Wie wat water - Duurzaam Rivierenland

WieWatWater
Januari 2011
Dit lesproject is ontwikkeld onder auspiciën van de afdeling
Bouwen, Milieu & Monumenten van de Gemeente Tiel
Nadere informatie over dit lesproject is te verkrijgen bij de Stichting Duurzaam Rivierenland
Dr. Schaepmanstraat 1, 4001 AC te Tiel
0344 - 63 45 42
[email protected]
www.duurzaamrivierenland.nl
Future Cities heeft “Wie Wat Water” mede financieel mogelijk heeft gemaakt.
Met dank aan: TNO (voor het beschikbaar stellen van het project ‘Een waterreis door de tijd’)
Colofon
Tekst: Michel van der Vorst www.tekstperfect.nl
Vormgeving: Linda Vissia www.vissia.nl
Foto voorzijde en luchtfoto: Jan Bouwhuis
Lespakket voor groep 7/8 van de scholen voor primair onderwijs in de Gemeente Tiel
WieWatWater
Inhoudsopgave
Algemene inleiding
Les 1:
Les 2:
Les 3:
2
3
Water stroomt van hoog naar laag
5
Nadenken over de toekomst
6
Tiel Oost: hoe houden we droge voeten?
8
Werkblad 1 10
Werkblad 2 12
Werkblad 3 14
Antwoorden op de werkbladen Les 1
15
Antwoorden op de werkbladen Les 2
16
Antwoorden op de werkbladen Les 3
17
Extra lessuggesties
18
Algemene inleiding
Wie wat water’ is bedoeld om het waterbewustzijn bij leerlingen van de basisschool te vergroten.
Centraal in dit NME-project staan de reliëfkaart van Nederland en maatregelen voor de klimaatverandering.
Met dit lesproject kijken de leerlingen naar de toekomst: welke gevolgen heeft de klimaatverandering op
het leven tussen de rivieren. Overal in het land en in de wereld wordt gewerkt aan oplossingen voor het
waterprobleem. De focus in dit lesproject wordt vanuit een mondiale benadering toegespitst op de leefomstandigheden in Tiel Oost.
De eerste lessen zijn gericht op kennisvergaring en het eigen maken van deze kennis. In de laatste les
staat de aanpak van het kwelwater-probleem in Tiel Oost centraal en passen de leerlingen de opgedane
kennis creatief toe.
3
De afzonderlijke lessen zijn opgebouwd volgens een vast stramien: inleiding, leskern en verwerking. De
genoemde lestijden zijn indicatief. Per les worden lesdoel, kerndoelen, benodigdheden en trefwoorden
beschreven.
De 3D-waterkaart van Nederland speelt een cruciale rol in Wie Wat Water. Deze is in bruikleen aan te
vragen bij het NME-centrum. In de bijbehorende leskist treft u alle andere benodigde materialen aan. Voor
reservering van het lesmateriaal neemt u contact op met de Stichting Duurzaam Rivierenland in Tiel.
Ik wens u èn de leerlingen veel plezier met dit lespakket.
Laurens Verspuij
wethouder milieu en duurzaamheid
Notities:
4
WieWatWater
Les 1 Water stroomt van hoog naar laag
Klassengesprek
Inleiding
ca. 15 minuten
De leerkracht leidt het project in:
De klimaatverandering is een veelbesproken onderwerp. Wat weten we al over dit onderwerp?
De leerkracht inventariseert wat de leerlingen al over het thema weten.
In deze eerste les werken we eerst aan verbreding van onze theoretische kennis. Maar we gaan
vooral ook veel onderzoeken en vooral doen.
In dit project kijken we vooral naar de toekomst. We gaan onderzoeken welke gevolgen de klimaatverandering heeft op het leven tussen de rivieren.
Groepsopdracht ca. 30 minuten
Leskern
De leerkracht geeft instructie voor de groepsopdracht:
De klas wordt verdeeld in groepjes.
Elke groep beschikt over een computer met internetverbinding.
De groepen werken zelfstandig aan het maken van de vragen.
Elke leerling krijgt een exemplaar van Werkblad 1.
De leerkracht heeft voldoende kopieën van Werkblad 1 (zie kopieerbare bladen achterin)
Verwerking
Nabespreking
ca. 15 minuten
De leerkracht bespreekt de antwoorden klassikaal na:
De vragen en antwoorden worden via het digibord nabesproken.
Lesdoel:
5
Na deze les weten de leerlingen dat de rivieren hun water via het lager dan NAP
gelegen Rivierenland naar de zee afvoeren.
Kerndoelen: 4.
43.
50.
De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten,
waaronder schema’s, tabellen en digitale bronnen.
De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van
temperatuur, neerslag en wind.
De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van
Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds
geograf isch wereldbeeld.
Dijken, duinen,
Begrippen:
rivieren, hoogtekaart, NAP,
smeltwater, regenwater, zeespiegel,
Pagina 1 van les 1
peilstok.
Benodigdheden
:
Werkblad 1
(voor elke leerlin
g 1 exemplaar)
Per groep 1 com
puter
met internetverb
inding
Bosatlas
(voor elke groep
1 exemplaar)
Digibord (of beam
er met scherm)
om websites klas
sikaal te bekijke
n
Les 2 Nadenken over de toekomst
Inleiding
6
Klassengesprek
ca. 15 minuten
De leerkracht introduceert de les:
We gaan in deze les aan de hand van proefjes de gevolgen van de lage ligging van Nederland nader
onderzoeken. Kom allemaal rond deze 3D waterkaart (reliëfkaart) staan.
Wat zie je op de kaart? Waar ligt de stad Tiel? Herken je hoge en lage punten? Wijs de rivieren van
Nederland aan.
De Deltacommissie is door de regering gevraagd advies uit te brengen over de bescherming van
Nederland tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Omdat Nederland onder de zeespiegel ligt,
vormt de stijging van de zeespiegel een bedreiging voor ons land. We gaan samen op zoek naar
oplossingen.
Wat hebben we in de vorige les geleerd? Nederland is een laag gelegen land, een ‘afvoerputje’ voor de
grote rivieren. Duinen en dijken beschermen ons land tegen overstroming.
Leskern
3D waterkaart.NL
ca. 45 minuten
De leerkracht en de leerlingen gaan rond de 3D Waterkaart staan.
De leerkracht verdeelt de taken. Na elke taak, maakt een andere leerling een foto van de 3D waterkaart,
een andere noteert de conclusie van het proefje op het bord.
Taak 1: Giet het blauwgekleurde water tot 0 m NAP. Het NAP is met markeringsstreepjes aangegeven op de
zijkant van de bak. Beschrijf wat je ziet. Is er ergens gevaar voor overstroming?
Taak 2: Giet op de oostgrens van Nederland 500 ml van het geelgekleurde water in de rivieren, zodat de
rivieren van Nederland en het IJsselmeer zich vullen met zoet water. Wat gebeurt er op plaatsen waar het
zoete water zich mengt met het zoute water?
Taak 3: De Nederlandse overheid gaat uit van de voorspellingen van de Deltacommissie. Deze voorspelt
een stijging van de zeespiegel in 2100 tot minimaal 0,65 m boven NAP. Giet hiervoor een flesje van 300 ml
(blauw) extra in de Noordzee. Wat zie je gebeuren?
Taak 4: Waar zie je dat gevaar voor overstroming komt? Gebruik de klei om jouw oplossing voor een veilig
en droog Nederland te maken?
Taak 5: In het ergste geval kan de zeespiegel in 2100 tot 1.30 m boven NAP stijgen. Giet hiervoor een flesje
van 300 ml (blauw) extra in de Noordzee.
Taak 6: Daarna kan de stijging van de zeespiegel in 2200 oplopen tot 1,30 à 2,0 meter. Giet hiervoor nog
een keer een flesje van 300 ml (blauw) extra in de Noordzee. Gaat de oplossing met klei die we zojuist
gemaakt hebben Nederland nog steeds veilig houden? Of zijn er nog meer maatregelen nodig? Zo ja, klei
die dan ook.
Pagina 1 van les 2
vervolg Les 2
Taak 7: Giet nog zeewater (blauw) in tot de zeedijken overstromen. Ga net zo lang door tot Amersfoort aan
zee ligt. Hoe hoog moet de zeespiegel stijgen om Nederland tot aan Amersfoort onder water te zetten?
Taak 8: Zet onder de 3D-Waterkaart een emmer en laat het gekleurde water weglopen. Spoel na met gewoon water, zodat de kleur niet op de kaart achterblijft. Verwijder de klei.
Verwerking Plenaire discussie en opdracht ca. 30 minuten
De conclusie: door de klimaatverandering stijgt de zeewaterspiegel en komt het land dus nog lager te
liggen ten opzichte van de zee. Als de zomers warmer worden, smelt er meer ijs in de bergen en komt er
dus ook meer water in de rivieren.
•
duinen en dijken die ons land beschermen moeten extra in de gaten worden gehouden.
• De
Naar aanleiding van de proefjes met de 3D-kaart: welke maatregelen kunnen de leerlingen noemen die
kunnen helpen bij het droog houden van Nederland?
foto’s worden geprint en in de juiste volgorde op het prikbord in de klas bevestigd.
• De
Onder de foto wordt het jaartal vermeld.
•
• De leerkracht deelt Werkblad 2 uit. De leerlingen werken individueel of in tweetallen aan de opdracht.
De leerkracht heeft voldoende kopieën van Werkblad 2 (zie kopieerbare bladen achterin)
Lesdoel:
Na deze les zijn de kinderen bekend met de reliëfkaart van Nederland, hebben ze
verschillende proefjes met de kaart gedaan en hebben ze nagedacht over wat de
klimaatverandering voor Nederland betekent.
Kerndoelen: 33. De leerlingen leren meten en leren te rekenen met eenheden en maten, zoals bij
tijd, geld, lengte, omtrek, oppervlakte, inhoud, gewicht, snelheid en temperatuur.
48. Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden
om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken.
Begrippen:
Reliëfkaart,
zeespiegelstijging,
grafiek,
opwarming aarde
Benodigdheden
:
3D Waterkaart va
n Ne
derland:
In de bijbehorend
e leskist zitten: 2
emmers, 2 maatb
ekers,
waterpas, klei, ge
le en blauwe kle
urstof
Digitale fotocam
era
Pagina 2 van les 2
Water: we kunnen
aan he
t water kleurstoffe
n toevoegen
om het effect te ve
rgroten en het ve
rschil tussen zoet
en
zout water zichtb
aar te maken.
Blauw kan gebruik
t worden voor he
t zoute water in de
Noordzee. Geel vo
or het zoete water
afkomstig van de
Zeep of afwasm
rivieren.
iddel: kan aan he
t water toegevoeg
d
worden om het be
ter te laten strom
en
.
Werkblad 2 voor
elke leerling 1 ex
emplaar
7
Les 3 Tiel Oost: hoe houden we droge voeten?
Inleiding
Klassengesprek
ca. 15 minuten
De leerkracht bespreekt de antwoorden van Werkblad 2 en leidt aansluitend de les in:
Ook in Tiel worden plannen gemaakt voor het bergen en afvoeren van water. Vandaag besteden we
in het bijzonder aandacht aan Tiel Oost, waar de wateroverlast het grootst is.
Laten we eerst eens een kijkje nemen naar de ligging van Tiel Oost. (de kaarten zitten in de leskist)
Projectie m.b.v. digibord van een schematische dwarsdoorsnede van Tiel Oost: De wijk ligt tegen de
dijken van de Waal en het Amsterdam-Rijnkanaal. Kwelwater sijpelt onder de dijken door de wijk
binnen en veroorzaakt veel wateroverlast.
Projectie m.b.v. digibord van een overzichtsfoto van Tiel Oost:
De bewoners hebben last van kwelwater: dat is rivierwater dat onder de dijk doorsijpelt. Stijgt het water
op de rivier, dan stijgt het grondwater mee. Als de grond al verzadigd is, kan het regenwater onvoldoende wegzakken in de grond.
De klimaatverandering zorgt in Tiel Oost dus voor twee problemen: 1. door de stijging van het rivierwater
komt het grondwater nog verder omhoog 2. en de voorspelde extra regen kan onvoldoende worden
afgevoerd.
We hebben tot nu toe geleerd dat de zeespiegel stijgt en dat de rivierwaterafvoer toeneemt.
Overal in de wereld wordt gezocht naar oplossingen.
8
Pagina 1 van les 3
vervolg Les 3
Door het kwelwater en zeker als het ook nog eens flink regent, is de wijk erg drassig. Kelders lopen vol
water en de rioleringsputjes kunnen het water maar amper afvoeren.
De gemeente heeft allerlei plannen bedacht om de wateroverlast in Tiel Oost aan te pakken. Daar gaan
jullie samen onderzoek naar doen.
Groepsopdracht Leskern
ca. 20 minuten
De leerkracht geeft instructie voor de groepsopdracht:
De klas wordt in groepjes verdeeld. Elke groep beschikt over een computer met internetverbinding.
Alle leerlingen krijgen een exemplaar van Werkblad 3.
De kinderen lezen op www.tiel.nl welke problemen er in Tiel Oost zijn en wat de gemeente op korte en
langere termijn voor oplossingen heeft bedacht.
De kinderen beantwoorden aan de hand van de informatie die ze op de site vinden de vragen van
Werkblad 3.
De leerkracht heeft voldoende kopieën van Werkblad 3 (zie kopieerbare bladen achterin)
Eindopdracht
Verwerking
ca. 25 minuten
De leerkracht bespreekt klassikaal de antwoorden van Werkblad 3
De leerlingen worden uitgenodigd om een gedicht te schrijven. De omvang van het gedicht mag
maximaal 8 zinnen zijn. Het hoeft niet te rijmen. Centraal staat Tiel Oost. De steekwoorden op het bord
geven richting aan de inhoud.
Laat de leerlingen een voor een het gedicht voorlezen. Bevestig de gedichten op het prikbord in de klas. Een leuke titel boven de gedichten zou kunnen zijn: ’Dichter op het water’.
Lesdoel:
Na deze les weten de leerlingen dat de gemeente plannen maakt om het probleem van
het kwelwater en de afvoer van regenwater in Tiel Oost aan te pakken.
Kerndoelen: 48. Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden
om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken.
Begrippen:
Kwelwater,
grondwater,
regenwater,
Benodigdheden
:
Digibord
riool
Per groep 1 com
puter
met internetverbind
ing
Werkblad 3 (voor
elke leerling 1 ex
emplaar
Pagina 2 van les 3
9
Werkblad 1
Water stroomt van hoog naar laag
De Rijn stroomt van het hoog gelegen Zwitserland via Duitsland naar het laag
1
gelegen Nederland. Het smeltwater, aangevuld met regenwater, wordt uiteindelijk
geloosd op de Noordzee.
De Rijn heeft in Rivierenland allerlei zijarmen.
Volg in de Bosatlas op de kaart van Europa de loop van de Rijn en de zijarmen.
Het deel van de Betuwe waarin Tiel ligt, wordt de Tielerwaard genoemd.
Welke zijarm van de Rijn ligt in het noorden en welke in het zuiden aan de grens van
de Tielerwaard?
10
Zoek in de Bosatlas op: welke rivier die in Frankrijk ontspringt, voert zijn water ook via Rivierenland
2
in de Noordzee af?
Op een hoogtekaart kun je zien dat veel plekken in Nederland onder het zeespiegelniveau liggen.
3
De rivieren liggen daar boven het land. Om te voorkomen dat het land overstroomt, bouwden de
bewoners dijken. De duinen voorkomen dat de zee het laaggelegen deel van ons land instroomt.
Noem 2 verschillen tussen duinen en dijken.
Vanaf 1684 wordt nauwkeurig de hoogte van de zeespiegel bijgehouden ten opzichte van de huizen.
4 We
noemen dat het Nieuw Amsterdams Peil (NAP). Daarmee kan men in de gaten houden of
de dijken hoog genoeg zijn. Het NAP geeft het zeeniveau aan (dat is 0). Het land boven NAP (+) ligt
boven zeeniveau. Het land beneden NAP (-) ligt beneden zeeniveau.
Zoek in de Bosatlas de hoogtekaart van Nederland op of ga naar www.ahn.nl
Wat is het hoogste punt van Nederland?
5 Wat is het laagste punt van Nederland?
Pagina 1 van werkblad 1
vervolg werblad 1
Werkblad 1
6
Water stroomt van hoog naar laag
De Tielerwaard is een kom. Op de site www.ahn.nl vind je een postcodezoeker.
Vul de postcode van de school in.
Hoe hoog ligt jouw school ten opzichte van het NAP.
+11 meter boven NAP
7
+10
+9
+8
Ga naar www.rijkswaterstaat.nl .
Klik op > water > actuele waterdata > waterstand t.o.v. NAP >
Midden-West Nederland. Scroll in het venster naar Tiel Waal.
Hoeveel centimeter is de waterstand op dit moment boven (+) of onder (-) NAP?
+7
+6
+5
hoog was de waterstand op
8 Hoe
1 februari 1995? (Oei... past deze water-
+4
+3
stand wel op onze peilstok?)
+2
+1
NAP
-1
-2
9
-3
-4
-5
-6
-7
-8
-9
- 10 meter onder NAP
Kleur op het kaartje met de kleur blauw in in
10
welk gedeelte van Nederland zou over-
stromen als er geen duinen waren en de zee
het land zou overstromen.
Gebruik bij deze opdracht de hoogtekaart van
Nederland of kijk op www.ahn.nl
(klik op ‘viewer’).
Pagina 2 van werkblad 1
Zet de antwoorden op vraag 5 tot en
met 8 op de juiste plaats bij de peilstok.
11
Werkblad 2
Nadenken over de toekomst
Stijging van de temperatuur op aarde
1
De stijging van de zeespiegel heeft te maken met de stijging van de gemiddelde temperatuur
op aarde. We noemen dat de opwarming van de aarde. Geleerden hebben berekend dat de
gemiddelde temperatuur in 2100 zal zijn opgelopen met 1,1 °C tot misschien wel 6,4 °C.
Zet de lijst met gemiddelde temperaturen op aarde links op de juiste wijze in de graf iek.
Verbind daarna de punten met een lijn.
Gemiddelde jaartemperatuur op aarde:
+ 0,6 °C
12
1880
- 0,3 °C
1900
- 0,2 °C
+ 0,4 °C
1920
- 0,2 °C
+ 0,2 °C
1940
- 0,5 °C
1960
- 0,0 °C
1980
- 0,05 °C
- 0,2 °C
2000
+ 0,4 °C
- 0,4 °C
2020
- ? °C
0,0 °C
- 0,6 °C
1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020
Stijging van de zeespiegel
2
Door de stijging van de temperatuur op aarde, smelt het ijs van de poolkappen en gletsjers.
Er zijn geleerden die voorspellen dat hierdoor het zeeniveau over 100 jaar tot 0,65 meter zal zijn
gestegen. Over 200 jaar zou het wel eens tot 2,0 meter kunnen stijgen. Ook de rivieren krijgen door de
klimaatverandering een hogere waterstand. Dat komt door de toename van het smeltwater en doordat
het vaker en heviger zal gaan regenen. De klimaatverandering heeft dus grote gevolgen voor ons land.
Welke oplossingen hebben we bedacht met de reliëfkaart?
Pagina 1 van werkblad 2
Werkblad 2
Nadenken over de toekomst
Verminderen van de broeikasgassen
3
De regering is al lange tijd bezig om oplossingen te bedenken voor de voorspelde zeespiegelstijging
en de groeiende waterafvoer van de grote rivieren. Het is zeer waarschijnlijk dat de opwarming van de
aarde onder andere te maken heeft met het broeikaseffect. Hoe meer olie, gas en kolen we
verbruiken, hoe groter dit broeikaseffect.
Hoe denk jij dat we het broeikaseffect kunnen verminderen?
13
Waterschap
4
De waterhuishouding in Nederland wordt geregeld door (27) Waterschappen. Zij zorgen voor veilige
dijken, schoon water, droge voeten en vaarwegbeheer. Aan het hoofd van een Waterschap staat de
dijkgraaf.
Wat is de naam van het Waterschap waar de gemeente Tiel toe behoort?
Pagina 2 van werkblad 2
Werkblad 3
Tiel Oost: hoe houden we droge voeten?
www.tiel.nl.
Ga naar
Dan verschijnen op het scherm de Zoekresultaten. Klik op 1, Wateropgave Tiel-Oost.
Lees samen de tekst.
Beantwoord nu met de groep de volgende vragen. Let op: sommige antwoorden vind je niet letterlijk
terug in de tekst. Over het antwoord moeten jullie samen nadenken.
1
Tik bovenaan in de blanco regel Wateropgave Tiel-Oost en klik op Antwoord.
juist
niet juist
In Tiel Oost valt waarschijnlijk meer regen dan in de rest van Tiel
17
14
2
Bij hoge waterstand hebben de bewoners het meeste last van kwelwater
3
Kwelwater sijpelt onder de dijk door
4
Gelukkig blijven de kelders van de huizen in Tiel Oost kurkdroog
5
De burgemeester heeft plannen bedacht om de overlast van
regen- en kwelwater aan te pakken
6
Er worden geen nieuwe huizen in Tiel Oost gebouwd omdat de
wijk van nature drassig is
7
Door middel van wadi’s, waterpleinen en watergangen wordt overtollig
water opgevangen en afgevoerd
8
Met behulp van stuwen kunnen de bewoners van Tiel Oost kwelwater
uit hun kelders pompen
9
De gemeente onderzoekt of een klimaatdijk een goede oplossing is
10 Een klimaatdijk is een brede dijk waarop huizen gebouwd kunnen worden
Pagina 1 van werkblad 3
Les 1 Water stroomt van hoog naar laag
Antwoorden voor de leerkracht van Werkblad 1
1
In het noorden de Linge, in het zuiden de Waal
2
De Maas
3
Dijken zijn door de mens aangelegd. Duinen zijn door het verwaaien van zand
tot een heuvel door de natuur gevormd. Dijken liggen langs de rivieren, duinen
liggen aan de kust.
4
De Vaalserberg bevindt zich op het hoogste punt (NAP +322,70 m)
5
Er zijn meerdere antwoorden mogelijk. Het juiste officiële antwoord is:
Nieuwerkerk aan de IJssel; dat ligt 6,76 meter onder het NAP
6
De leerkracht zoekt van te voren het juiste antwoord op
+11 meter boven NAP
+10
7
De leerkracht zoekt van te voren het juiste antwoord op
8
10,27 +NAP
9
De leerkracht controleert de antwoorden
10
Kaart moet ongeveer ingekleurd zijn zoals hieronder: blauw is onder NAP
+9
+8
+7
+6
+5
+4
+3
+2
+1
NAP
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-8
-9
- 10 meter onder NAP
15
Les 2 Nadenken over de toekomst
Antwoorden voor de leerkracht van Werkblad 2
1
Gemiddelde jaartemperatuur op aarde:
+ 0,6 °C
16
1880
- 0,3 °C
1900
- 0,2 °C
1920
- 0,2 °C
1940
- 0,5 °C
1960
- 0,0 °C
1980
- 0,05 °C
2000
+ 0,4 °C
2020
- ? °C
+ 0,4 °C
+ 0,2 °C
0,0 °C
- 0,2 °C
- 0,4 °C
- 0,6 °C
2
3
1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020
De dijken en duinen kunnen breder, hoger en sterker worden gemaakt. De rivieren kunnen breder
en dieper worden gemaakt.
Mogelijke antwoorden: zuinig zijn met energie, zonne- en windenergie gebruiken, stimuleren
openbaar vervoer , verminderen ontbossing, auto’s die rijden op zonne-energie etc.
Toelichting voor de leerkracht:
Er zijn nu 800 miljoen auto’s op de wereld. Tegen 2050 zullen dit er naar verwachting 3,25
miljard zijn. Dat betekent dat het olieverbruik wereldwijd enorm gaat toenemen en dat het
broeikaseffect groter wordt.
Niet alleen de hogere welvaart, maar ook de bevolkingsgroei is een grote oorzaak van het broeikas effect. In de Bosatlas staat vermoedelijk een grafiek van de explosieve bevolkingsgroei.
4
Waterschap Rivierenland
Toelichting voor de leerkracht:
Op de website van het Waterschap Rivierenland staan de volgende doelen geformuleerd: Veilig
leven in het rivierengebied, met droge voeten, voldoende schoon en mooi water. Hiervoor zorgt
Waterschap Rivierenland dagelijks met het onderhoud van dijken, sloten, singels, wegen,
gemalen, stuwen en de zuivering van rioolwater.
Les 3 Tiel Oost: hoe houden we droge voeten?
Antwoorden voor de leerkracht van Werkblad 3
1
niet juist
6
niet juist
2
juist
7
juist
3
juist
8
niet juist
4
niet juist
9
juist
5
niet juist
10 juist
• Meer achtergrondinformatie over de opdrachten en Tiel Oost in het algemeen is te vinden in
de brochure ‘Tiel Oost Droger en Mooier’. U vindt de tekst als pdf door te klikken op de link
’voorkeursscenario’ op de webpagina die de leerlingen voor de opdrachten van Werkblad 3
gebruiken.
WieWatWater
17
Extra lessuggesties
Hieronder treft u een overzicht aan van bruikbare websites met nuttige achtergrondinformatie, vaak met
een verwijzing naar een interessante film, een leuke excursie of lesprojecten die over dezelfde materie
gaan. Uit de formulering wordt duidelijk of de website door de leerlingen is te gebruiken, dan wel dat hij
met name voor de leerkracht aanvullende informatie biedt.
www.waterland.nl.
Het project ‘Wie wat water’ sluit aan op het project WaterLand, waarin de aandacht uitgaat naar sporen in
het landschap die ons herinneren aan de wijze waarop de bewoners in de afgelopen eeuwen een bestaan
in het Rivierenland hebben opgebouwd. Dat project begint met de aanleg van dijken, zo ongeveer vanaf
de 11e eeuw, en eindigt bij het Nieuwe Deltaplan, dat na de bijna-overstroming van 1995 van start ging. De
Tielse scholen die aan dit project deelnemen, beschikken over de dvd die voor het project WaterLand als
startf ilm werd gemaakt. Deze f ilm kan bij dit project opnieuw vertoond worden.
18
De film is te vinden op www.waterland.nl.
www.watercanon.nl De watercanon geeft een chronologisch overzicht van de Nederlandse watergeschiedenis in 25 zogenoemde vensters. De site bevat waardevolle tips voor de leerkracht.
www.ahn.nl
Op deze website is de hoogtekaart van Nederland interactief te bekijken. Met de Postcodetool kan men de
hoogte van de eigen straat bekijken. Er staan mooie kaarten op en bijvoorbeeld een visualisatie van
overstromend Nederland (Viewer).
www.dwaal f iflm.eu
Deze website laat aan de hand van interactieve filmpjes zien wat er aan natuurontwikkeling rondom de
rivier de Waal wordt gedaan. Dat geldt ook voor www.freudeamflussfilm.eu, dat een internationale dimensie
heeft: ook de rivieren in Frankrijk, Duitsland en België worden behandeld. Op deze site wordt overigens een
ándere oplossing aangedragen voor de strijd tegen overstromingen dan het ophogen van de dijken.
www.rijkswaterstaat.nl
Op deze site zijn de actuele waterstanden in verschillende delen van Nederland te achterhalen. In tijden
van hoogwater of als het stormt zijn de graf ieken fascinerend en kan de klas worden uitgedaagd voor een
voorspelling van de maximale waterstand.
vervolg extra lessuggesties
www.nederlandleeftmetwater.nl
Voor kinderen is dit een zeer interessante site. Alle projecten en attracties in Nederland rond het thema water
zijn te bekijken. Ook wordt ingegaan op de vraag hoe we het in de toekomst droog kunnen houden. De leerlingen kunnen het waterspel spelen, bestaande uit een quiz en verschillende behendigheidsspelletjes. Ook
de watercanon is via deze website beschikbaar.
www.waterschapswijzer.nl
Op deze site, met goede zoekfunctie, staat informatie over de waterschappen. Nuttig voor leerlingen die een
spreekbeurt of werkstuk willen maken. De leerkracht kan via de website ook een gastspreker uitnodigen.
Via de kaar van Nederland met daarop de waterschappen kun je doorgelinkt worden naar de website van
Rivierenland.
www.riool.info
Deze site is erg mooi vormgegeven voor kinderen die interactief willen ontdekken hoe het riool werkt en hoe
de waterschappen het water zuiveren. Leuk voor leerlingen om zelf te ontdekken en aan weetjes over water
te komen.
www.waterland.net
Informatieve site met subafdeling voor de leerlingen van de basisscholen m.b.t. alle facetten van water.
www.natuurwerk.nl
en
www.greenpeacekids.nl
Als de leerlingen enthousiast zijn over het onderwerp water en klimaatverandering, dan zijn er verschillende
manieren om ze in te zetten voor vrijwilligerswerk. Dat kan een internationale dimensie hebben (het helpen
van mensen in landen met een watertekort) of dichterbij huis plaatsvinden (werken in de natuur). Op deze
twee sites worden mogelijkheden genoemd.
www.klimaatdijk.nl
en
www.tiel.nl (projecten: wateropgave Tiel Oost)
Sites met nuttige informatie voor de leerkracht over Tiel Oost, de hinder die bewoners er ondervinden van
kwelwater en plannen van de gemeente om de wateroverlast aan te pakken.
http://www.scholieren.com/werkstukken/7585
Compact overzicht over oorzaken en gevolgen van het broeikaseffect. Niet zozeer bruikbaar voor de leerlingen, maar wel informatief voor de leerkracht. Ook op
www.milieucentraal.nl
is veel bruikbare
informatie te vinden.
www.youtube.com
Veel hits op trefwoorden als overstroming, rivierenland, evacuatie, dijken, waterschap, molens enz.
19
vervolg extra lessuggesties
www.schooltv.nl/beeldbank
Verzameling filmpjes met goede zoekmachine
www.gelderlandinbeeld.nl
Gedigitaliseerde beeldcollectie van de Gelderland Bibliotheek met foto’s, topograf ische kaarten en ansichtkaarten
www.regionaalarchiefrivierenland.nl
Beeldbank: verzameling foto’s en kaarten met goede zoekmachine
www.collectiegelderland.nl en www.gelderlandinbeeld.nl
Musea, verhalen, voorwerpen in de Gelderse musea
www.waterleidingmuseum.nl
20
Het Nederlands Waterleidingmuseum is ondergebracht in een prachtige monumentale watertoren in Utrecht.
Op de website staan activiteiten en tentoonstellingen speciaal voor kinderen. Het is een eigentijds en
interactief museum. Bijvoorbeeld: een tochtje maken door het riool, waterproefjes doen en kindvriendelijke
informatie over dijkbeheer, grondwater, watergebruik etc.
www.watermuseum.nl
Het Nederlands Watermuseum is een eigentijds en interactief museum in Arnhem over alle aspecten van
zoet water. Een écht doe-museum waar je bijvoorbeeld een tochtje kunt maken door het riool, een prachtige
f ilm over water kunt bekijken, waterproefjes kunt uitvoeren, maar waar je ook van alles te weten kunt komen
over dijkbeheer, drinkwater, grondwater of watergebruik in Nederland en de rest van de wereld
www.droppiewater.nl
Deze website is gemaakt in opdracht van een aantal Waterschappen. De leerlingen kunnen er zelfstandig
mee aan het werk. Er worden allerlei onderwerpen besproken, het bevat leuke weetjes, er staat een quiz op
en een spel. De leerkracht kan aan de hand van deze site wellicht een eigen excursie naar de dijk in Tiel
organiseren. Er is een lesprogramma voor zowel de onderbouw als de bovenbouw.