Maatschappijleer

“Niet voor de school, maar voor het leven leren wij”
WERKBOEK
Maatschappijleer
VMBO
E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J. Olgers
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
Seneca AR
Download via
Download via
Download via
Download via
Colofon
Titel: Seneca vmbo werkboek 2015/16
Auteurs: E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J. Olgers
Vormgeving/opmaak:
Molenberg Media, Zwolle
Jasper Schuurman
Druk:
Molenberg Media, Zwolle
Uitgave: Seneca, Harderwijk - Tweede Editie
ISBN 978-90-812923-4-4
NUR 131
© 2015 - E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J. Olgers.
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van
druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
WERKBOEK
Maatschappijleer
VMBO
E.L. Schra, M.C. Veldman en A.A.J. Olgers
Seneca • 3
1.
Jouw geluk
OPDRACHTEN §1.1
Opdracht 1.1
Beantwoord de volgende vragen.
1. Waar word jij gelukkig van?
5. Wat is een verschil tussen een waarde en een belang?
2. Vergelijk je antwoord met dat van je 6. Noem drie waarden van jou (noem andere dan die buurman/-­‐vrouw. Wat valt je op?
in de tekst van § 1.1 staan).
3. Waarom is geluk voor elk mens anders?
7. Leg uit of eerlijkheid een waarde of een belang is.
4. Wat is een belang?
8. Leg uit dat gezondheid een waarde EN een belang kan zijn.
4 • Seneca
Opdracht 1.2
Geef van de volgende tekst en plaatjes aan welk belang
4. Scholieren hebben vaak een bijbaantje.
erbij hoort.
1.
5. Supermarkten lokken klanten naar hun winkels met aanbiedingen.
6. Hoe hoger je diploma, hoe meer kans op een baan.
2.
7. Als veel mensen op een politicus stemmen, heeft deze...
8. Het is fijn als je heel goed kan sporten, dan kijken mensen tegen je op.
9. Na de eindexamens begint de vakantie eerder dan 3.
in klas 1-3.
10. Een Bekende Nederlander (BNer) moet zijn of haar best doen om beroemd te blijven.
Seneca • 5
Opdracht 1.3
Opdracht 1.4
Geef het belang aan van de volgende mensen.
Geef van de volgende tekst en plaatjes aan welke
1. Sophie wil meer kleedgeld van haar ouders.
waarde erbij hoort.
1.
2. Lukas hackt de computer van school om zijn cijfer te veranderen.
3. Mustafa wil de nieuwste smartphone kopen.
2.
4. Jason wil graag bij zijn vrienden zijn, omdat hij dat gezellig vindt.
5. Julia wil dat haar baas haar meer vrije dagen geeft.
3.
6. Mark wil heel graag de baas van Nederland zijn.
7. Marco wil graag een Bekende Nederlander blijven.
4. Tijdens een sporttoernooi is er een beker voor het team dat de minste overtredingen maakt.
5. In Nederland moeten fietsers in het donker hun lampen aan hebben.
6 • Seneca
Opdracht 1.5
Opdracht 1.6
Geef de waarde aan van de volgende mensen.
Welke waarde of belang hebben volgende personen?
1. De ouders van Anna willen niet dat Anna liegt.
Geef steeds ook aan of het een waarde
(w) of belang (b) is.
1. Esmee wil zelf bepalen hoe laat ze ’s avonds thuiskomt.
2. Ruben vindt dat mensen mogen zeggen wat ze willen.
2. Politieke partijen maken veel reclame tijdens verkiezingen.
3. Lieke vindt het vervelend dat er camera’s op straat hangen die haar filmen.
3. Bram staat altijd klaar voor zijn vrienden om hen te helpen.
4. Maria gaat in de zomervakantie naar het buitenland om een weeshuis te bouwen.
4. Autobedrijven maken steeds betere en schone auto’s die minder CO2 uitstoten.
5. De ouders van Floris kopen alleen biologisch vlees.
5. Jasmine gaat na het behalen van haar vmbo-‐
diploma meteen werken, omdat ze daar
6. Jasper demonstreert voor vrede in Oekraïne.
gelukkiger van wordt.
7. Soekhaina heeft een hekel aan racisme en 6. Sjaak wil niet dat de politie alle berichten op internet leest.
discriminatie.
7. Cally wil dat we meer belasting moeten betalen voor gezondheidszorg.
Seneca • 7
OPDRACHTEN §1.2
Opdracht 1.7
Beantwoord de volgende vragen.
1. Leg uit waarom jongeren in arme landen andere 5. Wat zijn socialisatoren?
dingen belangrijk dan jongeren in Nederland.
6. Bedenk
2. Wat wordt bedoeld met nature?
twee
socialisatie
uit
verschillende
jouw
voorbeelden
leven.
Gebruik
van
twee
verschillende socialisatoren.
3. En wat wordt bedoeld met nurture?
4. Wat is socialisatie?
8 • Seneca
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
Opdracht 1.8
Gaat het in de volgende teksten over nature of nurture?
Het gaat over het schuingedrukte gedeelte. Licht je
4. Thomas lijkt op zijn vader, ze zijn allebei heel snel
boos.
antwoord toe.
1. Janise woont in Maastricht en is geadopteerd uit
China. Zij spreekt Nederlands met een Limburgs
accent.
5. Noa en haar vriendinnen houden ervan om samen
te winkelen en kleding te kopen die in de mode is.
2. Stijn zit op een speciale school, zodat hij meer tijd
voor hockey heeft. Hij is een toptalent.
3. Max wil graag topvoetballer worden. Daarom bekijkt
hij filmpjes van Lionel Messi en doet hij zijn trucs na.
Seneca • 9
Opdracht 1.9
Beantwoord de volgende vragen.
1. Massamedia (radio, TV, kranten, internet) zijn nu
belangrijker als socialisator dan 100 jaar geleden.
Leg uit hoe dat komt.
4. Zou haar vader een belangrijke socialisator zijn
geweest voor Laura? Licht je antwoord toe.
2.Massamedia
socialisator.
zijn
Welke
belangrijker
geworden
socialisatoren
zijn
als
minder
belangrijk dan vroeger?
In 2009 wilde de 13-jarige Laura Dekker in haar eentje
de wereld rond zeilen. Eerst ging haar vader een deel
met haar mee omdat ze de boot niet alleen mocht
besturen. Later ging ze alleen verder, met toestemming
van haar vader. Bureau Jeugdzorg (de overheid) vond
het niet goed dat Laura alleen verder ging en vond dat
Laura in Nederland naar school moest.
3. Wat vond Bureau Jeugdzorg van de socialisatie
door haar vader?
10 • Seneca
5. Komt de wens van Laura om in haar eentje de
7. Ben jij het eens of oneens met het willen
wereld rond te zeilen eerder voort uit nature of
tegenhouden van Laura Dekker door de overheid?
nurture? Licht je antwoord toe.
Geef een goede reden met een waarde of een
belang. Leg ook uit of het bij jou om een waarde of
om een belang gaat.
6. De reis van Laura kreeg veel aandacht in de media,
bijv. op het Jeugdjournaal. Leg uit hoe het
Jeugdjournaal hiermee kijkers kan socialiseren.
Seneca • 11
Verdieping opdracht 1.10
De volgende teksten gaan over de oorzaak van
4. Anomie-­‐theorie (tegen de wet leven): iemand die criminaliteit. Heeft die verklaring te maken nature of
niet genoeg geld verdient om een BMW tekopen,
nurture?
gaat een BMW stelen om zo toch zijn doel
1. Arts Lombroso ‘ontdekte’ in de 19e eeuw dat te behalen.
criminelen er anders uitzien dan niet-­‐criminelen.
Ze hebben een achteroverhellend voorhoofd,
vooruitstaande jukbeenderen en een asymmetrische
gelaatsuitdrukking. Ook hebben ze een lage
gevoelsdrempel voor pijn en zijn ze wispelturig.
2. Friedrich Engels legt in een boek in 1844 een verband tussen de slechte economische omstan-
digheden van de arbeidersklasse en criminaliteit.
3. Kriminalbiologie: bepaalde groepen uit de
bevolking zijn meer misdadig dan andere
groepen (onderzoeken in Duitsland in 1933-­‐1945).
Wie is de echte crimineel? Volgens Lombroso kon je
dat aan de schedel zien. Later bleek dat er niets van
zijn onderzoek klopte.
12 • Seneca
OPDRACHTEN §1.3
Opdracht 1.11
Beantwoord de volgende vragen.
7. Wat is een dominante cultuur?
1. Waarom zoeken mensen contact met andere mensen?
8. Wat is een subcultuur?
2. Wat is cultuur?
3. Wat is een norm?
9. Noem twee subculturen waar jij bij hoort.
4. Wat heeft een norm te maken met een cultuur?
5. Wat is voor jou een belangrijke norm? Noem ook
de waarde erbij.
6. Geef een voorbeeld van een norm in Nederland.
Noem ook de waarde erbij.
Seneca • 13
Opdracht 1.12
Gaat het in de volgende teksten over de dominante
4. Op het pieperfestival in Emmeloord wordt een cultuur of een subcultuur? Het gaat over het
voor Nederlandse begrippen uniek feest gevierd schuingedrukte gedeelte.
waar onder andere gratis patat wordt uitgedeeld.
1. In Rusland zijn veel mensen gewend om bij een verjaardag de jarige aan de oren te trekken.
5.De meeste Nederlanders geven aan niet tot een bepaalde religie te behoren.
2. De meeste Nederlanders vieren hun verjaardag.
6.Voor Amerikanen is het normaal om de vlag te groeten.
3.Het Wachttorengenootschap (Jehovah’s Getuigen) is een groep mensen die geen verjaardagen vieren.
14 • Seneca
Opdracht 1.13
3. Zou je liever in de dominante Egyptische of In Nederland zijn er verschillende culturen, maar wereldwijd
dominante Nederlandse cultuur willen wonen? zijn de verschillen nog groter. De volgende bron is
Ondersteun je mening met een belang of een waarde.
gedeelte uit een boek van Joris Luyendijk. Hij heeft in
1995 een jaar in Egypte gestudeerd en geprobeerd om te
wennen aan het leven in Egypte. Hij sprak veel met
jongeren. In Egypte slaan mannen hun vrouw en daarover
ging hij in gesprek met Egyptische vriendinnen van hem.
Bij de tekst horen drie vragen.
1. Noem een belangrijke norm voor de dominante Egyptische cultuur.
‘Natuurlijk is het niet leuk’, zegt Dalya (een Egyptische vriendin
van Luyendijk) half serieus, half guitig, ‘maar het is
onvermijdelijk als de man echt van je houdt.’ Een vriendin vult
aan: ‘Mannen zijn emotionele wezens. Als hij stapelgek op mij
is, en mij dan ziet praten met een ander wordt hij jaloers. Soms
2. Noem een belangrijke norm voor de dominante zo erg dat hij zijn zelfbeheersing verliest. Wie echt van zijn
Nederlandse cultuur (volgens de bron). Welke vrouw houdt, wil haar exclusief voor hemzelf. Een man die zijn
waarde past daar bij?
vrouw nooit slaat, kan geen goede man zijn.’ Dalya knikt: ‘Een
goede man slaat je alleen als je het verdient. Helaas zijn er ook
veel slechte echtgenoten, die er zonder reden op los slaan.
Dat is een groot probleem in Egypte.’
Wat vinden ze van buitenshuis werken? ’Kijk’ zegt Dalya,
’mannen en vrouwen zijn gelijk, maar niet hetzelfde. Het zit in
de mannelijke natuur om geld te verdienen. Dat is zijn taak.
Vrouwen willen alles verzorgen. Ik moet hem thuis zo
verwennen, dat hij geen moment aan andere vrouwen denkt.’
Ik vertel dat volgens nogal wat Nederlanders de Arabische
vrouw wordt onderdrukt. Weer die bevrijdende lach.
Onderdrukt? Door wie? Ze willen gewoon een goede man.
Dalya: ‘Nederlanders worden zelf onderdrukt. Het is
tegennatuurlijk als vrouwen buitenshuis werken. Kijk maar
naar die zelfmoorden, onwettige kinderen, alcoholici,
drugsverslaafden, abortussen, enzovoorts in het Westen.
Komt ervan. Die Nederlandse vrouwen denken dat ze niet
worden onderdrukt omdat ze niet beter weten.’
Luyendijk, J. ‘Een goede man slaat soms zijn vrouw’, (2007) p.
88-89
Seneca • 15
G
EPIN
I
D
VER
Verdieping opdracht 1.14
Hieronder staat een tekst over de maffia in Italië.
Roberto Saviano werd beroemd met zijn boek Gomorra
Beantwoord de volgende vragen.
en de verfilming ervan. Het laat van binnenuit de
1. Leg uit dat de maffia een tegencultuur zijn. Geef keiharde cultuur zien van de Napolitaanse maffia. Maar
de prijs voor het succes is hoog, want hij leeft al drie jaar
een voorbeeld uit de tekst.
onder permanente politiebewaking. Hij zegt daar zelf
over: “Gomorra heeft mijn leven verwoest”.
Saviano infiltreerde in de maffia om zijn boek te kunnen
schrijven. Het geeft een ontluisterend beeld van de
macht van de Camorra, binnen en buiten Italië. “De
Camorra vergeet nooit,” zegt Vreede in het interview
tegen Saviano. “Dat weet ik heel goed. Ze komen als de
schijnwerpers zijn gedoofd. Dat hebben ze altijd
gedaan”, reageert de schrijver. “Voordat de kogels
2. Bedenk een waarde voor de maffia, met een norm komen, word je altijd eerst belasterd. Altijd”, zegt
Saviano. “In dit land kun je nooit ongestraft de waarheid
die daarbij hoort.
vertellen. Dat is ondenkbaar.” Hij gaat er dan ook van
uit dat er pogingen zullen worden ondernomen hem
zwart te maken.
“De maffia in Italië is net zo machtig als multinationals,
zoals General Motors, BMW, Mercedes of Nike”, zegt
Saviano. Volgens hem kan de politiek niet zonder het
misdaadkartel. Hij is niet onder de indruk van de vele
arrestaties die nu plaatsvinden in Italië. “Het is een erg
naïeve gedachte dat de staat met arrestaties de maffia
kan verslaan.”
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
16 • Seneca
2.
Geluk van een land
OPDRACHTEN §2.1
Opdracht 2.1
Beantwoord de volgende vragen.
4. Waar is een AWB-schema nuttig voor?
1. Wat is een dilemma?
2. Schrijf een dilemma op dat jijzelf wel eens hebt 5. Waar staan de A, de W en de B voor in het meegemaakt.
AWB-schema?
3. Wat zijn actoren?
Seneca • 17
Opdracht 2.2
Opdracht 2.3
Wie zijn de actoren in de volgende situaties?
Max heeft een dilemma: hij kan een game computer
1. Greenpeace komt op voor het milieu. Soms varen
kopen met zijn spaargeld, maar zijn ouders vinden dat
rubberbootjes met Greenpeace aanhangers expres
hij moet doorsparen voor zijn rijbewijs, ook al duurt dat
dicht langs walvisvaarders zodat die geen walvissen
nog jaren. Geef aan welk AWB-schema het beste past
kunnen jagen.
bij het dilemma van Max.
2. Sommige mensen vinden abortus onwenselijk. Zo
1. A: Max
A: Ouders Max
W: game computer
W: gehoorzaamheid
B: -
B: -
komt de organisatie Syriz op voor de belangen van
het ongeboren kind.
2. A: Max
A: Max
W: geld
W: gehoorzaamheid
B: game computer
B: -
3. A: Max
A: Max
3. Stichting Wakker Dier is een actie begonnen om
W: gehoorzaamheid
W: -
kiloknallers (goedkoop vlees) te stoppen, omdat dit
B: geld
B: game computer
betekent dat dieren slecht behandeld worden.
Supermarkten bieden de kiloknallers aan om winst
Opdracht 2.4
te maken.
De Nederlandse overheid heeft een dilemma: zij kan
samenwerken met Europese landen om te zorgen dat
het goed gaat met de economie van Nederland, maar
dan geeft Nederland een stukje zelfstandigheid op.
Geef aan welk AWB-schema het beste past bij het
dilemma van de overheid.
4. Als het autorijden duurder wordt, zullen ANWB en
VVD
meestal
hiertegen
GroenLinks dit niet erg vindt.
18 • Seneca
protesteren,
terwijl
1. A: overheid
A: overheid
W:
W:
B: geld
B: economie
2. A: overheid
A: overheid
W: welvaart voor NL
W: zelfstandigheid voor NL
B: -
B: -
3. A: overheid
A: overheid
W: -
W: -
B: geld
B: macht
Opdracht 2.5
Opdracht 2.6
Hieronder staan vier dilemma’s. Geef bij elk dilemma
Hieronder staan vier dilemma’s. Geef bij elk dilemma
aan waar de persoon tussen moet kiezen. Eén van de
aan waar de persoon tussen moet kiezen. Geef bij de
keuzes is al ingevuld.
keuzes aan of het over een waarde of over een belang
A. Felix heeft niet geleerd en ziet een kans om tijdens
gaat.
een toets te spieken, maar dat vindt hij niet kunnen.
Hij moet kiezen tussen eerlijkheid en …
A. Hassan staat met zijn voetbalteam met 2-1 voor in
de finale. Dan gaat er een tegenstander alleen op
de keeper af en Hassan kan hem alleen nog van
achteren onderuit halen…
B. In de pauze rookt Emma. Het is duur en slecht voor
B. Mirjam ziet dat haar vriendin Sara tijdens een toets
haar longen, maar wel lekker.
van haar het goede antwoord wil zien, maar ze
C. Marije is blut, maar wil wel graag dat leuke shirtje
vindt dat Sara gewoon had moeten leren. Ze moet
bij H&M. De verkoper kijkt niet, dus ze kan het zo in
kiezen tussen vriendschap en…
haar tas stoppen.
D. Ton heeft met zijn vrienden een werkstuk gemaakt.
Maar eigenlijk heeft alleen hij iets gedaan en
daardoor is het werkstuk onvoldoende. Hierdoor
kan Ton blijven zitten...
C. Harm kan makkelijk leren, maar als hij goede cijfers
haalt vinden zijn vrienden hem stom. Hij moet
kiezen tussen goede cijfers en …
D. De president van de VS wil graag dat zijn land
wordt beschermd tegen terroristen. Hij kan
verdachten laten martelen om meer informatie te
krijgen. Hij moet kiezen tussen mensenrechten en
…
Kies uit:
eigen verantwoordelijkheid
vriendschap
goede cijfers
veiligheid
Seneca • 19
Opdracht 2.7
Maak van de volgende dilemma’s van de schuingedrukte
3. In Groot-Brittanië debatteerden de Britten over
actoren een AWB-schema. Let op: bij een AWB-schema
roken in de auto. Sommige Britten wilden dit
van een dilemma is de schuingedrukte actor twee keer
verbieden omdat het slecht is voor de gezondheid
de ’A’. Een voorbeeld:
van de mensen die in de auto zitten. Anderen zijn
tegen zo’n verbod omdat mensen dat zelf moeten
Sonia vindt het belangrijk dat het overal veilig is, maar
weten.
wil niet dat al haar telefoongesprekken worden
afgeluisterd.
A: Sonia
W: veiligheid
B: - 1.Het
parlement
in
A: A:
W: W:
B: B:
A: Sonia
W: privacy
B: -
Frankrijk
heeft
een
wet
4.Een 25-jarige piraat uit Somalië vertelt dat de
aangenomen. Die wet geeft inlichtingendiensten
mensen uit zijn dorp vroeger genoeg vis konden
meer mogelijkheden om mensen te volgen.
vangen in de oceaan en voldoende vis hadden om
Daarmee moet het veiliger worden in Frankrijk. Het
zelf te eten en om te verkopen. Maar grote
nadeel is dat mensen minder privacy hebben.
buitenlandse vissersboten gingen illegaal vissen en
gif dumpen. “Toen bleef er voor ons niets over.
Toen hoorde ik van iemand dat je als piraat veel
A: A:
W: W:
B: geld verdient en toen moest ik kiezen…”
A: A:
W: W:
B: B:
B:
2. Er zijn studenten die een vals adres opgeven bij de
overheid. Zij zeggen dat ze niet bij hun ouders
wonen
en
willen
op
die
studiefinanciering krijgen.
manier
meer
5. Iemand van de SP kreeg maandenlang e-mails die
niet voor hem bestemd waren, maar toch heeft hij
ze gelezen. Ze waren bestemd voor iemand van het
A: A:
W: W:
B: B:
CDA. Dat kwam door een fout bij de provincie
Limburg.
20 • Seneca
A: A:
W: W:
B: B:
Opdracht 2.8
6. In de Wolga zonk een cruise-schip. Daarbij kwamen
Maak van de volgende situaties een AWB-schema. Let
meer dan 100 mensen om. Volgens de Russische
op: het gaat nu om botsingen (dus verschillende
minister was het schip overbeladen. Ook waren de
actoren) en niet om dilemma’s (actor botst met zichzelf).
veiligheidsmaatregelen niet voldoende toegepast
Een deel van de AWB-schema’s zijn al gegeven.
en uitgevoerd door de eigenaar van het cruise-
1.Autoproducenten
schip.
hebben
zeer
teleurgesteld
gereageerd op de plannen van de Europese
Commissie. Die plannen moeten ervoor zorgen dat
auto’s minder CO2 produceren. De industrie vindt
A: A:
de plannen veel te streng en is bang dat die ten
koste gaan van de autoverkoop.
W: W:
B: B:
A: Autoproducenten
A: Europese Commissie
W: W: duurzaamheid (milieu)
7. In 2010 moest het CDA nadenken over de vraag of
ze toen samen met de PVV van Geert Wilders in de
B: B: -
regering wilden. Sommige CDA’ers vinden dat de
PVV niet opkomt voor godsdienstvrijheid en
daarom willen zij dat het CDA niet gaat regeren
2. De Waddenvereniging wil dat de powerboatraces
met de PVV. Andere mensen in het CDA willen juist
niet doorgaan. Dat is een evenement waarbij drie
wel regeren, omdat zij dan meer macht hebben.
dagen lang tientallen motorboten met snelheden
Het maakt het hen dan minder uit dat het met
van meer dan 200 km/u op de Waddenzee tussen
Wilders erbij is.
Texel en Den Helder scheuren. Dit zou volgens de
vereniging schade voor de natuur en dieren
opleveren.
A: A:
W: W:
A: Waddenvereniging
A: organisatie B: powerboatraces
B:
W: W:
8. Voor sommige zeldzame ziekten zijn wel medicijnen
B:B: ontspanning
maar die zijn heel erg duur. Daarom wil het College
voor Zorgverzekeringen (CVZ) stoppen met het
vergoeden van die dure medicijnen.
A: A:
W: W:
B: B:
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
Seneca • 21
Opdracht 2.9
3. De Stichting 1012 bestaat uit coffeeshophouders,
Maak van de volgende situaties een AWB-schema. Let
kroeg- en seksbazen op de Amsterdamse Wallen.
op: het gaat nu om botsingen (dus verschillende
1012 is de plaatselijke postcode. Die stichting is
actoren) en niet om dilemma’s (actor botst met zichzelf).
het niet eens met de gemeente Amsterdam. De
Je moet nu zelf de AWB-schema’s invullen.
gemeente wil af van criminele ondernemers op de
1. De
gemeente
Utrecht
wil
de
luchtkwaliteit
Wallen die verdacht worden van wit-wassen,
verbeteren. Daarom mogen dieselauto’s die voor
vrouwenhandel en andere illegale praktijken.
2001 zijn gemaakt niet in de binnenstad komen.
Kortom, de Wallen moeten af van hun drugs- en
Volgens
seksimago.
maatregel geen zin, omdat ze ook in Duitsland
Maar
ondernemers
zien
hun
broodwinning verdwijnen en gaan protesteren.
automobielclub
KNAC
heeft
zo’n
geprobeerd zijn en daar ook niet werkten. Volgens
KNAC is Utrecht bezig met ’autootje pesten’.
A: Stichting 102
W: A: Gemeente Amsterdam
A: A:
W: W:
B: B:
W:
B:B:
4.Sommige
Duitse
moslimmeisjes
wilden
niet
meedoen met de zwemlessen op school, omdat ze
2. Het Zweedse bedrijf Bisso bood in Nederland
niet met zwemkleding bij jongens in de buurt willen
verzekeringen
zijn. Op grond van hun godsdienst wilden ze dat
Automobilisten konden zich verzekeren tegen
niet.
dat
boetes voor te hard rijden en fout parkeren. De
godsdienstvrijheid belangrijk is, maar dat er
Nederlandse minister vond deze verzekering
genoeg bedekkende zwemkleding is voor de
ongepast.
meisjes (boerkini’s). De Duitse meisjes moeten van
verkeersveiligheid te vergroten.
De
Duitse
rechter
heeft
gezegd
tegen
verkeersboetes
Verkeersboetes
de rechter meedoen aan de samenleving en dus
ook aan de gym- en zwemlessen.
A: A:
A: Duitse rechter
W: W:
W: W:
B: B:
B:
B:
A: Sommige moslima’s
22 • Seneca
zijn
er
om
aan.
de
3. Vogels leven veel in draslanden, dat zijn meren en
moerassen. Maar daar vindt steeds meer recreatie
plaats en dat vormt een groeiende bedreiging voor
die vogels. Dat blijkt uit het Wetland-rapport van
de Vogelbescherming. Vooral de enorme toename
van het aantal kitesurfers (met vliegers) leidt tot
verstoring van de dieren. Zij surfen tegenwoordig
het hele jaar door en houden zich niet aan
gebiedsgrenzen. De Vogelbescherming pleit voor
een scheiding tussen recreatie en natuur in de
gebieden waar ook gerecreëerd wordt.
A: A:
W: W:
B: B:
4. Een aantal jaren geleden werd in Nederland
gediscussieerd over ritueel slachten. Marianne
Thieme van de Partij voor de Dieren vond dat dat
verboden moest worden, omdat dieren daarbij
zonder verdoving worden geslacht. De christelijke
politieke partijen waren hiertegen, omdat dit ten
koste ging van de godsdienst vrijheid. In het debat
zei het kabinet dat het nog niet weet welk recht
zwaarder weegt, dat van het dier of van de
godsdienstvrijheid.
A: A:
W: W:
B: B:
Seneca • 23
OPDRACHTEN §2.2
Opdracht 2.10
Beantwoord de volgende vragen.
1. Denken actoren hetzelfde over het maatschappelijk
5. Wie bepaalt wie er in de overheid zit?
geluk?
6. Waarom zijn maatschappelijke problemen niet
2. Noem de drie kenmerken van een maatschappelijk
probleem.
altijd hetzelfde? Geef een voorbeeld van iets dat
nu wel een probleem is en vroeger niet en dat niet
in het lesboek staat.
7. Waarom zijn maatschappelijke problemen niet
overal hetzelfde? Geef een voorbeeld van iets dat
in Nederland wel een probleem is en ergens anders
in de wereld niet en dat niet in het lesboek staat.
3. Waar hebben maatschappelijke problemen vaak
mee te maken?
4. Wat is de overheid en wat doet de overheid?
24 • Seneca
Opdracht 2.11
Is er in de volgende situaties sprake van een
6. Aids is een enorm probleem in Afrika, omdat er
maatschappelijk probleem? Zo nee, welk kenmerk past
veel mensen aan sterven.
er niet bij?
1. De zomer in Nederland was heel erg regenachtig
en er was weinig zon.
7.
Bijna iedereen ervaart vroeg of laat liefdesverdriet.
2. Lange Frans had een alcoholprobleem.
8. Vroeger
waren
echtscheidingen
verboden
in
Nederland.
3. In Groningen zijn er regelmatig aardbevingen
doordat er naar aardgas wordt geboord. Dat is
slecht voor de kwaliteit van de huizen.
4. Er zijn vaak storingen bij bankieren via de
smartphone.
5. Steeds vaker worden paarden of pony’s ’s nachts
mishandeld door onbekenden.
Seneca • 25
Opdracht 2.12
Hieronder staan enkele situaties beschreven. Gaat het
4. In Noord-Irak heeft IS (Islamitische Staat) de
hier nu wel of niet om een overheid bij de schuingedrukte
onafhankelijkheid uitgeroepen en een streng-
actoren? Leg je antwoord uit door te verwijzen naar wat
islamitische wet ingevoerd. Ze hebben een leger,
je in het lesboek hebt geleerd.
een grondgebied en een leider. O.a. Nederland,
1. In Groningen heeft een groep mensen de
de VS en de Iraakse regering bestrijden hen.
onafhankelijkheid van de provincie uitgeroepen om
aandacht te vragen voor de aardbevingen daar.
5. Nederland geeft stukjes macht aan de Europese
Unie
zodat
Europese
landen
beter
kunnen
2. Een terroristische groep in Colombia (FARC) heeft
samenwerken om maatschappelijke problemen op
de macht over een deel van het platteland en zegt
te lossen. Nederland is verplicht om sommige
de werkelijke regering te zijn van het land.
Europese afspraken uit te voeren.
3. In Syrië zijn verschillende groepen die strijden om
de macht, waaronder die van president Assad die
vroeger de baas over het hele land was.
26 • Seneca
Opdracht 2.13
Beantwoord
de
Opdracht 2.14
volgende
vragen
over
het
maatschappelijk probleem ‘spijbelen’.
1.Welke
actoren
kun
je
bedenken
Hieronder staat een tekst over belasting op verpakking.
Beantwoord de volgende vragen.
bij
dit
1.
Wat is het maatschappelijk probleem in deze tekst?
maatschappelijk probleem?
2. Welke drie actoren staan in deze tekst?
2. Noem bij alle actoren een waarde of belang bij dit
maatschappelijk probleem.
3. Noem van elke actor een waarde of een belang.
3. Maak een AWB-schema van dit maatschappelijk
probleem.
A: A:
W: W:
4. Maak twee AWB-schema’s van botsingen bij deze
B: B:
tekst.
A: A:
W: W:
B: B:
De Nederlandse overheid bereikte een paar jaar geleden na twee jaar onderhandelingen een akkoord over de
recycling van verpakkingsmateriaal. Zij maakte met de supermarkten afspraken over de recycling van kunststof
verpakkingen. Maar dat betekende dat in de prijzen in sommige winkels met 1% werden verhoogd, omdat die
verpakkingsbelasting was ingevoerd. Supermarkten moeten ruim 250 miljoen euro betalen en zullen dit doorberekenen
aan de klanten.
Seneca • 27
Opdracht 2.15
Er zijn in Nederland verschillende maatschappelijke
problemen. Voorbeelden zijn werkloosheid en de vraag
of gewelddadige computer games leiden tot geweld.
Kies één van deze problemen en beantwoord de
volgende vragen.
1. Noem drie actoren die te maken hebben met dit
probleem.
2. Noem voor elk van deze drie actoren een waarde
of belang.
3. Maak twee AWB-schema’s van botsingen bij deze
tekst.
A: A:
W: W:
B: B:
A: A:
W: W:
B: B:
28 • Seneca
OPDRACHTEN §2.3
Opdracht 2.16
Opdracht 2.17
Welk woord hoort niet in het rijtje thuis?
Beantwoord de volgende vragen.
1.
1.
Actoren
moord | ontvoering | debat
denken
verschillend
over
hoe
maatschappelijke problemen opgelost moeten
worden. Welke twee verschillen zijn daarbij mogelijk?
2.
praten | meningsverschil | extreem
3.
terrorist | politicus | wet
4.
2. Waarom willen extreme actoren niet debatteren?
Tweede Kamer | rechter | strijd
5.
staatstelevisie | vrijheid van meningsuiting | gelijkheid
3. Hoe worden extreme actoren genoemd? Geef
twee namen.
4. Noem drie verschillende manieren van strijd.
5. Noem twee verschillende manieren van strijd
waarop een overheid kan kiezen voor strijd.
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
Seneca • 29
Opdracht 2.18
6. Waarom willen sommige actoren dat zo veel
mogelijk verschillende mensen meepraten?
Kiezen de volgende actoren voor strijd of debat?
Het gaat om de schuingedrukte actoren.
1.IS onthoofde journalisten uit het westen in hun
strijd voor een islamitische staat.
2. De SP en de VVD zijn het in de Tweede Kamer
helemaal oneens over belastingverlaging. De SP
vindt dat dat slecht gevolgen heeft voor arme
mensen.
3. Op de Iraanse staatstelevisie wordt een filmpje
getoond waarin te zien is hoe Iran raketten op Israël
af kan vuren.
4. Mohammed B. vond Theo van Gogh een ’vijand
van de islam’. Daarom vermoordde hij hem.
5. Op de avond voor verkiezingen gaan politici heftig
tegen elkaar tekeer in een lijsttrekkersdebat. Ze
hopen daardoor nog meer stemmen te krijgen.
6. Bij
een
bijeenkomst
over
de
vrijheid
van
meningsuiting in de Verenigde Staten zijn twee
mannen door de politie doodgeschoten omdat zij
begonnen te schieten bij die bijeenkomst.
30 • Seneca
G
EPIN
I
D
VER
Verdieping opdracht 2.19
In Valkenswaard waren 44 vaten met drugsafval in een
1. Wat zijn de drie oplossingen om te voorkomen dat
bos gevonden. Het gemeentebestuur wilde dat de
een debat te lang duurt?
eigenaar van dat stuk de kosten voor het opruimen zou
betalen. Die wilde dat niet en ging naar de rechter. De
rechter stelde de vrouw in het gelijk.
4. Leg uit dat deze situatie bij het midden past.
2. Leg van elk van de drie oplossingen (vraag 1) uit
waarom die oplossing ervoor zorgt dat een debat
niet te lang duurt.
3. In 2014 zei president Obama van de Verenigde
Staten dat hij IS wilde bestrijden en vernietigen. Is
Obama dan extreem?
Seneca • 31
OPDRACHTEN §2.4
Opdracht 2.20
Beantwoord de volgende vragen.
1. Wat is een mensbeeld?
6. Sommige actoren zijn meer voor kansen, anderen
meer voor keuzes. Wat past meer bij linkse actoren,
en wat meer bij rechtse actoren?
2. Over welke twee vragen gaat een mensbeeld?
7. Wat is een links-rechts-verdeling (p.22 lesboek)?
3. Wat houdt een links mensbeeld in?
4. Wat houdt een rechts mensbeeld in?
5. Sommige mensen zeggen dat linkse mensen
positief zijn en rechtse mensen negatief. Leg uit dat
dat niet klopt.
32 • Seneca
Opdracht 2.21
Opdracht 2.22
Passen de volgende stellingen meer bij een links of een
Wat zouden mensen met een links mensbeeld van de
rechts mensbeeld?
volgende onderwerpen vinden? En mensen met een
rechts mensbeeld?
1. Eigenbelang is slecht.
links mensbeeld
LINKS
RECHTS
rechts mensbeeld
Het bestraffen van criminaliteit.
2. Misdadigers worden niet geboren, maar verkeerd
opgevoed.
LINKS
RECHTS
3. Criminelen moet je gewoon heel lang opsluiten.
LINKS
Het betalen van belastingen, rijkeren betalen meer
dan arme.
RECHTS
4. Mensen moeten hun eigen boontjes doppen.
LINKS
RECHTS
5. Wie niet werkt, zal ook niet eten.
LINKS
Hoe verschillende culturen in een land met elkaar om
moeten gaan.
RECHTS
6. Je moet de zwakkeren beschermen.
LINKS
RECHTS
Wie mag in een land meebeslissen? Veel of weinig
mensen?
7. Niemand heeft het recht om over een ander te
heersen.
LINKS
RECHTS
8. Wie niet horen wil, moet maar voelen.
LINKS
RECHTS
Seneca • 33
Opdracht 2.23
Opdracht 2.24
Zijn de volgende actoren extreem-links of extreem-
Hieronder staan standpunten van politieke partijen over
rechts of kiezen ze voor debat? Het gaat om de
criminaliteit. Zet ze in de goede volgorde van links naar
schuingedrukte actoren.
rechts.
[Onder of achter elke situatie een keuze: EL / D / ER]
Tip: maak een links-rechts-verdeling en zet daar de
1. In 2002 werd Pim Fortuyn vlak voor de verkiezingen
letters op de juiste plaats.
vermoord. Volkert van der G. uit Harderwijk schoot
hem dood, omdat hij bang was dat Fortuyn aan de
macht zou komen. Dat vond hij een gevaar voor
A. De VVD wil dat criminaliteit hard wordt aangepakt.
Daders moet zware straffen krijgen.
asielzoekers en moslims.
B. GroenLinks wil jeugdcriminaliteit verminderen. Dat
EXTREEM
LINKS
DEBAT
EXTREEM
RECHTS
2. De Noor Breivik schoot in de zomer van 2011 veel
jongeren dood. Hij schreef dat hij tegen de
moet gebeuren door jongeren meer kansen te
geven, bijv. op school.
C. De Partij voor de Dieren wil onderzoeken op welke
manier straffen het meeste zin heeft.
‘islamitische kolonisatie van Europa’ was.
D. De SGP vindt dat criminaliteit beter bestraft moet
EXTREEM
LINKS
DEBAT
EXTREEM
RECHTS
3. De oud-premier van Noorwegen Bondevik zei na
de daad van Anders Breivik het volgende: “Je
moet juist debat hebben, uiteindelijk schept dat
duidelijkheid.”
EXTREEM
LINKS
DEBAT
EXTREEM
RECHTS
4. De FARC probeert met geweld de arme bevolking
te bevrijden van onderdrukking door rijke mensen
in Colombia.
EXTREEM
LINKS
DEBAT
EXTREEM
RECHTS
5. IS voert oorlog om een islamitisch wereldrijk te
krijgen.
EXTREEM
LINKS
34 • Seneca
DEBAT
EXTREEM
RECHTS
worden. Veel daders komen er nu nog te makkelijk
van af.
Meest
links
Links
Rechts
Meest
recht
G
EPIN
I
D
VER
Verdieping opdracht 2.25
Hieronder staan standpunten over geld en bezit. Zet ze
in de goede volgorde van links naar rechts.
Tip: maak een links-rechts-verdeling en zet daar de
letters op de juiste plaats.
A.Belastingen zijn een goede manier om de
verschillen tussen rijk en arm veel kleiner te maken.
B. We moeten geld afschaffen in de samenleving.
Alles moet van iedereen worden. Als dat niet lukt,
mag er geweld worden gebruikt om gelijkheid te
krijgen.
C. Een samenleving heeft niets aan mensen die niets
willen en kunnen. Daarom moeten ze ook niet
geholpen worden.
D. Mensen moeten zelf zorgen voor hun inkomen. De
kerk en goede doelen moeten arme mensen maar
helpen, de overheid niet.
Meest
links
Links
Rechts
Meest
recht
Seneca • 35
3.
Samenlevingsdilema’s
OPDRACHTEN §3.1
Opdracht 3.1
Stel je voor dat jij een nieuw land mag beginnen. Hoe
-
Hoeveel vrijheid hebben mensen? En hoeveel
zou jij jouw land noemen? En hoe ziet het land er dan
macht hebben de mensen die mogen bepalen wat
uit? Hoe gaan de mensen in ”jouw land” met elkaar
er gebeurt?
om?
Geef antwoord op de volgende vragen:
-
Hoe heet je land
-
Wie mag bepalen wat wel en niet mag in jouw
land? Waarom?
-
Hoeveel verschil in rijkdom mag er zijn? Waarom zo
veel of zo weinig?
-
Hoeveel verschil mag er tussen mensen zijn qua
cultuur? Waarom?
36 • Seneca
Land van:
Opdracht 3.2
Opdracht 3.3
Beantwoord de volgende vragen.
Voorspel of de volgende schuingedrukte actoren eerder
1. Wat is een samenlevingsdilemma?
linkse of rechtse keuzes zullen maken bij veel
onderwerpen. Leg uit waarom je dit denkt.
1. Als het gaat om de economie, vind ik dat mensen
en bedrijven zoveel mogelijk vrijheid moeten
hebben.
2. Welke vier samenlevingsdilemma’s zijn er?
2. Bij het verdelen van de macht zijn alle mensen
gelijk.
3. Welk verschil is er tussen wat linkse en rechtse
actoren willen als het gaat om de
samenlevingsdilemma’s?
38 • Seneca
3. Alle culturen zijn gelijk aan elkaar.
OPDRACHTEN §3.2
Opdracht 3.4
Opdracht 3.5
Beantwoord de volgende vragen.
Geef van de volgende stellingen aan of ze meer passen
1. Waarom kiezen actoren met een links mensbeeld
bij de waarde inspraak of bij de waarde daadkracht.
voor inspraak?
1. Weg met de leiders!
MEER
INSPRAAK
MEER
DAADKRACHT
2. Hoe minder mensen meepraten, hoe beter.
2. Waarom kiezen actoren met een rechts mensbeeld
voor daadkracht?
MEER
INSPRAAK
MEER
DAADKRACHT
3. Alleen mensen die gestudeerd hebben, moeten
kunnen stemmen.
3. Hoe zou jij het machtsdilemma uitleggen aan je
MEER
INSPRAAK
MEER
DAADKRACHT
vader of moeder?
4. Iedereen moet meepraten, maar dan wel in kleine
groepen zodat iedereen gehoord kan worden.
MEER
INSPRAAK
MEER
DAADKRACHT
5. Jongeren moeten kunnen stemmen vanaf hun 16e,
niet vanaf hun 18e.
MEER
INSPRAAK
MEER
DAADKRACHT
Seneca • 39
Opdracht 3.6
Beantwoord de volgende vragen.
5. Niet iedereen is het met die leider eens. Sommigen
1. De tekst hiernaast staat ’wij zijn de baas’. Wie
(groep A) willen dat hij de macht met een paar
zouden mensen met een links mensbeeld bedoelen
mensen moet delen. Anderen (groep B) willen dat
met ’wij’?
de mensen in het land meer rechten moeten
krijgen. Wie is linkser, groep A of groep B? Leg uit.
Welke waarde hoort daarbij?
2.
En wie bedoelen mensen met een rechts mensbeeld
met ’wij’?
3. In Duitsland was er een politieke partij die wilde dat
jongeren vanaf hun geboorte mochten stemmen.
Voor welke waarde van het machtsdilemma kiest
die partij?
4. In Iran is er een geestelijk leider die veel macht
heeft in het land. Is Iran dan meer links of meer
rechts? Licht je antwoord toe.
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
40 • Seneca
OPDRACHTEN §3.3
Opdracht 3.7
Opdracht 3.8
Beantwoord de volgende vragen.
Geef van de volgende stellingen aan of ze meer passen
1. Waarom kiezen actoren met een links mensbeeld
bij de waarde bestaanszekerheid of bij de waarde eigen
voor bestaanszekerheid?
verantwoordelijkheid.
1. Mensen die veel geld willen hebben, moeten daar
hard voor werken.
MEER
BESTAANSZEKERHEID
2. Waarom kiezen actoren met een rechts mensbeeld
voor eigen verantwoordelijkheid?
MEER EIGEN
VERANTWOORDELIJKHEID
2. Mensen die veel geld hebben, moeten meer
belasting betalen.
MEER
BESTAANSZEKERHEID
MEER EIGEN
VERANTWOORDELIJKHEID
3. Werkloze mensen moeten zelf voor een inkomen
zorgen.
3. Hoe zou jij het welzijnsdilemma uitleggen aan je
buurman of buurvrouw?
MEER
BESTAANSZEKERHEID
4.Artsen
en
MEER EIGEN
VERANTWOORDELIJKHEID
vuilnismannen
moeten
hetzelfde
verdienen.
MEER
BESTAANSZEKERHEID
MEER EIGEN
VERANTWOORDELIJKHEID
5. Er moeten grenzen komen op het volume van
smartphones
om
de
oren
van
mensen
te
beschermen.
MEER
BESTAANSZEKERHEID
MEER EIGEN
VERANTWOORDELIJKHEID
Seneca • 41
Opdracht 3.9
Beantwoord de volgende vragen.
5. De minister heeft die plannen gemaakt omdat veel
1. In Nederland mag je niet roken in de horeca. Dat is
bedoeld om mensen die daar werken een gezonde
bedrijven te soepel omgingen met de regels.
Welke belang past bij die bedrijven?
werkplek te geven. Bij welke waarde van het
welzijnsdilemma past het rookverbod? Leg uit.
6. Maak een AWB-schema van de plannen om asbest
verwijderen strenger te maken.
2. Amerikanen werken zo’n 5 á 6 weken meer per jaar
dan
Nederlanders.
Welke
waarde
van
A: A:
W: W:
B: B:
het
welzijnsdilemma past blijkbaar bij de Amerikanen?
Leg uit.
3. In Cuba verdienden vuilnismannen en dokters
allebei zo’n €12,- per maand. Nu is dat veranderd
en krijgen mensen hun loon
op basis van hun
prestaties. Is Cuba nu linkser of rechtser geworden?
Leg uit.
4. De minister heeft plannen om asbest te verwijderen
strenger gemaakt. Zal dat een minister zijn met een
meer links of een meer rechts mensbeeld? Licht je
antwoord toe.
42 • Seneca
OPDRACHTEN §3.4
Opdracht 3.10
Opdracht 3.11
Beantwoord de volgende vragen.
Geef van de volgende stellingen aan of ze meer passen
1. Waarom kiezen actoren met een links mensbeeld
bij de waarde diversiteit of bij de waarde eenheid.
voor diversiteit?
1. De westerse cultuur is beter dan andere culturen.
MEER DIVERSITEIT
MEER EENHEID
2. Mensen die in dit land komen wonen, moeten zich
aanpassen aan de dominante cultuur.
2. Waarom kiezen actoren met een rechts mensbeeld
voor eenheid?
MEER DIVERSITEIT
MEER EENHEID
3. Iedereen mag zelf weten bij welke cultuur hij of zij
wil horen.
MEER DIVERSITEIT
3. Hoe zou jij het cultuurdilemma uitleggen aan je
broertje of zusje?
MEER EENHEID
4. Je mag elk geloof aanhangen dat je wilt, als je het
maar niet op straat laat zien.
MEER DIVERSITEIT
MEER EENHEID
5. Je moet iedereen gelijk behandelen, zonder
onderscheid te maken tussen ras, geslacht, geloof
of seksuele geaardheid.
MEER DIVERSITEIT
MEER EENHEID
Seneca • 43
Opdracht 3.12
Beantwoord de volgende vragen.
4. In Scandinavische landen krijgen vrouwelijke politici
1. Bij welke waarde van het cultuurdilemma past het
schoolbord hiernaast meer?
de voorkeur boven mannelijke politici. Op die
manier proberen ze een verdeling van 50% mannen
en 50% vrouwen te krijgen, want de meeste politici
zijn nu man. Bij welke waarde van het cultuurdilemma
past dat? Licht je antwoord toe.
2. In Rusland is een groep actief die homoseksuelen
opspoort,
bedreigt
en
in
elkaar
slaat.
Homoseksualiteit is volgens hen niet natuurlijk. Is
die groep extreem te noemen? Leg uit.
3. Is die groep extreem-links of extreem-rechts? Leg
uit.
44 • Seneca
OPDRACHTEN §3.5
Opdracht 3.13
Opdracht 3.14
Beantwoord de volgende vragen.
1.Waarom
kiezen
actoren
Geef van de volgende stellingen aan of ze meer passen
met
een
extreem
mensbeeld voor orde?
bij de waarde orde of bij de waarde vrijheid.
1. Mensen moeten de mogelijkheid hebben om te
demonstreren tegen de overheid.
MEER ORDE
MEER VRIJHEID
2. Twitter- en WhatsApp-berichten moeten zoveel
mogelijk gecontroleerd worden door de politie.
2. Waarom kiezen actoren uit het midden voor
Dan wordt het veiliger.
vrijheid?
MEER ORDE
MEER VRIJHEID
3. Vrijheid van meningsuiting is een belangrijke
waarde.
MEER ORDE
MEER VRIJHEID
3. Hoe zou jij het mensenrechtendilemma uitleggen
aan je opa of oma?
4. Nederland heeft een sterke leider nodig, geen
kibbelende politici in de Tweede Kamer.
MEER ORDE
MEER VRIJHEID
5. De overheid beschermt ons tegen elkaar, maar
privacy is nodig om ons te beschermen tegen een
te machtige overheid.
MEER ORDE
MEER VRIJHEID
Seneca • 45
Opdracht 3.15
Beantwoord de volgende vragen.
1. Vertaal de tekst hiernaast.
4. In sommige landen geldt de sharia, de islamitische
wetgeving. In het verleden is daarom weleens bij
een dief een hand afgehakt. Bij welke waarde van
het mensenrechtendilemma past dit? Leg uit.
5. De Duitse Grondwet is na de Tweede Wereldoorlog
gemaakt. Door deze wet wordt de burger
beschermt tegen een te machtige overheid. Bij
welke waarde
van het mensenrechtendilemma
past dit? Leg uit.
6. In sommige gevallen luistert de Duitse overheid
mensen af. Dat doet ze om de mensen te
beschermen tegen terrorisme. Bij welke waarde
van het mensenrechtendilemma past dit? Leg uit.
2. Past de doodstraf bij het midden of bij de extremen?
Leg uit.
3. Past deze tekst meer bij het midden of bij de
extremen? Leg uit.
46 • Seneca
OPDRACHTEN BIJ SAMENVATTING
Opdracht 3.17
Opdracht 3.18
Bij welke samenlevingsdilemma’s horen de volgende
1. Teken een symbool voor het machtsdilemma.
teksten?
1. Er moeten uitkeringen zijn voor mensen die niet
kunnen werken.
2. In Nederland is er een leider nodig die bepaalt wat
er gebeurt.
2. Teken een symbool voor het welzijnsdilemma.
3. Scholen moeten stoppen met het verkopen van
vette snacks.
4. De Nederlandse Grondwet beschermt de mensen
tegen een overheid die te machtig is.
3. Teken een symbool voor het cultuurdilemma.
5. Preventief fouilleren moet kunnen in gevaarlijke
situaties.
6. Jongeren moeten kunnen stemmen vanaf hun 16e,
en niet vanaf hun 18e.
4.
Teken een symbool voor het mensenrechtendilemma.
7. Jongeren die willen studeren moeten dat zelf
betalen, en niet de overheid.
Seneca • 47
Opdracht 3.19
8. In Nederland moet de doodstraf weer worden
ingevoerd.
Bij
welke
waarde
van
één
van
de
vier
samenlevingsdilemma’s hoort de volgende situatie?
Bedenk eerst welk samenlevingsdilemma dat erbij hoort
en bedenk daarna welke waarde erbij past.
1.In
Saudi-Arabië
hebben
vrouwen
stemrecht
gekregen voor lokale verkiezingen.
9. Nederlanders die wonen in het buitenland spreken
Nederlands met elkaar en vieren Nederlandse
feesten als Koningsdag en Sinterklaas.
2. De PVV van Geert Wilders pleit voor het invoeren
10. Nederland was het eerste land in de wereld waarin
van minimumstraffen bij ernstige misdrijven.
homoseksuelen met elkaar konden trouwen.
3. De Russische Maxim Martsinkevich probeert met
zijn extreme groep homoseksuelen in de val te
lokken met nepdates en mishandelt ze dan.
4. De Amerikaan Warren Buffett is één van de rijksten
ter wereld en hij wil dat rijken meer belasting
betalen dan ze nu doen.
48 • Seneca
Opdracht 3.20
5. De PvdA wil dat er streng wordt opgetreden tegen
In Suriname heeft de rap-groep HMG een tekst gemaakt
discotheken waar het geluid te hard staat. Dat
waar mensen boos over zijn geworden. In het nummer
harde geluid is schadelijk voor de oren van
staat ”bullet gi den batti man”, wat betekent “kogel
jongeren.
voor homo’s.” “Ik word er bang van en ik vraag me af
hoe muzikanten zoiets kunnen doen”, zegt de van
oorsprong Surinaamse Anita Chedi Shiwally. De rap
krijgt in Suriname veel aandacht, zegt Chedi Shiwally. Ze
vreest daarom dat het liedje populair zal worden. “Er is
in Suriname veel negativiteit over homoseksualiteit.
Homo-activisten zijn bezig een positiever beeld te
6. Bij het aanpakken van terroristen is de veiligheid
creëren en dan komt er zo’n liedje.”
van de samenleving belangrijk. Maar het College
voor de Rechten van de Mens vindt dat de privacy
van verdachten ook belangrijk is.
1. Bij welke samenlevingsdilemma’s past dit artikel?
Licht je antwoord toe.
7. De Nederlandse vereniging Martijn vond het
belangrijk dat seksuele relaties tussen volwassenen
en jongeren geaccepteerd werden door de
samenleving.
2. Maak een AWB-schema van deze tekst. Maak
daarbij
gebruik
van
de
waarden
van
het
samenlevingsdilemma (vraag 1).
A: A:
W: W:
B: B:
8. Mark Rutte (van de VVD) wil dat de Tweede Kamer
verkleind wordt van 150 naar 100 zetels.
Seneca • 49
Opdracht 3.21
Opdracht 3.22
In Zwitserland heeft de bevolking gestemd voor
Sinds een aantal jaren wordt geweld rondom Oud en
strengere immigratieregels. Een krappe meerderheid
Nieuw hard en snel bestraft. Ook geweld tegen mensen
van 50,3 procent wilde dat bij de grens strenger
met
gecontroleerd wordt. De stemming was een initiatief
ambulancepersoneel) wordt harder bestraft. Als iemand
van de extreem-rechtse Zwitserse Volkspartij (SVP).
bezig is met zijn werk en daarom agressief en
een
publieke
taak
(zoals
agenten
of
gewelddadig wordt behandeld, gaat de rechter vaak
De SVP maakt zich vooral zorgen over de sterk
strenger straffen. Het Openbaar Ministerie (OM)
toegenomen immigratie uit Oost-Europese landen,
beoordeelt het feit dan 200% zwaarder.
zoals Hongarije en Bulgarije. De SVP wil dat Zwitsers op
1. Bij welk samenlevingsdilemma past tekst? Leg uit.
de arbeidsmarkt voorrang krijgen boven buitenlanders.
1. Bij welk samenlevingsdilemma passen de eerste
twee regels over de stemming? Leg uit.
2. Het OM eist strengere straffen. Welke waarde hoort
daarbij?
2. De rest van de tekst past bij een ander
samenlevingsdilemma. Welke?
3. Maak daar een AWB-schema van en gebruik de
waarden van dat laatste samenlevingsdilemma.
A: A:
W: W:
B: B:
50 • Seneca
4.
Politieke partijen
OPDRACHTEN §4.1
Opdracht 4.1
1. Welke politieke partijen ken je van naam? Schrijf
eerst de linkse partijen op. Dan de rechtse en tot
slot de partijen waar je van gehoord hebt, maar
waarvan je niet weet of ze links of rechts zijn.
2. Ken je ook leiders van politieke partijen? Welke, en
bij welke partij horen ze?
3. Bespreek jouw antwoorden met een klasgenoot.
Vul je antwoorden hierboven aan.
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
Seneca • 51
Opdracht 4.2
1. Wat is een politieke partij?
7. Noem een christelijke politieke partij.
8. Welke politieke partij in Nederland kiest voor strijd?
2. Hoe worden politieke partijen vaak ingedeeld?
3. Hoeveel belangrijke politieke partijen in Nederland
zijn er?
4. Noem twee linkse politieke partijen.
5. Noem twee rechtse politieke partijen.
6. Noem een politieke partij uit het midden.
52 • Seneca
Opdracht 4.3
Opdracht 4.4
1.
Een politieke partij is een groep mensen met
Zet de volgende politieke partijen in het goede hokje:
dezelfde waarden. Leg uit dat het logisch dat er
VVD - GroenLinks - D66 - ChristenUnie -
meer politieke partijen zijn.
Partij voor de Dieren - SGP - CDA Partij van de Arbeid - SP - PVV
extreem- links
links
2.
midden
rechts extreemrechts
Leg uit dat het logisch is dat er geen politieke partij
in Nederland is die kiest voor strijd.
Seneca • 53
Dit is een beoordelingsexemplaar. U heeft geen licentierechten om deze te printen, kopiëren of te tonen aan anderen.
In dit beoordelingsexemplaar zijn een deel van hoofdstuk 4, geheel hoofdstuk 5, 6, 8 en 9 verwijderd.
Graag zouden we u willen uitnodigen om ons te ondersteunen in het stimuleren van verbeterd
burgerschapsonderwijs o.a. door het uitgeven van lesmateriaal voor Maatschappijleer. Wilt u meedenken of werken? Neem dan contact op via www.seneca.nu
7.
Machtsdilemma in de praktijk
OPDRACHTEN §7.1
Opdracht 7.1
In hoofdstuk 3 is het machtsdilemma behandeld.
1.
Kun jij mensen bedenken die macht hebben?
2.
Schrijf op wat je nog weet van het machtsdilemma.
4.
Hoe noem je een land dat extreem-rechts kiest bij
het machtsdilemma?
5.
Kun je voorbeelden noemen van landen die anders
dan Nederland kiezen bij het machtsdilemma? Zo
ja, welke?
3.
Leg uit dat jij in het huidige Nederland zelf nog niet
zo veel te maken hebt met het machtsdilemma.
Zou jij dat willen veranderen?
6.
Vergelijk je antwoord met die van een klasgenoot.
Welke overeenkomsten en verschillen zijn er. Vul je
antwoorden hierboven aan.
96 • Seneca
Opdracht 7.2
1. Vul in de tabel de volgende woorden in:
4. Turkmenistan is een dictatuur en kiest voor
daadkracht. Leg uit dat die twee bij elkaar horen.
dictator, niet, links, wel, parlement, midden,
extreem-rechts, wel, referendum.
5. Wat is een referendum?
A. Verkiezing (door het volk) van politieke leiders.
B. Verkiezing (door het volk) van het onderwerp
waar de regering over moet gaan discussiëren.
Zwitserland
Nederland
C. Verkiezing
Turkmenistan
(door
het
volk)
over
een
maatschappelijk probleem.
Links of
rechts?
D. Verkiezing (door het volk) van wetten die voor
het land moeten gaan gelden.
Kiesrecht?
Voorbeeld
6.
Zijn de volgende stellingen juist of onjuist?
A. Bij een parlementaire democratie worden de
wetten gemaakt door het parlement.
2. Nederland is een parlementaire democratie. Wat
JUIST
ONJUIST
betekent dat?
B. Bij een parlementaire democratie heeft het
volk meer inspraak dan bij landen met
referenda.
JUIST
ONJUIST
3. Waarom past inspraak beter bij Zwitserland dan bij
Nederland?
Seneca • 97
Opdracht 7.3
Hieronder staan twee teksten: één over Hongkong en
In Noord-Korea is er bij verkiezingen een stemplicht.
één over Noord-Korea.
Mensen moeten dan verplicht komen bij verkiezingen.
Hongkong hoort bij China, maar heeft wel een eigen
In tegenstelling tot andere landen is er in Noord-Korea
politiek systeem. Bij verkiezingen wordt de leider van
geen stemgeheim. Mensen kunnen dan ook niet
Hongkong gekozen. De Chinese regering besloot in
stemmen wie ze in het parlement willen, maar of ze het
2015 dat bij de volgende verkiezingen alleen maar
eens zijn met de regering. Als je het niet eens bent met
mensen mochten meedoen die door China waren
de regering, moet je dat in een apart stemhokje doen.
goedgekeurd. Studenten waren het daar niet mee eens
en gingen daarom demonstreren in Hongkong.
3. Lijkt Noord-Korea meer op Zwitserland of op
Turkmenistan? Leg je antwoord uit.
1. Voor welke waarde van het machtsdilemma kiezen
de studenten in Hongkong?
4. Mensen stemmen in Noord-Korea. Maar waarom
past de waarde inspraak (van het machtsdilemma)
2. Zouden de studenten in Hongkong liever het
machtsdilemma zoals in Zwitserland of zoals in
Turkmenistan willen? Leg je antwoord uit.
98 • Seneca
toch niet bij Noord-Korea?
OPDRACHTEN §7.2
Opdracht 7.4
1. Op welke manier heeft jouw vader / moeder / leraar
6. Wat is de taak van de derde macht? En wie doen
macht in Nederland?
dat?
2. Welke drie groepen horen bij de Trias Politica?
7. Waarom is de Trias Politica bedacht?
3. Wat is een andere naam voor ‘scheiding van de
8
machten’?
Welke hoort niet in het rijtje thuis?
A. wetgevende macht
B. handhavende macht
C. rechterlijke macht
D. uitvoerende macht
4. Wie hoort bij de eerste macht en wat is hun taak?
9. Zijn de volgende stellingen juist of onjuist?
A. De Trias Politica is bedacht voor het parlement
omdat zij geen goede wetten konden maken.
JUIST
ONJUIST
B. De Trias Politica is bedacht om er voor te
zorgen dat de macht niet bij één actor komt te
liggen.
5. Wie is de tweede macht en wat is hun taak?
JUIST
ONJUIST
Seneca • 99
Opdracht 7.5
10. Bij welke macht van de Trias Politica past de waarde
inspraak het best?
Hieronder staan voorbeelden van de Trias Politica. Bij
welk deel van de Trias horen ze? Zet de nummers in de
goede kolom.
Wetgevende
macht
11. Bij welke macht van de Trias Politica past de waarde
daadkracht het best?
Uitvoerende
macht
Rechterlijke
macht
1. De minister van Onderwijs wil strengere eisen
stellen aan leerlingen in het voortgezet onderwijs.
Daarom moeten ze gemiddeld voor hun examens
ook een voldoende halen.
2. Sommige mensen in de Tweede Kamer willen dat
consumenten geen vuurwerk meer kunnen kopen.
3. De minister geeft de politie extra mogelijkheden
om te zorgen voor meer veiligheid in het land.
4. Een lid van de Tweede Kamer moet voor de rechter
komen omdat zijn mening te grof was.
5. De rechter straft jongeren die naar het MiddenOosten reizen om daar te strijden voor de jihad.
6. Een politieke partij doet een voorstel om strengere
straffen in te voeren.
100 • Seneca
Opdracht 7.6
Hieronder staat een tekst over een rechtszaak.
3. Rita Verdonk hoort bij een rechtse politieke partij.
In 2008 ging Rita Verdonk naar de rechtbank toe. Zij was
Rechtse partijen zijn voor harde straffen. Waarom is
toen lid van de Tweede Kamer en wilde bij een
het toch logisch dat een rechts iemand als Verdonk
rechtszaak zijn. Een vrouw moest voor de rechter komen
een lagere straf wil?
omdat zij een jongen had doodgereden die haar net
daarvoor beroofd had. Justitie eiste een gevangenisstraf
van 2,5 jaar omdat ze vond dat de vrouw gevaarlijk had
gereden met als gevolg dat iemand was overleden.
De rechter gaf een lagere straf: 180 uur taakstraf.
Verdonk was blij dat de rechter een lagere straf gaf,
maar vond het jammer dat er geen vrijspraak voor de
vrouw was. Andere politici vonden dat Verdonk zich niet
zo moest bemoeien met de uitspraak.
4. Rita Verdonk is ook een tijdje minister geweest. Zij
was minister van de VVD, en dat is een rechtse
partij. Zullen rechters ook harder straffen als de
1. Welke actoren van de Trias Politica staan in de
VVD in de regering zit?
bron?
2. Wie vindt de Trias Politici waarschijnlijk belangrijker,
Verdonk of die andere politici? Leg uit waarom.
Seneca • 101
G
EPIN
I
D
VER
Verdieping opdracht 7.7
1. Geef de berekening hoe komt tot 60.000 stemmers
7. Bedenk een nadeel van veel partijen in de coalitie.
die nodig zijn voor één zetel? Ga uit van 9 miljoen
mensen die stemmen.
8. Zijn de volgende stellingen juist of onjuist?
A. Een coalitie staat al voor de verkiezingen vast.
2. Wat is een coalitie?
JUIST
ONJUIST
B. Een coalitie heeft in de Tweede Kamer een
meerderheid.
JUIST
3. Waarom zou een partij in de coalitie willen zitten?
4. Hoeveel zetels zijn minimaal nodig voor een coalitie
in de Tweede Kamer?
5. Waarom is het niet logisch dat de SP en PVV gaan
samenwerken?
6. Bedenk een voordeel van veel partijen in de
coalitie.
102 • Seneca
ONJUIST
G
EPIN
I
D
VER
Verdieping opdracht 7.8
Bekijk
de
zetelverdeling
bij
de
Tweede
Kamerverkiezingen van 2012:
VVD PvdA PVV
41
38
15
partij gestemd?
SP CDA D66 CU
15
13
12
5. Ongeveer hoeveel mensen hebben op een linkse
5
GL SGP 50+ PvdD
4
3
2
2
1. Ongeveer hoeveel mensen hebben op de VVD
gestemd?
6. Ongeveer hoeveel mensen hebben op een rechtse
partij gestemd?
2. Ongeveer hoeveel mensen hebben op de SP
gestemd?
3. Ongeveer hoeveel mensen hebben op de PVV
gestemd?
7. Zoek op de site van Ipsos (www.ipsos-nederland.nl)
de
meeste
recente
peiling
onder
Politieke
Barometer. Maak aan de hand daarvan een logische
coalitie.
4. Ongeveer hoeveel mensen hebben op de SGP
gestemd?
Seneca • 103
Opdracht 7.9
1. Welke drie groepen hebben ook macht naast de
5. Op welke manier kunnen massamedia macht
Trias Politica?
hebben?
6. Wat is indoctrinatie?
2. Noem twee verschillende soorten ambtenaren.
7. Op welke manier kan massamedia op een indirecte
manier invloed hebben?
3. Op welke manier kan een ambtenaar macht
hebben?
8. Waarom zijn massamedia belangrijk voor de
democratie?
4. Wat zijn massamedia?
9. Wat zijn lobbygroepen?
104 • Seneca
Opdracht 7.10
10. Op welke manier kunnen lobbygroepen macht
hebben?
Hieronder staan twee teksten over de invloed van
media: één over modellen en één over wifi-netwerken.
Het Franse parlement heeft een wet aangenomen die
het aanzetten tot extreem vermageren strafbaar stelt.
De wet is gericht tegen zogenoemde pro-ana-websites,
die vooral jonge meisjes proberen over te halen om
vermageringsmiddelen te kopen. De Franse justitie kan
11. Wat hoort niet in het rijtje thuis?
deze websites nu opdracht geven om dit soort
A. de katholieke kerk
aansporingen weg te halen. Gebeurt dat niet, dan kan
B. lobbygroepen
een celstraf van maximaal een jaar worden opgelegd of
C. massamedia
een boete van maximaal 10.000 euro.
D. ambtenaren
Zo’n 30.000 tot 40.000 Franse vrouwen lijden aan
anorexia nervosa, omdat ze vinden dat ze dik zijn.
Sommige van hen stellen zich de modellen tot
voorbeeld die ze in modereportages of op de catwalk
zien.
Anorexia
gaat
gepaard
met grote
gezondheidsproblemen.
1. Wat is een “pro-ana-website?
2. Waarom heeft het Franse parlement deze wet
aangenomen? Welke waarde hoort daarbij.
Seneca • 105
3. Leg uit dat deze wet te maken heeft met de invloed
5. Wat zegt dit onderzoek over de macht van
van de massamedia.
massamedia?
6. Vind jij dat de overheid de invloed van de
Er zijn in Nederland veel draadloze netwerken. In de
massamedia moet verminderen? Welke waarde of
media verschijnen soms berichten dat dit schadelijk is
welk belang hoort bij jouw mening?
voor de gezondheid van mensen. Vooral door wifinetwerken zouden mensen hoofdpijn krijgen, zich
minder goed kunnen concentreren en misselijk worden.
Wetenschappers hebben een onderzoek gedaan naar
de straling van de netwerken en maakten daarbij
gebruik van nep-wifi-netwerken.
Vooraf kreeg de ene groep een filmpje te zien waarin
een verslaggever een wetenschapper interviewt over
7. Sinds 1989 is er een verbod op rookreclames op
de schadelijke effecten van wifi-netwerken en deze
TV. Maak een AWB-schema waarin de overheid
groep werd daardoor bang gemaakt. De andere groep
botst met een TV-zender die rookreclame zou
willen uitzenden.
kreeg alleen feitelijke informatie over straling en
netwerken.
Na afloop van het onderzoek bleek dat de eerste groep
zich lichamelijk niet lekker voelde, terwijl ze dat voor de
A: A:
W: W:
B: B:
test wel voelden. Bij de andere groep was dat effect er
niet.
De conclusie van de onderzoekers was dat media
invloed hebben op wat mensen denken dat waar is.
4. Wat is het doel van de onderzoekers?
106 • Seneca
Opdracht 7.11
Hieronder
staan
twee
teksten.
Eén
gaat
over
maatschappijleer in Spanje en één over werken in
3. Wat moet er op de plaats van (1) staan, linkse of
rechtse? Leg uit.
Rusland.
Geen Maatschappijleer
Leerlingen
in
Spanje
hoeven
geen
lessen
maatschappijleer meer te volgen. Dat is het plan van de
conservatieve
regeringspartij
Partido
Pupular.
Bij
maatschappijleer zijn er lessen die gaan over hoe de
maatschappij er uit ziet en over seksualiteit. Volgens
Partido Popular zorgen die lessen voor verdeeldheid
onder de bevolking. Het vak is in 2006 ingevoerd door
de (1) linkse / rechtse regering. Ook de katholieke kerk
was geen voorstander van het vak.
4. Welk woord dat past bij de massamedia moet er
staan op de plaats van (2)? Leg uit.
De correspondent van de NOS vertelt: “In het materiaal
van de lessen werd homoseksualiteit vrijuit besproken,
en dat is volgens de conservatieven pure (2) van de
kinderen. De conservatieven hebben bijvoorbeeld ook
grote moeite met het homohuwelijk dat volgens hen
geen huwelijk mag heten.”
1. Wat is er volgens de Partido Popular niet goed aan
de lessen maatschappijleer?
2. Welke waarde van het cultuurdilemma past bij de
Partido Popular?
Seneca • 107
Geld verdienen met je ‘mening’
Je bent werkloos en komt een vacature tegen voor een
6. In alinea 2 is er sprake van indoctrinatie. Leg uit.
fulltime baan. Het salaris is uitstekend, indrukwekkende
diploma’s en cijferlijsten zijn niet nodig en het werk is
eenvoudig:
simpele
berichten
achterlaten
op
nieuwssites en sociale netwerken. De enige voorwaarde
is dat je daarin het standpunt van je regering moet
uitdragen. Kies maar: iedere maand geld op je rekening,
of verder zoeken tussen de weinige vacatures.
In Rusland vonden honderden werkzoekenden de
afgelopen twee jaar zo een baan. Het leverde het
Kremlin (de Russische regering) honderden werknemers
op die kritische berichten over het Kremlin op internet
tegenspreken en er pro-Russisch nieuws tegenover
zetten.
5. In de eerste alinea staat “Kies maar”. Daar hoort
een dilemma bij tussen een waarde en een belang.
Vul de twee lege plekken (…) in het volgende
AWB-schema in.
(verder zoeken naar vacatures)
(baan)
A: werkloos iemand
A: werkloos iemand
W: W: -
B: -
B:
Beoordelingsexemplaar.
Niet kopieren, printen of op
andere wijze vermenigvuldigen.
(c) 2015 Seneca, VCTA
108 • Seneca
OPDRACHTEN §7.3
Opdracht 7.12
1. Wat betekent kiesrecht?
6. Wat is het verschil tussen actief en passief kiesrecht?
2. Schrijf in de goede volgorde van links naar rechts:
kiesrecht – inspraak – daadkracht.
7. Wat vind jij van kiesrecht voor jongeren vanaf 16
jaar (en dus niet vanaf 18 jaar)? Gebruik een waarde
van het machtsdilemma.
3. Kiesrecht zit tussen inspraak en daadkracht in. Leg
uit dat kiesrecht een beetje inspraak is.
4. Kiesrecht zit tussen inspraak en daadkracht in. Leg
uit dat kiesrecht een beetje daadkracht is.
5. Noem vier regels uit de Grondwet die gaan over
het machtsdilemma.
Seneca • 109
Opdracht 7.13
Opdracht 7.14
Hieronder staan onderwerpen die te maken hebben het
Hieronder staan een teksten over het machtsdilemma in
machtsdilemma in de Grondwet. Bij welk deel uit de
de Nederlandse praktijk. De eerste gaat over een
wet horen ze? Zet de nummers in de goede kolom.
kiesdrempel en de tweede over stemrecht.
Actief
kiesrecht
Passief
kiesrecht
Partij
oprichten
Demonstratie
organiseren
Als politieke partijen een minimaal aantal stemmen
moeten halen om macht te kunnen krijgen, dan noem je
dat een kiesdrempel. In tegenstelling tot de meeste
andere Europese landen heeft Nederland een hele lage
kiesdrempel, daardoor kunnen partijen met één zetel in
de Tweede Kamer komen. In Duitsland gaat het heel
anders: daar hebben ze een hoge kiesdrempel. Het
1. De SGP wilde niet dat vrouwen actief in de politiek
gevolg: maar zes verschillende partijen in de Bundestag
zijn. Vrouwen mochten wel lid worden van de partij,
(Duitse Tweede Kamer) en een overzichtelijk politiek
maar ze mochten niet op de kieslijst staan.
landschap.
2. In de Tweede Kamer willen sommige partijen (VVD
en CDA) een verbod voor partijen die ‘anti-
Het CDA is voorstander van een hogere kiesdrempel
democratisch’ zijn.
om op die manier te voorkomen dat er veel te veel
3. Bij verkiezingen voor de Tweede Kamer in
Nederland stemt ongeveer 80% van de mensen.
4. In
Den
Haag
demonstratie
heeft
verboden
de
burgemeester
om
de
mensen
partijen komen, waardoor het debat onoverzichtelijk en
te moeilijk wordt. De ChristenUnie is juist bang dat door
een
te
een hoge kiesdrempel veel christelijke partijen en hun
kiezers niet meer vertegenwoordigd worden.
beschermen tegen extremisten.
5. De rechter heeft bepaald dat de Partij voor
1. Wat is een kiesdrempel?
Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit mag blijven
bestaan. Sommigen vonden dat deze partij
verboden moest worden, omdat deze partij
gevaarlijk voor kinderen zou zijn. Veel mensen
noemden dit de ‘pedo-partij’.
6. Bij verkiezingen voor de gemeenteraad worden er
soms jongeren van 17 jaar gekozen.
7. Jehova’s getuigen zijn politiek neutraal. Zij vinden
2. Welke partijen zullen liever GEEN kiesdrempel in
Nederland invoeren, grote of kleine partijen?
dat de Bijbel redenen geeft om niet te stemmen.
8. In Amsterdam protesteerden veel studenten omdat
zij meer inspraak bij hun studie willen.
3. Welke partijen zullen liever GEEN kiesdrempel in
Nederland invoeren, linkse of rechtse partijen?
Gebruik een waarde van het machtsdilemma.
110 • Seneca
Opdracht 7.15
De leeftijd waarop mensen mogen stemmen moet
Net als in Nederland zijn er in België ook verkiezingen.
worden verlaagd van 18 naar 16 jaar. Dat wil Gerard
Maar mensen hebben daar geen stemrecht, maar een
Schouw van (partij 1). Hij stelt dat plichten en rechten
stemplicht. Dat betekent dat mensen verplicht zijn om
gelijk op moeten gaan. “Als zestienjarige moet je
te stemmen. Doen ze dat niet, dan krijgen ze een boete.
belasting betalen voor je bijbaan en kun je aansprakelijk
Als mensen echt niet willen stemmen, moeten ze zich
gesteld worden als je schade aanricht”, aldus Schouw.
melden op het stembureau. Dan krijgen ze geen boete.
Ook hebben jongeren te maken met de plannen van
1. Welke waarde van het machtsdilemma vinden ze in
het kabinet en daarom is het logisch dat ze dan ook
België belangrijk? Kies uit één van de extremen.
mogen stemmen. Pierre Heijnen van (partij 2) is
enthousiast over het voorstel. “Ik zal mijn fractie positief
adviseren.” (Partij 3) is tegen het voorstel. De PVV heeft
nog geen standpunt ingenomen.
4. Wat is het juiste antwoord?
A. bij (1) moet CDA staan, bij (2) moet VVD staan en bij (3) moet GroenLinks staan.
2. Welke waarde van het mensenrechtendilemma is
nodig om stemplicht voor elkaar te krijgen?
B. bij (1) moet SP, bij (2) moet SGP staan en bij (3) moet VVD staan.
C. bij (1) moet GroenLinks staan, bij (2) moet ChristenUnie staan en bij (3) moet SP staan.
D. bij (1) moet D66, bij (2) moet PvdA staan en bij (3) moet CDA staan.
3. Geef het dilemma weer dat hier speelt bij de
Belgische overheid. Gebruik je antwoorden bij 1 en
A: A:
W: W:
B: B:
Seneca • 111
Verdieping opdracht 7.16
4. Wat vind jij van een stemplicht? Vind jij dat een
goed idee, of juist niet?
VERD
IEPIN
G
Hieronder staan drie standpunten van politieke partijen
over inspraak van de bevolking en het referendum (zie
p.68).
1. Zet de standpunten in de goede volgorde van links
naar rechts.
2. Bedenk per standpunt welke politieke partij er bij
hoort. Kies uit PvdA, SGP en GroenLinks.
A. Goede bestuurders houden rekening met de
wensen van de bevolking, maar maken zelf een
belangenafweging en nemen zelf inhoudelijke
beslissingen. Die verantwoordelijkheid moet
niet op anderen worden afgeschoven.
B. De overheid moet burgers actief uitnodigen om
mee te denken over beleid, bijvoorbeeld via
burgerpanels.
Online
samenwerking
biedt
burgers nieuwe mogelijkheden om mee te doen
in de politiek.
C. Een referendum is een mooie aanvulling op de
parlementaire democratie, maar dan moet er
wel een opkomstdrempel (het referendum is
alleen geldig als minimaal zoveel % van de
mensen gestemd heeft).
112 • Seneca
OPDRACHTEN §7.4
G
EPIN
I
D
VER Verdieping opdracht 7.17
1. In de 16e eeuw werd Nederland onafhankelijk van
6. In Nederland heeft het geloof steeds minder
Spanje. Welke twee zaken wilden Nederlanders
invloed op de overheid. Is Nederland daarin uniek
toen veranderen?
of is dat in alle landen zo (als in Nederland)?
2. Eén van die twee zaken veranderen lukte niet.
Welke?
3. Bij de Franse Revolutie werd geweld gebruikt. Zou
je dat eerder extreem-links of extreem-rechts
noemen? Gebruik in je antwoord een waarde.
4. Leg
het
motto
van
de
Amerikaanse
Onafhankelijkheidsverklaring uit.
5. Is Nederland in de periode 1848 – 1971 linkser of
rechtser
geworden
(als
het
gaat
om
het
machtsdilemma)?
Seneca • 113
G
EPIN
I
D
VER
VER
DIEP
ING
Verdieping opdracht 7.18
Verdieping opdracht 7.19
Vul onderstaande tabel verder in.
Hieronder staat een tekst over de rol van geloof in de
Franse politiek.
links,
rechts?
waarde
periode
onderwerp
1581
Idee
onafhankelijkheid
Nederland
kiesrecht
1500 – 1800
Machtige
koningen
en keizers
Daadkracht
1776, 1789
Amerikaanse
en Franse
Revolutie
Kiesrecht
1900 – heden
Uitbreiding
kiesrecht
Niet een te kort rokje, maar een te lange rok kan in
Frankrijk op school tot problemen leiden. Dat merkte
de 15-jarige moslima Sarah. Zij is in één maand twee
keer naar huis gestuurd om zich om te kleden omdat ze
in de ogen van het hoofd van het collège Léo-Lagrange
een te lange rok droeg, aldus een Franse krant.
Haar zwarte rok tot op de enkels is “duidelijk een teken
van religieuze overtuiging”, vindt de school. Daarom
verbiedt de school de rok. In Frankrijk is er sinds 2004
een wet waarin staat dat er geen symbolen van een
geloof zichtbaar mogen zijn in het onderwijs. Daarom
moeten moslima’s hun hoofddoek afdoen zodra ze op
school arriveren. Maar volgens het verontwaardigde
meisje heeft de rok (“2 euro in een confectiezaak”) geen
enkele religieuze betekenis.
1. Maak een AWB-schema van deze botsing. Gebruik
daarbij waarden van het cultuurdilemma.
A: A:
W: W:
B: B:
2. In paragraaf 7.4 staat uitgelegd waartegen het
Franse volk in opstand kwam. Waartegen was dat?
114 • Seneca
3. Waarom zou de Franse overheid dan bang zijn voor
de invloed van religie? Maak ook gebruik van de
laatste alinea van paragraaf 7.4.
4. Geef een waarde van het mensenrechtendilemma
die voor de Franse overheid belangrijk is, maar
waar ze nu zelf tegenin gaan met deze wet. Leg uit.
Seneca • 115
NG
IEPI
D
R
VE Verdieping opdracht 7.20
Teken het verschil in stemrecht tussen Nederland in de 19e eeuw en Nederland nu, in de 21ste eeuw. Je mag er ook
voor kiezen om een tekening te maken van beide situaties.
116 • Seneca
OPDRACHTEN §7.5
Opdracht 7.21
Opdracht 7.22
1. Noem drie redenen waarom mensen niet gaan
De volgende vragen gaan over jou en de parlementaire
stemmen bij verkiezingen?
democratie, nu en in de toekomst.
1. Vind jij democratie belangrijk? Waarom wel / niet?
2. Wat vind jij ervan dat minder mensen gaan
stemmen? Geef een passende waarde of belang.
2. Ga jij later stemmen? Waarom wel / niet? Gebruik
een waarde of belang in je antwoord.
3. Waarom is het een gevaar voor de democratie dat
steeds minder mensen gaan stemmen?
3. Nu heeft elke Nederlander vanaf 18 jaar stemrecht.
Vind jij dat dit moet veranderen? Moet de leeftijd
omhoog of omlaag? En waarom vind je dat?
4. Waarmee heeft het verschil tussen stemmers en
niet-stemmers te maken?
5. Wat heeft de overheid bedacht om de democratie
te verbeteren?
Seneca • 117
4. Iedereen mag stemmen ongeacht hoeveel iemand
van politiek weet. Moeten er voorwaarden komen
voor het krijgen van stemrecht, bijv. een politieke
test of inburgeringstest? Leg je antwoord uit.
5. Zou je zelf de politiek in willen? Waarom wel of
niet?
6. Op welke politieke partij zou jij willen stemmen en
waarom? Gebruik een of meer waarden.
118 • Seneca
Ontdekken welke politieke partij bij je hoort?
Doe de testen op www.seneca.nu !
Dit is een beoordelingsexemplaar. U heeft geen licentierechten om deze te printen, kopiëren of te tonen aan anderen.
In dit beoordelingsexemplaar zijn een deel van hoofdstuk 4, geheel hoofdstuk 6, 8 en 9 verwijderd.
Graag zouden we u willen uitnodigen om ons te ondersteunen in het stimuleren van verbeterd
burgerschapsonderwijs o.a. door het uitgeven van lesmateriaal voor Maatschappijleer. Wilt u meedenken of werken? Neem dan contact op via www.seneca.nu
Seneca • 145
Methode voor Maatschappijleer
Seneca is ontwikkeld om leerlingen inzicht te geven in sociale en politieke processen. De
methode onderscheidt zich van veel andere methoden door het geven van een duidelijke
begrippenstructuur, in plaats van een thematische aanpak. Ook de spiraalsgewijze opbouw, gekoppeld aan het ervaren van politieke processen door middel van rollenspelen,
maakt dit een uitstekende methode voor VMBO.
Seneca is een gezamenlijk geschreven methode van drs. A.A.J. Olgers, drs. E.L. Schra en
drs. M.C. Veldman.
Ton Olgers is afgestudeerd in sociale ethiek aan de Radboud Universiteit te Nijmegen en
was vakdidacticus maatschappijwetenschappen/ maatschappijleer aan de faculteit der
Sociale Wetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam.
Lennart Schra is afgestudeerd in politicologie op een onderzoek naar politieke socialisatie
onder jongeren aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en is docent maatschappijwetenschappen en maatschappijleer aan het Johannes Fontanus College te Barneveld.
Marco Veldman is afgestudeerd in politicologie op een onderzoek naar Huntingtons
theorie van botsende beschavingen aan de Universiteit Leiden en is vakdidacticus en
docent maatschappijwetenschappen en maatschappijleer.
“Niet voor de school, maar voor het leven leren wij”