Visuele handicap

Visuele handicap
1.0
Wat is visuele handicap?
Visuele handicap treft wereldwijd minstens veertig miljoen mensen. In Nederland zijn er rond een half
miljoen blinden en visueel gehandicapten.
Blindheid is het volledig of bijna volledig verlies van het gezichtsvermogen. Slechtziendheid is een
verzamelbegrip voor een groot aantal beperkingen van de verschillende visuele functies. Officieel ben je
slechtziend als je minder dan 30% kunt zien. Mensen die weer scherp kunnen zien door het gebruik van
een bril of lenzen vallen hier (meestal) niet onder. Bij slechtziendheid kan een bril het beeld op het
netvlies dan wel scherp maken, maar het wordt niet goed doorgegeven aan de hersenen, waardoor die
gene een wazig beeld blijft zien.
Er zijn heel veel verschillende vormen van slechtziendheid. Zo zijn er mensen die beter zien bij
schemerlicht dan bij fel licht, anderen zijn weer bij schemering volledig blind. Er zijn ook mensen die de
wereld door een dikke mist zien, mensen bij wie het gezichtsveld door vlekken onderbroken wordt of
mensen bij wie het gezichtsveld op een heel klein stukje na geheel wegvalt.
1.1
Oorzaken
De belangrijkste oorzaken van slechtziendheid of blindheid in (West) Europa op een rij:
1. Erfelijke oogafwijking of oogziekten, bijv. staar, retinitis pigmentosa en kleurenblindheid.
2. Ongeval: verkeersongelukken, blind geboren, iets dat in het oog is geschoten (vuurwerk), teveel
zuurstof tijdens het verblijf in een couveuse (bij te vroeg geboren baby’s)
3. Interne ziekten: zoals Suikerziekte, Multiple sclerose (MS) en Hersentumor
1.2
Ziektebeelden
Hieronder zijn een aantal van de meest voorkomende ziektebeelden genoemd en beschreven.





Macula degeneratie: het afsterven van dat deel van het netvliesweefsel dat de gele vlek vormt,
meestal veroorzaakt door slechte bloedtoevoer.
Glaucoom: verhoogde inwendige oogdruk waardoor de zenuwcellen op het netvlies kapot gaan.
Cataract of staar: vertroebeling van de ooglens. Goedziende mensen hebben een “waterbeeld”,
mensen met staar een “melkbeeld”. Vergelijkbaar met een glas melk en een glas water.
retinitis pigmentosa: een aandoening waarbij de staafjes (de cellen in de ogen die contrast
weergeven) beschadigden. Veroorzaakt nachtblindheid
Kleurenblindheid: De meest voorkomende vorm is de rood-groenkleurenblindheid, treft veel
meer mannen dan vrouwen. Hierbij kunnen de verschillen tussen lichtrood, groen, oranje en
bruin niet goed worden waargenomen.
1.3
Omgaan met visuele handicap
Voor blinden en slechtziende is het een aardige klus om met deze handicap om te gaan, omdat de
meeste voorwerpen, diensten en situaties zijn gemaakt voor visuele personen. Gelukkig veranderd het
in Nederland steeds meer en wordt het steeds makkelijker om zelfstandig dingen te ondernemen.
Verschillende software zijn beschikbaar voor de computer, bepaalde sensoren met geluiden die
aangeven of de weg vrij is (stoplichten) of voorlees apparatuur om boeken te “lezen”.Voor hun
omgeving is het soms moeilijk in te schatten hoe je in een bepaald situatie moet handelen of reageren.
Blinden en slechtzienden lijken soms zoekend gedrag te vertonen. Toch is dat niet altijd een teken dat ze
de weg kwijt zijn of hulp nodig hebben. Blinden en slechtzienden moet zich via andere zintuigen
oriënteren en meer tijd nemen om te bepalen waar ze zich bevinden en waar ze heen moeten. Veel
blinden en slechtzienden ervaren het als uiterst storend dat ze zomaar bij de arm worden vastgegrepen
door hulpvaardige passanten 'die hen wel even zullen helpen oversteken'. Vraag een blinde dus altijd
eerst of hij hulp nodig heeft als je denkt dat dat zo is. Daarom is het belangrijk om met deze en een
aantal andere zaken rekening te houden.
Tips en weetjes:













Mensen met een visuele handicap verbruiken ook relatief meer energie om een bepaalde taak
uit te voeren en zijn bovendien eerder vermoeid dan ziende mensen
Geef jongere met een visuele handicap de tijd om zich te oriënteren. Zo kan je met hen best
samen bijvoorbeeld het lokaal verkennen door alles te voelen.
Bij het begeleiden is het vertrouwen heel belangrijk. Let er dan ook op dat dit vertrouwen nooit
geschaad wordt. Kijk dus altijd voor twee als je door de deur gaat of een trap neemt.
Zeg steeds wat je doet of gaat doen. Dit verhoogt het veiligheidsgevoel van de leerling.
Geef dingen in je lokaal een vaste plaats en zorg dat alle doorgangen goed vrij zijn.
Vraag of de persoon in kwestie graag hulp heeft en op welke wijze hij/zij deze wenst. Zij zijn zelf
het beste in staat om aangeven of en hoe zij geleid willen worden.
Jongere met een visuele handicap antwoorden vaak op vragen die je aan iemand anders stelt.
Hij/zij ziet namelijk niet tot wie jij je vraag richt. Spreek met hen af dat je hem/haar even
aanraakt of met de voornaam aanspreekt als het naar hem/haar gericht is.
Voor slechtzienden is het belangrijk om met contrasten te werken. Gebruik tijdens een
practicumactiviteiten zo veel mogelijk felgekleurde voorwerpen die van elkaar verschillen.
Laat blinde of slechtziende leerlingen zo veel mogelijk meedoen aan alle activiteiten, dus ook
excursies, praktijkopdrachten of speciale klussen (ook minder leuke klusjes). Aan alles meedoen
vergroot de zelfredzaamheid.
Wees je bewust van informatie die alleen visueel wordt aangeboden, bijvoorbeeld
roosterwijzigingen. Zorg ervoor de blinde/slechtziende die informatie ontvangt. Wijs een
medeleerling aan die deze taak op zich neemt.
Zeg hardop wat je op het bord schrijft of wat er op een projectiescherm staat. Omschrijf de
inhoud van grafieken en diagrammen. Spel technische termen en vreemde woorden de eerste
keer dat je ze gebruikt.
Gebruik in proefwerken en tentamens liever geen plaatjes en grafieken. Geef bij proefwerken
extra tijd. De vragen lezen kost een blinde/slechtziende extra tijd.
Geef voorwerpen die je toont aan de blinde/slechtziende in de hand, zodat de leerling deze kan
aanraken en voelen.
1.0
Instanties
Loket aangepast lezen
Postbus 84010
2508 AA Den Haag
Tel: 070 - 3381 500
E-mail: [email protected]
Website: www.aangepast-lezen.nl
Boeken, kranten en tijdschriften in
een aangepaste leesvorm kunnen hier
worden aangevraagd in: braille,
gesproken, grootletterdruk of digitaal
Vereniging Bartiméus Sonneheerdt
Driebergsestraatweg 44,
3940 AB Doorn
Tel.: (0343) 52 68 52
E-mail: [email protected]
Een organisatie voor onderwijs, zorgen dienstverlening aan mensen die
blind, slechtziend of visueel en
verstandelijk gehandicapt zijn.
KNGF Geleidehonden
Amsteldijk Noord 42
1184 TD Amstelveen
Tel: 020-496 93 33
E-mail: [email protected]
Website: www.geleidehond.nl
Geleidehondenschool H.H. Jansen B.V.
Prieelvogelweg 15,
1349 CG Almere
Tel: 036-5384560
E-mail: [email protected]
Website: www.geleidehondentrainer.nl
Slechtziend.nl
Beatrixstraat 65f
6658 EJ Beneden Leeuwen
Tel: +31 (0)487-595654
E-mail: [email protected]
Website: www.slechtziend.nl
Verkooppunten van diverse
hulpmiddelen zoals, taststokken
voorlees apparatuur, Atlas,
braille schrijf-/ rekenset, ooglapje,
medische hulpstukken etc.
Lexima;
Jolanda van Gent (logopedist)
Tel: 033-4324410
E-mail: [email protected]
Website: www.lexima.nl
Webshop en informatie over ICT
hulpmiddelen voor beter lezen en
leren.
Steunpunt Sensis Tilburg
Oogpoli St. Elisabeth Ziekenhuis Hilvarenbeekseweg 60
5022 GC Tilburg
Tel: 088-585 87 00
E-mail: [email protected]
Website: www.sensis.nl
Stichting Dedicon (school materiaal)
Postbus 24
5360 AA GRAVE
tel: (0486) 486 486
E-mail: [email protected]
Website: www.dedicon.nl
Onderwijshandicap
Website: www.onderwijsenhandicap.nl
Informatie over naar school gaan en
studeren met een handicap.
3.0
Materiaal
Als een leerling blind of slechtziend is én naar het gewone (reguliere) voortgezet onderwijs gaat, komt
het wellicht in aanmerking voor een (aangepaste) computer.
blind:
- draagbare computer met brailleleesregel
- scanner (mits de noodzaak aantoonbaar is)
- Daisyspeler
slechtziend:
- draagbare computer met tekstvergroting en/of monitor
- scanner (mits de noodzaak aantoonbaar is)
- extra beeldschermloep
- Daisyspeler
Afhankelijk van het soort hulpmiddel, dient u de aanvraag in bij UWV of zorgverzekeraar. Omdat de
scheidslijn nogal vaag is, kunt u overwegen dit bij beide instanties te doen.
Aanvraag en levering duren bij elkaar zeker vier maanden
Braille:
Voor veel blinden en zeer slechtzienden is het brailleschrift
onmisbaar. Door braille kunnen die mensen zonder de hulp van
anderen dingen lezen. De letters moeten daarvoor gemaakt zijn
van voelbare puntjes. Deze puntjes worden me de hand, met een
brailleschrijfmachine, of brailleprinter van onderaf in het papier
gedrukt of met de hand worden aangebracht.
EasyConverter
Scholen en bibliotheken kunnen zelf aangepaste leesformaten maken voor mensen met leeshandicaps
EasyConverter is software waarmee een gescand of digitaal bestand (Word, PDF, html, txt, xml, rtf)
omgezet kan worden naar de aangepaste leesformaten braille, grootletter, txt, mp3 of Daisy
audiobestand. In het Nederlands en Engels. De talen Frans, Duits en Turks zijn er als extra optie.
*Te verkrijgen bij: Slechtziend.nl en Stischting Dedicon
Taststokken Opvouwbaar of telescopisch
Voor slechtziende die zelfstandig op straat lopen.
Het is wel verstandig om ook een training Orientatie en Mobiliteit te
volgen. Hier leer je om gaan met de taststok en met je omgeving.
* Te verkrijgen bij: Slechtziend.nl
* Training bij: Vereniging Bartiméus Sonneheerdt
Laser mobiliteitshulpmiddel
Middels een laserstraal worden obstakels
weergeven. Specifiek bedoeld voor borst- hoofdbescherming.
* Te verkrijgen bij: Slechtziend.nl
Bron: Slechtziend.nl
DAISY (Digital Accessible Information System)
De Daisy-speler is een voorleesapparaat geschikt voor het beluisteren van lange teksten. Daisyaudiobestanden zijn ingesproken bestanden. Schoolboeken zijn als audiobestand verkrijgbaar.
*Te verkrijgen bij: Lexima
Orthoteek Visuele Handicap is geschreven door: Murlyn Finsy
Seksualiteit
1.0
Over seksualiteit
De meeste jongeren krijgen tijdens hun pubertijd te maken met seks. Vaak gewenst, maar het
komt helaas ook voor dat dit niet gewenst is. Wat moet er dan gebeuren? Beide situaties worden
aangekaard en er wordt kort op in gegaan.
1.1
Homoseksualiteit
Een jongen die op jongens valt, noemen we homo. Een meisje dat op meisjes valt, noemen we
lesbisch. Een jongen die op meisjes valt en een meisje dat op jongens valt, noemen we hetero.
Iemand die op beide geslachten valt noemen we dat biseksueel. Veel jeugdigen met een andere
seksuele geaardheid komen er in de puberteit achter. Als zij iemand in hun omgeving hebben die
ook homo of lesbies is, dan is de drempel om uit de kast te komen niet zo groot. Weet iemand
niet hoe zijn of haar omgeving zal reageren, dan is het advies om het met hun in het algemeen te
bespreken om te kijken zij erover denken. Bij verschillende instanties zijn meer van deze tips te
vinden.
* Voor meer info ga naar COC Nederland
1.2
Ongewenst seksueel gedrag
Ongewenst seksueel gedrag is gedrag dat jij ongewenst vindt. Dat kan van alles zijn: een jongen die op
de dansvloer tegen je aan schuurt. Een meisje dat een seksuele foto van jou aan iedereen laat zien. Of je
partner die niet luistert als jij zegt dat je niet wilt vrijen. Ook aanranding en verkrachting zijn hier
voorbeelden van. Het zijn allemaal situaties waarin iemand de grenzen niet respecteert.
* Voor meer info ga naar Project Preventie Seksuele Intimidatie
1.3
Seksueel geweld
Gaat het echt mis en word iemand gedwongen tot seks dan is het beste advies om er met iemand over
te praten. Waarschijnlijk voelt diegene zich heel ellendig en wilt eindeloos onder de douche staan en het
liefst meteen vergeten wat er is gebeurd. Last van nachtmerries, heel bang zijn om opnieuw de dader
tegen te komen, last van buikpijn en pijn aan je geslachtsdelen zijn vaak voorkomende gevolgen. Vaak
voelen slachtoffers zich schuldig, ze denken dat het hun eigen schuld is. Ook schaamtegevoel,
verdrietigheid, depressief of angst komt voor. Vaak denken ze dat iedereen het aan ze kunnen zien. Ook
kunnen ze een afschuw hebben van mannen/ vrouwen of van seks en van hun eigen lichaam krijgen.
* Voor meer info ga naar de huisarts, Seksueelgeweld.nl en/of meldt het bij de politie
1.4
Loverboys
Loverboys zijn jongens, allochtoon of autochtoon, die de aandacht van meisjes proberen te trekken door
hen complimentjes te geven, aardig tegen hen te doen, met hen uit te gaan en soms ook door mooie en
leuke cadeautjes te geven. Wanneer een meisje verliefd is geworden op een loverboy probeert hij haar
met verschillende redenen (bijvoorbeeld om samen ergens een zaak te beginnen) zo ver te krijgen dat ze
voor hem gaat werken in de prostitutie. De meisjes worden gestimuleerd of gedwongen en belanden in
de prostitutie. Loverboys zijn strafbaar en de maximale straf is 10 jaar (bij minderjarigen of dwang).
* Voor meer info ga naar Sense of naar Seksueelgeweld.nl en/of meldt het bij de politie
1.5
Veilige seks
Veilige seks, daar valt het volgende onder: gebruik van voorbehoedsmiddelen zoals een condoom,
pessarium, tegen zwangerschap en SOA’s. Gebruik de pil een spiraal ter voorkoming van een
zwangerschap. Morning After Pil wordt binnen 72 na gemeenschap gebruikt tegen zwangerschap.
Ondanks alle voorzorgen toch ongewenst zwanger? Dan is het in het uiterste geval mogelijk bij een
abortuskliniek de embryo te laten verwijderen. *Voor meer informatie ga naar de huisarts, SSA of VBOK
1.6
SOA’s:
Een soa is een seksueel overdraagbare aandoening. Het is een infectie die opgelopen kan worden tijdens
het onveilig vrijen. Veel SOA's zijn makkelijk te genezen. Let op: zorg dat je er op tijd bij bent! Schakel
een huisarts, SOA-poliklinieken of GGD in.












Chlamydia: veroorzaakt door een bacterie in de geslachtsdelen. Hierdoor kan een ontsteking
ontstaan. Het is goed te behandelen als je er op tijd bij bent! Kan onvruchtbaarheid veroorzaken
Genitale wratten: zitten in, op of rondom je geslachtsdelen en anus. Veroorzaaker: wratvirus.
Herpes genitalis: lijkt op een koortslip maar dan op en rondom de penis, vagina of anus. Wordt
veroorzaakt door een virus. Het begint met een pijnlijke, branderige blaasjes gevuld met vocht
en droogt in tot een korstje en verdwijnt vanzelf weer. Er zijn wel pijn stillers.
Gonorroe: (een 'druiper') wordt veroorzaakt door een bacterie. Deze zit op en in de slijmvliezen
van de vagina, penis, anus, keel en ogen. Ontstaat door orale seks in de keel. Het is goed te
genezen met antibiotica. Kan onvruchtbaarheid veroorzaken
Hepatitis B: is een ernstige ontsteking van de lever. Het kan opgelopen worden door alle
seksuele handelingen. Het risico is groot als er speeksel met bloed vermengd wordt.
Veroorzaakt vermoeidheid , koorts, spier- en gewrichtspijn en gele verkleuring van huid ogen.
Syfilis: is een ernstige soa die veroorzaakt wordt door een bacterie. Stadium 1: harde, pijnloze
zweer in of rond de mond, penis of anus. 2: grieperig gevoel, haaruitval of vlekjes op je huid. 3:
beschadigingen aan je inwendige organen. Te behandelen met antibiotica (via injecties).
Hiv: is een virus dat aids veroorzaakt. Als je met hiv besmet raakt, begint het virus je
afweersysteem af te breken. Kan leiden tot vermoeidheid, diarree, koorts, opgezette
lymfeklieren. Ernstige klachten; ernstige vermagering, longontsteking, hersenvliesontsteking en
huidkanker. Hiv is niet te genezen, er zijn wel medicijnen die de ernstige klachten uitstellen.
Bacteriële vaginose: is een verstoring van het bacteriële evenwicht in de vagina. Dit kan
ontstaan na het wassen van je vagina met zeep of als je een tampon te lang inhoudt. Jeuk,
grijskleurige afscheiding die sterk ruikt naar rotte vis rode schaamlippen.
Candida-infectie: is een schimmelinfectie. Deze wordt veroorzaakt door een onschuldige gist in
de vagina. Dit kan ontstaan na het wassen van je vagina met zeep of als je een tampon te lang
inhoudt. Je kunt het via seksueel contact doorgeven. Meestal wordt een crème voorgeschreven.
Schurft: wordt veroorzaakt door de schurftmijt. De vrouwtjes graven gangetjes in de huid en
leggen daar eitjes. De beestjes zelf kun je niet zien, wel de gangetjes. Schurft is heel besmettelijk
en kan enorm jeuken. Je kunt het krijgen bij het vrijen of door kleding.
Schaamluis: (platjes) hechten zich aan de basis van de haren en leggen daar hun eieren (neten)
af. Dit kun je oplopen via seksueel contact, maar ook via kleding. gebruik middelen tegen luis.
Trichomonas: is een infectie. Overdracht kan alleen van de penis naar de vagina en omgekeerd.
Klachten bij meisjes; melkachtige geurende afscheiding, gezwollen schaamlippen en pijn bij het
plassen. Bij jongens; afscheiding uit de plasbuis, geïrriteerde eikel, branderig gevoel bij plassen.
2.0
Instanties
Seksualiteit.nl (Rutgers Nisso Groep)
Oudenoord 176-178
3513 EV Utrecht
website: www.seksualiteit.nl (alle tips en info)
Sense (Alle seks info. voor jongeren)
Tel: 0900 - 402 402 0
Website: www.sense.info
Project Preventie Seksuele Intimidatie
Zwarte Woud 2, Utrecht
3508 AL Utrecht
Tel: 030-2856762
E-mail: [email protected]
Website: www.ppsi.nl
Kindertelefoon
Tussen 14.00 en 20.00 uur
Tel: 0800-0432 (gratis en anoniem)
Website: www.kindertelefoon.nl
GGD-en
Rotterdam: 010-433.99.33
Amsterdam: 020-555.59.11
Utrecht: 030-286.33.33
Eindhoven: 040-238.94.44
Den Haag: 070-353.66.88 (Soa-centrum)
Drempelvrije SOA-poliklinieken
Rotterdam: 010-4362273
Amsterdam: 020-555.58.22
Utrecht: 030-250.88.75
Den Haag: 070-353.66.88 (Soa-centrum)
De HIV Vereniging
1e Helmersstraat 17
1054 CX Amsterdam
Tel: 020-616.01.60
Website: www.hivnet.org
De HIV+lijn
Tel: 020-6850055
AIDS / SOA – infolijn
Tel: 0900-2042040
Website: www.safesex.nl
Meldpunt kinderporno
Website: www.meldpunt-kinderporno.nl
Seksueelgeweld.nl
Website: www.Seksueelgeweld.nl
Stichting Samenwerkende Abortusklinieken (SSA)
Tel: 023-5287835
Website: www.stisan.nl
Beeldvorming en info voorziening
inzake abortus en seksualiteit
VBOK
Arnhemseweg 23
3811 NN Amersfoort
Tel:0900-202.10.88
Website: www.vbok.nl
Als je zeker weet dat je geen abortus
wilt, of spijt hebt van een abortus
(0,05 eurocent per min.)
AMK (Advies en Meldpunt Kindermishandeling)
Geeft advies, onderzoekt en zoekt de juiste hulp
Tel: 0900- 123.123.0
Website: www.amk-nederland.nl
COC Nederland (voor homoseksuelen)
Rozenstraat 8
1012 NX Amsterdam
Website: www.coc.nl
3.0
Materialen op bestelling
Loverboys lespakket
Een overzicht van brochures, artikelen, boeken en films over loverboys.
Overzicht van loverboy projecten.
Website: www.lover-boy.nl
SOAIDS
lespakket:
- leerlingenmagazine
- video/dvd
- handleiding
- poster
- condooms
Te bestellen via internet
Website: www.soaaids.nl
Website: www.schoolpost.nl/soa-aids
InternetSOA
-Les 1 – Associatie-oefening
-Les 2 – Strips, strippen en op je strepen staan
-Les 3 – Do’s & don’ts
-Les 4 – Waar of niet waar?
-Les 5 – De hulpverlener
-Les 6 – Modellen-scout of gluiper?
-Les 7 – Het Lagerhuis
-Les 8 – InternetSOA-rap
Te bestellen via internet
Website: www.internetsoa.nl
Lespakket
OUT!
auteurs:
Sanderijn van der Doef
Bas Maliepaard
Floor de Goede
Het eerste informatieve boek voor homojongeren (en twijfelaars)!
- Stappenplan coming-out
- Cursus flirten en zoenen
- Alles over veilig vrijen
- Veel ervaringsverhalen van jongeren
- Handige adressenlijst
Te bestellen via internet
Website: www.outhetboek.nl
3.1
Signalenlijst jeugdprostitutie
Het kan heel goed voorkomen dat een docent in aanraking komt met een kind die mishandeld
wordt. Daarom is het nuttig dat een docent signalen van seksueel geweld kan herkennen. Vanuit
een vermoeden is een hulpmiddel zoals het onderstaand formulier heel handig. Deze signalenlijst
is bedoeld voor het vroegtijdig herkennen van signalen van jeugdprostitutie en
loverbooractiviteiten.
De docent kan in de observeer fase enorm belangrijk zijn, maar ga niet te ver in analyseren en
laat het snel over aan professionals. *Voor meer informatie: AMK en PPSI.
3.2
Signalenlijst seksueel geweld
Deze signalenlijst is bedoeld voor het vroegtijdig herkennen van signalen van kinderen en
jongeren.


















Angst voor mannen;
Angst voor aanraken;
Zich niet durven uitkleden (bv. bij
sport)
Een negatief lichaamsbeeld;
Over-waakzaamheid;
Buitensporige schrikreacties;
Zeer beperkte mogelijkheden tot het
uiten van affectie;
Niet durven genieten van dingen;
Plotselinge terugval schoolprestaties;
Plotselinge verandering in gedrag of
relaties met anderen;
Concentratieproblemen;
Spraakproblemen en
taalverwervingstoornissen;
Spijbelen;
Vroeg op school komen en laat
weggaan en weinig of nooit afwezig
zijn;
Weinig / slechte relaties met
leeftijdsgenoten of een onvermogen
vrienden te maken;
Niet deelnemen aan schoolse en sociale
activiteiten
Zeer meegaand gedrag;
Agressief gedrag;




















veel agressie in spel;
Delinquent gedrag;
Gebrek aan vertrouwen;
Negatief zelfbeeld;
Depressieve gevoelens;
Zelfverwonding;
Zeer veel problemen in de
pubertijd;
Slaapproblemen;
Toiletvrees of angst voor plassen
en/of drukken;
Pijn bij ontlasten en/of urineren;
Sperma in anus, vagina of keel;
Bloed in ondergoed bij jonge
kinderen;
Publiekelijk masturberen en tonen
van genetalia;
Moeite met het aangaan van
vriendschappen;
Ontbreken van fantasie in spel en
Herhaald optredende buikpijnen;
Duimzuigen;
Nagelbijten;
Stijf of niet durven bewegen (benen
of billen stijf tegen elkaar);
'Vleugeltjes' als schouders.
Niet alleen de signalen van het kind of de jongere, maar ook bepaalde gezinssituaties kunnen een
vermoeden van seksueel geweld (in dit geval binnen het gezin) versterken:






Zeer gesloten gezin (sociaal geïsoleerd, vijandig tegenover de buitenwereld, geen echte
vriendschapsrelaties);
Overheersende vader;
Onderdanige, zwakke moeder;
Gebrek aan werkelijke betrokkenheid en genegenheid;
Kind draagt veel gezinsverantwoordelijkheid, krijgt veel volwassen taken;
Ongebruikelijke slaap- en bad / douche situaties.
Bron: o.a. Seksueel misbruik van jonge kinderen door Francien Lamers-Winkelman
Orthoteek Seksualiteit is geschreven door: Murlyn Finsy