Subsidieregeling Sterktes in innovatie, hoofdstuk 1b en 1c MKB

Subsidieregeling Sterktes in innovatie, hoofdstuk 1b en 1c MKB Innovatiestimulering
Topsectoren
Bijlage 6
MIT-programma Chemie, Biobased en Energie
Er kan subsidie aangevraagd worden door het MKB voor MIT-haalbaarheidsprojecten, voor MITR&D-samenwerkingsprojecten, kennisvouchers en inhuur hooggekwalificeerd personeel. TKI’s
kunnen aanvragen indienen voor netwerkactiviteiten en innovatiemakelaars.
Alle activiteiten onder dit programma dienen te vallen onder een van de volgende thema’s:
1C
2C
3C
4C
5C
6C
7C
Polymeren - Superieure materialen
Polymeren - Sluiten van de keten
Procestechnologie - Energie-efficiëntie
Procestechnologie – Materiaalefficiëntie
Procestechnologie - Biobased economy
Chemische innovaties - Katalysatoren & biomassa
Chemische innovaties - (Chemische) Analyse
8B
9B
10B
11B
12B
Polymeren - Biobased materials
Biobased - Hoogwaardige energiedragers
Biobased – Bioraffinage
Biobased - Chemische en biotechnologische conversietechnologie
Energiebesparing industrie - Ontwateren en Drogen
13E
14E
15E
16E
17E
18E
19E
20E
21E
22E
23E
24E
25E
26E
27E
28E
29E
30E
31E
32E
33E
34E
35E
36E
37E
38E
39E
40E
Energiebesparing industrie - Proces/Systeem analyse en ontwerp
Energiebesparing industrie - Utilities en Control
Energiebesparing industrie- Omzetting en Scheiding
Energiebesparing industrie – Fundamentals
Smart Grids - Diensten en producten
Smart Grids - Virtuele infrastructuur
Smart Grids - Fysieke infrastructuur
Smart Grids - Institutionele en sociale innovatie.
Solar - Systemen en –Toepassingen
Solar - Technologieën
Wind – Ondersteuningsconstructies
Wind - Windturbines en windcentrale
Wind - Intern elektrisch netwerk en aansluiting op het hoogspanningsnet
Wind - Transport, Installatie en Logistiek
Wind - Beheer en Onderhoud
Wind – Windparkontwikkeling
Gas - Systeemrol gas,Power2Gas, Gas2Energy
Gas - Voorraden: upstream gas
Gas - Substitutie: LNG
Gas - Vergroening van gas
Gas - Toepassing
Gas - De juiste condities: marktwerking en gasrotonde 2.0
Gas - De juiste condities: maatschappelijke inbedding
Energiebesparing gebouwde omgeving - Compacte opslag
Energiebesparing gebouwde omgeving - Duurzame Compacte Conversietechnologie
Energiebesparing gebouwde omgeving - Regeling en control
Energiebesparing gebouwde omgeving - Multifunctionele Gebouw Schil
Energiebesparing gebouwde omgeving - Energieopwekking, distributie en opslag op
gebiedsniveau
1
Hieronder worden de thema’s verder uitgewerkt.
Polymeren: Slimme Polymere Materialen
Binnen dit thema gaat het om innovaties die gericht zijn op de productie van polymere materialen
(zoals kunststoffen of bioplastics), en/of de verwerkingsprocessen, en/of de toepassing in een breed
scala van producten in diverse toepassingsgebieden en/of het hergebruik hiervan.
1C Polymeren - Superieure materialen
Deze programmalijn is gericht op een viertal speerpunten:
1. Duurzamer: duurzame producten (of wijzigingen in producten) die resulteren in een lagere
milieu‐ impact (zowel planet als people), bijvoorbeeld door materiaalbesparing, lichtere
materialen of levensduur verlenging.
2. Slimmer: materialen die bijdragen aan nieuwe functionaliteiten of combinaties van
bestaande functionaliteiten, zoals zelfreparerende of zelfreinigende kunststoffen, nieuwe
moleculen en devices op het raakvlak van nanotechnologie en life sciences (bijv.
(bio)sensoren en selectief‐ permeabele membranen) of materialen waarvan de
eigenschappen veranderen onder invloed van temperatuur,licht, druk of een magnetisch
veld
3. Effectiever/efficiënter: materialen die leiden tot minder materiaalgebruik met vergelijkbare
prestaties of tot betere prestaties bij gelijkblijvend materiaal gebruik, zoals composieten of
vezels met verbeterde polymeereigenschappen voor bijv. zoals comfort, absorberen,
afstoten, signaal‐ /detectiefunctie etc.
4. Gezonder/veiliger: Inzet van inzet van nieuwe additieven en stabilisatoren, zoals Biobased)
alternatieven voor vermeend toxische additieven, tegengaan van uitwaseming vluchtige
giftige gassen zoals styreen, verbeterde antimicrobiële en zelf‐ herstellende of
‐ schoonmakende eigenschappen toegepast in bijvoorbeeld vloerbedekking of
anti‐ microbieel textiel.
2C Polymeren - Sluiten van de keten
Door de toenemende schaarste van grondstoffen is afval een luxe die de wereld zich steeds minder
kan veroorloven. Afval wordt en is grondstof. Daar waar de prijs vangrondstoffen oploopt door
schaarste wordt het economisch ook interessanter om materiaal te hergebruiken of te recyclen. In
eerste instantie is het sluiten van de keten gericht op hergebruik van materialen op basis van fossiele
grondstoffen, maar ook het sluiten van de keten voor niet‐ biodegradeerbare biobased materialen is
van toenemend belang.
Belangrijke thema’s zijn:
- Recycling van kunststoffen uit de verschillende sectoren zoals verpakkingen, automotive,
bouw, high tech, landbouw, etc.
- Verbetering van scheidingstechnieken.
- Toepassen van recyclaat in hoogwaardige toepassingen.
- Onderzoek gericht op optimalisatie van eigenschappen na recycling.
- Verbetering van efficiency in de materiaalkringloop, rekening houdende met het
internationale karakter van de recyclingmarkt.
8B Polymeren - Biobased materials
Deze programmalijn richt zich op innovatie met biobased polymere materialen, gemaakt van biobased
grondstoffen. Biobased grondstoffen bieden kansen om onze afhankelijkheid van fossiele grondstoffen
te verminderen en een bijdrage te leveren aan duurzaamheid. Het vervangen van fossiel gebaseerde
materialen door biobased materialen in bestaande en nieuwe toepassingen draagt bij aan de transitie
naar een biobased economy.
Belangrijke thema’s zijn:
inzet van groene bouwstenen/polymeren met betere/andere eigenschappen
inzet van biobased hulpstoffen, coatings en componenten van composieten
biologisch afbreekbare materialen (bijv. PLA, PHA) voor functionele materialen
biobased alternatieven voor vermeend toxische additieven
nieuwe of aangepaste verwerkingsprocessen die door de inzet van andere polymeren
noodzakelijk worden.
2
Procestechnologie: Duurzame Procestechnologie
3C Procestechnologie - Energie-efficiëntie
Het onderscheid tussen dit onderdeel binnen de Chemie en de TKI Energiebesparende Industrie is
dat bij deze programmalijn binnen de Chemie wordt uitgegaan van procesmatige verwerking van
materialen in de breedste zin van het woord en bij de programmalijn Energiebesparende Industrie
binnen Energie wordt uitgegaan van de louter energetische toepassing.
- Het programma Energie-efficiëntie betreft het ontwikkelen van processen en systemen die leiden tot
besparing van energie in de procesindustrie, onder meer de chemie, olie & gas,
voedingsmiddelen, farma en biotechnologie. Dat deel van de programma’s van het TKI
Energiebesparing Industrie, dat is gericht op procesmatige verwerking inclusief utilities, sensor- en
regelsystemen, is hierin opgenomen. Het betreft andere processen of procesunits voor dezelfde
of vergelijkbare producten eventueel met gebruikmaking van nieuwe grondstoffen. Hieronder valt
ook gebruik van andere energiebronnen bijvoorbeeld switch van stoom i.p.v. hot oil en
koelmethoden. Nieuwe snelle en goedkope sensoren en regelsystemen maken dynamische
processturing mogelijk aan de hand van input van veel actuele procesdata. Dit leidt tot grote
energiebesparing, betere producten en minder off-spec producten. Binnen Duurzame
Procestechnologie wordt bovendien gewerkt aan
o Energie-efficiënte bulk vloeistof –vloeistofscheidingen met onder meer andere
destillatieprocesen , integratie van membraanprocessen en destillatie en dynamische
procesturing die met minder energie zuiverder producten opleveren met als neveneffect
een verhoogde materialenefficiëntie. Hieronder wordt ook begrepen de verbeterde
scheiding van productiewater uit olie- en gaswinning voor EOR en EGR
o Proces intensificatie, waarbij conversieprocessen worden samengevoegd met de
scheidingstap van producten(zoals extractieve destillatie en simultaan geïntegreerd
verwijderen van water bij veresteringsprocess), of bijvoorbeeld thermische scheidingen en
de gehele warmtehuishouding in een apparaat worden gecombineerd, hetgeen veel
energieverlies voorkomt en resulteert in kunnen weglaten van apparaten en daarmee de
investering terugbrengt alsmede de onderhoudskosten aanzienlijk verlaagt; maar ook
continue kristallisatiereactoren die uniformere producten opleveren in aanzienlijk kortere
tijd dan batch processen.
o Ontwateren, Drogen waarbij schoon water uit de verdampingstap wordt gewonnen met circa
90% warmterecuperatie. Industrieel water met nieuwe geïntegreerde systemen voor
proceswater bereiding, opwerking en hergebruik in productieprocessen met minder dan
10% van het huidige waterverbruik waaronder membraantechnologie, selectieve
oxidatietechnieken en selectieve adsorptie en extractiemethoden.
- Duurzame business modellen die niet meer uitgaan van de conventionele berekeningen op basis
van unit operation kosten en baten of return on investment, maar de volledige fabriek of de
bedrijfsketen in ogenschouw nemen inclusief logistiek en verpakkingsystemen en de opbrengst
op andere basis waardeert. Een onderdeel hiervan is het ontwikkelen van nieuwe kosten en risico
schema’s voor het implementeren van nieuwe technologieën.
4C Procestechnologie - Materiaalefficiëntie
- Materiaalefficiëntie richt zich enerzijds op het ontwikkelen van processen waarin het direct
rendement van de materiaalstromen hoog is en anderzijds op processen, waarmee een hoge
zuiverheid van (half)producten wordt bereikt zodanig dat verder op in de keten efficiënter met het
product kan worden omgegaan. Bovendien leidt dit ook tot een hogere secundaire energieefficiëntie. Hieronder vallen ook het verlengen van de Levensduur van installaties, de inrichting
van Onderhoud, niet alleen voor een langer leven maar ook gericht op ombouw van installaties
met hogere energie- en materiaalefficiëntie en het gebruik van CO2 voor nieuwe productieroutes
voor bulkmaterialen.
5C Procestechnologie - Biobased economy
- Binnen de Biobased economy ligt het werkveld op de processen voor het ontsluiten, verwerken,
scheiden en zuiveren van biobased grondstoffen en producten voor de voeding, farma en chemie.
Ontwikkelingen aan met name deze onderdelen gebeuren in nauwe band met de
programmalijnen bioraffinage en conversietechnologieën van het TKI Biobased Economy onder
meer voor Complexe moleculaire scheidingen en winnen van eiwitten, Biobased
productieprocesen, Snelle routes van bio- tot bulkgrondstoffen en het Procesmatig verwerken van
algen en natte biomassa.
3
Chemische innovaties
6C Chemische innovaties - Katalysatoren & biomassa
De chemie heeft de ambitie om de koolstofketen te sluiten door vernieuwbare uitgangsmaterialen te
gebruiken. Om deze ambitie te verwezenlijken is het van belang om nieuwe zeer actieve katalysatoren
en processen te ontwikkelen die leiden tot de stabiele en selectieve vorming van producten uit
biomassa. Hierbij zal de nadruk liggen op zowel chemo- als biokatalytische routes en eventuele
combinaties. Een belangrijk resultaatgebied is nieuwe bouwstenen voor de chemische en
maakindustrie; een ander is bestaande bouwstenen zodat ze direct als "drop-in" materialen gebruikt
kunnen worden.
7C Chemische innovaties - (Chemische) Analyse
(Chemische) Analyse wordt in vele economische sectoren gebruikt en is onmisbaar voor
technologische innovatie. Het meten met hogere resoluties (chemisch, in tijd en spatieel) is daarin van
groot belang. Tegelijkertijd bestaat er een behoefte om meer analyses ter plekke te uit te voeren.
Thema’s zijn: Innovatie in (chemische) analyse wordt bereikt langs drie thema’s (1) Breng het lab
naar het monster [het gaat hier om de analyse te doen waar die nodig is: in een
reactor/proces/fabriek, in het milieu, naast het bed van een patiënt] (2) Het analyseren van intacte
systemen [het gaat hier om non-destructieve analyse, analyse op afstand etc.] (3) Revoluties in
resoluties [het verbeteren van plaats- tijd- en chemische resolutie; dit gaat vaak gepaard met een
verbetering van de gevoeligheid van detectie]. Miniaturisering van analytische technieken speelt bij
deze thema’s een belangrijke rol.
Biobased Economy
9B Biobased - Hoogwaardige energiedragers
Deze programmalijn richt zich op voorbewerking van biomassa, om deze geschikt te maken voor
verdere raffinage en/of de productie van elektriciteit, warmte en/of groen gas. De beoogde technieken
kunnen bijvoorbeeld tot doel hebben om de energiedichtheid van ruwe biomassa te verhogen en
eigenschappen m.b.t. houdbaarheid, opslag en maalbaarheid te verbeteren. Technieken kunnen ook
gericht zijn op het opwaarderen van natte of droge biomassastromen die nu geen hoogwaardige- of
energietoepassingen kennen, zoals bijvoorbeeld bermgras en riet.
10B Biobased - Bioraffinage
Bioraffinage beoogt plantaardige en dierlijke grondstoffen op efficiënte, ecologisch verantwoorde en
economische wijze te ontrafelen, zodat de volledige potentie van haar inhoudstoffen benut kan
worden. Het streven is om bestaande functionaliteiten in de moleculen zo veel mogelijk te behouden.
Bioraffinage levert enerzijds de waardevolle building blocks en halffabrikaten die nodig zijn voor de
vergroening van chemie, materialen en energie in de transitie naar de biobased economy. Voor de
agri&food- en tuinbouwsector biedt bioraffinage een vergroting en verbreding, alsook een integrale
verduurzaming van het productenpalet, en uiteindelijk een verhoging van de toegevoegde waarde van
deze sectoren. Bioraffinage is tevens het benodigde concept voor valorisatie proces- en afvalstromen
en kringloopsluiting.
11B Biobased - Chemische en biotechnologische conversietechnologie
Ontwikkeling van nieuwe geavanceerde technologieën voor de omzetting van –al dan niet
voorbewerkte- biomassa naar groene materialen, chemicaliën en brandstoffen. Omzetting kan
plaatsvinden via chemokatalytische- en biotechnologische routes (met aandacht voor de
fundamentele katalyse en biotechnologie/genomics). Daarnaast wordt aandacht besteed aan het
combineren van biotechnologische, biokatalytische, chemokatalytische en thermochemische
conversieprocessen. Conversieprocessen worden gevolgd door energie-efficiënte
scheidingstechnieken. Daarbij kunnen alle complementaire eigenschappen van deze verschillende
technologieën optimaal benut worden.
Energiebesparing industrie
Het onderscheid tussen dit onderdeel binnen Energie en de programmalijn Energie Efficiëntie binnen
de Chemie is dat bij deze thema’s louter van de energetische toepassingen wordt uitgegaan en NIET
van de procesmatige verwerking van materialen in de breedste zin van het woord (zie voor deze
laatste de programmalijn Energie Efficiëntie binnen de Chemie).
4
12B Energiebesparing industrie - Ontwateren en Drogen
Droogprocessen met 50% minder energiegebruik met gelijktijdige verbetering van
Productkwaliteit; Technologieën voor energie efficiënte behandeling van geconcentreerde, vaak hoog
viskeuze processtromen. Cluster droogtechnologie en geconcentreerde processtromen.
13E Energiebesparing industrie - Proces/Systeem analyse en ontwerp
Analyse en ontwerp van processen en systemen die leiden tot een doorbraak in efficiënter
energie- en grondstoffenverbruik; Deze kennis uit processen geeft richting aan technologische en niet
technologische innovaties. Het opheffen van barrières voor het toepassen van nieuwe technologieën.
Het betreft de synthese of het combineren van processen tot nieuwe procesroutes Process System
Engineering
14E Energiebesparing industrie - Utilities en Control
Binnen deze programmalijn wordt aandacht gegeven aan de hulpprocessen, apparaten en
regelsystemen die de energie c.q. warmtehuishouding van het proces en de procesvoering
onderhouden. Thema’s zijn: Cluster Hergebruik van restwarmte, Cluster Restwarmte naar
Elektriciteit, Cluster Benutting hoge temperatuur restwarmte, Cluster Multi-fuel concepten, Cluster
Systeemstudies lokale warmteopwekking en onder meer draad- en voedingloze
signaaloverdrachtsystemen als onderdeel van DCS en afstemmen van verschillende procestreinen
en productielocaties in de keten onderling in de Cluster Advanced Process Control.
15E Energiebesparing industrie - Omzetting en Scheiding
De apparaten (reactoren, fornuizen, ovens, scheidingssystemen etc.) en processen in het hart van het
systeem. Thema’s binnen Cluster Efficiënte verbrandings – en oventechnologie, Cluster Laag
energetische scheidingsprocessen, Cluster Verbrandingstechnologing en Cluster Onvolledige
reacties.
16E Energiebesparing industrie - Fundamentals
Funderend onderzoek deels op vraagsturing vanuit de thema’s. Cluster Fundamentals/frontline
technologies . Nieuwe technologieën in nieuwe processen die doorbraken in de energie en grondstof
efficiëntie mogelijk maken
Smart grids
17E Smart Grids - Diensten en producten
Nu energie-infrastructuren en systemen steeds meer met elkaar worden verbonden en met elkaar
uitwisselbaar zijn, komen er nieuwe mogelijkheden voor producten en diensten om intelligente
energienetten aan te sturen. Thema’s : Consulting, Science, Energy management, Maintenance
services, monitoring en control, Energy management & load balancing and demand side
management, Energy storage and power conversion.
18E Smart Grids - Virtuele infrastructuur
Een belangrijke opgave is om een onafhankelijkheid te krijgen tussen de dienstenlaag en de laag van
het fysieke energiestromen. Een open interfaces in de virtuele infrastructuur moet dat mogelijk maken.
Thema’s: Open generiek ICT platform ten behoeve van dienstontwikkeling, ICT architecturen ten
behoeve van demand side management, data management en asset management, standaardisatie
roadmap, veiligheid en privacy.
19E Smart Grids - Fysieke infrastructuur
Het gebruik van nieuwe distributietechnieken vereist een hogere flexibiliteit van het net. Een twee-weg
energiesysteem stelt nieuwe eisen aan bedienen en beveiligingsaspecten.
Thema’s zijn onderverdeeld in: toenemende flexibiliteit, nieuwe componenten,
veiligheid/betrouwbaarheid (‘security’), oplaadpunten voor elektrisch rijden, energieopslag en smart
gas grids.
20E Smart Grids - Institutionele en sociale innovatie.
Institutionele en sociale aspecten spelen in samenhang met de technologische vernieuwingen een
hoofdrol. De eindgebruiker wordt steeds meer gezien als een belangrijke speler. Het schept dus een
kans deze gebruiker zodanig in het proces te betrekken dat hij een actieve rol speelt met invloed op
5
het energiegebruik. Thema’s : platforms for the provision of services; service-based business models;
a fair sharing of costs and benefits, business modelling and end user engagement/behaviour
Solar Energy
21E Solar - Systemen en -Toepassingen:
Grootschalige toepassing van PV is alleen mogelijk wanneer de systemen worden geïntegreerd in de
gebouwde omgeving en de infrastructuur (meervoudig ruimtegebruik). Voor de gebouwde omgeving is
zonne-energie tevens de enige duurzame energiebron die overal (lokaal) en in grote hoeveelheden
beschikbaar is. Een deel van dit Innovatiecontract richt zich daarom op die integratie.
Thema’s: PV Systems & Applications georiënteerd op de fysieke en elektrische integratie van PV.
Kostenreductie, prestatieverbetering en duurzaamheid moeten grootschalige toepassing mogelijk
maken. Hieronder vallen: Physical integration: en Electrical integration.
22E Solar - Technologieën:
De Nederlandse industrie heeft een excellente positie in de wafer-based crystalline silicon techniek.
Daarnaast concentreert deze lijn zich op Dunne Film technologie die grote mogelijkheden heeft in
niche markten: potentiële transparantie, licht in gewicht, vormvrij. Dat maakt het mogelijk deze
producten te combineren met andere bouwproducten
Thema’s: Wafer-gebaseerde silicium PV-technologieën; High-performance PV modules; Enabling
industrial manufacturing technologies for high-performance PV modules . Dunne-film PVtechnologieën.- Inorganic thin-film modules (CIGS, Thin Film Si, CdTe and III-V) ; Low-cost though
sophisticated productie technologieën gericht op het terugbrengen van de productiekosten tot minder
dan 0.5 € Wp ; Organic thin-film modules (OPV) ; Productietechnologie voor OPV om productiekosten
te reduceren tot beneden 0.5 /Wp met de nadruk op roll –to-roll productie.
Wind op Zee
23E Wind - Ondersteuningsconstructies
Kostendaling is mogelijk door het ontwerpen van geheel nieuwe typen ondersteuningsconstructies en
op het gebied van optimale fabricage. Thema’s: Ontwerptools: Ontwikkelen van betere en goedkopere
constructies ; Zee (bodem) onderzoek, kennis over ondergrond en golven en interactie met de
fundering; Nieuwe concepten; Bouwresearch: snelle, efficiënte serieproductie van de ontwerpen.
24E Wind - Windturbines en windcentrale
Verhoging van de betrouwbaarheid en levensduur van vooral de aandrijftrein en geïntegreerd
ontwerpen van turbine plus ondersteuningsconstructie zijn essentieel. De tweede stap is de
optimalisatie van de turbine als onderdeel van de windcentrale. Thema’s: (1) Ontwikkelen van
nieuwe, grotere rotoren, aerodynamica, dynamica, materialen en regeltechniek. (2) Ontwikkelen van
zeer langzaam lopende aandrijftreinen voor zeer hoge vermogens. (3) Vergroten van de
betrouwbaarheid en levensduur van de turbine, door "design for reliability", en optimalisatie van O&M
methodieken.
25E Wind - Intern elektrisch netwerk en aansluiting op het hoogspanningsnet
Het ontstaan van een offshore netwerk met e-hubs zorgt voor koppeling van offshore windparken en
van de Europese markten. Een oplossing hiervoor is het smart transmission grid (of smart super grid),
een net waarin op transmissieniveau slimme besturings- en regelmogelijkheden van energiestromen
zijn ingebouwd. Thema’s: (1) Het ontwerpen van een lichter en modulair offshore onderstation. (2)
Het ontwikkelen van monitoring technieken voor het bepalen van de status van de kabel en ook voor
preventie. (3) Het ontwerpen en demonstreren van slimme besturings- en regelmogelijkheden op
windturbine-, onderstation- en windparkniveau. (4) Regelbaar maken van HVDC verbindingen /
voorbereidingen van Net op Zee.
26E Wind - Transport, Installatie en Logistiek
Thema’s: Het ontwerpen en uittesten van nieuwe gespecialiseerde schepen en equipment voor
installatie en O&M. Het ontwikkelen en testen van sterk verbeterde installatiemethoden van
standaardfundaties, zoals monopalen; hoger heitempo, geluidsreductie, alternatieve
inbrengingsmethoden, ontwikkeling van methodes voor gecontroleerde ontgronding. Het ontwikkelen
en testen van betrouwbaardere en betere methodes van het ingraven (of boren) én aansluiten van de
6
elektriciteitskabels. Het verbeteren van de interfaces tussen componenten die offshore geïnstalleerd
worden.
27E Wind - Beheer en Onderhoud
Thema’s: O&M en access methodiek uitwerken in concept en toetsen in de praktijk in bestaande
parken en de proeftuin, ontwerp van nieuwe stabielere O&M schepen. Meten, monitoren en
voorspellen van slijtage van componenten om gepland onderhoud te doen. Verbeteren van
betrouwbaarheid van componenten, toevoegen van reserve onderdelen die op afstand ingeschakeld
kunnen worden.
28E Wind - Windparkontwikkeling
Thema’s: Maatschappelijk verantwoord innoveren, rekening houdend met (de wensen van) de
diverse belanghebbenden (“stakeholders”): Maatschappelijk Kosten Baten Analyse: ingebed in de
NWO -MVI aanpak. Natuur en milieu impact. Technische en regulatorische optimalisatie: oplossen
van problemen rond verstroming van olie en gas, koppeling met interconnectie-capaciteit, certificaten
handel
Gas
29E Gas - Systeemrol gas,Power2Gas, Gas2Energy
Doel is nieuwe technologieën, systemen en diensten te ontwikkelen die het mogelijk maken om nog
meer flexibiliteit in het energiesysteem te. Thema’s zijn: (1) Technische componenten: het
ontwikkelen en optimaliseren van componenten en technieken, zoals het ontwikkelen van nieuwe
apparatuur/technieken of het verbeteren daarvan (technisch). (2) Inpassing van componenten tot
systemen: het integreren van de technieken en componenten tot efficiënte systemen (technisch). (3)
Systeembenadering: de focus ligt op de samenhang met het totale energiesysteem, de concurrentie
met alternatieven, scenario's etc (gamma).
30E Gas - Voorraden: upstream gas
Thema’s zijn: (1) In een ‘mature field’ is de druk in het reservoir teruggegaan tot niveaus waarbij
aanvullende druk nodig is om het gas te exporteren. (2) New fields; Exploratie zoals gebruik van
‘subsurface’ bronnen. Tough gas en stranded fields; (3) ‘Tough gas’ (shale gas, tight gas en coalbed
methane); nieuwe technieken.
31E Gas - Substitutie: LNG
Thema’s zijn: (1)Technologie ontwikkeling: is gericht op de optimalisatie van de gehele LNG supply
chain met name opslag, distributie en gebruik van LNG als transportbrandstof. Ook kleinschaligere
liquefactie technologieën. Daarnaast aandacht voor metrologie en normering. (2) Veiligheid:
veiligheidsaspecten vertaald binnen het juridisch kader. (3) Marktintroductie: aandacht aan alle
aspecten om LNG als transport brandstof te implementeren. (4) Maatschappelijke acceptatie: een
kritische succesfactor voor de marktintroductie is de acceptatie van deze technologie in de
maatschappij.
32E Gas - Vergroening van gas
Thema’s zijn: (1) Agrarische vergisters; binnen de energieketen de grondstoffen volgens cascade
inzetten, zonder afvalstoffen (‘Cradle to Cradle’). (2) Industriële vergisters; Vergisting van organische
afvalstromen op industriële schaal (voedings- en zuivelsectoren, afvalbranche (GFT) en
waterzuivering (RWZI)). Innovatie gericht op verbetering van het conversieproces , raffinage van
afvalstromen en waardecreatie in de keten. (3) Vergassing / SNG route; Vergassing van biomassa. (3)
Infrastructuur ; De waarde van groen gas wordt bepaald door de manier waarop het wordt toegepast:
‘verstromen’, warmtebenutting, opwerken naar bio-CNG/LNG, opwerken naar aardgaskwaliteit.
33E Gas - Toepassing
De waarde van groen gas wordt in belangrijke mate bepaald door de toepassingsgebieden waarop
deze wordt ingezet, cq kan worden ingezet. Nieuwe mogelijkheden en nieuwe markten kunnen
worden ontwikkeld, mits de toepassing daarvoor geschikt is of gemaakt kan worden.
7
34E Gas - De juiste condities: marktwerking en gasrotonde 2.0
Thema’s: Marktontwikkeling; In deze programmalijn wordt onderzocht hoe de Europese liquide
gasmarkten zich gaan ontwikkelen en hoe DSO’s meer gesteund kunnen worden in de onderbouwing
van hun investeringsbeslissingen.
35E Gas - De juiste condities: maatschappelijke inbedding
Thema’s: -1: Energy Literacy- Onderzoek naar de invloed van (feiten) kennis op het gebied van
energie onder specifieke doelgroepen op de wijze waarop maatschappelijk draagvlak verandert.
Ontwikkeling van methoden en instrumenten om energy literacy te vergroten onder specifieke
doelgroepen.
Energiebesparing gebouwde omgeving
36E Energiebesparing gebouwde omgeving - Compacte opslag
Voor Energieneutraliteit is compacte opslag (met name bestaande bouw) essentieel. Zowel voor
kortere termijn (paar dagen) als seizoenoverbrugging. Ook voor slimme netten (tijdelijke) is opslag van
belang. Thema’s zijn: Fundamentele verbeteringen zoals stabieler materiaal, hoge thermische -opslag
capaciteit, snelle opname en –afgifte. Ontwikkeling en toepassingen met (compacte) opslag om
piekbelasting te vermijden. Intrinsiek legionella-veilig, lagere temperatuur tapwater (membranen,
antibacteriële coating).
37E Energiebesparing gebouwde omgeving - Duurzame Compacte Conversietechnologie
Bestaande bouw en lokale verwarming / koeling richting energieneutraliteit vraagt om kleinere
warmtepomp eenheden (mini-WP) met hoge COP waardoor bijvoorbeeld buitenlucht als bron kan
worden gebruikt. Thema’s zijn: Warmtepomp op basis van totaal nieuwe principes. Miniaturisatie van
hoog rendement warmtepompen voor bestaande bouw tbv grootschalige toepassing.
38E Energiebesparing gebouwde omgeving - Regeling en control
Energie alleen daar inzetten waar het voor de gebruiker effectief is. Energiesystemen zodanig
inregelen en beheersen dat verliezen door onnodig en ongewenst verwarmen, koelen en verlichten
wordt voorkomen. Informatie / data koppelen aan energiesystemen waarmee gebruikers een gezond
en comfortabel leef- en werkklimaat ervaren. Thema’s zijn: Via sensortechnologie informatie koppelen
aan energiesystemen en daarmee optimaliseren van energiesystemen. Signalering van ongewenst
energieverlies en zelf-lerende regelsystemen.
39E Energiebesparing gebouwde omgeving - Multifunctionele Gebouw Schil
Meer industrieel energieneutraal bouwen voor eenvoudiger renovatie. Geïntegreerde functies voor
duurzame energieopwekking, conversie en afgifte in bouwelementen. Beter gebruikscomfort met
lokale opwekking en afgifte. Voor beiden: integratie van (bouw)fysische functies (constructief,
buitenhouden ongewenst klimaat) met installatie/klimaatfuncties (verwarmen, koelen en ventileren) en
duurzame opwekkingsfuncties. Thema’s zijn: Integratie PV(T) in schil (combinatie PV en T in
bouwdelen; PV met eigenschappen van bouwmaterialen; esthetiek; flexibiliteit in afmeting, vorm en
kleur). Omgekeerd ontwerpproces (reverse modelling). Integratie lokale ventilatie, WTW en
verwarming in schil (productoptimalisatie). Regeling straling via schil (adaptief glas en coatings).
40E Energiebesparing gebouwde omgeving - Energieopwekking, distributie en opslag op
gebiedsniveau
Gebiedsoplossingen kunnen lokaal potentieel efficiënter benutten dan op gebouwniveau alleen.
Doorbraken zijn nodig op betere benutting, koppeling en opslag van energie. Met nadruk op
thermische energie (warmte / koude opslag). 48% van finaal energiegebruik is voor warmte en koude.
Als onderdeel van verduurzaming wordt verwacht dat dit onderdeel sterk zal groeien. Thema’s zijn:
Benutten lokaal potentieel winning, distributie en opslag (oppervlaktewater; ondergrond; weginfra;
biomateriaal; lokale windturbines; zonneveldjes; riool/ waterzuivering, WKO’s en aquifers). Koppeling
met proefprojecten.
8