Laudatio`s

PERSINFORMATIE EXCELLENTIEPRIJZEN
Laudatio’s
De Leeuw-Damry-Bourlart: Exacte Wetenschappen
Gustaaf Van Tendeloo
Het hele universum waarin wij leven is opgebouwd uit atomen; van de kleinste cel in je lichaam tot
reusachtige planeten toe: alles bestaat stuk voor stuk uit ontelbare van deze bouwstenen. Deze
atomen kunnen in uiterst complexe structuren gecombineerd zijn, en deze structuur bepaalt de
eigenschappen van zowel levende wezens als van dode materie. Aan de Universiteit Antwerpen doet
Staf Van Tendeloo onderzoek naar deze complexe samenhang van de atomen om zo de
eigenschappen van materialen beter te leren begrijpen.
In tal van moderne technologieën, zoals computers, smartphones of brandstofcellen, gebruiken we
zogemaande nieuwe materialen, die vaak extreem dun zijn. Sommige nieuwe materalen zijn niet
meer dan een miljardste van een millimeter, en om deze materialen gewoon maar te kunnen ‘zien’
en eventuele defecten tijdens de productie op te sporen, is een speciale technieken nodig: hiervoor
doen we een beroep op elektronenmicroscopie.
Het onderzoekscentrum EMAT, geleid door Staf Van Tendeloo, is één van de meest prestigieuze
groepen ter wereld voor dit soort onderzoek. Een elektronenmicroscoop werkt eigenlijk analoog aan
de traditionele optische microscoop, maar in plaats van licht worden nu versnelde elektronen
gebruikt, en elektromagnetische lenzen vervangen de optische lenzen. Op die manier bereik je
vergrotingen van verschillende miljoenen en kunnen zelfs atomen rechtstreeks waargenomen
worden. Onlangs wist Prof. Van Tendeloo dankzij deze techniek aan te tonen dat de afnemende
capaciteit van batterijen te maken heeft met de bewegende metaalatomen die vast komen te zitten
op plaatsen waar ze eigenlijk niet thuishoren; een ontdekking die ook kan helpen om batterijen te
verbeteren.
Gustaaf Van Tendeloo is een uitzonderlijke kandidaat voor deze Excellentieprijs. In zijn carrière heeft
hij al meerdere doorbraken gerealiseerd in de elektronenmicroscopie en zijn onderzoek heeft een
belangrijke invloed in het domein van electronenmicroscopie, supergeleiding, maar ook in de
ontwikkeling van nieuwe materialen. Hij wordt terecht beschouwd als een pionier in elektronische
beeldvorming en als een ambitieuze onderzoeker door zijn vakgenoten; hij heeft een zeer
uitgebreide lijst met publicaties op zijn naam. Ook de industrie doet regelmatig een beroep op zijn
expertise en kennis, en zijn reputatie overstijgt dan ook ruimschoots de muren van de universitaire
gemeenschap.
PERSINFORMATIE EXCELLENTIEPRIJZEN
De Leeuw-Damry-Bourlart: Toegepaste Wetenschappen
Luc Van Gool
Reeds in 1991 ontdekte Luc Van Gool het belang van invariantie bij geometrische transformaties, en
ontwikkelde daarop de invarianten die bekend zijn onder de noemer “semi-differential invariants”,
waarvan hij het gebruik in symmetrie-detectie en modelgebaseerde herkenningsmethoden
beschreef. Invariantie is sindsdien uitgegroeid tot een zeer belangrijk onderzoeksdomein in de
automatische beeldverwerking, iets waartoe Van Gool’s bijdragen in grote mate hebben bijgedragen.
De door hem ontwikkelde modellen zijn ondertussen standaard in o.a. onderzoek naar
beeldherkenning, specific object retrieval.
Van Gool’s bijdragen in automatische extractie van 3D-informatie op basis van videobeelden zijn een
andere grote doorbraak; de extractie van 3D informatie op basis van relatief goedkope en breed
beschikbare technologie heeft ondermeer geleid tot het eerste systeem dat gedetailleerde 3Dinformatie haalde uit beeldreeksen opgenomen met een handcamera. Luc Van Gool was de eerste
om op overtuigende wijze aan te tonen dat dit mogelijk is. Daarnaast heeft hij baanbrekend werk
verricht in domeinen als efficiënte herkenning van voorwerpen en zogenaamde tracking, d.w.z. het
volgen van voorwerpen doorheen video’s. De combinatie van voornoemde technieken heeft
bovendien een nieuwe richting ingeleid in computer vision, met tal van toepassingen in andere
domeinen, bijv. voor de analyse van verkeerssituaties om auto’s volledig autonoom te laten rijden.
Als onderzoeker aan zowel de KU Leuven als de ETH Zürich, belichaamt Luc Van Gool bij uitstek het
internationale karakter van de topwetenschap van vandaag. Zijn onderzoek bestrijkt een brede
waaier van aspecten van computer vision, beeldvorming en beeldverwerking. Dankzij deze brede
interesse, heeft dit onderzoek geleid tot toepassingen voor o.a. films, beveiliging, archeologie en
digitalisering van cultureel erfgoed. Met zijn theoretische bijdragen heeft Van Gool belangrijke
doorbraken weten te realiseren, die vaak onmiskenbaar hebben gezorgd voor significante
vooruitgang in gerelateerde onderzoeksprojecten. In de vele samenwerkingen waarbij hij betrokken
is, is zijn bijdrage van doorslaggevend belang geweest om nieuwe successen te behalen. Van Gool’s
publicatie-output is indrukwekkend, evenals de geslaagde spin-offs en vele patenten die hij achter
zijn naam heeft. Met het innovatieve gebruik van toponderzoek voor een dermate brede waaier van
toepassingen, is Luc Van Gool een inspirerende ambassadeur voor de Vlaamse wetenschap.
PERSINFORMATIE EXCELLENTIEPRIJZEN
Joseph Maisin: Fundamentele Biomedische Wetenschappen
Peter Vandenabeele
Het onderzoek van Peter Vandenabeele heeft geleid tot nieuwe inzichten in de biologie achter
celdood en heeft zo de weg geopend naar nieuwe behandeling voor degeneratieve ziekten, evenals
voor kankertherapieën. In het uitgebreide en nog steeds groeiende domein van onderzoek naar
celdood is Peter Vandenabeele één van de hoofdrolspelers, dankzij zijn bijdrage bij het identificeren
van de moleculaire mechanismen van apoptosis, necrosis en necroptosis.
Celdood is een fundamenteel biologisch proces dat een cruciale rol speelt in de ontwikkeling van het
embryo, het in stand houden van een volwassen organisme en bij ziekteprocessen van meercellige
organismen. Elke seconde sterven in ons lichaam één miljoen cellen of 100 miljard cellen per dag.
Deze worden snel herkend en opgenomen door fagocyten zodanig dat celdood geen afweerreactie
uitlokt. Naast apoptosis verricht de onderzoeksgroep van Vandenabeele vooral onderzoek naar
necroptosis, een nieuw type van celdood dat Peter Vandenabeele ontdekte en dat wordt
gecontroleerd door de zgn. RIP kinasen. Sinds kort gaat de aandacht van het onderzoek ook naar een
derde type van celdood, nl. ferroptosis of ijzerafhankelijke celdood die gepaard gaat met productie
van zuurstofradikalen.
Een gebrek aan celdood kan leiden tot de ontwikkeling van kanker of resistentie tegen
kankerbehandelingen; overdadige celdood daarentegen – zowel apoptosis als necrosis – kunnen
aaleiding geven tot neurodegeneratieve ziektes, of ziektes te wijten aan te beperkte doorbloeding
(hartinfarcten, beroerte). De kennis rond de moleculaire mechanismen achter celdood levert dan ook
zeer fundamentele kennis op die reeds gebruikt is bij de ontwikkeling van nieuwe behandelingen
voor aandoeningen waarbij celdood een rol speelt, zoals kanker, auto-immuunziekten,
neurodegeneratieve ziekten of bij verwikklingen na orgaantransplantatie.
Professor Vandenabeele heeft een indrukwekkende publicatie-output, gekenmerkt door een
constante stroom aan veel geciteerde artikels in toptijdschriften als Nature. Internationaal wordt hij
erkend als een wereldautoriteit in het domein van apoptosis en necrosis, waarin zijn onderzoek
geleid heeft tot een heuse paradigma-verschuiving.
PERSINFORMATIE EXCELLENTIEPRIJZEN
Joseph Maisin: Klinische Biomedische Wetenschappen
Greet Van den Berghe
Reeds meer dan 20 jaar doet Greet Van den Berghe translationeel onderzoek in het domein van de
intensieve geneeskunde. Bij dit onderzoek vertrekt men van de patiënt en van concrete diagnoses,
om via wetenschappelijk onderzoek in het laboratorium nieuwe therapieën te vinden die men terug
bij de patiënt probeert toe te passen. Op deze manier heeft Greet Van den Berghe nieuwe inzichten
verworven in hormonale en metabole reacties bij kritieke ziekte - inzichten die ze ook vertaald heeft
naar de klinische praktijk.
Een eerste dogma dat ze in vraag heeft gesteld, was de gangbare overtuiging dat een verhoogde
bloedsuiker tijdens kritieke ziekten een nuttig antwoord is op die stress. Via observaties bij patiënten
en daarna laboratoriumtests kwam ze tot de hypothese dat een verhoogde bloedsuiker tijdens
ernstige ziekte het risico op overlijden juist vergroot. Met meerdere grootschalige studies, zowel bij
volwassenen als kinderen, kon ze aantonen dat niet alleen de kans op genezing groter is wanneer
men een verhoogde bloedsuiker zorgvuldig voorkomt, maar dat ook de latere neurocognitieve
ontwikkeling van kritiek zieke kinderen hierdoor verbetert.
Een tweede belangrijke ontdekking was dat het opruimsysteem voor celschade slecht functioneert
tijdens kritieke ziekte, een probleem dat versterkt wordt door het toedienen van voeding. Voordien
dacht men dat vroeg voeden, zo nodig rechtsreeks in de bloedbaan, het herstel van de patiënten zou
bevorderen. Professor Van den Berghe heeft aangetoond dat het omgekeerde waar is. Mechanismen
die geactiveerd worden door vasten, beschermend het lichaam tijdens acute ziektes, een inzicht dat
fascinerende perspectieven opent voor het ontwikkelen van nieuwe behandelingen.
Tenslotte heeft Greet Van den Berghe ook onderzocht hoe het menselijk lichaam er voor zorgt dat
het lichaam voldoende hoeveelheden van het stresshormoon cortisol aanmaakt tijdens kritieke
ziektes. Ook in dit onderzoek is ze erin geslaagd heersende maar foutieve overtuigingen grondig te
herzien; dankzij dit onderzoek heeft het team van Greet Van den Berghe wereldwijd de intensieve
geneeskunde beïnvloed en de medische behandeling van kritiek zieke patiënten gevoelig verbeterd.
Professor Van den Berghe heeft, vanuit haar ervaring in de klinische praktijk, zich bijzonder weten te
onderscheiden in translationeel onderzoek. Ze is een internationaal gerenommeerde specialist inzake
metabolisme en kritieke ziekten. Dankzij haar succes in het verwerven van onderzoeksfinanciering, is
ze erin geslaagd om een performant team uit te bouwen, zowel in haar labo als in de klinische
praktijk, zodat ze de volledige cyclus van basisonderzoek tot finale toepassing in patiëntenzorg kan
bestrijken. Het onderzoek van Greet Van den Berghe heeft de zorg voor patiënten over de hele
wereld al ingrijpend veranderd, en opent nog steeds nieuwe perspectieven voor onderzoek dat zich
uitstrekt tot andere domeinen ver buiten haar eigen veld.
PERSINFORMATIE EXCELLENTIEPRIJZEN
Ernest-John Solvay
Marc Leman
Marc Leman onderzoekt hoe mensen interageren met muziek, en is vooral geïnteresseerd in de
cognitieve en motiverende processen die, op basis van muziekinteractie, aanleiding geven tot
zingeving en zelfontplooiing.
Zijn onderzoek focust op predictiemechanismen en hoe die tot betekenisvorming leiden, in eerste
instantie tijdens het luisteren zelf, zodat muziekonderzoek in plaats van op partiturenanalyse, op
audioanalyse gebaseerd kon worden. Ook nu nog worden zijn computersimulaties gebruikt voor het
interpreteren van hersenactiviteit tijdens luisteren naar muziek en tot de eerste toepassingen van
automatische analyse van muziek.
Later heeft hij deze aanpak verruimd tot elke vorm van interactie met muziek, zoals tijdens zingen of
instrumentaal muziekspelen, dirigeren en dansen, zowel bij individuen als bij groepen. Daarbij is de
analyse van beweging en gestiek, op basis van infraroodcamera’s en bewegingssensoren, een
belangrijk punt van onderzoek. Wanneer cognitieve en lijfelijke processen samenwerken, kunnen ze
immers aanleiding geven tot een specifieke vorm van bewustzijn.
Zijn onderzoek gaf aanleiding tot de ontwikkeling van een nieuw theoretisch en methodologisch
kader voor muziekonderzoek: embodied music cognition. Dit vernieuwende kader gaf inmiddels ook
aanleiding tot een reeks van concrete toepassingen in muziek zelf, maar ook in sport, revalidatie en
interactieve multimedia. Marc Leman wordt internationaal beschouwd als een pionier op het vlak
van interdisciplinair onderzoek binnen de humane wetenschappen. Zijn onderzoek heeft uitlopers
naar tal van domeinen binnen de humane wetenschappen, maar ook naar de
ingenieurswetenschappen, neurowetenschappen, sportwetenschappen en de medische wereld.
Marc Leman’s werk is opvallend interdisciplinair; in zijn onderzoek naar hoe mensen interageren met
muziek combineert hij met veel succes zowel musicologie, psychologie en zelfs
ingenieurswetenschappen. Deze veelzijdigheid blijkt ook uit zijn publicaties, en samen met de talrijke
samenwerkingen over disciplinegrenzen heen, maakt dit hem tot een zeer gerespecteerd
onderzoeker die bekendheid geniet in meerdere vakdisciplines. Zijn werk heeft geleid tot
verschillende theoretische doorbraken in de musicologie, en heeft het heersende denken over
muziekinteractie grondig veranderd. Zijn reputatie reikt trouwens tot buiten het academisch milieu,
aangezien de resultaten van zijn onderzoek ook hun weg gevonden hebben naar innovatieve
toepassingen en spin-offs.