Ouderen - Zorg Beter met Vrijwilligers

Zorg Beter met Vrijwilligers is een project van Vilans i.s.m. MOVISIE, V&VN, Agora, ActiZ en VGN.
Ouderen
Een groot aantal vrijwilligers dat al jaren in de zorg werkt en van grote waarde is, wordt steeds
ouder. Zij hebben veel ervaring en een grote toewijding, maar krijgen te maken met lichamelijke
en/of psychische beperkingen. Hierdoor zijn zij niet altijd meer in staat om de
'normale' vrijwilligerswerkzaamheden uit te voeren. Door een pijnlijke rug kan een vrijwilliger
bijvoorbeeld een cliënt niet meer naar de activiteit begeleiden. Of een vrijwilliger kan vergeetachtig
worden. Dit speelt vooral bij vrijwilligers ouder dan 75 jaar.
Oudere vrijwilligers geven het niet altijd zelf aan dat het niet meer gaat. Als begeleider of coördinator
vrijwilligerswerk vindt u het misschien ook moeilijk om dit te bespreken, omdat de vrijwilliger zich al jaren met
grote betrokkenheid inzet voor uw zorgorganisatie. U vraagt zich misschien af welke mogelijkheden er zijn om
dit aan te kaarten. En ook welke mogelijkheden er zijn om hen een andere plek te geven binnen het
vrijwilligerswerk. Zorg beter met Vrijwilligers helpt u om duidelijk te krijgen welke keuzes u hierbij heeft.
1. Om wie gaat het
Wie het over 55-plussers, ouderen of senioren heeft, heeft het in feite over een groep die verschillende
generaties beslaat. Het gaat om drie generaties: de vooroorlogse, de stille, de protest- of babyboomgeneratie.
Daarna komen de verloren, pragmatische generatie en internetgeneratie.
Generatie
Geboren
Sleutelervaring
Kenmerken
Vooroorlogse
1910 –
Economische crisis,
Soberheid,
1929
Eerste wereldoorlog,
verzuiling, trouw
wederopbouw
aan orde en gezag
1930 –
Tweede wereldoorlog,
Harde werkers,
1945
wederopbouw,
nuchter, angst voor
economische boom
‘grote woorden’
Stille
jaren zestig
Babyboom- of
1945 –
Economische
Verzet tegen
protest
1954
voorspoed,
heersende orde,
protestgolf
vrijheid,
(‘Maagdenhuis’),
zelfontplooiing
ontnuchtering
Verloren (late
1955 –
Opgegroeid in
Zelfontplooiing,
babyboom)
1970
welvaartstaat, slechte
maar zonder
start op arbeidsmarkt,
overtrokken
vertraagd succesvol
verwachtingen, ‘nononsense’
Pragmatische
Internet
1970 –
Kinderen van de
Zakelijk, hard
1980
babyboo-mers, ICT,
werkend,
migratie en
zapgedrag:
globalisering
‘stijlsurfers’
Economisch
Optimistisch,
optimisme, nieuwe
autonoom,
technologieën
individualistisch
1980 –
Zorg Beter met Vrijwilligers
Postbus 8228 | 3503 RE Utrecht
T 030 789 23 07 | F 030 789 25 99 | E [email protected]
1
Zorg Beter met Vrijwilligers is een project van Vilans i.s.m. MOVISIE, V&VN, Agora, ActiZ en VGN.
Uit onderzoeken van onder andere het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat het aantal oudere vrijwilligers in
zorg en welzijn toeneemt en dat verminderde gezondheid en functionele beperkingen een beperking vormen
voor participatie in de vorm van vrijwilligerswerk.
Tot het 64ste levensjaar zijn veel oudere vrijwilligers nog actief in het vrijwilligers en behoren zij tot de ‘Zilveren
kracht’. Met het ouder worden, neemt ook de kans op fysieke of psychische beperkingen toe. Deze oudere
vrijwilligers behoren dan meer tot de ‘Gouden gloed’, een groep oudere vrijwilligers die actief is maar tegen de
eigen beperkingen en de eisen van het werk oploopt. Een oudere vrijwilliger krijgt bijvoorbeeld meer moeite met
lopen en het wordt daarom lastiger om met een cliënt samen naar buiten te gaan. Vooral na het 75ste levensjaar
nemen er minder ouderen deel aan het vrijwilligerswerk. Dit kan het gevolg zijn van fysieke en psychische
beperkingen waarmee ouderen steeds meer te maken. Maar ook kunnen verlies van de partner, een verhuizing,
verplichtingen in de familiekring, verloren interesse of een gebrek aan tijd een rol spelen.
Deelname aan vrijwilligerswerk heeft grote betekenis voor ouderen (zie ook Met pensioen als vrijwilliger). De
belangrijkste redenen dat vrijwilligers op oudere leeftijd nog actief willen blijven, zijn:

Iets voor een ander willen betekenen

Invulling geven aan hun dagelijks leven

Betrokken blijven bij de maatschappij

Andere vrijwilligers ontmoeten met wie zij bevriend zijn(geraakt).
In mindere mate spelen andere motieven een rol:

Bang voor een sociaal isolement

Actief en fit willen blijven

Kwaliteiten willen blijven inzetten

Het door en door kennen van de cliënt en hen niet in de steek willen laten

De buitenwereld ‘binnen’ brengen voor cliënten

Denken dat niemand het werk zo goed kan doen als zij

Beroepskrachten willen ontlasten.
2. Visie en beleid
Visie
Het kan een bewuste keuze zijn om oudere vrijwilligers, ook als zij steeds meer te maken krijgen met
beperkingen, te (blijven) betrekken bij het vrijwilligerswerk in uw organisatie. De visie moet door iedereen
binnen uw zorgorganisatie gedeeld worden: het management, de beroepskrachten, de cliënten, hun familie en
natuurlijk door de vrijwilligers. U kunt een visie formuleren op het betrekken van oudere vrijwilligers, door
antwoord te geven op de volgende vragen:


Waarom wilt u oudere vrijwilligers (met beperkingen) inzetten in uw zorgorganisatie ?
Wat is het concrete beeld van de toekomst?
Beleid
In het vrijwilligersbeleid legt u alle onderdelen vast die belangrijk zijn voor het vrijwilligerswerk binnen uw
zorgorganisatie. Neem uw visie, met betrekking tot de inzet van oudere vrijwilligers , op in het vrijwilligersbeleid
van uw zorgorganisatie. En voeg aan het vrijwilligersbeleid specifieke stukken toe die betrekking hebben op
Zorg Beter met Vrijwilligers
Postbus 8228 | 3503 RE Utrecht
T 030 789 23 07 | F 030 789 25 99 | E [email protected]
2
Zorg Beter met Vrijwilligers is een project van Vilans i.s.m. MOVISIE, V&VN, Agora, ActiZ en VGN.
oudere vrijwilligers met beperkingen. Bijvoorbeeld dat wanneer er sprake is van fysieke en/of psychische
beperkingen een gesprek plaats vindt met de vrijwilliger en er mogelijk naar alternatieve werkzaamheden wordt
gezocht.
Er zijn een aantal aandachtspunten die van belang zijn voor de doelgroep oudere vrijwilligers:

Zoek naar taken die passen bij de specifieke competenties van oudere vrijwilligers. Ouderen hebben vaak
veel kennis en ervaring. Maar het werk mag voor (sommige) vrijwilligers op leeftijd, niet te zwaar zijn. Als
een oudere vrijwilliger door (fysieke) beperkingen de oude functie niet meer kan vervullen, zoek dan
samen met de vrijwilliger naar nieuwe mogelijkheden. Bijvoorbeeld het delen van een vrijwilligerstaak,
administratieve werkzaamheden of het coachen van nieuwe vrijwilligers. Vanuit het Zorgleefplan van de
cliënt kunt u ook bekijken welke hobby’s een oudere vrijwilliger samen met de cliënt kan uitvoeren,
bijvoorbeeld samen een spelletje doen.

Op gebieden als wonen, zorg, welzijn en vrije tijd nemen senioren steeds vaker het heft in eigen handen.
Zilveren Kracht (externe link) geeft aan hoe organisaties deze opkomende participatiestijl van senioren
kunnen stimuleren en ondersteunen.

In een vrijwilligersorganisatie waarin zowel jongeren als ouderen worden ingezet is het ook van belang na
te denken over het Verbinden van de generaties (externe link).
3. Leeftijdsgrens
Er zijn voorbeelden van zorgorganisaties die een leeftijdsgrens hanteren voor vrijwilligers. Bijvoorbeeld omdat
verzekeraars in hun polis een bepaalde leeftijdsgrens stellen. Die grens lag veelal op zeventig jaar, maar het is
nu ook mogelijk om vrijwilligers tot de leeftijd van tachtig jaar te verzekeren. Organisaties moeten nagaan of er
sprake is van een bepaalde leeftijdsgrens in de verzekeringspolis en beslissen of ze daarmee akkoord gaan. De
vraag is ook of deze leeftijdsgrenzen terecht worden gehanteerd of dat er alternatieven voorhanden zijn.
Zo stelt de polis van de VNG (externe link) geen leeftijdsgrens. Organisaties kunnen ook een beroep doen op het
aanvullende verzekeringspakket van hun gemeente. Voorwaarde is wel dat de gemeente het verzekeringspakket
van de VNG afneemt. Organisaties kunnen dat eenvoudig nagaan. Als dat niet zo is, kunnen ze de gemeente
wijzen op de mogelijkheid om een verzekering voor vrijwilligers af te sluiten via het VNG-verzekeringspakket.
Een andere mogelijkheid is een leeftijdsgrens te stellen in een overeenkomst met een vrijwilliger die ouder is
dan de pensioengerechtigde leeftijd. Deze bepaling is opgenomen in de Wet gelijke behandeling op grond van
leeftijd bij arbeid (Wgbl). Maar je kunt je afvragen of deze regeling gerechtvaardigd en noodzakelijk is. Het is
aan te bevelen om met oudere vrijwilligers in gesprek te blijven over hoe het gaat en samen te bekijken welke
mogelijkheden er zijn.
4. Voorbereiding
Functieprofiel op en/of bijstellen
De inzet van oudere vrijwilligers (met beperkingen) in uw zorgorganisatie vraagt om voorbereiding. Die begint
bij het op- en/of bijstellen van een functieprofiel en nadenken over het bereiken van oudere vrijwilligers. Samen
met de beroepskrachten, vrijwilligers en cliënten bepaalt u wat u als organisatie van een vrijwilliger verwacht.
Welke taken en activiteiten voert de vrijwilliger uit? Welke vaardigheden zijn hiervoor nodig?
Zorg Beter met Vrijwilligers
Postbus 8228 | 3503 RE Utrecht
T 030 789 23 07 | F 030 789 25 99 | E [email protected]
3
Zorg Beter met Vrijwilligers is een project van Vilans i.s.m. MOVISIE, V&VN, Agora, ActiZ en VGN.
Werken vanuit talenten en mogelijkheden
Het is verstandig om daarbij ook flexibel te blijven en te werken vanuit talenten. Een oudere vrijwilliger die zich
aanmeldt, maar niet meer elke week kan en wil komen, is wellicht te koppelen aan een andere activiteit. Of een
vrijwilligerstaak kan gedeeld worden met een andere vrijwilliger. Dit kan ook uitkomst bieden als een oudere
vrijwilliger door fysieke beperkingen niet alles meer kan doen. Daarover moeten wel duidelijke afspraken worden
gemaakt.
Werving oudere vrijwilligers
Wilt u nieuwe oudere vrijwilligers werven? Welke ‘generatie’ oudere vrijwilliger wilt u dan graag bereiken? Dit
bepaalt welke kanalen u kunt gebruiken om oudere vrijwilligers te bereiken. Denk bijvoorbeeld aan
eetgelegenheden voor ouderen, hobbyclubs, lokale media, het lokale steunpunt vrijwilligerswerk en lokale
verenigingen. Daarnaast kunt u de cliënt vragen of zij iemand weten die vrijwilliger wil worden. U kunt de
huidige vrijwilligers vragen of zij ideeën hebben voor het werven van oudere vrijwilligers.
Rol van coördinator
De coördinator heeft een centrale rol bij het inzetten van alle vrijwilligers, dus ook bij de inzet van oudere
vrijwilligers (met beperkingen). Hij of zij werft en begeleidt de vrijwilligers, bewaakt het proces en voert
gesprekken wanneer dit nodig is, bijvoorbeeld wanneer een oudere vrijwilliger door beperkingen zijn of haar
oude vrijwilligerstaak niet meer goed kan uitvoeren. De coördinator bekijkt met andere begeleiders ook welke
taken er zijn voor ouderen met beperkingen. Hij of zij is er verantwoordelijk voor dat de begeleiding van
deze vrijwilligers goed verloopt.
5. Activiteiten
De activiteiten waar oudere vrijwilligers zich voor inzetten, kunnen zeer divers zijn. Meestal gaat het om
gezelschap houden, activiteiten of soos begeleiden en zijn de vrijwilligers gastvrouw of gastheer.
Als oudere vrijwilligers door toenemende fysieke of psychische beperkingen deze activiteiten niet meer kunnen
uitvoeren, kijk dan of het mogelijk is dat zij andere activiteiten kunnen uitvoeren. Denk bijvoorbeeld aan
administratieve werkzaamheden, het voeren van telefoongesprekken, bezoekvrijwilliger, coaching of kleine
praktische klusjes als koffiezetten. Denk ook aan nieuwe taken, zoals het interviewen van cliënten voor het
schrijven van levensverhalen.
Bij het bedenken van nieuwe taken, kan het zorgleefplan of de welzijnsbehoefte van de cliënt het uitgangspunt
zijn. Ook is het mogelijk dat een vrijwilligerstaak gedeeld wordt met een andere vrijwilliger, waardoor de taak
minder belastend is.
Tips:

Ga tijdig het gesprek aan met de vrijwilliger over de (on)mogelijkheden. Dit kan op een formele of
informele manier.


Leg in het vrijwilligersbeleid vast dat er regelmatig met vrijwilligers evaluatiegesprekken plaatsvinden.
Kondig aan dat u afspraken maakt met vrijwilligers. Dit maakt het gemakkelijker bespreekbaar als de
vrijwilligerstaken niet meer goed uitgevoerd kunnen worden.

Zoek tijdig naar mogelijkheden voor oudere vrijwilligers om zinvol bezig te zijn en zich in te zetten voor de
cliënten.
Zorg Beter met Vrijwilligers
Postbus 8228 | 3503 RE Utrecht
T 030 789 23 07 | F 030 789 25 99 | E [email protected]
4
Zorg Beter met Vrijwilligers is een project van Vilans i.s.m. MOVISIE, V&VN, Agora, ActiZ en VGN.

Als het echt niet meer gaat en er geen mogelijkheden meer zijn binnen de zorgorganisatie, bekijk dan
welke mogelijkheden er dan nog zijn buiten de organisatie om actief te blijven als vrijwilliger.. Denk hierbij
bijvoorbeeld aan deelname aan buurtactiviteiten of welzijnsactiviteiten.
6. Begeleiding
Vrijwilligers, zowel jong als oud, vinden het prettig als ze begeleidt worden bij het uitvoeren van hun activiteiten.
Dat betekent niet dat er elke keer uitgebreid contact hoeft te zijn, maar ze waarderen het als er af en toe eens
contact is en als ze ‘hun ei’ kwijt kunnen. Maak daarom duidelijk afspraken wie er contact onderhoudt met de
vrijwilliger. Dat kan de coördinator vrijwilligerswerk zijn en/of de begeleider op de werkvloer. Vang signalen over
bijvoorbeeld fysieke op psychische beperkingen op, en ga erover in gesprek met de vrijwilliger.
Aandacht
Inzet van oudere vrijwilligers met fysieke of psychische beperkingen, vraagt om extra aandacht. Regelmatig
formeel en informeel persoonlijk contact, met begeleiders, andere vrijwilligers en de coördinator, is daarbij van
belang. Gaandeweg kan dat minder intensief worden, als blijkt dat het naar tevredenheid verloopt. Maar ook dan
moeten er regelmatig momenten zijn waarbij u nog eens vraagt hoe het gaat.
Evaluatie
Evalueren maakt deel uit van de begeleiding. U bekijkt met de vrijwilliger hoe het vrijwilligerswerk gaat en hoe
hij of zij het ervaart. De evaluatie heeft ook betrekking op de relatie tussen de vrijwilliger en de organisatie.
Vraag ook naar de manier waarop met signalen wordt omgegaan, hoe het contact met beroepskrachten en de
coördinator verloopt, wat de vrijwilliger van de trainingsbijeenkomsten vindt, etc. U kunt individueel met een
vrijwilliger of in groepen met vrijwilligers gesprekken voeren. Als dit door tijdgebrek niet haalbaar is, kunt u het
ook telefonisch of door een enquête doen.
7. Beëindiging of doorstroming
Er kan sprake zijn van beëindiging van het vrijwilligerswerk omdat oudere vrijwilligers zelf besluiten te stoppen.
Maar ook omdat het bijvoorbeeld door fysieke beperkingen niet meer gaat. Als de oudere vrijwilliger de taken
niet meer kan uitvoeren, ga hierover dan het gesprek aan met de vrijwilliger. Kijk naar andere mogelijkheden of
bespreek dat het toch het beste is om te stoppen.
De zorgorganisatie kan de vrijwilliger die moeten stoppen van dienst zijn bijvoorbeeld door het geven van een
afscheidscadeau of te vragen of de ouderenadviseur op bezoek mag komen om te bekijken wat de oudvrijwilliger nog kan en wil doen. U kunt ook zelf met de vrijwilliger bespreken of hij/zij wil doorstromen naar
ander vrijwilligerswerk binnen of buiten uw organisatie. Bekijk wat uw organisatie kan doen om de
doorstroomkansen te vergroten. U kunt bijvoorbeeld denken aan een certificaat of aan het gebruik maken van
uw eigen netwerk. Maak altijd heldere en haalbare afspraken over de doorstroommogelijkheden.
Zorg Beter met Vrijwilligers
Postbus 8228 | 3503 RE Utrecht
T 030 789 23 07 | F 030 789 25 99 | E [email protected]
5