Montessori - Eerste Nederlandse Montessori School

Montessori vandaag
Met welke vermogens willen wij
onze kinderen de wereld van 2015
insturen?
1870-1914: biografische elementen
• Jeugdjaren 1870-1898
–
–
–
–
vroege belangstelling biologie, wiskunde
een van de eerste vrouwelijk artsen in Italie
onderzoek en werk met verstandelijk gehandicapten
invloed o.a. 19e eeuws werk van Itard, Seguin
• observatie van het kind in de natuurlijke vrije activiteit
• belang van sensorisch ontwikkeling in de vorming
• inzicht: belang van natuurlijke ontwikkeling van vermogens
• 1896: succesvolle lezing in Turijn: ontmoet veel respons
– MM wordt directrice opleidingsinstituut voor zwakzinnigenzorg
– nieuwe methode nu toegepast “buiten de muren”
– aanpak geeft al zeer snel opmerkelijke resultaten
1870-1914: biografische elementen
• Hoogleraar Antropologie (1904) > studie Pedagogie
– observatie: begeerte naar eigen bezit (speelgoed) en het
belonen van een afhankelijke opstelling verhinderen de
ontwikkeling, deformeren het karakter van het jonge kind
• Casa dei Bambini in San Lorenzo (1907)
– vanuit kinderopvang-project > nieuw systeem van onderwijs
– doelgroep: allerarmste kinderen in Rome’s borghatas
• Na 1914: invloed verspreidt zich snel over hele wereld
– Nederland, VS, Spanje, Italie, India
– Demonstratie op Wereldtentoonstelling 1915
vroege bijdragen aan een
wetenschappelijke pedagogie
• uitgangspunt: natuurlijke drang tot zelfontplooiing
• educatie: niet louter cognitief leren maar gericht
op een omvattend groeiproces vanuit ervaringen
• voorbereide omgeving levert leer-motief, zonder
interferentie vanuit een “uiterlijke” autoriteit
• onderwijzer als procesbegeleider: een getuige
van “cultivering” (als ontvouwing van de ziel)
• les-materiaal is dienstbaar om interesse van het
kind te oriënteren, te vormen en memoriseren
• auto-didactische aspecten van het lesmateriaal
Kernbegrippen van Montessori
• ontwikkeling in innerlijke leidraad van de natuur
– opvoeding als cultiveren is gedragen door natuurlijke ontwikkeling
• het leren volgt dynamiek van “gevoelige periode”
– ontvankelijkheid voor bepaalde leergebieden
•
•
•
•
sensorische experimenten, verfijning van de motoriek
Taalontwikkeling, verschilllende fasen van kosmische orientatie
niveaus van sociale interactie,…
abstracter redeneren, waarderen
• grenzeloos ontvankelijke vermogen van de geest:
– grenzeloze motivatie om zelf vaardig te worden in de omgeving, en
de eigen vermogens te vervolmaken
– aanmoedigen om vaardigheden te maximaliseren
• Kinderen zijn competente wereldburgertjes: hun normale
activiteit is serieus “werken”, niet vluchtig spelen
Kernbegrippen van Montessori
• natuurlijke groei naar zelfstandigheid, autonomie
– het motto: Help het mijzelf te doen
• observaties vanuit de voorbereide omgeving
– basis voor uitbouw van het gehele les-curriculum
• leer-plek van het kind (meubilair, klas-inrichting):
microcosmos om individuele wereld te bouwen
• inzet van zelf-corrigerend, auto-didactisch
lesmateriaal
• vrijheid voor de keuze van materiaal vanuit het
eigen individuele ontwikkelingsstadium
MM: een strijdbaar leven
•
•
•
•
•
•
•
al vroeg verzet tegen sociale rolpatronen
actieve strijd voor vrouwenkiesrecht
politiek-creatieve inzet van haar charisma
strijd voor bredere vrouwenemancipatie
strijd tegen ontmenselijkende armoede
waakzaam verzet tegen fascisme
onderwijs: bijdrage aan vredesbeweging
1870-1952
MM: perspectief op de Mens
• Kind heeft innerlijke “drang” om de leefwereld te
verkennen en te ontsluiten met alle vermogens
– zintuigelijke, emotionele, intellectuele vermogens
– waarnemen is basis voor cognitieve ontwikkeling
– taalvermogen en bewustzijn ontstaat door beweging
• sterke “naturalistische visie” op het intellect
• vertrouwen op ontplooiingskracht v.h. individu
– leren verantwoordelijkheid dragen voor zaken
– primair is ontwikkelen van gevoel van eigenwaarde
• biologische idee van “harmonisch evenwicht”
tussen lichamelijke  geestelijke ontwikkeling
MM: visie op onderwijs
• MM’s strijdbare inzet: de “ontdekking" v.h. kind
– tegen de geheimzinnigheid van het “gesloten gezin”
 “de buitenwereld als jungle”
– tegen de cyclus van “externe” emotionele vorming
door belonen en straffen
– tegen de visie op leren als uitwendig reproduceren
– tegen intellectualistische vooroordeel jegens kinderen
als onmondige, losbandige wezens
• taak van opvoeder: respecteren van innerlijkheid
van het kind, vanuit een observerende houding
• toezien op rijping, vanuit faciliterende houding
voor de “goede voorbereide omgeving”
MM: Maatschappij- en wereldvisie
• verandering in het denken over opvoeding zal leiden tot
maatschappelijke verbetering
• nadruk op het “sociale probleem” van de pedagogie
– verbeteren van relatie kind  volwassene
– kernbegrippen autonomie en vrijheid
• “kosmische visie” op de plek van de mens in de wereld
– de “wereldorde”handhaven,
– de evolutie bevorderen,
– de kosmos vervolmaken,….
• samenwerking tot stand brengen vanuit een “kosmische
houding”: centrale rol hierin voor “verbeeldingskracht”
• ultieme bijdrage is gericht op vredesopvoeding
enkele filosofische achtergronden
• problemen met het spreken over een “Montessori-fiosofie”
– sterke verwevenheid met de autoritaire persoonlijkheid van MM
• Enkele filosofische invloeden op Montessori’s pedagogie
– Rousseau’s visie op de mens: geleidt “vanuit de natuur, die door
civilisatie geknecht wordt”
– Kant ideeën over opvoeding tot mondigheid als bijdrage aan de
cultuur van Verlichting en
– Hegels idee van de ontwikkeling van zelfbewustzijn “door” de
confronterende ervaringen heen
– Spinoza, Marx, Mill: cultivering is niet louter rationele maar juist
ook sensorische & emotionele ontwikkeling
– “ontdekking van het kind” en de strijdbare inzet om erkenning
maken haar ook tot duidelijk verwante tijdgenoot van Freud
• zeer diepgaande invloed van Aristoteles antropologie en
van diens zg. “deugdethiek”
MM t.a.v. filosofische pedagogie
• MMs denken: diepgaand verankerd in Verlichting
– ontvankelijkheid voor wetenschap, nieuwe technieken
– groot vertrouwen in toekomst als experimenteerruimte
• MMs denken: ook sterke invloed van Romantiek
– unieke van het individuele in ieder groei- en leerproces
• natuurwetenschappelijke observerende attitude
• kritiek op heersend positivisme en rationalisme
– leerproces is meer dan intellectualistische overdracht
– sensorische, motorische, emotionele activiteit
– rijkdom en het eigen potentieel van het materiaal
• belang van de context, de omgeving als geheel
invloed van de tijdsgeest op MM
(vroege 20e eeuw)
• sterke verwevenheid met de Italiaanse context
– tijd van futurisme (Marinetti), literair modernisme
(Svevo), spiritualistische stromingen
– inzet: overbruggen van kloof tussen kunst en leven
• VS: contact Edison, Alexander Bell, John Dewey
– pragmatistische waarheidsopvatting: “wat werkt”…
• onderwijs is sleutel naar een betere wereld
– invloed van de gruwelen van de eerste wereldoorlog,
en de ontwikkelingen in fascistisch Spanje en Italië
tijd van “Alleman” en nu
Tijd van grote veranderingen
• immense veranderingen in de Nederlandse
samenleving in de laatste 40 jaar: sinds Alleman
–
–
–
–
–
–
–
–
Multiculturele samenleving
Technologisering
Internationalisering
Secularisering
Individualisering
Virtualisering
Emancipatie
Vergrijzing
• snelheid van verandering brengt ontheemding,
onbehagen, desoriëntatie, vervreemding
Drie doelen van het onderwijs in de
21e eeuwse leefwereld
• vanuit hun natuurlijke potentieel willen we kinderen
vaardigheden geven om zich te bevrijden uit
“afhankelijkheid” en “onmondigheid”
– Idee van “Verlichting”: Immanuel Kant, 1783
DOELEN VAN ONDERWIJS IN DRIE DIMENSIES
• ontwikkeling van de individuele persoonlijkheid
– bewustzijn, verbeeldingskracht, zelfrespect, wil > identiteit
• verwerven van sociale vaardigheden
– invoegen in structuur van “instituties”
> burgerschap
• zingevende rol in de wereld vervullen
– verantwoording in spel van cultuuroverdracht
> erflater
DIT ZIJN TAKEN VOOR ONS IN DE “LEEFWERELD”
Filosofie van leefwereld & systeem
• drie ontwikkelingslijnen in de alledaagse leefwereld
– ontwikkeling van de persoon
• socialisatie, morele, juridische, politieke toerekeningsvatbaarheid
– ontwikkeling in beheer over de instituties
• recht, zorg, onderwijs, instituties van solidariteit, openbaarheid,
– overdracht van culturele kaders
• zingeving: wetenschap, morele waarden, kunst, religie
• al het “natuurlijke” in leefwereld is een historisch product
“leefwereld”  “systeem”
– subjectief beleefde “wereld” ingebed in objectief heersende krachten
– systeem is geheel van materiële reproductie in anonieme economische,
technologische, financiële geopolitieke processen
• grote veranderingen in het “systeem”: globalisering
Globalisering & Immunisering
systeem <<<  >>> leefwereld
effect van globalisering = ongekende schaalvergroting
– het “Walkman-ego”: direct inpluggen in mondiale muziek
– uniformisering in smaken, lifestyle, levenspatronen
• kolonisering van de leefwereld door “anonieme krachten”
– “al het vaste vervluchtigd,… al het heilige zal worden ontwijd”
• reactie betreft “immunisering”
– terugtrekking uit het publieke domein in controleerbare cocon
– internet-profiles, network-society, gated community, capsulair life
• reactie betreft “esthetisering”
– belang van persoonlijke smaak in alle oordeelsvorming
– beleving wordt tot hoogste criterium en oordeelsinstantie
• reactie betreft verdubbeling van beleving: “virtualisering”
lokale wereld  globale processen
voorbeelden van immunisering globalisering
• op niveau van persoonlijke identiteit
– “WALKMAN” EGO (met alle gadgets, ipads),
• op alle niveau’s van burgerschap
– CALCULERENDE HOMO CONSUMENS
• op het niveau van cultuurdragers
– RELI-SHOPPEN, CULTURE OF NARCISM
• schrikbeeld: de wereld als SCHUIM?
Grunberg
• Leven is oorlog.
• Veel dingen zijn een vorm van oorlog op
kleine schaal…….. Dat is natuurlijk niet
iets dat je leert op de Montessorischool.
Montessori in actueel perspectief?
• actueel perspectief op mens, maatschappij en “kosmos
• Persoon
VRIJE DIVERSITEIT
– respectvolle aandacht, erkenning, acceptatie en daarmee ook
relativering van individuele verschillen
• Instituties
GELIJKWAARDIGHEID
– duurzaam beheer en aanhoudende zorg voor de erkenning van
principes van gelijke rechten en spelregels
• cultuuroverdracht
GEMEENSCHAPPELIJKHEID
– lotgenoten in gedeelde processen van overdracht van
zingevende kaders: allen `zijn wij als erfgenamen`
• vrije mens in een rechtvaardige wereld  het dikke ik
het “dikke ik” in zijn capsules
• Het “Dikke Ik”: leven in teken van consumeren,
concurreren, presteren, scoren, afweren
–
–
–
–
niveau van persoonlijke relaties, cultuur-consumptie
economisch: winstmaximalisatie, oneindige groei
geopolitieke dikke ik: uitbreiding consumptiepatronen
planetair: verdringing van levensvormen, energiebronnen,
regenwouden, ecosysteem
• mens- en wereldbeeld van een “strijd van allen tegen
allen”: nieuwe natuurstaat (Hobbes, Kant)
• DIKKE IK: het leeft WELVAREND en ONTEVREDEN
– in de frustratie schuilt echter een paradoxale hoop
– wijst op grens aan het idee van eindeloze vooruitgang
Grenzeloosheid maar ook nieuwe,
ongekende grenzen
• GRENZEN AAN HET VOORUITGANGSPERSPECTIEF:
SLECHT NIEUWS VOOR IEDEREEN….?
– wending naar ecologische duurzaamheid
• klimaatverandering, waterbehoefte, biodiversiteit, energie, voedsel
– demografische uitdaging vraagt om autoritaire bio-politiek
– economische welvaart voor iedereen vraagt lange termijn visie
– geopolitieke respons op “global justice” leidt tot grote
machtsverschuivingen
• ONRUSTBAREND GEVOEL: WELLICHT HEBBEN ZIJ
HET LATER VEEL MINDER DAN WIJ…?
• COLLECTIEVE AANPAK VAN WERELD PROBLEMEN VRAAGT
OM ONTVANKELIJKE HOUDING VAN GEVOEL VOOR GRENZEN
EN MATIGING TOEKOMSTIGE WERELDBURGERS
GLOKAAL BESEF
globaal denken  lokaal handelen
• HOEVEEL GLOBALISERING VERDRAGEN WIJ, MAAR
OOK ONZE KINDEREN?
– weerbaarheid jegens onmenselijk grote verhoudingen
– ontvankelijkheid voor ongekende prikkels?
– welke vaardigheden? welke culturele “immuunfilters”?
• DE MENS IS WEZENLIJK VOOR BEPERKTE SITUATIE
GEBOREN:
• VANDAAG MOETEN WE DE BEPERKINGEN ZELF,
DOELBEWUST SCHEPPEN
• GLOBAL AWARENESS
• BESEF VAN MONDIALE PUBLIEKE RUIMTE
Mondiale publieke ruimte?
• enerzijds een “realistisch toekomstbeeld”: veel meer
samenwerking een levensnoodzakelijkheid
• anderzijds een situatie van vele ge-atomiseerde
individuen, allen in hun eigen immuun-capsules
• TOEKOMST VRAAGT ONGEKENDE VAARDIGHEDEN VOOR
SAMENWERKEN IN MONDIALE PUBLIEKE RUIMTE
• weerbaarheid, nieuwe private-publieke deugden
• Coen Simon: “Wij zijn gelijk, dus ik neem voorrang” is
vandaag dominant fatale attitude in de publieke ruimte
Openbare ruimte:
prive instemming  publieke onenigheid
•
private “virtuele” ruimte: ondergrondse digitale wereld
– Hyves-identiteit / Sms-taal / informalisering tussen gelijkgestemden
– er is een site, “niche” van instemming voor iedere overtuiging
– bij strijdigheden toetst men visies niet meer aan ‘publieke’ redelijkheid
•
invloed van normloze onverschilligheid internet op de publieke ruimte
– men kan er spreken zonder tevoorschijn te komen,
– verschillen bestaan steeds meer als “conflicten”
•
keuze tussen virtuele “schijnerkenning” tegenover publieke
weerbaarheid als leerproces
DE ZORG VOOR DE PUBLIEKE RUIMTE VEREIST
• Kritische toetsing en orientatie aan publiek erkende maatstaven
• Weerbaarheid, onderscheidingszin, oordeelskracht
TRAINING IN BEPAALDE DEUGDEN
> als precisie, oriëntatie op voorbeelden, gevoel voor verhoudingen
School: educatiecentrum voor
democratieopvoeding
• VORMEN, TOEPASSEN, OBJECTIEF TOETSEN VAN
VERWORVEN VAARDIGHEDEN
– private-publieke speelruimte voor toepassen van kennis als
onderdeel van “burgerschapsvorming”
• OPVOEDING IN MEDIAWIJSHEID
– Internet: nieuwe gat in de opvoeding (M. de Winter)
• ouders weten niet meer wat hun kinderen doen
• ouders voelen zich onmachtig in hun competenties
– bewust, kritisch, actief bewegen in gemedialiseerde wereld
• INTERCULTURELE LENIGHEID
– lenig bespelen van meerdere registers
• MET SPELREGELS OOK SPELEN MET REGELS
School: werkplaats voor nieuwe
autoriteitsvorming???
• hiërarchische verhoudingen worden onzichtbaar
–
–
–
–
ouder  kind,
docent  leerling
jong  oud
gezagsdrager  burger
• opvoeders passen zich aan jongere generaties aan,
i.p.v. jongeren die ouderen nabootsten
• wegvallen van collectieve autoriteit: grote gevolgen t.a.v.
– identiteitsvorming, houding jegens normen
– publieke deugdontwikkeling, ontwikkeling van burgerschap
– culturele overdracht van tradities, inzichten, vaardigheden
• Consequentie voor participatie van ouders in school, en
voor de “observerende houding”van de leerkrachten?
Spekulaties over deugden….
“ethiek en deugdelijk leven”
• Deugden: houdingen die mijn keuze “voorbestemmen”
– niet wat is de regel, wat moet ik doen, welke waarden?
– maar “wat wil ik zijn”, hoe te leven, wat toon ik in dezesituatie?
– Leerbare, oefenbare attitudes jegens normen en waarden
• Hedendaagse belangstelling voor deugdethiek
– in bedrijfsleven, in de zorg, in advocatuur ….
• Specifieke houdingen in onze tijd?
–
–
–
–
–
matiging
onderscheidingszin
gastvrijheid en tolerantie
vriendschap
vergevingsgezindheid
> ecologische situatie
> o.a. internet
> interculturele migratie
> alle vormen van politiek
> internationale recht
de grote “heroische” deugden?
• klassieke deugden?
– matigheid, moed, standvastigheid, opofferings gezindheid,
edelmoedigheid, compassie
– voorzichtigheid, wijsheid, bezonnenheid
– rechtvaardigheid, eenvoud,
• theologische, culturele deugden?
– geloof, hoop en liefde
• achtergrond: wil tot uitblinken in Aristotelische deugden
– Lijkt in de moderne westerse samenlevingen allang verdrongen
– Wel sterk is nog de band tussen deugden-trainen en sport
• deugden in huidig maatschappelijk klimaat?
– weelde, welvaart, onmatigheid, overvloed, onbehagen eigen
belang en consumptieve voorkeuren
– belang van de “publieke naam”?
Deugdenleer in de praktijk
• vanuit praktijk van voordoen en nadoen beginnen,
• vooral op de school verder te leren (reeds bij Aristoteles)
–
–
–
–
(maatschappelijke) geheugen wordt getraind in de geschiedenisles
zorgvuldig spreken en schrijven in de taalles,
goed observeren, de trial and error in kosmisch onderwijs
school ontstaan vriendschappen voor het leven.
• Leren is afkijken
– er kunnen verhalen bij verteld worden
– men heeft geen directe regels te formuleren
• Leren hoe men om kan gaan met regels: spelen met regels
– geven betekenis aan het dagelijkse leven
– dienen als kompas voor een eigentijdse moraal
• nieuwe deugden een paar hints (Primo Levi)
Bijv. in een cultuurinstelling
• volgende deugden zijn een leidraad voor de
organisatie van een Haagse cultuurinstelling
–
–
–
–
–
–
–
Toewijding
Creativiteit
Moed
Onderscheidingszin
Verbeeldingskracht
Eenvoud
Ontvankelijkheid
voorbeeld van kleine deugden?
• praktische deugden
–
–
–
–
ontwikkelen van intuïtief gevoel voor maat en grenzen
onbevangen fouten durven maken: trial and error
dingen in juiste perspectief zien
creativiteit en “intellectuele lenigheid”
• sociale deugden
– common sense, vriendschap, lenigheid
• deugden omwille van de “cultuur”
– goed kijken / nauwkeurig observeren
– precies en zorgvuldig taalgebruik, 'Story telling‘
– Vastleggen, herinneren en memoriseren
• “persoonlijke” deugden
– humor, speelsheid
“Montessori-deugden”?
•
•
•
•
•
•
•
elementair plezier in het vrije leerproces
leergierigheid, nieuwsgierigheid
ontvankelijk, gastvrijheid naar “het andere”
lenigheid in bespelen van meer registers
speelse bekendheid met vele cross-overs
WEERBAARHEID
ONDERSCHEIDINGSZIN
Resume:
omgang met het tragische
• erken dat de leefwereld ingeschreven is in een systeem,
dat steeds minder afstand toestaat
• krachten in dit systeem van geheel andere aard zijn dan
die opvoeding in de leefwereld vormt
• herbezin op deugden… ontwikkel die deugden die naar
vermogen: globaal  lokaal verbinden
–
–
–
–
kritische onderscheidingszin
scherpzinnig observatie
Verbeeldingskracht
global awareness
• ontwikkel in de leefwereld deugden van weerbaarheid
die de systeem-invloeden speels-ironisch weerstaan
• is uiteindelijk een nieuwe tragische levenskunst