenlands recht. Wel dient benadrukt te worden dat het
misdrijf naar Belgisch recht gestraft wordt. Dit wil zeggen dat119:

Het misdrijf door Belgische rechtscolleges wordt beoordeeld

Het misdrijf gestraft wordt met straffen naar Belgisch recht

De bepalingen van boek I van het strafwetboek van toepassing zijn.
Dit hoofdstuk is vooral verdienstelijk voor inbreuken op de verkeerswetgeving, omdat dit het
rechtsgebied is waarin de meeste inbreuken worden vastgesteld.
Artikel 57bis Mil.Sw. is niet enkel van toepassing op militairen maar eveneens op:

Op de personen die zijn verbonden aan een fractie van het leger die zich op het grondgebied van
een vreemd land bevindt.

Op personen die gemachtigd zijn om een troepenkorps waarvan die fractie van het leger deel
uitmaakt, te volgen
8.5.1 Analogie met andere landen

De Franse militaire strafwet, straft de overtreding van algemene consignes, die er onder andere
kunnen in bestaan, de strafwet van de staat van verblijf en vooral de strikt territoriale wetten na te
leven120.

Der Britse en Amerikaanse militaire strafwetten kennen een soortgelijke regel: de overtreding van
algemene orders die de naleving van de strafwetgeving van de staat van verblijf opleggen121.
8.5.2 Wat met het legaliteitsbeginsel bij toepassing van buitenlands recht?
Het legaliteitsbeginsel is één van de belangrijkste hoekstenen van het Belgisch Strafrecht, het zorgt
ervoor dat enkel de wet een gedraging strafbaar kan stellen. De belangrijkheid van dit beginsel wordt
119
F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 259.
120
Art. 465 Code jusitce militaire in F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 263.
121
Art.11 van de Britse Army Act, 1955; Art. 92 van de Amerikaanse Uniform code of Military Justice van 1950.
68
duidelijk door het feit dat het op versschillende plaatsen wordt aangehaald. In het EVRM en IVBPR, is
het onder de absolute mensenrechten opgenomen122 , tevens staat het onder artikel 14 in de grondwet en
onder artikel 2 in het strafwetboek123.
Bovendien treedt een wet pas in werking na een regelmatige bekendmaking 124 en het verloop van een
zekere termijn, die begint te lopen vanaf de datum van bekendmaking. Zo hebben wetten kracht van wet
de tiende dag na hun bekendmaking in het Belgisch Staatsblad. Vanaf die dag wordt iedereen geacht de
wet te kennen125.
Door de combinatie van de twee bovenstaand paragrafen kan de vraag gesteld worden of het niet
noodzakelijk is dat de buitenlandse strafwetgeving waaraan onze militairen worden onderworpen, vooraf
gepubliceerd wordt in België? Het vroegere militair gerechtshof heeft op deze vraag ontkennend
geantwoord126.
8.5.3 Interpretatie van buitenlandse wetgeving
Het Hof van Cassatie heeft in een reeks arresten127 verduidelijkt dat de rechter die geconfronteerd wordt
met een vreemde wetsbepaling, de inhoud, de draagwijdte en de betekenis van de bepaling moet nagaan
en vaststellen. Dit impliceert dat de Belgische rechter informatie moet inwinnen bij zijn collega‟s in het
land van herkomst van de bepaling, over de interpretatie ervan. De rechter kan het vreemde strafrecht
doorgronden via de procedure geregeld in het Aanvullend Protocol van 7 juni 1968 bij de Europese
overeenkomst nopens het verstrekken van inlichtingen over buitenlands recht, gedaan te Straatsburg en
goedgekeurd door de wet van 15 maart 1978128. In dit verdrag verbinden de verdragsluitende partijen
zich ertoe inlichtingen te verstrekken betreffende het materieel en processueel recht. Indien het land van
herkomst echter geen verdragspartij, zal de rechter zich moeten behelpen met de buitenlandse rechtspraak
en rechtsleer of eventueel met advies van buitenlandse rechtsgeleerden129.
122
Art. 15 (a) EVRM en art. 4 (2) IVBPR
123
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 80.
124
Art. 190 GW
125
C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen, 99.
126
Mil. Ger., 17 oktober 1963, Chron. 1963, RDP, 1963-1964, 689; in dezelfde zin in Nederland: Militair
Hooggerechtshof, 12 april 1960, Militair Rechtelijk Tijdschrift, 1960, 607.
127
Cass., 9 oktober 1980, Arr. Cass. 1980-1981, 142; Cass., 15 september 1982, Arr. Cass., 1982-1983, 72; Cass., 3
juni 1985, Arr. Cass., 1984-1985, 1361; Cass., 10 maart 1988, Arr. Cass., 1987-1988, 901; Cass., 12 januari 198590,
Arr. Cass., 1989-1990, 630.
128
BS, 11 juli 1979
129
L. DE GRYSE, “De Toepassing van het buitenlands recht door de Belgische rechter: kennis en bewijslevering
69
8.5.4 Constitutieve elementen van artikel 57bis Mil.Sw.
De constitutieve elementen van het misdrijf volgens artikel 57bis Mil. Sw. zijn130:

De hoedanigheid van militair in dienst, op het grondgebied van een vreemde staat bezitten of
deze van een persoon die verbonden is aan een fractie van het leger of gemachtigd is het
troepenkorps te volgen en zich op het grondgebied van een vreemde staat bevind.

Het plegen van een misdrijf op vreemd grondgebied

Waarbij de wetten van die staat betreffende bos-, veld-, jacht-, visvangst-, wegverkeer-, douaneen deviezenaangelegenheden of in- en uitvoerreglementering worden overtreden.
8.5.4.1 De hoedanigheid van militair in dienst of deze van een persoon die verbonden is
aan een fractie van het leger of gemachtigd is het troepenkorps te volgen
Vereist is dat de militair in dienst is op het grondgebied van de vreemde staat waar hij het misdrijf begaat.
De wetgever wil de toepassing van artikel 57bis Mil.Sw. beperken tot militairen met een bijzondere
opdracht. Hierbij dient opgemerkt te worden dat dit artikel zijn oorsprong kende toen de Belgische
militairen nog in Duitsland gelegen waren en waar er verlof bestond, tijdens hun verlof vielen ze niet
onder toepassing van artikel 57bis Mil. Sw. Ondertussen is de situatie danig gewijzigd en vertoeven onze
militairen veelal in het buitenland in het kader van vredesoperaties, hierbij zijn ze 24u op 24u in dienst,
men kent geen verlofregeling op zending in het buitenland131.
De personen die verbonden zijn aan het leger of gemachtigd zijn het leger te volgen, worden vermeld in
artikel 19 Mil.Sv. Met personen verbonden aan het leger, worden zijn bedoeld die de machtiging hebben
gekregen om hun beroep of functie uit te oefenen binnen het leger. Een schriftelijke overeenkomst is
hierbij niet vereist, maar men dient wel banden met het leger te kunnen aantonen. De rechter beslist op
onaantastbare wijze of deze band met het leger bestaat132. Het bestaan van deze band kan bv voortkomen
uit de functie die de betrokkene uitoefent, uit een titel die hem is toegekend of nog uit bepaalde feitelijke
omstandigheden133. Wel dient de uitdrukking “personen verbonden aan het leger” ruim te worden
geïnterpreteerd.
Personen gemachtigd het troepenkorps te volgen, worden zij bedoeld die zonder enige functie of beroep
van het toepasselijk buitenlands recht”, BTIR, 1966, 125-141.
130
F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 266.
131
Interview met Chris De Cock, Maj v/h Vlw SBH, Legad BEL DET ISAF, KANDAHAR AIRFIELD,
(29/06/2009)
132
Cass. 11 mei 1920, Pas., 1920, I, 154.
133
Mil.Ger., 24 juli 1918, La droit et la guerre, 1918, 890.
70
uit te oefenen voor het leger, individueel gemachtigd zijn het leger te volgen. Voorbeelden hiervan zijn
leden van de pers, familieleden, advocaten,… Ook hier moet de uitdrukking “personen gemachtigd het
leger te volgen” ruim worden geïnterpreteerd.
“Het moge niet overbodig zijn erop te wijzen enerzijds, dat de bewoording “Personen gemachtigd het
troepenkorps te volgen” in ruime zin moet worden verstaan en de familieleden van militairen begrijpen die
machtiging bekwamen, om deze militairen in het buitenlands grondgebied te volgen en anderzijds dat de
nationaliteit van de personen die, in welke hoedanigheid ook aan het leger verbonden zijn of die machtiging
hebben bekomen het troepenkorps te volgen, ter zake niet afdoet….”134
8.5.4.2 Een misdrijf plegen op vreemd grondgebied
Het moet gaan om een misdrijf dat gepleegd is op het grondgebied van een vreemde staat waar de militair
zijn functie uitoefent. Indien de militair een misdrijf op het grondgebied van een andere staat begaat, is dit
niet gedekt door artikel 57bis Mil.Sw. Wel indien de militair op doorreis is in land, gezien hij dan ook
aanwezig is omwille van zijn functie in het leger.
8.5.4.3 Een overtreding van bepaalde buitenlandse wets- of reglementsbepalingen
De buitenlandse wets- of reglementsbepalingen zijn limitatief opgesomd in artikel 57bis Mil.Sw.
8.5.5 Praktische moeilijkheden
De toepassing van de lokale wetgeving kan in sommige gevallen voor ernstige moeilijkheden zorgen. De
rampzalige toestand in Somalië in 1992 was van die aard dat de staatkundige structuren volledig waren
verdwenen. De politie bestond niet meer en er waren ook geen rechtbanken meer135. Bovendien is er niet
alleen het probleem om te weten welke lokale wet van toepassing is, maar is er ook de
moeilijkheid om deze toe te passen.
“Even if the choice of local legal law were clear, however, a mission’s justice team would face the prospect
of learning that code and its associated procedures well enough to prosecute and adjudicate cases in court.
Differences in language, culture, custom and experience mean that the learning process could easily take
six months or longer. The United Nations currently has no answer to the question of what such an operation
should do while its law and order team inches up such a learning curve. Powerful local political factions
can and have taken advantage of the learning period to set up their own parallel administrations, and crime
134
Gedr. St. 1947-1948, 410, 1-2
135
S. HORVAT, Etiologie en preventie van gewelddaden tegen de plaatselijke bevolking door militairen tijdens
vredesmissies. paper voorgesteld tijdens de studiedag voor Militair Recht en Oorlogsrecht van 9 maart 2001.
71
syndicates gladly exploit whatever legal or enforcement vacuums they can find.”136
Brahimi wijst er in zijn verslag op dat het voor het juridisch team dat deel uitmaakt van een missie enorm
moeilijk en tijdsrovend zou zijn om de plaatselijke wetten te vertalen en de problemen van interpretatie en
rechtspraak te leren. Het vacuüm dat ontstaat tussen de initiële ontplooiing van de vredesmacht en de
installatie van “law and order” instanties wordt echter snel opgevuld door criminele organisaties.
Een ander probleem dat kan ontstaan heeft te maken met de immuniteit voor vervolging door de lokale
rechtbanken die meestal wordt voorzien in de statusverdragen. De immuniteit bepaalt dat enkel de
rechtbanken van het land van oorsprong bevoegd zijn om kennis te nemen van de misdrijven die door hun
militairen worden gepleegd tijdens buitenlandse opdrachten. Het rechtszoekende lokale slachtoffer is dus
genoodzaakt om klacht neer te leggen in het land van oorsprong van de dader volgens de daar geldende
rechtsnormen en procedures. Het gevoel van onmacht dat bij een slachtoffer kan ontstaan, wordt in
sommige gevallen nog versterkt door het feit dat de rechtbanken van de zendstaat niet altijd de nodige
prioriteit leggen om de feiten die door hun militairen in het buitenland worden gepleegd te onderzoeken,
te vervolgen en te berechten. Dikwijls zijn er ook praktische problemen omdat de manier waarop de
onderzoeken dienen gevoerd te worden, niet altijd duidelijk worden vastgelegd.
8.5.6 Bestraffing
Een misdrijf vervat in artikel 57bis Mil.Sw. worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot
een jaar en een geldboete van 26 tot 1000 Euro of met één van deze straffen alleen. Deze straffen van het
Belgisch recht gelden voor alle inbreuken op de buitenlandse wetgeving, vervat in artikel 57bis Mil.Sw.
Deze straf wordt toegepast, zelfs indien de buitenlandse wet het misdrijf milder bestraft.
Wanneer de overtreding betrekking heeft op de buitenlandse wetgeving inzake wegverkeer, heeft ze
krachtens artikel 57bis, §2 Mil.Sw.: “onder de voorwaarden als voorzien door de Belgsiche wet, de
vervallenverklaring van het recht een voertuig te besturen tot gevolg, alsof de op het grondgebied van de
Rijk geldende reglementering zou overtreden zijn”
Volgens artikel 57bis, §3 Mil Sw. kan voor iedere overtreding in bos-, veld-, jacht-, visvangst- en
wegverkeersaangelegenheden, behalve indien het feit aan een ander een niet definitief vergoede schade
heeft veroorzaakt, kan de ambtenaar van het openbaar ministerie (...), wanneer hij oordeelt alleen een
geldboete ofwel een geldboete en de verbeurdverklaring te moeten vorderen, de overtreder verzoeken,
binnen de termijn en volgens de regelen die hij bepaalt, een door hem vast te stellen bedrag te betalen in
handen van de ontvanger der registratie.
De poging tot het plegen van een misdrijf van artikel 57bis Mil.Sw. is niet strafbaar. De misdrijven van
136
Brahimi report, A/55/305, S/2000/809, 17 Augustus 2000, 10.
72
artikel 57bis worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot één jaar en/of met een geldboete
van 26€ tot 1000€, waardoor dit misdrijf een wanbedrijf is. Artikel 53 Sw. stelt dat een poging tot
wanbedrijf enkel strafbaar is in de gevallen bij wet bepaald. Artikel 57bis bevat geen strafbaarstelling van
de poging.
Let wel, indien de buitenlandse wetgeving de poging tot een misdrijf die deel uitmaakt van artikel 57bis
uitdrukkelijk strafbaar stelt, maakt deze poging deel uit van de overtreding van artikel 57bis, dit omdat
het dan gaat over een overtreding van de buitenlandse strafwet137.
8.5.7 Bewijskracht van de akten van de buitenlandse overheid
Volgens artikel 57bis, §4 Mil.Sw. hebben de akten van de buitenlandse overheid, waarbij de in dit artikel
bedoelde feiten vastgesteld worden, hebben voor de Belgische rechtbanken dezelfde bewijskracht als die,
welke de wetgeving van het grondgebied waar die feiten gepleegd werden, er aan toekent138.
In deze bepaling wordt het begrip „locus regit actum’ toegepast op niveau van het strafrecht: het misdrijf
kan bewezen worden door regelmatig opgestelde akten van de buitenlandse overheid. De bewijsmiddelen
naar Belgisch recht worden ook aanvaard:
“Door transpositie van het adagium “locus regit actum” op het gebied van het strafrecht, maakt paragraaf 4
het mogelijk de vaststelling van het misdrijf te gronden op de door de plaatselijke overheden regelmatig
opgemaakte akten, volgens de voorschriften van de territoriale wetten die gelden op het bijzondere gebied
waar die wetten overtreden werden. De tekst sluit de bij Belgisch recht voorziene wijzen van bewijslevering
niet uit.”139
8.5.8 Verjaring van de strafvordering
De strafvordering voor het misdrijf van artikel 57bis, §5 Mil.Sw. verjaart na verloop van één vol jaar te
rekenen van de dag waarop het feit gepleegd werd. Deze termijn van één jaar is overgenomen uit artikel 7
van de oude verkeerswet van 1 augustus 1899140. Oorspronkelijk waren de verjaringstermijnen voor de
andere misdrijven opgesomd in artikel 57bis Mil.Sw. anders, maar voor de eenduidigheid met de aard van
de wanbedrijven in artikel 57bis Mil. Sw. werden alle verjaringstermijnen op één jaar gebracht141.
137
F. GORLE, Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 265.
138
Mil.Ger., 26april 1989, RW 1990-1991, 526, 9.
139
Gedr. St., Senaat, 1956-1957, nr.54, 6.
140
BS, 25 augustus 1899
141
Gedr. St., Senaat, 1956-1957, nr.54, 6.
73
8.6
Burgerlijke vordering
De wet die van toepassing is op de burgerlijke vordering strekkende herstel van schade, geleden ten
gevolge van een misdrijf begaan in het buitenland, is in principe de wet van de plaats waar het misdrijf is
gepleegd142.Dit is ook het principe dat toepasselijk is in het internationaal privaatrecht. Het hof van
beroep te Gent heeft dit op 20 november 1978 nog eens duidelijk gesteld: Artikel VII van de NAVOSOFA bevat geen bepaling waaruit zou kunnen worden afgeleid dat de burgerlijke vordering, gevoegd bij
de publieke vordering, beoordeeld moet worden naar Belgisch recht.
Artikel 41/1 van de aanvullende overeenkomst van 3 augustus 1959 regelt dat de vordering van schade,
veroorzaakt door het handelen of nalaten van militair, beheerst wordt door artikel VIII van de NATOSOFA. Artikel VIII van de NAVO-SOFA bepaalt hoe de schade veroorzaakt door vreemde NAVOstrijdkrachten wordt vergoed. In de internationale gemeenschap wordt aangenomen dat de staat
aansprakelijk is voor het handelen van zijn militairen, ongeacht of zij alleen of collectief handelen. Er
wordt wel een onderscheid gemaakt tussen handelingen en nalatigheden begaan tijdens het uitoefenen van
de dienst en privé handelingen. Bovendien kan een staat ook verantwoordelijk gesteld worden wanneer de
bevelhebbers niet de nodige maatregelen treffen om misdrijven te voorkomen of te bestraffen. Wanneer
een staat verantwoordelijk wordt geacht voor de daden van zijn militairen, is het logisch dat hij ook de
schade moet vergoeden. Wel is het zo, dat indien een staat een vrijwillige vergoeding aanbiedt, hij daarom
niet zijn verantwoordelijkheid erkend. In dit geval komt het er vaak gewoon op aan de
aansprakelijkheidskwestie te vermijden143.
Artikel VIII van de NAVO-SOFA bevat een bepaling die de schaderegeling onder lidstaten, dit is zowel
de schade aan burgers toegebracht of die aan lidstaten, regelt, doorgaans gebeurt dit door vrijwillige
betaling, vrijstelling of door arbitrage. Het basisprincipe staat in artikel VIII, 9:
“The sending State shall not claim immunity from the jurisdiction of the courts of the receiving State for
members of a force or civilian component in respect of the civil jurisdiction of the courts of the receiving State
except to the extent provided in paragraph 5 g. of this Article.”
Het vijfde lid van artikel VIII betreft handelingen of verzuimen van een militair of burger verbonden aan
defensie, in uitoefening van de dienst of andere, behalve de in artikel VIII, 6 en 7 aangehaalde situatie.
Dit gaat uitsluitend om schade die toegebracht werd aan derden, niet aan de verdragspartijen.
“Claims (other than contractual claims and those to which paragraphs 6 or 7 of this Article apply) arising
out of acts or omissions of members of a force or civilian component done in the performance of official
duty, or out of any other act, mission or occurrence for which a force or civilian component is legally
142
143
Cass. 23 oktober 1969, Pas. 1970, I, 168.
J. VANDEN EYNDE, “De rechtstoestand van de NAVO-strijdkrachten”, onuitg, thesis Ugent, 1970-1971, 72.
74
responsible, and causing damage in the territory of the receiving State to third parties, other than any of the
Contracting Parties, shall be dealt with by the receiving State in accordance with the following provisions:
o
Claims shall be filed, considered and settled or adjudicated in accordance with the laws and
regulations of the receiving State with respect to claims arising from the activities of its own armed
forces.
o
The receiving State may settle any such claims, and payment of the amount agreed upon or
determinated by adjudication shall be made by the receiving State in its currency.144”
144
Artikel VIII, 5a en b, NATO-SOFA, 15 juni 1951, [WWW],
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_17265.htm, (11/11/2009)
75
9.
Vergelijking met onrechtmatige daad
9.1
Onrechtmatige daad
Waarom wordt nu precies de vergelijking gemaakt met “onrechtmatige daad”? De burgerlijke vordering
die voorspruit uit een misdrijf vindt zijn rechtvaardiging in de schade, die het slachtoffer van een misdrijf
leidt. De dader van het misdrijf dient deze schade te vergoeden. Bij een onrechtmatige daad dient degene
die door zijn fout of nalatigheid aan een ander schade veroorzaakt, deze schade vergoeden145
Voor toepassing van de foutaansprakelijkheid moet aan drie voorwaarden voldaan zijn:

schade: er moet schade zijn voor toelichting zie indicatieve tabel schadevergoedingen

fout: de schade moet het gevolg zijn van een fout

causaal verband: er moet een oorzakelijk verband zijn tussen deze schade en de fout.
Schade is elk nadeel dat iemand persoonlijk ondervindt, dat kan gaan om een lichamelijk letsel, materiële
of stoffelijke schade, immateriële schade (winstderving of inkomensverlies).
Een fout kan een inbreuk uitmaken op een wettelijke norm (vb. een strafwet, een administratieve
bepaling) maar het kan tevens ook een inbreuk uitmaken op de algemene zorgvuldigheidsnorm. In dit
geval wordt het gedrag van de dader getoetst aan het gedrag van een normaal voorzichtig en redelijk
persoon geplaatst in dezelfde omstandigheden. Dit is het zogenaamde “goede huisvaderprincipe”. Let wel
in geval van een ambtelijk bevel, overmacht of dwaling geldt een rechtvaardigingsgrond en wordt men
niet aansprakelijk gesteld. En tot slot een causaal verband ontstaat indien de schade niet zou ontstaan zijn
zonder de fout.
9.2
Rechterkeuze bij onrechtmatige daad met internationaal karakter
Een geding betreffende een verbintenis uit onrechtmatige daad, kan aanhangig gemaakt worden voor de
rechter van de plaats waar het schadeverwekkende feit zich heeft voorgedaan:
“Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de
volgende gerechten worden opgeroepen: ten aanzien van verbintenissen uit onrechtmatige daad: voor het
gerecht van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen” 146
De plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan, is zowel de plaats waar het feit werd
145
Art. 1382-1383 BW
146
Artikel 5, 3 Brussel I – verordening, Pb. L., 16 januari 2001, afl.12, 1.
76
gepleegd, als de plaats waar de schade zich heeft gemanifesteerd147.
Ook het wetboek van IPR zegt dat de Belgische rechters bevoegd zijn voor schade voortkomend uit een
onrechtmatige daad, wanneer de schadelijke handeling zich geheel of gedeeltelijk in België heeft
voorgedaan of dreigt zich te zullen voordoen of wanneer de schade zich in België voordoet of dreigt zich
te zullen voordoen148.
9.2.1.1 Rechtskeuze bij onrechtmatige daad met internationaal karakter
Volgens de Rome II-verordening149 is het recht dat van toepassing is op een onrechtmatige daad het recht
van het land waar de schade zich voordoet, ongeacht in welk land de schadeveroorzakende gebeurtenis
zich heeft voorgedaan en ongeacht in welke landen de indirecte gevolgen van die gebeurtenis zich
voordoen. Indien echter degene wiens aansprakelijkheid in het geding is, en degene die schade lijdt,
beiden hun gewone verblijfplaats in hetzelfde land hebben op het tijdstip waarop de schade zich
voordoet, is het recht van dat land van toepassing. Bovendien is het zo dat indien uit het geheel der
omstandigheden blijkt dat de onrechtmatige daad een kennelijk nauwere band heeft met een ander land
dan hier voorgaand bepaalt is het recht van dat land van toepassing. Een kennelijk nauwere band met een
ander land zou met name kunnen berusten op een reeds eerder bestaande, nauw met de onrechtmatige
daad samenhangende betrekking tussen de partijen, zoals een overeenkomst.150
De plaats waar de schade zich voordoet is de plaats waar de directe schade zich voordoet, er wordt geen
rekening gehouden met de plaats waar de indirecte schade zich voor doet. Het is niet uitgesloten dat de
schade zich in meerdere landen voordoet, in dat geval zal de verwijzingsregel distributief worden
toegepast.151
Er wordt in artikel 4, tweede lid gesproken over de gewone verblijfplaats. De gewone verblijfplaats van
een vennootschap is, vereniging of rechtspersoon is de plaats waar de hoofdvestiging zich bevindt. Onder
de gewone verblijfplaats van een natuurlijke persoon wordt de plaats verstaan waar hij gebruikelijk
gehuisvest is, waar zijn domicilie staat. Belangrijk hierbij op te merken is dat men niet spreekt over de
nationaliteit van de personen maar over hun verblijfplaats.
147
J. ERAUW, Internationaal privaatrecht, Kluwer, Mechelen, 2009, 106-107.
148
Artikel 96, 2 WbIPR, wet van 16 juli 2004, BS, 27 juli 2004.
149
Rome II-verordening, Publicatieblad Europese Unie, 31 juli 2007.
150
Artikel 4, Rome II-verordening, Publicatieblad Europese Unie, 31 juli 2007.
151
J. ERAUW, Internationaal privaatrecht, Kluwer, Mechelen, 2009, 819.
77
9.2.2 Conclusie
Bij een onrechtmatige daad is de bevoegde rechter, de rechter van land waar het feit werd gepleegd, dit is
ook het geval bij een burgerlijke vordering naar aanleiding van een misdrijf begaan door een militair.
Nergens in artikel VIII wordt melding gemaakt dat België bevoegd zou zijn om te oordelen over de
burgerlijke vordering die aan de publieke vordering wordt gekoppeld. Dit heeft voor het impliceert dat
onze militairen in een ander NAVO-land burgerlijk kunnen vervolgd worden voor schade die zij
berokkend hebben bij een misdrijf, zoals een verkeersongeval. Vaak zijn de slachtoffers van misdrijven,
burgers van het gastland, waardoor deze de vordering kunnen instellen in eigen land, wat voor een grotere
rechtszekerheid zorgt.
In een niet NAVO-land ligt de situatie echte anders, de UN-SOFA152 bepaalt dat militairen die deel
uitmaken van de vredesmacht, integraal onder de jurisdictie vallen van hun zendstaat. Logischerwijs
wordt dank ook de burgerlijke vordering toegewezen aan de zendstaat. Dit kan bij slachtoffers zorgen
voor een gevoel van onrecht, omdat zij een vordering dienen in te stellen bij een vreemde staat, waar ze
ook niet onmiddellijk zicht hebben op de rechtspleging.
152
Paragraaf 46 , UN model SOFA, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
78
10.
Twee uitspraken
10.1
Vonnis van de rechtbank van Dendermonde153
De rechtbank van eerste aanleg treed op als beroepsinstantie voor de politierechtbank. De rechtbank
wordt gevat inzake een verkeersongeval in Benin met een militair voertuig, die de dood van burger tot
gevolg had. Het ongeval werd de militairen ten laste gelegd op basis van een gebrek aan
onvoorzichtigheid en voorzorg.
De verdediging haalt aan dat de rechter in eerste aanleg niet zou hebben gereageerd op argumenten ivm
de twijfelachtigheid van het bewijs. Bovendien hield volgens hen de eerste rechter geen rekening met
realiteit ter plaatse, zijnde spelende kinderen die geen gezag meer aanvaarden van de militairen.
Bovendien hadden de militairen een zeer strikt kader waarin zij mochten optreden, zij mochten bv. geen
kinderen fysiek verwijderen. Daarom zochten zij hun toevlucht tot het weggooien van iets waardevol
voor de kinderen in combinatie met het starten van de motor en het controleren van het voertuig. Deze
opeenvolgende handelingen werden door de verdediging als redelijk en voorzichtig beschouwd.
De rechtbank is echter ook in tweede aanleg van oordeel dat de militairen schuldig zijn aan onopzettelijk
doden door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg. Het gebrek aan voorzichtigheid bestond er volgens
de rechtbank in , dat zij onvoldoende maatregelen hebben genomen om te verifiëren of er nog een kind
rondom het voertuig aanwezig was. De militairen hebben teveel vertrouwen gesteld in een routinematige
controle op de aanwezigheid van kinderen.
De militairen haalden de plaatselijke omstandigheden aan als argument, de kinderen kwamen steeds naar
de legervoertuigen toegesneld, reageerden niet op verbale aanmaningen en fysiek mochten de kinderen
niet verwijdert worden. De rechtbank was in de overtuiging dat nieuwsgierigheid eigen is aan kinderen en
dat de militairen maar betere voorzorgsmaatregelen hadden moeten nemen. De rechter haalt bij de
strafmaat wel aan dat het vooral dermate ernstig is, dat een jong kind het leven verloor maar dat men toch
moet rekening houden met de werkomstandigheden van de militair.
Uiteindelijk bevestigt de rechtbank het eerste vonnis. De militairen krijgen 3 maanden met uitstel en een
geldboete.
De vraag die hier nu kan bij gesteld worden is, zou er een andere uitspraak geweest zijn indien er een
militair deskundige aanwezig was geweest en advies had kunnen geven? Heeft de rechter wel voldoende
rekening gehouden met de omstandigheden waarin het ongeval zich heeft voorgedaan? Mijn inziens heeft
de rechter de juiste afwegingen gemaakt, de straf voor een misdrijf van artikel 418 Sw. ligt tussen de 3
maanden en 2 jaar. Als we dit bekijken zien we dat er mild gestraft werd, een vrijspraak was m.i. niet
153
Rb. Dendermonde 18 december 2006, nr. 80.96.413/06, onuitg.
79
mogelijk vanwege het ernstige resultaat van het misdrijf. Bovendien had bij de nabestaanden wroeging
veroorzaakt en de indruk gegeven dat onze militairen een vrijgeleide bezaten op vredesoperaties, wat
geen goed signaal is.
10.2
Vonnis van de rechtbank van eerste aanleg te Verviers154
Een militair in actieve dienst in Afghanistan, Kaboul, heeft onvrijwillige slagen en verwondingen
toegebracht aan een Duitse militair. De militair heeft door een foutieve manipulatie van zijn wapen,
slagen en verwondingen toegebracht aan het slachtoffer. Er werd een onderzoek naar het wapen verricht,
wat uitwees dat het wapen in perfecte werking was. De militair die de foute manipulatie deed, geeft de
feiten volledig toe.
Defensie wordt verantwoordelijk gesteld voor de fouten die zijn personeel begaat155 , daarom wordt de
Belgische staat veroordeeld tot een morele schadevergoeding van 1€
De rechtbank beslist voor de militair in kwestie, de eenvoudige opschorting van de uitspraak van het
vonnis voor een periode van drie jaar, dit gezien het om een ongeluk ging maar wel om een
onvoorzichtigheid van zijn kant.
154
Rb. Verviers, 10 juni 2008, nr. FD45.95.85/06, onuitg.
155
Artikel 91, Wet van 20 mei 1994 inzake de rechtstoestanden van het personeel van Defensie, BS, 21 juni 1994.
80
11.
De situatie bij onze Noorderburen
11.1
De Nederlandse strafwet van toepassing op militairen?
Volgens artikel 2 Sr is de Nederlandse strafwet toepasselijk op ieder die zich binnen Nederland aan enig
strafbaar feit schuldig maakt156. In aansluiting op artikel 2 Sr bepaald artikel 4 van het militair
strafwetboek (hierna WMSr) dat de Nederlandse strafwet ook van toepassing is op de militair die zich
buiten Nederland begeeft en zich aan enig strafbaar feit schuldig maakt. Dit wordt in Nederland het
vlagbeginsel genoemd. Samen houdt dit in dat de Nederlandse strafwet van toepassing is op militairen
waar ter wereld deze zich ook bevinden. De plaats waar het strafbaar feit werd begaan is dus niet
belangrijk. Deze bepalingen winnen aan belang gezien de veelvuldige inzet van Nederlandse militairen in
vredesoperaties157. We bekijken in het kader van deze masterproef de situatie dat een misdrijf gepleegd
wordt buiten het grondgebied van Nederland grondiger.
11.2
Het opsporingsonderzoek in militaire zaken
Het opsporingsonderzoek in militaire zaken is in handen van de Koninklijke Marechaussee. Bij de
uitvoering van hun opsporingstaak maakt de Koninklijke Marechaussee gebruik van dezelfde wettelijke
bevoegdheden als politieambtenaren. Ambtenaren van de Koninklijke Marechaussee stellen in hun
hoedanigheid van opsporingsambtenaar processen-verbaal op en zenden deze stukken aan de officier van
Justitie. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden op het gebied van opsporing van strafbare
feiten worden door de Koninklijke Marechaussee verricht onder gezag van de officier van Justitie die hen
bevelen en aanwijzingen kan geven.
Als de Nederlandse militairen vertrekken op zending, worden zij vergezeld van een detachement van de
Koninklijke Marechaussee, bestaande uit opsporingsambtenaren en hulpofficieren. Op het ogenblik dat
zij verdacht worden van het plegen van strafbare feiten, neemt de Koninklijke Marechaussee de opsporing
op zich, in de hoedanigheid van Nederlandse opsporingsambtenaar, onder verantwoordelijkheid van het
Openbaar Ministerie te Arnhem.
Bij grotere militaire operaties gaat meestal een militair jurist (de legal advisor ook wel LEGAD genaamd)
mee, die de contingentscommandant onder andere adviseert bij de toepassing van het militair straf- en
tuchtrecht. De mogelijkheid bestaat dat commandanten tijdens militaire operaties bevoegdheden
uitoefenen die in het Wetboek van Strafvordering zijn toegekend aan hulpofficieren van Justitie of
opsporingsambtenaren.158 De commandant kan de bevoegdheden enkel uitoefenen in het geval er geen
156
Art. 2 Sr.
157
J.M., SJOCRONA en A.M.M., ORIE, Internationaal strafrecht vanuit Nederlands perspectief, Kluwer, 2002, 73.
158
artikel 59 lid 1 en 2 Wet van 14 juni 1990 houdende nieuwe regels inzake de militaire strafrechtspraak,
81
hulpofficier van Justitie of opsporingsambtenaar aanwezig is en diens komst niet kan worden afgewacht.
Op grond van artikel 539d Wetboek van Strafvordering kan de commandant worden belast met de
opsporing van strafbare feiten en komen hem in dat geval bepaalde bevoegdheden toe. In een dergelijk
geval dient de commandant echter op aanwijzing van de officier van Justitie te handelen159
11.3
De vervolgingsprocedure in Nederland
De verantwoordelijkheid voor het opsporings- en vervolgingsbeleid is sinds 1 januari 1991 toegewezen
aan het openbaar ministerie. Het militaire element in de militaire strafrechtspraak wordt bewaakt door de
berechting van militairen, in zowel eerste aanleg als in hoger beroep, over te laten aan militaire kamers. In
Nederland hecht men er belang aan dat militairen berecht worden door mensen met kennis van de
militaire wereld, dit in tegenstelling tot België die geen enkele reden meer ziet voor aparte rechtbanken
voor militairen. Het belang dat Nederland er aan hecht valt op te maken uit de Memorie van toelichting:
"(…) de militaire rechtspraak "moet worden gekenmerkt door een voldoende mate van deskundigheid ten
aanzien van binnen het militaire milieu geldende bijzondere normen en omstandigheden. Hieruit vloeit
voort dat aan deze rechtspraak ook personen moeten deelnemen wier maatschappelijke positie en
persoonlijke ervaring hen in staat hebben gesteld zich de hier bedoelde deskundigheid te verwerven" en
verder: "De hoge mate van invoelingsvermogen welke ook in vredestijd van de militaire rechter kan worden
geëist ten aanzien van de omstandigheden waarin de militair verkeert en de normen welke in een militair
apparaat gelden, zal in het bijzonder in het militair lid (…) gestalte moeten krijgen" en "op andere wijze
(kan) bezwaarlijk het gewenste element van actuele militaire kennis (…) worden ingebracht (…) De
gewenste specialisatie in zaken betreffende militairen is enerzijds nagestreefd door binnen die rechterlijke
organen, die belast zullen worden met bedoelde rechtspraak in eerste aanleg en in hoger beroep, militaire
kamers te formeren (…). Anderzijds is de deskundigheid bereikt door in die militaire kamers militairen als
deskundige leden op te nemen."160
De rechtbank en het gerechtshof te Arnhem zijn bevoegd voor de militaire rechtspraak. De rechtbank kent
een meervoudige militaire kamer bestaande uit drie leden161 :twee burger-rechters en een niet tot de
rechterlijke macht behorend militair-jurist. Het militair lid is bij voorkeur afkomstig uit het
krijgsmachtdeel waartoe de verdachte behoort.162 De memorie van toelichting zegt hierover:
Staatsblad, 1990, 370.
159
Artikel 539b lid 1 Wetboek van Strafvordering
160
Memorie van toelichting bij het wetsontwerp inzake de nieuwe regels van de militaire strafrechtspraak, TK 19821983, 17804 (R 1228), nr. 5, 6-7.
161
Artikel 55 lid 1 Wet organisatie en bestuur gerechten, Staatsblad, 2001, 581.
162
Artikel 55 lid 2 Wet organisatie en bestuur gerechten, Staatsblad, 2001, 581.
82
"De aanwezigheid van een militair lid in de meervoudige militaire kamer garandeert de inbreng van
deskundigheid op dit bijzondere terrein. Daarbij is uiteraard inbegrepen de deelneming aan de
beraadslaging in de raadkamer. Gelet op het belang van deze inbreng is het gewenst dat de aard van de
deskundigheid een in de wet verankerde inhoud wordt gegeven. De leef- en werkomstandigheden binnen de
drie krijgsmachtdelen vertonen in de praktijk aanmerkelijke verschillen. Een militair lid kan daarom in het
algemeen alleen dan als werkelijk deskundige worden aangemerkt als hij geheel op de hoogte is van de leefen werkomstandigheden waarbinnen de verdachte dagelijks verkeert. Ten einde de aanwezigheid van deze
kennis te waarborgen is een regeling opgenomen die tot doel heeft zoveel mogelijk te bereiken dat het
militaire lid behoort tot het krijgsmachtdeel waartoe de militaire verdachte of de strafrechtelijk belangrijkste
militaire verdachte behoort. Omdat dit vereiste, indien absoluut geformuleerd, in de praktijk zou kunnen
leiden tot onnodige vertraging in de behandeling van zaken, is het als een voorkeur uitgewerkt."163
Naast de meervoudige kamer is er ook een enkelvoudige strafkamer in militaire zaken, bestaande uit één
burger rechter van de gewone leden van de rechtbank, die als gespecialiseerde militaire politierechter
zitting houdt. Deze rechter bezit, ondanks wat de naam doet vermoeden, niet de hoedanigheid van
militair. Tegen de voor beroep vatbare vonnissen van de enkel- en meervoudige militaire kamer van de
rechtbank te Arnhem staat hoger beroep open bij het gerechtshof te Arnhem, bij het hof wordt voor de
behandeling van het hoger beroep een meervoudige militaire kamer gevormd die ook is samengesteld uit
bestaat uit twee burger-rechters en een niet tot de rechterlijke macht behorend militair lid dat bij voorkeur
behoort tot het krijgsmachtdeel waartoe de verdachte behoort.164
Cassatieberoep in militaire strafzaken is net als in het commune strafrecht mogelijk bij de Hoge Raad.
Voor de hervorming van het militair strafrecht in 1991 was het Wetboek van Strafvordering in strafzaken
tegen militairen formeel niet van toepassing. Het belangrijkste verschil met het gewone strafprocesrecht
was gelegen in de beslissing over strafvervolging, deze beslissing werd genomen door een militaire
autoriteit, waarbij aan de openbaar aanklager een adviserende rol toekwam. Dit systeem is in de Wet
militaire strafrechtspraak geheel verlaten. Vanaf 1991 komt het de officier van justitie te Arnhem toe een
beslissing, qua vervolging te nemen in militaire strafzaken. Aan de militaire autoriteiten komt geen
zeggenschap over strafvervolging meer toe.
Een beperking op de bevoegdheid van de rechtbank in Arnhem is de regeling in artikel 4 wet militaire
strafrechtspraak waarin is vastgelegd dat de militair, die samen met een niet-militair een strafbaar feit
heeft gepleegd, bij voorkeur wordt vervolgd en berecht in het arrondissement die de bevoegdheid heeft
over de niet-militair.
163
Memorie van toelichting bij het wetsontwerp inzake de nieuwe regels van de militaire strafrechtspraak, TK 19821983, 17804 (R 1228), nr. 5, 18.
164
Artikel 68, lid 2 Wet organisatie en bestuur gerechten, Staatsblad, 2001, 581; Artikel 5, lid 1 Wet van 14 juni
1990, houdende nieuwe regels inzake de militaire strafrechtspraak, Staatsblad, 1990, 370.
83
11.4
Een misdrijf gepleegd buiten het grondgebied van het Koninkrijk
11.4.1 Inleiding
De Nederlandse strafwet is zoals eerder gezegd van toepassing op militairen die in het buitenland een
strafbaar feit hebben gepleegd165. De plaats waar het is gepleegd is niet van belang. Dit betekent echter
niet dat Nederland, indien het rechtsmacht bezit, het ook daadwerkelijk overal ter wereld kan uitoefenen.
Wat kan en niet kan wordt bepaald door het volkenrecht.
“De toepasselijkheid van de artikelen 2-7 wordt beperkt door de uitzonderingen in het volkenrecht
erkend.”166
“Buiten het Koninkrijk kunnen bevoegdheden inzake opsporing, vervolging en berechting van strafbare
feiten en tenuitvoerlegging van vonnissen slechts worden uitgeoefend voorzover het volkenrecht dit
toelaat.”167
Een hoofdregel in het volkenrecht is dat het staten niet is toegelaten op het grondgebied van andere staat
daadwerkelijk rechtsmacht uit te oefenen, behalve indien er door de andere staat toestemming is voor
gegeven.
Er dient net zoals in België ook in Nederland een onderscheid te worden gemaakt tussen staten die lid zijn
van de NAVO of ermee verbonden zijn vanwege het partnerschip voor vrede (hierna PfP)
11.4.2 Misdrijven begaan op het grondgebied van een NAVO-land
Indien Nederlandse militairen zich in het kader van hun bevinden op het grondgebied van een ander
NAVO-land, geldt de NAVO-SOFA. Dit verdrag regelt zoals reeds eerder aangegeven de rechtspositie
van de troepen. De NAVO-SOFA is enkel van toepassing op militairen die zich om reden van de dienst in
het buitenland bevinden.
Indien de militairen een misdrijf begaan dat enkel in Nederland strafbaar is, heeft Nederland de
bevoegdheid om zijn wetten toe te passen op het grondgebied van het gastland. Indien het misdrijf echter
strafbaar is in het gastland en in Nederland, heeft niet alleen Nederland bevoegdheid maar ook het
gastland. Om aan dit conflict met betrekking tot de rechtsmacht een einde te stellen heeft de NAVO SOFA een aantal voorrangsregels opgesteld, die opgesteld zijn in artikel VII, 3e lid NAVO-SOFA.
165
G.L. COOLEN, “De Nederlandse strafwet is op de militair van toepassing waar ter wereld hij zich ook bevindt”,
Militair Rechtelijk Tijdschrift,1992, afl. 1, 1-4.
166
Art. 8 Sr.
167
Art. 62 WMSr.
84
11.4.3 Misdrijven begaan op het grondgebied van niet – NAVO landen
De Nederlandse troepen kunnen verblijven op het grondgebied van niet–NAVO landen, zonder
toestemming van het gastland en met toestemming van het gastland.
In het geval er toestemming verleend is, zal geheel waarschijnlijk gaan om een de ontplooiing van een
vredesmacht. De status van deze troepen wordt beheerst door overeenkomsten die tussen de landen of met
een overkoepelende organisatie zoals de VN of de NAVO zijn gesloten. Deze laatste zijn de zogenaamde
UN- of NAVO-SOFA‟s.
Indien er geen toestemming werd verleend voor de ontplooiing van de troepen op het grondgebied, gaat
het om een bezettingsmacht. Een bezetting kan zowel in oorlogstijd als in vredestijd plaatsvinden. De
rechtsleer onderscheid 17 bezettingsvormen, waaronder ook bezetting door de VN.168 Een
bezettingsmacht moet zich houden aan wat het Landoorlogverdrag en de Conventies van Genéve
bepalen. Zij gaan ervan uit dat zolang er in het bezette land een legale regering aanwezig is, deze regering
zijn soevereiniteit uitoefent. De bezettingsmacht heeft wel het recht de veiligheid en het leven van eigen
troepen te verzekeren169. De rechtsmacht in een bezet gebied komt bij uitsluiting toe aan de bezetter, hij is
tevens gerechtigd deze rechtsmacht effectief uit te oefenen op het bezette grondgebied. Wel moet de
bezettende macht, de geldende rechtsregels eerbiedigen, behalve in geval van volstrekte verhindering.
“De strafwetgeving van het bezette gebied zal van kracht blijven, behoudens voor zover zij mag worden
ingetrokken of opgeschort door de bezettende Mogendheid ingeval deze wetgeving een bedreiging vormt
voor haar veiligheid dan wel de toepassing van dit Verdrag belemmert.
Behoudens laatstgenoemde overweging en de noodzakelijkheid om een doeltreffende rechtsbedeling te
verzekeren, zullen de gerechten van het bezette gebied hun werkzaamheden met betrekking tot alle
vergrijpen, in bedoelde strafwetgeving voorzien, blijven verrichten.
De bezettende Mogendheid mag de bevolking van het bezette gebied echter onderwerpen aan bepalingen
welke noodzakelijk zijn om de bezettende Mogendheid in staat te stellen haar uit dit Verdrag voortvloeiende
verplichtingen na te komen, het geregeld bestuur van het gebied te handhaven, alsmede de veiligheid te
verzekeren van de bezettende Mogendheid, van de leden en de eigendommen van het bezettingsleger of de
bezettingsadministratie, zomede van de door haar gebruikte instellingen en verbindingslijnen.”170
168
F. THOMAS, Inleiding tot het humanitair recht, Kluwer rechtswetenschappen, 1990, 58.
169
G. COOLEN, Militair straf- en strafprocesrecht, Kluwer, Deventer, 2004, 35.
170
Artikel 64, Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd, 1949.
85
11.4.4 Lokale misdrijven
Volgens artikel 170 WMSr er steeds sprake zijn van samenloop van rechtsmacht ingeval een militair op
het grondgebied van een ander NAVO land een misdrijf begaat.
“Hij die buiten het Koninkrijk een feit begaat, dat niet met straf wordt bedreigd door enige ingevolge dit
Wetboek toepasselijke strafbepaling, doch waarvoor hij ingevolge enige op hem toepasselijke wet van het
land, waar het feit begaan wordt, strafbaar is, wordt gestraft met hetzij hechtenis van ten hoogste zes
maanden en geldboete van de derde categorie, hetzij één van deze straffen. De opgelegde hechtenis mag in
duur het maximum van de tegen het feit in de buitenlandse wet bedreigde vrijheidsstraf niet overtreffen. De
opgelegde geldboete mag evenmin het maximum van de in de buitenlandse wet tegen het feit bedreigde
geldboete te boven gaan.”
Met dit artikel geeft Nederland uitvoering aan art. II van de NAVO SOFA dat bepaalt dat buitenlandse
militairen gehouden zijn de wetten van het gastland te eerbiedigen en dat zendstaten verplicht zijn de
hiertoe naadzakelijke maatregelen te nemen.
In Nederland wordt net zoals in België de buitenlandse strafwet als basis genomen, voor het bepalen van
de overtreding, maar heeft Nederland er een eigen strafmaat aan gekoppeld. Dit zorgt er tevens voor dat
de Nederlands rechter rationae materiae bevoegd is, gezien het misdrijf is opgenomen in het Nederlands
Militair strafwetboek. Wel dient opgemerkt te worden dat de Nederlandse bepaling veel ruimer is dan de
Belgische. De Belgische militairen worden enkel in België gestraft indien ze lokale wetgeving met
betrekking tot bos-, veld-, jacht-, visvangst- en wegverkeersaangelegenheden, in Nederland wordt die
beperking niet gemaakt.
11.5
Lacunes in de wetgeving mbt vredesoperaties
Nederland voert een actief vredes- en veiligheidsbeleid wat met zich meebrengt dat de Nederlandse
krijgsmacht
in
internationaal
verband
kan
worden
ingezet
in
gewapende
conflicten
en
crisisbeheersingsoperaties. Waar crisisbeheersingsoperaties oorspronkelijk vredesbewarend van waren,
lijkt de nadruk geleidelijk te verschuiven naar deelname aan vredesafdwingende operaties. Hiermee wordt
het relatief passieve optreden van Nederlandse militaire eenheden veelal verlaten en wordt tot meer
multifunctionele vormen van militair optreden gekomen. Nederlandse militairen zullen in toenemende
mate bijdragen aan internationale militaire operaties met een hoger geweldsniveau.
Crisisbeheersingssoperaties worden niet gekwalificeerd als een gewapend conflict, waardoor de
rechtspositie van militairen die geweld moeten gebruiken onduidelijk is. De juridische grondslag voor
deze operaties is te vinden in VN resoluties/mandaten en niet in de conventies van Genéve. Dit is niet
onbelangrijk, gezien artikel 38 WMSr., het begrip “oorlog” aanhaalt voor de toepassing van het
internationaal humanitair recht. De toepassing van dit recht kan dus niet dienen in geval van een
86
crisisbeheersingsoperatie vermits het niet gaat om “oorlog”171.
Net zoals in België bepaalt artikel 43 Sr. dat indien het gaat om een ambtelijk bevel er sprake is van een
strafuitsluitingsgrond. Uit de rechtsleer is al gebleken dat het opvolgen van ROE gelijk staat aan het
opvolgen van een ambtelijk bevel.
In 1990 werd het militair strafwetboek herzien, op dat ogenblik was men nog niet bekend met de
belangrijke rol van de ROE en de doorwerking ervan naar de individuele strafrechtelijke positie van
militairen.
De juridische reikwijdte van ROE kwam pas goed aan het licht in het arrest Eric O. 172. Hij was sergeantmajoor en werd vervolgd voor het vermeend schenden van de geweldinstructies, afgeleid uit de Britse
ROE. Hierbij geraakte een burger gewond die later ook overleden is. Het gerechtshof stelde dat de ROE
en de geweldregels, gelijkgesteld moeten worden met dienstvoorschriften, waardoor de militair er zich
mag op beroepen.
Niettegenstaande dit arrest oordeelde de commissie Borghouts op 31 augustus 2006 dat het huidige
militair strafrecht onvoldoende specifieke rechtsbescherming biedt als het gaat om functioneel
geweldgebruik en de strafrechtelijke vervolging hiervan. Om deze reden deden ze dan ook de aanbeveling
om de rechtvaardigingsgrond zoals bepaald in artikel 38 WMSr. uit te breiden naar de huidige en
toekomstige vormen van operationele inzet van Nederlandse militairen. Artikel 38 WMsr. bepaalt:
“Niet strafbaar is hij die in tijd van oorlog binnen de grenzen zijner bevoegdheid een naar de regelen van
het oorlogsrecht geoorloofd feit begaat, of wiens bestraffing strijdig zou zijn met een verdrag, geldende
tussen Nederland en de mogendheid waarmede Nederland in oorlog is, of met enig voorschrift, ingevolge
zodanig verdrag vastgesteld.”
De basisvoorwaarde voor deze rechtvaardigingsgrond is het bestaan van een toestand van oorlog, de
commissie gaf aan dat het de rechtspositie van militairen zou verbeteren mocht ook het gebruik van
geweld in een “conflictsituatie” hierin zijn opgenomen. Op die manier verruimt men het concept en komt
171
G.L. COOLEN, “Tijd van oorlog, een verouderd begrip”, Militair Rechtelijk Tijdschrift ,2000, 7, 270-274; G.L.
COOLEN, “Gebruik van geweld in strijd met de regels”, Militair RechtelijkTijdschrift, 2004, 6, 306; M.M.
DOLMAN, P.A.L. DUCHEINE, T.D. GILL, G.F. WALGEMOED “Functioneel geweldgebruik in internationale
operaties: een spiegel van rechtspraktijk en praktijk”, Militair Rechtelijk Tijdschrift, 2005, 10, 369-420; P.A.L.
DUCHEINE, “Geweldgebruik in het kader van vredesoperaties, verslag van het symposium ter gelegenheid van 100
jaar Militair Rechtelijk Tijdschrift”, Militair Rechtelijk Tijdschrift, 2003, 6, 204-212.
172
Militaire strafkamer van het Gerechtshof te Arnhem, 4 mei2005. Sergeant-majoor der mariniers Erik O. lost twee
waarschuwingsschoten in de buurt van een groep Irakezen die een container probeert te plunderen. Het tweede schot
richt hij naar eigen zeggen links van de groep in de grond. Waarschijnlijk ketst de kogel af en doodt een Irakees. De
Koninklijke Marechausse houdt hem aan op verdenking van moord, doodslag dan wel dood door schuld. De
marinier wordt overgevlogen naar Nederland. Volgens het OM heeft de marinier de dienstvoorschriften overtreden
zoals die gelden voor de Nederlandse militairen in Irak, door een schot in de richting van een groep Irakezen te
lossen. Als dat niet bewezen kan worden, kan justitie terugvallen op het delict dood door schuld. Eric O. wordt
uiteindelijk vrijgesproken, zowel in eerste aanleg als in beroep.
87
men tegemoet aan de nieuwe vormen van operaties waaraan Nederlandse militairen deelnemen.
De regering besliste op 23 mei 2008 een wetsvoorstel in te dienen tot wijziging van artikel 38 MSWr. Er
wordt geopteerd om artikel 38 MSWr. ook van toepassing te maken op “rechtmatig geweldgebruik”
buiten het kader van een gewapend conflict. Het probleem blijft echter wel, wat moet worden verstaan
onder “rechtmatig” geweldgebruik. Dit was het ook het hele discussiepunt in de zaak Eric O., had hij
gehandeld volgens de ROE of niet?
Kan het antwoord hierop gegeven worden door het OM of moet het gebeuren door een panel van militairoperationeel gespecialiseerde mensen.? En wanneer dient deze beslissing te worden genomen, alvorens
een militair terug te sturen van operatie met een blue flight of ter terechtzitting? Volgens auteur Knoop
Geert-Jan173 dient dit te gebeuren voor men maatregelen treft ten opzichte van deze militair.
173
G.J. KNOOPS, “Strafuitsluitend militair geweldgebruik binnen gewapende conflicten”, Nederlands juristenblad,
2008, 1898-2409.
88
12.
12.1
Besluit
Met betrekking tot de strafrechtelijke procedure
Zoals reeds gezegd werd een nieuw tijdperk ingeluid met de twee wetten van 10 april 2003, die voorzien
in de afschaffing van de militaire gerechten in vredestijd en het behoud ervan in oorlogstijd. Op zich zou
men kunnen stellen, zoals de wetgever dat overigens ook deed, dat militairen kunnen en moeten berecht
worden zoals alle andere Belgische burgers. Maar is deze stelling correct?
In Nederland ziet we dat met de hervorming van het militair strafrecht in 1991 niet geraakt is aan het het
principe dat militairen moeten berecht worden door de “militaire kamer” , zowel bij eerste aanleg, als in
beroep. De reden wordt ook duidelijk aangegeven in de memorie van toelichting. Nederland gaat ervan
uit dat een rechtscollege die uitspraak doet over het doen en laten van militairen, ook een zekere
deskundigheid ten opzichte van het militair milieu moet hebben.
In België zien we dat sinds de hervorming, alles qua rechtspraak net is weggetrokken bij mensen met een
militaire deskundigheid. Wel moeten de magistraten die bevoegd zijn de troepen te volgen naar het
buitenland moet houder zijn van een brevet “militaire technieken” dat minder dan vijf jaar geleden is
uitgereikt door het ministerie van defensie, na vijf jaar dient de magistraat een bijscholingscursus te
volgen om zijn brevet te kunnen houden. De opleiding die wordt voorzien voor de magistraten duurt een
achttal dagen. Natuurlijk stelt zich hierbij de vraag in hoeverre iemand op acht dagen de bijzonderheden
van het leven als militair kan kennen. Mijn inziens is dit niet voldoende om zich te kunnen inleven in het
leven van de militair, de groepscultuur van defensie en de situatie op zending. Het kunnen inleven is
echter wel vereist om de misdrijven die iemand pleegt in het juiste perspectief te zien.
Een oplossing zou er mijn inziens in liggen, om de magistraten die bevoegd te zijn de troepen te volgen,
een langere militaire opleiding te laten genieten. Waarin men kennismaakt met de eenheden die geregeld
in het buitenland verblijven en waarbij men de kans heeft om te spreken met mensen die reeds op zending
geweest zijn. Een oplossing voor wat betreft de rechtbanken ligt erin, een militair adviseur aan te stellen
die rechter adviseert wanneer hij uitspraak moet doen in militair gerelateerde zaken.
12.2
Met betrekking tot de rechtspositie
Vredesoperaties zijn een nieuwe vorm van operaties, defensie traint zijn troepen nog traditioneel op
gevechts- en oorlogssituaties. Enkel een paar maanden voor de concrete vredesopdracht wordt er getraind
op de specifieke omstandigheden. Op dat ogenblik krijgen de militairen die zullen deelnemen aan de
operatie ook les over de plaatselijke wetgeving, gewoontes en gebruiken, zodat ze zich zoveel als
mogelijk kunnen voorbereiden op hun opdracht en weten waaraan ze zich kunnen en mogen verwachten.
Indien onze mensen toch een misdrijf begaan op het grondgebied van een gastland worden ze in België
gestraft, volgens het Belgische strafrecht, dit is wat men de wet van de vlag noemt. Nochtans is het
89
gastland niet minder bevoegd, maar door afstand van rechtsmacht, dat bepaalt is in een bilateraal akkoord
of SOFA, wordt de zendstaat bevoegd.
In de uiteenzetting was te lezen dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen misdrijven gepleegd in
NAVO landen en misdrijven gepleegd in Niet-NAVO landen. Tussen NAVO landen geldt een
bevoegdheidsverdeling die bepaalt is in artikel VII van de NAVO-SOFA, ingeval onze jongens een
opdracht uitvoeren in niet-NAVO landen, is dit in opdracht van een overkoepelende organisatie, zoals bv.
de VN. In dat geval zal een akkoord zijn over de bevoegdheid inzake de jurisdictie over de troepen, in
dergelijke akkoorden wordt de jurisdictie steeds toegekend aan de zendstaat.
Het gegeven dat een zendstaat jurisdictie verwerft over zijn troepen, wanneer die worden uitgestuurd naar
niet-NAVO landen is vrij logisch, het kan onmogelijk de bedoeling zijn om onze militairen bloot te stellen
aan vervolging in niet-democratische landen of onstabiele landen. In andere NAVO lidstaten daarentegen
is het wel mogelijk om onze militairen te vervolgen. Vermoedelijk omdat deze rechtsstelsels
gelijkwaardig zijn aan dat van België qua rechtswaarborgen.
Er geldt één uitzondering op “de wet van de vlag”, namelijk artikel 57bis Mil.Sw., dit artikel gaat over
strikt territoriale wetten, dit zijn wetten die door hun aard slechts kunnen worden toegepast op het
grondgebied van een bepaalde staat. Het artikel handelt over bos-, veld-, jacht- en visvangst, wegverkeer
en douane- of deviezen aangelegenheden of in- en uitvoerreglementering. Via dit artikel is België in de
mogelijkheid, de militair te straffen naar Belgisch recht, voor Belgische rechtscolleges op basis van
buitenlands recht. De vraag kan zich stellen, waarom dat dit niet voor alle misdrijven zo is? Want op deze
manier behoedt men mijn inziens onze militairen om te worden berecht voor vreemde, ondemocratische
rechtscolleges, bovendien zijn ook alle Belgische procedureregels van toepassing op deze misdrijven
waardoor er ook geen problemen ontstaan naar procedureregels toe. Het lijkt mij dan ook zinvol om alle
misdrijven die niet volgens de Belgische wetgeving strafbaar worden gesteld, maar wel volgens de
wetgeving van het gastland, op deze wijze te bestraffen. Op dit ogenblik kan men enkel de limitatief
opgesomde misdrijven van artikel 57bis Mil.SW. bestraffen, terwijl voor andere misdrijven, die enkel
strafbaar zijn in het gastland, de Belgische rechter rationae materiae onbevoegd is.
Over de regels die militairen op vredesoperatie dienen te volgen kan heel wat gezegd worden. In eerste
instantie is de operatie geoorloofd door bv. de resolutie die de VN afsluit, uit deze resolutie wordt het
mandaat afgeleid. Beide documenten worden op politiek niveau opgesteld, het document dat echt voor de
troepen belangrijk is zijn de ROE, daaruit wordt nog eens de “aide memoire” afgeleid, dit is te vergelijken
met de geweld instructies die Nederland kent. Ze bepalen voor de manschappen, concreet wat kan en niet
kan.
De ROE laten toe het gebruik van machtsmiddelen binnen de gewenste perken te houden, maar wat als
een militair de ROE overtreedt? In geval dat de strafrechter bepaalt dat de ROE zijn overtreden, kan de
militair die zich aan de overtreding schuldig heeft gemaakt, vervolgt worden vanwege slagen en
90
verwondingen of eventueel doodslag. De vraag die zich hierbij stelt is, wanneer worden de ROE
overtreden? De strafrechter bepaalt of ze correct werden nageleefd, of ze voldoen aan het “hoger bevel”
die de rechtvaardigingsgrond uitmaakt. Dit biedt voor de militairen weinig rechtszekerheid. Beter zou zijn
om de ROE gelijk te stellen met normen en wetten in de materiële zin. Zodat ze een “wettelijk
voorschrift” zijn en bijgevolg een vaststaande rechtvaardigingsgrond.
We kunnen concluderen dat de rechtspositie van onze jongens tijdens vredesoperaties goed overdacht
wordt, er is zowieso de nationale wetgeving en bijkomend de SOFA‟s, de mandaten en de ROE. Mandaten
en ROE regelen vooral wat toelaatbaar is en wat dus bijgevolg vrij van straf is, de SOFA‟s regelen de
jurisdictie. Het is nodig dat de vredestroepen een goed uitgewerkt juridisch statut hebben gedurende
vredesopdrachten, want deze vormen meer en meer de hoofdopdracht van onze militairen. Anderzijds is
het ook van groot belang dat er zowel nationaal als supranationaal wordt op toegekeken dat de
vredestroepen zich houden aan alle geldende wetgeving die op hun van toepassing is. Indien de militairen
dan toch over de schreef gaan, moeten ze naar behoren gestraft worden en moeten de slachtoffers weten
dat recht geschied.
91
Bibliografie
Wetgeving en regelgevende documenten
Advies van de Raad van State in Parl.Doc. Kamer, DOC 50 2108/001, 83 e.v. en noot 4, 84.
Brussel I – verordening, Pb. L., 16 januari 2001, afl.12, 1.
Europees verdrag ter bestrijding van terrorisme, Raad van Europa, Straatburg 27 januari 1977, BS, 5
februari 1986.
Gedr. St., Senaat, 1956-1957, nr.54, 6.
Gedr. St.. 1947-1948, 410, 1-2
KB betreffende de organisatie en bevoegdheden van de federale politie, 14 november 2006, BS 23
november 2006;
Memorie van toelichting bij het wetsontwerp inzake de nieuwe regels van de militaire strafrechtspraak,
TK 1982-1983, 17804 (R 1228), nr. 5, 6-7.
Memorie van toelichting, Gedr. St., Senaat 1956-1957 nr 54-1, 3
Model Status of Force Agreement for Peace keeping operations, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
NAVO-verdrag, ondertekend op 4 april 1949, Washington.
Nota CHOD “Afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd op 1 Jan 2004 - Dwingende
gedragsregels te eerbiedigen door de militairen bij het kennis krijgen van een misdaad of een wanbedrijf”,
2003 07809 van 10 Dec 2003
Omzendbrief 17/2003 van het College van de Procureurs generaal bij de Hoven van Beroep met als
onderwerp de afschaffing van de militaire rechtscolleges en de dienst gespecialiseerd in de militaire
delinquentie, Brussel 24 december 2003.
Omzendbrief nr COL 1/2004,van het college van de procureurs generaal bij de hoven van beroep met als
onderwerp afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van het behoud ervan in
oorlogstijd- wetten van 10 april 2003, Brussel 5 januari 2004, 21.
Parl.Doc., Kamer, 50 - 2108/001, memorie van toelichting, 5-6.
Rome II-verordening, Publicatieblad Europese Unie, 31 juli 2007
Strafwetboek 8 juni 1867, BS,8 juni 1867.
92
UN
Doc,
“Convention
on
the
safety
of
united
nations
and
associated
personnel”,
http://www.un.org/law/cod/safety.htm , (24-04-2010)
UN model SOFA, 9 oktober 1990, UN Doc.45/594.
UN, United Nations Peacekeeping Operations Principles and Guidelines, 2008, 31-35.
V.T Sv. Ingevoerd bij wet van 14 juli 1951, BS, 9 augustus 1951.
Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd, 1949.
WbIPR, wet van 16 juli 2004, BS, 27 juli 2004.
Wet 10 april 2003 tot regeling van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd alsmede van
het behoud ervan in oorlogstijd, BS, 7 mei 2003.
Wet 10 april 2003 tot regeling van de rechtspleging voor de militaire rechtscolleges en tot aanpassing van
verscheidene wettelijke bepalingen naar aanleiding van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in
vredestijd, BS, 7 mei 2003.
Wet 14 juni 1990, houdende nieuwe regels inzake de militaire strafrechtspraak, Staatsblad, 1990, 370.
(NL)
Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS, 14/08/1990.
Wet 27 mei 1870 houdende het Militair Strafwetboek, 4 juni 1870.
Wet 5augustus 1992 op het politieambt, BS 22 december 1992;
Wet 6 oktober 1987 tot bepaling van de breedte van de territoriale zee van België, BS, 22 oktober 1987.
Wet 14 januari 1975 houdende het tuchtreglement van de Krijgsmacht, BS, 1 februari 1975.
Wet op de Rijkswacht, 2 december 1957, BS, 12 december 1957.
Wet organisatie en bestuur gerechten, Staatsblad, 2001, 581(NL)
Wet van 20 mei 1994 inzake de rechtstoestanden van het personeel van Defensie, BS, 21 juni 1994.
Wet van 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee
niveaus, BS 5 januari 1999.
Wet van 9 januari 1953 houdende goedkeuring van de Overeenkomst tussen de bij het Noord-Atlantisch
Verdrag aangesloten Staten, betreffende de rechtspositie van hun krijgsmachten en van de bijlage,
ondertekend op 19 juni 1951, te Londen, BS, 15 maart 1953.
93
Rechtspraak
Cass. 1 mei 1908, Pas., 184.
Cass. 10 maart 1988, Arr. Cass., 1987-1988, 901.
Cass. 11 mei 1920, Pas., 1920, I, 154.
Cass. 12 januari 198590, Arr. Cass., 1989-1990, 63.
Cass. 12 mei 1987, RW 1987-88, 538, concl. Adv.-gen. J. DU JARDIN.
Cass. 15 september 1982, Arr. Cass., 1982-1983, 72.
Cass. 23 oktober 1969, Pas. 1970, I, 168.
Cass. 26 mei 1952, Pas. 1952,I, 615.
Cass. 3 juni 1985, Arr. Cass., 1984-1985, 1361.
Cass. 30 oktober 1966, Arr.Cass. 1966, 186 en Pas. 1966, 90.
Cass. 9 oktober 1980, Arr. Cass. 1980-1981, 142.
Luik 19 december 1966, RW, 1966-1967, kol 1186-1187.
Mil. Ger., 17 oktober 1963, Chron. 1963, RDP, 1963-1964, 689.
Mil.Ger., 24 juli 1918, La droit et la guerre, 1918, 890.
Mil.Ger., 26april 1989, RW 1990-1991, 526, 9.
Militair Hooggerechtshof, 12 april 1960, Militair Rechtelijk Tijdschrift, 1960, 607.
Rb. Dendermonde 18 december 2006, nr. 80.96.413/06, onuitg.
Rb. Verviers, 10 juni 2008, nr. FD45.95.85/06, onuitg.
Rechtsleer
BOWENS, G., Legal Issues in Peace Operations, Parameters, Winter 1998,
51, http://carlisle-
www.army.mil/usawc/Parameters/98winter/bowens.htm (21-04-2010)
Brahimi report, A/55/305, S/2000/809, 17 Augustus 2000, 2-3
COGEN,M., Handboek Internationaal Recht, Gent, Mys en Breesch, 2003, 369.
COOLEN, G., Militair straf- en strafprocesrecht, Kluwer, Deventer, 2004, 275.
COOLEN, G.L. “De Nederlandse strafwet is op de militair van toepassing waar ter wereld hij zich ook
bevindt”, Militair Rechtelijk Tijdschrift,1992, 1, 1-4.
COOLEN, G.L. “Gebruik van geweld in strijd met de regels”, Militair Rechtelijk Tijdschrift, 2004, 6,
306.
94
COOLEN, G.L. “Tijd van oorlog, een verouderd begrip”, Militair Rechtelijk Tijdschrift ,2000, 7, 270-274.
Cursus Militair Strafrecht, KMS 2008-2009
DANSE, M., “Le statut penal de L‟OTAN”, T. Mil.Strafr., 1963, 338-348..
DE GRYSE, L., “De Toepassing van het buitenlands recht door de Belgische rechter: kennis en
bewijslevering van het toepasselijk buitenlands recht”, BTIR, 1966, 125-141.
DE TANT, H., Rechtspositie van Belgische militairen ingezet in buitenlandse opdrachten, onuitg, thesis
VUB, 2003-2004, 48.
DEBBASCH, O., L’Occupation militaire, Aix-en provence, La Pensée universitaire, 1960, 120.
DOLMAN, M.M., DUCHEINE, P.A.L., GILL, T.D., WALGEMOED, G.F., “Functioneel geweldgebruik
in internationale operaties: een spiegel van rechtspraktijk en praktijk”, Militair Rechtelijk Tijdschrift,
2005, 10, 369-420.
ENGDAHL, O., Protection of personnel in peace operations: the role of the "safety convention" against
the background of general international law, Martinus Nijhoff Publishers, 2007, 357.
ERAUW, J., Internationaal privaatrecht, Kluwer, Mechelen, 909.
FLECK, D. en STUART,E., The handbook of the law of visiting forces, Oxford University Press, 2001,
625.
GORLE, F., Militair Strafrecht, Gent, Story-Scientia, 1993, 288.
HORVAT, S. “Afschaffing militair gerecht bemoeilijkt onderzoek misdrijven in buitenland”, De
juristenkrant 2003, 5.
HORVAT, S., Etiologie en preventie van gewelddaden tegen de plaatselijke bevolking door militairen
tijdens vredesmisies, paper voorgesteld tijdens de studiedag voor Militair Recht en Oorlogsrecht van 9
maart 2001.
Interview met Chris De Cock, Maj v/h Vlw SBH, Legad BEL DET ISAF, KANDAHAR AIRFIELD,
(29/06/2009)
KELLOGG, D.E., “Jus Post Bellum: The Importance of War Crimes Trials”, Parameters, Autumn 2002,
93.
KNOOPS, G.J., “Strafuitsluitend militair geweldgebruik binnen gewapende conflicten”, Nederlands
juristenblad, 2008, 1898-2409.
KOOIJMANS, P.H. en DE VOS, A.E., Internationaal publiekrecht in vogelvlucht, Kluwer, 2003, 403.
LOMBOIS, C., Droit pénal international, Parijs, Dalloz, 1979, 688.
LOOMFIELD, L.P., e.a., International Military Forces. The Question of Peacekeeping in an Armed and
Disarming World, Brown and Compagny, 1964, 365.
95
MALCOLM, S., International law, Cambridge University Press, 2003, 1288.
MULLER, E.R., Krijgsmacht: studies over de organisatie en het optreden, Kluwer, Alphen aan den Rijn,
2004, 802.
OEHLER, D., Internationales Strafrecht, Carl-heymanns verlag, Keulen-Berlijn-Bönn-Munchen, 1983,
540.
Operationeel Commando van de landmacht, Handboek voor Vredesondersteunende Operaties, Uitgave
1998.
ROBIN,R., Des occupations militaires en dehors des occupations de guere, Parijs, Rec. Sirey, 1913, 824.
SALABIAKU v. Frankrijk, EHRM 7 oktober 1988, Publ. ECHR, Serie A, vol.141.
SJOCRONA, J.M. en ORIE,A.M.M., Internationaal strafrecht vanuit Nederlands perspectief, Kluwer,
2002, 468.
STAFFORD, W.A. „How to Keep Military Personnel from going to Jail for Doing the Right Thing:
Jurisdiction, ROE & the Rules of deadly force‟. The Army Laywer, November 2000, 1-25.
Studiedag van studiecentrum voor militair en oorlogsrecht, De inzetregels een nieuwe juridische norm?,
4 mei 2001.
THOMAS, F., “De Belgische militairen in het buitenland: enkele problemen van internationaal
strafrecht”, Panopticon, 1984, 431-440.
THOMAS, F., in N. Keijzer, CORSTENS, G.J.M. en GROENHUIJSEN,M.S., Rede en recht opstellen ter
gelegenheid van het afscheid van Prof. mr. N. Keijzer van de Katholieke Universiteit Brabant, Kluwer,
2000, 407.
THOMAS, F., Inleiding tot het humanitair recht, Kluwer rechtswetenschappen, 1990, 192.
VAN DEN WYNGAERT, C., Kennismaking met het internationaal en Europees strafrecht, Antwerpen,
Maklu, 2003, 138.
VAN DEN WYNGAERT,C., Strafrecht, Strafprocesrecht & Internationaal strafrecht, Maklu, Antwerpen,
1313.
VANDEN EYNDE, J., De rechtstoestand van de NAVO-strijdkrachten, onuitg, thesis Ugent, 1970-1971,
107.
VANDER BEKEN, T., Forumkeuze in het internationaal strafrecht : verdeling van misdrijven met
aanknopingspunten in meerdere staten, Antwerpen, Maklu, 1999, 486.
VANMULLEN, C., “Politieagenten in militair milieu, de waarheid achterna”, Inforevue, december 2004,
13-15.
VERBRUGGEN, F. en VERSTRAETEN, R., Strafrecht en Strafprocesrecht, Maklu, Antwerpen, 2006,
270.
96
VERMEULEN, G., Europese en internationale instellingen en organisaties: relevant voor criminologie
en strafrechtsbedeling, Maklu, Antwerpen, 2006, 222.
VERSTRAETEN,R., Handboek strafvordering, Malku, Antwerpen, 2007, 1193.
X,
“ARMED
FORCES:
The
Girard
Case”,
Time,
17
juni
1957,
[WWW]
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,867698-2,00.html, (15/03/2010).
97