Checkpoint Charlie

Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
Interdisciplinaire reis
Berlijn: Checkpoint
Charlie
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 2
1. Wat is Checkpoint Charlie ................................................................................................. 3
2. Waar ligt Checkpoint Charlie? ........................................................................................... 3
3. Waar komt de naam Checkpoint Charlie vandaan? ........................................................... 5
4. Wanneer is Checkpoint Charlie gebouwd? ........................................................................ 5
5. Enkele incidenten bij Checkpoint Charlie .......................................................................... 6
Ontsnappingen ........................................................................................................................ 6
De dood van Peter Fechter ..................................................................................................... 6
De Berlijncrisis van 1961 ....................................................................................................... 8
6. Checkpoint Charlie vandaag. ............................................................................................. 8
7. Bronnen ............................................................................................................................ 11
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
1. Wat is Checkpoint Charlie
Checkpoint Charlie is de naam die de Geallieerden gaven aan de controlepost
tussen Oost- en West-Berlijn tijdens de koude oorlog. Het was de derde doorgang in
de Berlijnse muur, het is gelegen bij de Friedrichstrasse.
Na wereldoorlog 2 werd Europa opgedeeld in het Westen en het Oosten. Dit
gebeurde ook met Berlijn, het werd verdeeld onder de vier grote winnaars van de
tweede wereldoorlog: Frankrijk, Groot-Brittanië, Amerika en de Sovjet-Unie. Tijdens
de koude oorlog was er een constante spanning tussen het Westen en het Oosten.
Je kon dus niet zomaar even van West-Berljin naar Oost-Berlijn rijden, daarom
begon men met het installeren van checkpoints.
Checkpoint Charlie was de enige plaats waar toeristen, diplomaten en militair
personeel van het Westen de grens naar het Oosten mochten oversteken. Voor
normale andere burgers waren er andere checkpoints.
Checkpoint Charlie in 1977. Gezien van de Amerikaanse sector.
2. Waar ligt Checkpoint Charlie?
Checkpoint Charlie ligt letterlijk in het midden van de Friedrichstrasse in het zuidoosten van Berlijn.
Wim Beckers
2008 - 2009
Locatie van checkpoint Charlie op de kaart van Berlijn.
Locatie van Checkpoint Charlie op een ingezoomde kaart.
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
De Berlijnse muur. De blauwe cirkel is Checkpoint Charlie
3. Waar komt de naam Checkpoint Charlie vandaan?
Checkpoint Charlie was de derde controlepost in Berlijn. De eerste twee checkpoints
(Alfa en Bravo) liggen aan Helmstedt en Dreilinden.
De namen van deze controleposten kwamen van het spellingsalfabet van de NAVO.
De eerste twee controleposten waren dus Checkpoint Alfa en Checkpoint Bravo.
Omdat, zoals eerder gezegd, Checkpoint Chartlie de enige plaats was waar
buitenlanders de grens mochten oversteken werd deze controlepost het symbool van
de Koude Oorlog en de breuk tussen west en oost.
Checkpoint Charlie is ook beroemd geworden door de dood van Peter Fechter en de
Berlijncrisis van 1961 (zie verder).
4. Wanneer is Checkpoint Charlie gebouwd?
Tijdens het bouwen van de Berlijnse muur heeft men enkele openingen gelaten in de
muur, dit waren de checkpoints. Men is begonnen aan de bouw van de muur in de
nacht van 12 en 13 augustus 1961. In 1980 werd het iconische houten huisje
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
afgebroken en vervangen door een grotere metalen constructie. Vandaag staat er
een reconstructie van het houten huisje.
Vanaf de val van de Berlijnse muur in 1989 werd Checkpoint Charlie nog steeds
gebruikt tot Oost- en West Duitsland terug bij elkaar kwamen in 1990. De constructie
werd weggehaald, het is nu te bezichtigen in het openlucht museum.
5. Enkele incidenten bij Checkpoint Charlie
Ontsnappingen
Vanzelfsprekend waren er enorm veel mensen die van het oosten naar het westen
wilden vluchten. Men heeft ook bij Checkpoint Charlie enkele pogingen ondernomen.
In het begin was het controlepunt enkel beschermd door een houten poort. Een
bewoner van Oost-Berlijn is met een auto gewoon door de poort gereden.
Om dit tegen te gaan plaatste men een ijzeren slagboom.
Een tweede persoon is met een cabriolet op deze slagboom gereden. Op het laatste
moment deed hij zijn voorruit naar beneden en reed onder de slagboom door. Twee
weken later gebeurde dit opnieuw. Om deze nieuwe soort van ontsnapping te
blokkeren heeft men de slagboom veel lager gehangen en intrekbare pinnen
geplaatst in het wegdek.
De dood van Peter Fechter
Peter Fechter is op 14 januari 1944 geboren. Hij is dan ook groot geworden in de
DDR. Hij is werkzaam als bouwvakker, in de buurt van de Muur.
Op 17 augustus 1962, ongeveer één jaar na de bouw van de muur, besluit de 18
jarige Peter Fechter, om samen met zijn vriend Helmut Kulbeik te vluchten naar
West-Berlijn. Om 14.10 knippen ze het eerste hekwerk door. Bij de Zimmerstrasse, in
de buurt van Checkpoint Charlie, renden ze naar de Muur toe. Als ze vlak bij de muur
zijn worden ze ontdekt en klinken er schoten. Beide vrienden staan bij de muur.
Helmut Kulbeik klimt over de Muur. Peter Fechter twijfelt en blijft nog staan. Hij wordt
neer geschoten. Enkele kogels doorboren zijn lichaam, hij valt in prikkeldraad. Recht
in
het
zicht
van
de
media
schreeuwt
hij
om
hulp.
De Oost-Duitse grenswachters laten Peter hevig bloedend liggen. Zijn roep om hulp
wordt door de Oost-Duitsers niet beantwoord. De Oost-Duitse grenswachters mogen
namelijk het gebied niet eigenhandig betreden. Dit gebied mag alleen betreden
worden onder leiding van een officier. Deze is pas na enkele tientallen minuten
aanwezig.
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
Peter Fechter bloedt dood terwijl hij in de prikkeldraad van Checkpoint Charlie ligt.
Aan de westzijde wordt er met afschuw gereageerd op het neerschieten van een
vluchteling. De inmiddels bij elkaar gekomen mensenmassa roepen de Amerikaanse
soldaten bij Checkpoint Charlie op om hem te gaan helpen. Maar de Amerikanen
doen niets. Enkele West-Berlijnse politieagenten werpen Peter pakjes verband toe.
Het mocht niet baten. Peter Fechter bloedt dood.
Het dode lichaam wordt uiteindelijk door Oost-Duitse grenswachters weggehaald. Dit onder
luide protestklank (“moordenaars”) van de westzijde.
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
De Berlijncrisis van 1961
In 1945, op de conferentie van Potsdam, werd er door de vier machten van Berlijn
(Frankrijk, de Sovjet-Unie, Het Verenigd Koninkrijk en Amerika) beslist dat Geallieerd
personeel nergens tegengehouden mocht worden in Berlijn.
Maar op 22 oktober 1961, slechts twee maanden na de bouw van de muur, werd er
een Geallieerde ambassadeur gestopt in zijn auto (met de juiste nummerplaat) toen
hij langs Checkpoint Charlie reed.
Een Amerikaanse generaal gaf de opdracht om een nog een Amerikaanse diplomaat
te sturen om de grens te controleren. Deze werd weer tegengehouden en
teruggestuurd.
Op 27 oktober probeerde men nog een keer om een diplomaat te sturen om de
grenspost te controleren. Men wist echter niet hoe de Sovjets gingen reageren,
daarom stonden er enkele Geallieerde tanks op het nabije tempelhof vliegveld.
Deze keer liep het anders: de diplomaat mocht de grens contoleren en ging terug
naar West-Berlijn. Ook de tanks trokken zich terug.
Direct daarna reden 33 Sovjet tanks richting Checkpoint Charlie. Men dacht dat de
Amerikaanse ambassadeur de tanks gezien had en gevlucht was.
Tien van deze Sovjet tanks reden door tot op 50 a 100 meter voor Checkpoint
Charlie aan Sovjet kant. De Amerikaankse tanks deden hetzelfde maar bleven op 50
tot 100 meter voor de controlepost aan Amerikaanse kant staan.
Van 27 oktober 1961 om 17u tot 28 oktober 1961, 11u bleven de tanks naar elkaar
gericht.
Alle tanks waren geladen en hadden het order om vuur te openen zodra de andere
kant dit deed.
Khrushchev en Kennedy kwamen overeen om de spanning te verminderen door de
tanks terug te trekken. Via een directe telefoonlijn van Het Witte huis en Het Kremlin
naar Checkpoint Charlie werden de orders door gegeven zich terug te trekken.
Een Sovjettank reed eerst 5 meter achteruit, daarna deed een Amerikaanse tank
hetzelfde. Na een tijdje trokken alle tanks zich terug.
6. Checkpoint Charlie vandaag.
Een kopie van het eerste bewakershutje uit 1961 staat nu op de plaats waar vroeger
Checkpoint Charlie was.
In 1963 is er een privémuseum geopend dichtbij het controlepunt: “Haus am
Checkpoint Charlie”.
In 2006 is er een openluchtmuseum bij gekomen waar verhalen over
ontsnappingspogingen te lezen zijn, hoe het controlepunt geëvolueerd is en de
impact ervan op de Koude Oorlog.
Verder zijn er nog meer musea te vinden over de scheiding van Duitsland.
Café Adler ligt recht tegenover Checkpoint Charlie. Het is legendarisch geworden
omdat je vanuit het café zowel naar het Oosten als het Westen kunt kijken. Het wordt
dan ook in veel spionageboeken gebruikt, men zegt zelfs dat John le Carré (een
bekende schrijver van Koude Oorlog boeken) hier een vaste tafel had om mensen te
observeren die de grens overstaken.. Tegenwoordig wordt het café vooral bezocht
door toeristen.
Wim Beckers
2008 - 2009
Checkpoint Charlie vandaag.
Het museum “Haus am Checkpoint Charlie”
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
7. De wandeling
We beginnen onze wandeling aan Checkpoint Charlie (1). Dit is gelegen op de
Friedrichstrasse waar we ook onze middagpauze hebben. Bij café Adler slaan we
linksaf de Zimmerstrasse in, op deze straat zie je het traject van de muur
aangegeven door een dubbele rij bakstenen in de grond. Deze straat blijven we
volgen dat hij overgaat in de Niederkirchenstrasse, De NiederkirchnerStraße is één
van de drie plekken in Berlijn waar nog een stuk van de Muur is blijven staan. De
sporen van meer dan 12 jaar souvenirjagende muurspechten is hier duidelijk te zien,
de bewapening steekt er overal uit en de Muur is kaalgeplukt. Om verder verval
tegen te gaan, is hier in 2001 een metalen hek voor geplaatst.
We lopen verder de Niederkirchnerstrasse door, tussen links het Martin-Gropius-Bau
(2) en rechts het Abgeordnetenhaus (Huis van afgevaardigden) van Berlijn. Het
Martin-Gropius-Bau is een tentoonstellingsruimte genoemd naar zijn architect.
We wandelen iets verder en komen uit bij Topographie des Terrors (3) .Niet toevallig
dat deze plek daarvoor is uitgekozen: hier stonden in de oorlog de hoofdkwartieren
van deze afdelingen, hier werden de tegenstanders van de nazi’s gefolterd.
Om naar het jodenmuseum te gaan moeten we terugkeren naar de Friedichstrasse
en deze blijven volgen tot aan Franz-Klühs-Strasse. Hier slaan we in, we lopen dan
recht richting het Jüdisches museum (4).
1. Checkpoint Charlie 2. Martin-Gropius-Bau 3. Topography des Terrors
4. Jüdisches Museum
Wim Beckers
2008 - 2009
Ir Berlijn: Checkpoint Charlie
8. Bronnen
http://members.home.nl/frankstoffer/peter_fechter.htm
http://www.stedentrippers.nl/berlijn/bezienswaardigheden/checkpoint_charlie.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Checkpoint_Charlie
http://reizen-en-recreatie.infonu.nl/buitenland/6033-checkpoint-charlie.html
http://www.globalsecurity.org/military/ops/berlin.htm
http://www.lib.utexas.edu/maps/europe.html