Joodse Cultuur - Telenet Users

Joodse Cultuur
Jan Devriendt
Dia 1 :
- algemene inleiding – verklaring van de context binnen het thema ‘om nooit te
vergeten’
Dia 2 :
-
-
spreken over Joden doet denken aan de uitroeiïng van de Joden tijdens de 2de
wereldoorlog. Maar voor het Joodse volk si dit slechts één van de zovele
hetzes tegen dit volk. Ook tijdens de middeleeuwen, de Oostenrijkse tijd
werden Joden geviseerd.
In dit kader spreken we van ‘het afzonderen van deze groep in een
welbepaald gebied’’ in een ‘getto’ (uitleg van de afkomst van dit woord (zie
Venetië)
Dia 3 :
- Joden blijven een bron van nieuws. Het hoeft niet te worden herhaald.
Iedereen weet toch dat een muur wordt gebouwd tussen Israël en het nieuwe
Palestina. Helaas wekt deze muur een afzondering i.p.v. een toenadering
teweeg.
- De sfeer kan grimmig zijn langs beide kanten. Bekijk de beelden van de
ontruiming van de bezette Gazastrook en zijn kolonies. (over het ontstaan van
die gebieden – later)
Dia 4 :
- hoe komt het dat dit volk, dit ras, deze cultuur zo wordt geviseerd en vaak
een bron zijn van rassenhaat ?
- antwoord : we proberen deze vragen te beantwoorden via enkele
bedenkingen
1) wie is Jood?
2) Een belangrijk volk
3) Een apart volk
4) Een verlangend volk
5) Gods volk
Joodse cultuur – 2006 – pagina 1
Dia 5 : Wie is Jood?
• Volgeling van de Joodse Godsdienst overal op de wereld (Orthodox-liberaal)
• Geboren uit Joodse moeder
• Inwoner van Israël
Dia 6 : een belangrijk volk
-
Vele bekende mensen, belangrijk voor de mensheid, zijn Joden.
1) Sigmund Freud was de grondlegger van de psychoanalyse. Zo keek
men anders op tegenover geesteszieken
2) Albert Einstein was de bedenker van de relativiteitstheorie. Door hem
konden we de baan naar de maan berekenen. En niet alleen deze
baan;..
3) Oppenheimer werkte aanvankelijk voor de Duisters, week uit naar
Amerika en werd de uitvinder van de atoombom.
4) Karl Marx was de geestelijke spirit van het socialisme. Zijn bekendste
boek is ‘Das kapital’. Arbeid en arbeiders werden binnen de economie
helemaal anders bekeken.
5) Bob Dylan groeide tijdens de flower-power-periode uit tot
protestzanger. Je hoort een fragment van ‘Hurricane’. Dit lied verweet
de overheid dat rechtspraak voor zwarten (hier Rubin Carter) wel eens
anders bleek dan voor de blanken.
6) Charlie Chaplin : filmmaker van ‘Modern times’, ‘City lights’ en ‘The
kid’…
Dia 7 : een apart volk



geboren handelaars :
o tijdens de MI bijv. mochten christen geen geld verhandelen (bankieren,
lenen,…). Joden deden dit wel en leenden geld bij machtige
potentaten. Ze maakten ook woekerwinsten. Vandaar als het misging
met de schulden van de lener… Wat eerst een noodzakelijk kwaad
bleek, werd later de reden om hen te beschuldigen van godslastering.
Hadden zij ook niet Jezus laten kruisigen?
behoren nooit tot een natie.
o Joden voelen zich verbonden door hun geschiedenis en afkomst. Ze
belijden een eigen vorm van cultuur die zij (vanuit geschiedenis) met
niemand wensen te delen. Ze horen dus nergens bij. Je kan Joden uit
België geen Belgen noemen. Het blijven Joden. Als er een of ander
conflict uitbrak was dan ook vlug duidelijk dat wie geen partij koos
vijand nummer 1 werd
een eigen cultuur en gewoontes (chassidisch)
Joodse cultuur – 2006 – pagina 2
o de Joodse cultuur is godsdienstig bepaald. Joden blijven zich
vasthouden aan de strenge regels uit de thora en andere godsdienstige
geschriften. Daarom vallen ze niet allleen op maar vormen ze een
mikpunt van racisme.
o
DE CHASSIDIEM: DE ULTRA-ORTHODOXE JODEN
De ultra-orthodoxe beweging van de chassidiem ontstond aan het einde van de 17de eeuw in
Oost-Europa, voor de joden een periode van zware vervolging en geestelijke armoede.
Rabbijn Israël ben Eliëzer, bekend onder de naam Ba'al Sjem Tov, 'de Heer van de Goede
Naam', afgekort tot Besjt, verkondigde met succes nieuwe inzichten aan de ongeletterde
joodse massa. De idee dat iedereen gelijk en evenwaardig is voor God sloeg aan, evenals het
beeld van Gods alomtegenwoordig in dagdagelijkse dingen. Volgens Ba'al Sjem Tov verliep de
weg naar God niet zozeer via studie, maar via vroomheid - de term chesed, waar de naam
chassidiem vandaan komt, betekent trouwens 'godsvrucht'. Onder vroomheid verstond hij
enthousiast bidden en de geboden naleven.
Van Oost-Europa breidde de beweging zich uit naar Centraal-Europa. Zij werd gedragen door
charismatische leiders die tsaddiekiem, 'rechtvaardigen', werden genoemd. Een tsaddik of
'rebbe' is een zeer vroom iemand, die beschouwd wordt als de tussenpersoon tussen de
gelovige en God. Verschillende tsaddiekiem stichtten hun eigen dynastie. De naam van de
dynastie verwijst naar de plaats waar zij vandaan kwamen. Op die manier ontstonden de
Satmarer, Belzer, Bodover en Loebawitsjer chassidiem.
Vandaag zijn er nog weinig plaatsen waar chassidiem leven. Antwerpen herbergt een van de
grootste gemeenschappen ter wereld, naast New York, Jeruzalem en Londen. Slecht een klein
percentage van de joden maakt deel uit van de chassidische beweging. Toch betreft het een
van de meest invloedrijke stromingen binnen het hedendaagse jodendom. Die joden houden
de anderen immers een soort 'religieuze norm' voor. Zelf onderhouden zij weinig relaties met
andere joodse stromingen. Ook intern zijn zij verdeeld, niet zozeer ideologisch, dan wel
cultureel. Elke tak houdt de cultuur in stand van zijn herkomstgebied. In zekere zin leven de
chassidiem van Antwerpen in het Oost-Europa van de 18de eeuw. Dat verklaart voor een
belangrijk deel hun typische uiterlijk

Een uitverkoren volk met uitgesproken leefgewoontes
o Joden geloven dat hun voorvader Abraham een verbond sloot met
Jahweh God. Zij werden dus als volk door God als een apart, belangrijk
volk aanzien. Wie zich uitverkoren voelt kan wel eens in botsing komen
met anderen. Denk aan het conflict met de Palestijnen; Dit is onze
grond, we hebben er recht op, wij zijn uitverkoren om dit gebied als
woonplaats te betrekken…
Dia 8 : een verlangend volk
-
grote stappen in de geschiedenis bespreken :
1) Abraham sluit een verbond, land Kanaän
2) Via Jozef, de Hebreeuwen in Egypte
3) Uittocht uit Egypte, Mozes ontvangt de wet
4) Na de rechters de koningen, hoogtepunt koning David
5) Nadien verval in 2 staten, verwoesting, ballingschap,onderwerping door
Perzen, Grieken (makkabeeën) en Romeinen,… Messiasgeloof
6) Titus verwoest de tempel na de Joodse opstand en de Joden worden
verspreid over de wereld = diaspora
7) Blijvend verlangen naar een eigen beloofde staat : ISRAËL
Joodse cultuur – 2006 – pagina 3
Dia 9 : Gods volk
- Joden die dit beleven vanuit hun godsdienst houden hun leven in ere voor
God. Zij houden zich aan een streng religieus bestaan. Zij houden vaste
gebruiken in ere en met de regelmaat houden zij via feesten hun geschiedenis
levendig.
- Gebruiken
1) Jiddische taal
2) Gebed (synagoge, thuis)
3) Sabbat
4) Kosjer
5) inwijding
- Feestmomenten
1) Pesach
2) Sjawoeot
3) Rosj Hasjana
4) Jom Kippoer
5) Soekkot
6) Chanoeka
Dia 10 : Gebruiken
- Jiddische taal : Joden lezen en spreken een oude eigen taal (mengeling van
Hebreeuws en Hoog-Duits). De taal heeft geen klinkers en wordt van rechts
naar links gelezen.
- Gebed – thuis :
1) Bij opstaan ‘Cheeta Israël’ (= hoor Israël) – reiniging
2) Keppeltjes : God is boven jou
3) Mezoeza (deurpost) : daarin gebedsrolletjes
4) Taliet (gebedsmantel) : als klein kind een andere mantel. Na barmitswa krijgt het volwassen lid van de gemeenschap een talliet
(strepen en kwasten). Het aantal strepen en kwasten is gelijk aan het
de 613 wetten uit de thora.
De tsietsiet
De ‘gedenkkwasten’ worden gemaakt volgens vaste regels. De enige regel die de schrift geeft - dat er een
‘blauwpurperen draad’ in moet - wordt niet meer gehouden. Dat kan niet meer, omdat de slakken, die nodig
zouden zijn voor het maken van de goede verfstof, niet meer voorhanden zijn. Daarom is er nu helemaal geen
blauwe draad meer bij. De strepen op de talliet worden nu soms blauw gemaakt als toch een herinnering aan
het gebod.
Op de vier hoeken van de talliet is een versteviging aangebracht. Door een gat daarin steekt men vier witte
draden, zodat men acht einden krijgt. Eén daarvan is duidelijk langer dan de andere; dat is de sjammasj, de
‘dienaar’, die om de andere wordt gewikkeld. Dat gebeurt met in totaal 39 omwentelingen (39 is de
getalswaarde van ‘de HERE is één’), in vier groepjes (van resp. 7, 8, 11 en 13 omwikkelingen), steeds tussen
knopen (waarvan er dus 5 zijn).
Met de getalswaarde van het woord tsietsiet (600), het aantal van de draden (8) en het aantal knopen (5),
komt men aan de 613, het totaal aantal van ge- en verboden in de tora. De ‘gedenkkwasten’ willen aan àl die
geboden doen denken.
Het is gebruikelijk, bij het reciteren van het laatste gedeelte van het sjema (dat is het hierboven geciteerde
Numeri 15:37-41, dat gaat over de tsietsiet!) de tsietsiet tegen de ogen te drukken, en te kussen.
Joodse cultuur – 2006 – pagina 4
5) Gebedsriemen : met hart en verstand zult gij god eren
-
Gebed – synagoge
1) Op de Sabbat (vrijdagavond tot zaterdagavond) gedenken de Joden
Jahweh voor de schepping (7 de dag) en de verlossing uit Egypte. Ze
houden zich aan strikte regels :
 Bezoek aan de synagoge wat de rabbi hen toespreekt. Er is een
duidelijke scheiding tussen man en vrouw (reinheidswetten)
 Beluisteren van de thora (aanduiden is JAD – jatten…)
 Denken aan de Heer = niet werken = niets maken (licht, toilet,
teevee,..) = niets dragen (uitzondering) …
2) Rol van de vrouw (uitleg van de cyclus)
-
Kosjer (spijswetten) : wetten die bepalen wat kan gegeten worden en wat niet

Alle planten en zuiver plantaardige producten zijn geoorloofd.
Landdieren die gespleten hoeven hebben èn herkauwen zijn geoorloofd. Dus
bijvoorbeeld runderen en schapen. Niet geoorloofd: onder meer varkens en
paarden.
Vogels en andere vliegende dieren: in de Tora (5 boeken van Mozes) worden de
soorten genoemd die níét geoorloofd zijn. Niet genoemd en dus wel kosjer zijn
o.a. kippen, eenden, ganzen, kalkoenen.
Waterdieren zijn geoorloofd als ze zichtbare vinnen èn schubben hebben zolang ze
in het water zijn. Dus bijvoorbeeld haring, schol en karper, maar niet paling en
steur.
Alle andere dieren zijn niet geoorloofd. Daaronder vallen bijv. kikkers, slakken,
schaaldieren, kreeften, garnalen



MELK en VLEES gescheiden … gevolgen uitleggen
-
Inwijding :
1) Besnijdenis : 8 dagen na geboorte worden jongens besneden (oorzaak
en evolutie)
2) Bar mitswa (en bat mitswa) : jongen (13) leest voor uit de thora en
mag er commentaar op geven. Vanaf die dag is hij ‘zoon van het
gebod’ en dient hij zich aan de regels te houden en dat hij
verantwoordelijk is voor zijn daden. Meisjes doen dit op 12-jarige
leeftijd.
3) Huwelijk : man en vrouw staan onder choepa (baldakijn) drinken uit
dezelfde beker. Alleen het meisje krijgt een ring. Nadien wordt een glas
stukgetrapt (verwoesting van de tempel).
4) Begrafenis : gewikkeld in een doek, hoofd op kussen van zand (heilig
land), oudste zoon lest kaddisj-gebed. Joden geloven inde
onsterfelijkheid van de ziel en de opstanding.
Joodse cultuur – 2006 – pagina 5
Dia 11 : Joodse feesten :
• Pesach : Joodse paasfeest
• Sjawoeot : oogstfeest
• Rosj Hasjana : Joodse nieuwjaar
• Jom Kippoer : grote verzoendag
• Soekkot : loofhuttenfeest
• Poerim : Joods carnaval
• Chanoeka : feest van de herwijding
Dia 12 : Pesach : paasfeest : feest van de uittocht
- uitleg waarnaar dit verwijst
- gebruiken :
1) graan en brood verbranden (geen desem in huis)
2) grote schoonmaak
3) Seder-maaltijd (gekookt ei, beker voor de verlosser, mieriks wortel,
water met zout, matsot, notenpasta (charoset).)
4) Jongste kind stelt de 4 vragen en het antwoord wordt uit de haggada
voorgelezen
Dia 13 : Sjawoeot : oogstfeest : danken voor de wet van God
1) 50 dagen na Pesach – herinnering aan Mozes die de wet ontving op de
berg Sinaï
2) lezen uit het boek Ruth
3) versieren van de huizen
4) veel zuivel (blintzes = kaaspannenkoeken)
5) veel ouders beginnen dan met de religieuze opvoeding : een berg te
bestijgen…
Dia 14 : Roj hasjana : Joodse nieuwjaar (september – oktober)
1) eerste 2 dagen van de 10 heilige dagen
2) voorbereiding van 30 dagen gebed en bezinning – verzoek tot
vergeving
3) eten van de challa (vorm van het slakkenhuis d.w.z. de kringloop van
het leven.
4) dag van Gods oordeel (Jom Hadin)
Dia 15 : Jom Kippoer grote verzoendag
1) 10de dag van de 10 heilige dagen – de heiligste dag
2) vastendag : 25 uur geen brood en water ; veel wit in de kerkdienst
3) verhaal van Jona dat leert dat wie zijn fouten erkent kan vergeven
worden.
4) Gedurende de 10 heilige dagen blaast met op de ramshoorn of
sjofar.op Jom Kippoer betekent het geschal het einde van de vastendag
die de avond voordien begon.
Joodse cultuur – 2006 – pagina 6
Dia 16 : Soekkot : loofhuttenfeest
1) herinneren aan de tocht door de woestijn (leven in de soekhoth) = hut
2) die hutten werden later door de boeren gebruikt als ze gingen oogsten
: soekhot is daarom ook een oogstfeest
Dia 17 :Poerim : lotenfeest
1) bevrijdingsfeest herinnert aan Hamman die de Joden wenste te vernietigen en
zelf ten onder ging.
het feest van de Loten herinnert de Joden aan de gebeurtenissen van tijdens de Babylonische
ballingschap. Gelukkig kon toen uitroeiing van het Joodse volk verhindert worden door een
Joodse prinses Esther, die toen met de Perzische koning was getrouwd en op haar
voorspraak liet de koning de vervolgingen stoppen.
Het verhaal speelt zich af in het PerzischMedische Rijk ongeveer 450 voor Christus.
Een deel van de joodse bevolking had de
terugtocht aanvaardt naar het oude land.
Velen waren achtergebleven. Deze laatsten
verstopten hun afstamming voor de
perzische bevolking. Dat Esther haar
joodse afstamming verzwijgt voor hen die
op zoek zijn naar mooie maagden voor de
koning was dus heel gewoon.
Toen kwam Haman. Hij trok de touwtjes
wat strakker aan. Mordechai, een jood,
weigerde voor hem te knielen. Dat was iets
heel bijzonders. Maar hij deed het niet. Het
conflict tussen Haman en Mordechai
verbreedt zich tot heel het joodse volk. Dat
moet in het hele rijk van koning Ahasverus
uitgeroeid worden. De
De datum voor de uitroeiing wordt
vastgesteld op de 14e adar. Wetten hiervoor
worden door het hele rijk afgekondigd.
Mordechai beweegt Esther, die in het paleis
van de koning als koningin een hoge positie
heeft gekregen, genade te vragen aan de
koning. Zij doet het en waagt er haar leven
mee. Maar de koning verleent haar zijn
gunst en het onheil wordt afgewend.
Haman is het prototype van de jodenhater,
van het antisemitisme. Poeriem maakt het
mogelijk daarvan afstand te nemen. De
redding is verzekerd. Het joodse volk zal
niet sterven.
Aan de armen wordt op dit feest veel
aandacht geschonken. Minstens aan twee
arme mensen moet er een gave geschonken
worden.
2) soort carnavalsfeest met geschenken.
Dia 17 :Chanoeka : feest van religieuze en nationale vrijheid
1) ritueel van het licht
Chanoeka betekent ‘inwijding’; men viert de her-inwijding van de tempel in het jaar 164 voor Christus.
We gaan daarvoor dus naar de tijd tussen het Oude en het Nieuwe Testament. Jeruzalem was in handen van
een Seleucidische koning, Antiochus IV ‘Epifanes’. Hij wilde de stad helleniseren (vergrieksen).
In 169 v.C. plunderde hij de tempel, waar nu ‘de Heer des hemels’ of ‘Zeus Olympios’ gediend zou
moeten worden. Hij onderdrukte de joden op een verschrikkelijke manier. Het gebeurde dat wetsgetrouwe
joden in tora-rollen verbrand werden. Op sabbat-vieren of zonen-besnijden stond de doodstraf! Dit leidde tot
de opstand van de Maccabeeën (of Hasmoneeën), die begon in 167 v.C., en uiteindelijk leidde tot de
verovering van Jeruzalem. Op 25 kislev van 164 v.C. werd de tempel gereinigd van heidense smetten en
opnieuw ingewijd.
Er werd bij de her-inwijding acht dagen feest gevierd, op de wijze van het Loofhuttenfeest, dat dat jaar
niet normaal gevierd kon worden. Overal werden lichten ontstoken. Op het voorplein van de tempel plantten
Joodse cultuur – 2006 – pagina 7
de Maccabeeën hun lansen in de grond en hingen er lampen aan - als teken van vreugde en als verwijzing
naar hét licht dat was gaan schijnen na een donkere tijd van onderdrukking.
Er brandde in de tempel altijd één bijzondere lamp, het ‘eeuwige licht’. Die moest altijd blijven branden,
maar was nu gedoofd. En er was nog maar één kruikje met niet-ontheiligde olie - normaliter genoeg voor
één dag. Maar door een wonder brandde de lamp op deze kleine hoeveelheid toch acht dagen en nachten de duur van het feest van de herinwijding van de tempel.
Dia 18 : Onthouden
• Het Joodse volk is belangrijk voor de geschiedenis
• Hun handeling is gebaseerd op hun gemeenschappelijke geschiedenis
• Ze stellen zich vaak afzonderlijk op
• Hun handelen is gericht op Gods droom (via gebruiken en religieuse feesten)
Dia 19 : slot en mogelijkheid tot vraagstelling.
Joodse cultuur – 2006 – pagina 8