Vrije meningsuiting

DOSSIER
Vrije
meningsuiting
JAARTHEMA 2015-2016
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 1
INHOUD
12
15
03/INLEIDING
15/BEPERKINGEN
Beperkingen en wanpraktijken
04/WAT?
Wat is vrije meningsuiting?
Vrije meningsuiting volgens enkele
filosofen
08/Waarom?
Waarom vrije meningsuiting?
Hujo en vrijheid van meningsuiting
09/HOE?
Manieren om je mening te uiten
18/BESLUIT
20/TIPS
Leeslijst
Filmpjes
Films
22/AAN DE SLAG!
Groepsgesprek
Theater van de onderdrukten
2 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
INLEIDING
Niets op de hele wereld is belangrijker dan vrijheid. Het is opofferingen
waard, het is het waard om er een job
voor te verliezen; het is het waard om
ervoor naar de gevangenis te gaan.
Ik sterf nog liever in bittere armoede met mijn overtuigingen dan dat
ik in weelderige rijkdom leef zonder
zelfrespect.
- Martin Luther King
Het vrijzinnig humanisme vindt zijn
waarden terug in dit citaat van Martin
Luther King. In onze moderne maatschappij kan de betekenis voor sommigen vanzelfsprekend lijken. We kunnen
in ons land denken wat we willen, ongeacht wat anderen daarvan vinden en
dat ook openlijk zeggen. Wij zullen hier
ook niet voor bestraft worden, zolang de
manier waarop legaal blijft. Dit is zeker
niet overal zo. Volgens het Freedom of
Thought Report 2015 behoort België,
samen met Nederland, Estland, Kosovo
en Taiwan tot een van de weinige landen die volledig “vrij en gelijk” zijn. Hier
moeten we echter nuanceren dat van
Estland en Kosovo niet alle gegevens
bekend waren in het onderzoek.
Dit betekent dat over de hele wereld in
slechts vijf landen volledige vrijheid van
meningsuiting is. Neem maar eens een
kijkje op de kaart.
groen = vrij en gelijk
geel = voldoende
oranje = systematische discriminatie
rood = ernstige discriminatie
zwart = zeer ernstige schendingen van het recht op vrije meningsuiting
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 3
Vrije meningsuiting is in ons land bij
wet bepaald. Ook de Verenigde Naties
(VN) en de Europese Unie hebben hier
afspraken rond gemaakt.
Het VN-verdrag inzake Burgelijke en
Politieke rechten (artikel 19) bepaalt
dat iedereen het recht heeft om zonder
inmenging een mening te koesteren.
Het recht op vrijheid van meningsuiting
“omvat mede de vrijheid inlichtingen
en denkbeelden van welke aard ook te
garen, te ontvangen en door te geven,
ongeacht grenzen, hetzij mondeling,
hetzij in geschreven of gedrukte vorm,
in de vorm van kunst, of met behulp
van andere media naar zijn keuze.”
Ook op Europees niveau wordt het
recht op vrije meningsuiting bepaald.
Artikel 10 van het Europees verdrag
voor de rechten van de mens (EVRM)
zegt: “ Eenieder heeft recht op vrijheid
van meningsuiting. Dit recht omvat de
vrijheid een mening te koesteren en de
vrijheid om inlichtingen of denkbeelden
te ontvangen of te verstrekken, zonder
inmenging van enig openbaar gezag en
ongeacht grenzen.”
In België zegt artikel 19 van de
Grondwet dit: “De vrijheid van
eredienst, de vrije openbare
uitoefening ervan, alsmede de vrijheid
om op elk gebied zijn mening te
uiten, zijn gewaarborgd, behoudens
bestraffing van de misdrijven die ter
gelegenheid van het gebruikmaken van
die vrijheden worden gepleegd.”
Dit wil niet zeggen dat er geen
beperkingen zijn aan de vrije
meningsuiting. Een staat mag een
beperking opleggen op de vrije
meningsuiting in het belang van de
rechten of de goede naam van anderen
en in het belang van de nationale
veiligheid of ter bescherming van de
openbare orde, de volksgezondheid of
de goede zeden. Deze beperking moet
in een wet worden vastgelegd en ze
moet noodzakelijk zijn.
Beperkingen zijn mogelijk, en in
sommige gevallen zelfs noodzakelijk
om onder meer het recht op eer en
goede naam en het recht op privacy te
beschermen, maar ook in het belang
van de nationale veiligheid, territoriale
integriteit of openbare veiligheid en om
wanordelijkheden te voorkomen.
De vrijheid van meningsuiting kan
wel tegenstrijdig zijn met andere
fundamentele rechten. Het recht op
godsdienstvrijheid en het verbod
op discriminatie op basis van ras of
godsdienst zijn hier voorbeelden van.
Om dan te bepalen of iets al dan niet
‘vrije meningsuiting’ of simpelweg
een belediging is, moet binnen de
omstandigheden afgewogen worden.
Wat
is vrije
meningsuiting
?
4 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
Vrije meningsuiting is in ons land bij wet
die vrijheden worden gepleegd.”
bepaald. Ook de Verenigde Naties (VN)
en de Europese Unie hebben hier afspra-
Dit wil niet zeggen dat er geen beper-
ken rond gemaakt.
kingen zijn aan de vrije meningsuiting.
Een staat mag een beperking opleggen
Het VN-verdrag inzake Burgelijke en
op de vrije meningsuiting in het belang
Politieke rechten (artikel 19) bepaalt
van de rechten of de goede naam van
dat iedereen het recht heeft om zonder
anderen en in het belang van de natio-
inmenging een mening te koesteren.
nale veiligheid of ter bescherming van de
Het recht op vrijheid van meningsuiting
openbare orde, de volksgezondheid of
“omvat mede de vrijheid inlichtingen
de goede zeden. Deze beperking moet in
en denkbeelden van welke aard ook te
een wet worden vastgelegd en ze moet
garen, te ontvangen en door te geven,
noodzakelijk zijn.
ongeacht grenzen, hetzij mondeling,
hetzij in geschreven of gedrukte vorm,
Beperkingen zijn mogelijk, en in sommige
in de vorm van kunst, of met behulp van
gevallen zelfs noodzakelijk om onder
andere media naar zijn keuze.”
meer het recht op eer en goede naam
en het recht op privacy te beschermen,
Ook op Europees niveau wordt het
maar ook in het belang van de nationale
recht op vrije meningsuiting bepaald.
veiligheid, territoriale integriteit of open-
Artikel 10 van het Europees verdrag
bare veiligheid en om wanordelijkheden
voor de rechten van de mens (EVRM)
te voorkomen.
zegt: “ Eenieder heeft recht op vrijheid
van meningsuiting. Dit recht omvat de
De vrijheid van meningsuiting kan wel te-
vrijheid een mening te koesteren en de
genstrijdig zijn met andere fundamentele
vrijheid om inlichtingen of denkbeelden
rechten. Het recht op godsdienstvrijheid
te ontvangen of te verstrekken, zonder
en het verbod op discriminatie op basis
inmenging van enig openbaar gezag en
van ras of godsdienst zijn hier voorbeel-
ongeacht grenzen.”
den van. Om dan te bepalen of iets al
dan niet ‘vrije meningsuiting’ of simpel-
In België zegt artikel 19 van de Grondwet
weg een belediging is, moet binnen de
dit: “De vrijheid van eredienst, de vrije
omstandigheden afgewogen worden.
openbare uitoefening ervan, alsmede de
vrijheid om op elk gebied zijn mening
te uiten, zijn gewaarborgd, behoudens
bestraffing van de misdrijven die ter
gelegenheid van het gebruikmaken van
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 5
VRIJE
MENINGSUITING
VOLGENS
ENKELE
FILOSOFEN
LOCKE (1632-1704)
Locke pleitte voor gewetensvrijheid.
Dit wil zeggen: de vrijheid om op religieus vlak te denken wat je wilt. Dit
was zeker niets nieuws in zijn tijd. Zijn
voorgangers streefden ook al naar gewetensvrijheid, met het argument dat
het geloof zich niet met dwang kan
6 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
verenigen. Locke werkte dit verder uit
en toonde aan dat gewetensvrijheid
ook godsdienstvrijheid inhoudt (dit
is de vrijheid om in het openbaar je
geloof te uiten). Het geloof kan door
niemand afgedwongen worden. Dit
vormde de basis voor de scheiding
van kerk en staat, die wij nu nog
steeds kennen. gelovigen en niet-gelovigen moeten op dezelfde manier
worden behandeld door de staat.
Mensen moeten hun geloof in het
openbaar kunnen uitdragen, zolang ze
zich aan de burgerlijke regels houden.
MONTESQUIEU (1689-1755)
VOLTAIRE (1694-1778)
Volgens Montesquieu voorkomt de
scheiding der machten (Trias Politica)
tirannie, en maakt deze burgerlijke
vrijheid mogelijk. De scheiding der
machten wil zeggen dat de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht gescheiden blijven. Ons
staatsbeleid steunt nog altijd op dit
principe.
Montesquieu leefde in een tijd waar
de burger als individu en zijn individuele rechten verwaarloosd werden.
Hij streefde naar vrijheid van meningsuiting en persoonlijke rechtszekerheid. Wetten bestaan om vrijheid
en deugdzaamheid te waarborgen,
en moeten daarom terughoudend
worden ingezet. Daarom was hij ook
tegen het verbod op godslastering (=
het kwaadspreken van iemands god
of aan een god gewijde zaken)
Voltaire hechtte veel belang aan de
rede of het denkvermogen. Hij legde
de basis voor de vrijheid van meningsuiting. Voltaire was vooral voorstander van de vrije meningsuiting voor
zichzelf. Hij gebruikte zijn invloed om
artikels met kritiek over zichzelf te
laten censureren, en de schrijvers te
laten opsluiten in de Bastille. Anderen
deden dit ook over zijn werken, want
Ook werd zelf een paar keer opgesloten in de Bastille. Hij ontvluchtte
Frankrijk omwille van zijn teksten
waarin hij kritiek uitte over de monarchie en religieuze instellingen en
waarin hij het streven naar gelijkheid
en vrije meningsuiting prees. De uitspraak “Ik ben het niet eens met wat
je zegt, maar ik zal het recht om het te
zeggen tot de dood toe verdedigen” is
niet van hemzelf, zoals velen denken.
Dit citaat is van Evelyn Beatrice Hall,
maar het beschrijft wel duidelijk zijn
denkwijze.
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 7
WAAROM
HUJO
Het hebben van een mening en
die kunnen uiten is een basisrecht. Wanneer je ergens niet
mee akkoord gaat, mag je hier
tegenin gaan. Vrije meningsuiting heeft de eigenschap
dat het verandering mogelijk
maakt. Niet alleen de mening
van enkelen wordt gehoord,
maar ook die van andere mensen. Zo krijg je een mengelmoes van allerlei insteken over
een bepaald onderwerp, en dat
kan goed zijn om je kijk op de
wereld breed te houden.
Vrije meningsuiting is, net zoals het
vrijzinnig humanisme, een kind van de
verlichting. Kritisch denken is een van
de kernwaarden, samen met een open
houding naar andere meningen, ideologieën en geloofsovertuigingen toe. Voor
een vrijzinnig humanist is het belangrijk
om een goed evenwicht te vinden tussen
vrijheid en gelijkheid. Daarom is het
belangrijk om zelf na te denken over vrije
meningsuiting en waar de grenzen liggen
voor jou, maar ook voor anderen.
VRIJE
MENINGSUITING?
8 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
EN VRIJHEID VAN
MENINGSUITING
Hujo wil daarom een zeker bewustzijn
creëren rond de vrijheid van meningsuiting en participatie stimuleren. In de
meeste landen bestaat er één of andere
beperking op deze vrijheid. Vrije meningsuiting biedt de kans om verandering
teweeg te brengen en om kritisch na
te denken over de wereld. Zonder vrije
meningsuiting bestaat er geen inspraak,
en dat is nu net wat Hujo zo belangrijk
vindt.
mANIEREN OM
JE MENING TE UITEN
JOURNALISTIEK
In België wordt de pers in principe niet gecensureerd. Dit werd al bepaald in de allereerste versie van de grondwet sinds 1831: “La presse est libre; la censure ne pourra
jamais être établie.”
of in het Nederlands: “De drukpers is vrij; de censuur kan nooit worden ingevoerd.”
In de praktijk betekent dit dat in alle Belgische tijdschriften, kranten, televisieprogramma’s, radioprogramma’s etc. geen censuur mag ingevoerd worden, als deze de
nationale veiligheid, de openbare orde en/of de rechten of goede naam van anderen
niet in gevaar brengt. Dit betekent bijvoorbeeld dat het rechtstreeks oproepen tot haat
tegenover een bepaalde bevolkingsgroep verboden is.
Dit recht op vrije meningsuiting in de media kan een invloed hebben op de objectiviteit van de informatie, en welk beeld dat er voor ons gevormd wordt. Elke bron zal
hetzelfde verhaal een beetje anders vertellen, de ene al iets objectiever dan de andere.
Daarom is het belangrijk om meerdere bronnen te bekijken en te evalueren. Is het een
betrouwbare bron? Laat de bron de twee kanten van het verhaal zien? Komt het van
een kwaliteitskrant of een sensatiekrant? En wat zijn de bronnen die de krant gebruikt? Door de verschillende bronnen te vergelijken, kan je een zo objectief mogelijk
standpunt innemen. Toch moeten we op onze hoede blijven voor vervormde feiten.
Iedere journalist heeft namelijk ook zijn eigen belangen. Hij moet rekening houden
met factoren zoals zijn inkomen, status en werkgever. Ook de mensen bij wie zijn werk
terecht komt hebben een invloed op wat hij wel of niet zal vermelden. Zij willen dat
hun mening bevestigd wordt en zijn niet geïnteresseerd in het standpunt van de tegenpartij. Wanneer zij boos reageren naar de nieuwsleverancier zal deze hier op inspelen,
want zij wil graag haar publiek behouden.
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 9
POLITIEK, MIDDENVELD EN ACTIES
Om te participeren in politieke zaken zijn er tal van mogelijkheden. De meest
directe manier is je verkiesbaar stellen. Je kan echter ook lid worden van een
politieke partij of gaan stemmen. Deze ietwat traditionele manieren van werken worden conventionele vormen genoemd.
Een andere, niet-conventionele manier om te participeren is om een informele
actie te voeren. Je kan dan gaan betogen, mensen op straat aanspreken over
een bepaald thema, een petitie tekenen, je mening verkondigen op sociale
media... Denk maar aan hoe komiek Wouter Deprez naar aanleiding van de
klimaattop in Parijs opriep tot een thuisbetoging, waarbij de deelnemers een
foto van zichzelf met een spandoek deelden via de sociale media.
Een derde weg is een combinatie van de conventionele en niet-conventionele
vormen. Hier gaat het om het ‘middenveld’. Het middenveld is een verzamelnaam van organisaties die tussen de overheid en de burgers in ligt. Burgers
worden lid van zo’n organisatie, die dan overlegt met de overheid en/of mensen sensibiliseert en oproept tot actie rond een bepaald thema. Voorbeelden
van middenveldorganisaties zijn vakbonden, maar ook jeugdbewegingen kan
je bekijken als middenveld. Ook Hujo is een middenveldorganisatie. Een grote,
overkoepelende middenveldorganisatie is Hart boven Hard. Zij voeren regelmatig actie voor een meer solidair beleid, samen met een duizendtal andere
organisaties.
Een middenveldorganisatie met wereldwijd bereik is Occupy Wall Street. Deze
beweging begon als actiegroep tegen het kapitalisme. Daarom installeerden
zij een tentenkamp in Wall Street als protest. Met de slogans “We kick the
ass of the ruling class” en “We are the 99%” is de beweging ondertussen een
wereldwijd verspreid fenomeen.
Een gelijkaardig gegroeide beweging is ‘Los indignados’, wat ‘de verontwaardigden’ betekent. Dit is een Spaanse groep die actie voert voor meer democratie en inspraak voor het volk door middel van protestmarsen, interventies en
workshops. Ook vindt zij dat de banken de oorzaak zijn van de financiële crisis
van 2008 en dus minder macht mogen hebben op de politiek.
10 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
Kunst
De meeste artiesten tonen hun visie op de wereld
via hun werken Dit kan het schrijven zijn van een lied
of een boek, het maken van een schilderij of beeldhouwwerk, een toneelstuk, een dans... Hieronder
stellen wij drie kunstenaars aan je voor, die via hun
werk de politiek wereld en/of de maatschappij een
spiegel voorleggen. Ook enkele empowerende
(= sociaal versterkende) theatervormen komen aan
bod.
Banksy
Banksy is een Engelse artiest die zijn mening uitdrukt aan de
hand van graffitiwerken.
Dit doet hij in volle anonimiteit. Zijn werken worden gespoten
aan de hand van stencils. Banksy kaart politieke en maatschappelijke problemen aan. Een van zijn bekendste werken is ‘Girl
with a Balloon’, getekend op een muur aan The South Bank of
London.
Street art is een heel toegankelijke (maar illegale) vorm van kunst,
zowel voor de kunstenaar als de toeschouwers. Een kunstenaar
hoeft niet door al die moeite te gaan om zijn kunst in een galerij
te krijgen, en de toeschouwers kunnen de werken zien terwijl ze
door de straten lopen. Bovendien is dit een makkelijke weg om
tegen de schenen van de maatschappij te schoppen zonder dat
dit invloed heeft op de carrière van de kunstenaar.
Helaas zijn Banksy’s werken nu zo bekend, dat ze geveild worden
voor enorme bedragen geld. Zo werd zijn werk ‘Keep it Spotless’
voor 1.8 miljoen dollar verkocht in het luxeveilinghuis Sotheby’s,
terwijl dit eigenlijk tegen zijn standpunt van ‘democratische
kunst’ in gaat. Met democratische kunst wordt bedoeld dat deze
kunst voor alle mensen wordt gemaakt, en dat het voor elke
kunstenaar mogelijk is om deze kunst tentoon te stellen .
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 11
Kendrick Lamar
12 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
KENDRICK LAMAR is een Amerikaans
hip-hop artiest. Hij combineert politieke
teksten met funky beats, waardoor zijn
muziek toegankelijk is voor een groot
publiek. Thema’s die hij aanklaagt
zijn machtsverhoudingen, ethiek en
identiteit. In tegenstelling tot zijn
voorgangers van politieke rap, roept hij
niet luidkeels ‘Kill the cops’, maar streeft
hij naar geweldloze actie.
Protest uitdrukken in muziek is geen
nieuw fenomeen. Bob Dylan zong in
1962 al ‘Blowin’ in the wind’, waarna
artiesten zoals onder andere Creedence
Clearwater Revival, Neil Young, Marvin
Gaye, Curtis Mayfield, N.W.A en Rage
Against The Machine volgden. Protest is
dus niet verbonden aan een genre.
Black Lives Matter is een organisatie die
actie voert en bewustzijn wil creëren
rond de houding van de Amerikaanse
politie tegenover Afro-Amerikaanse
jongeren. De beweging ontstond na
de dood van Trayvon Martin, een
jongen die zonder grondige reden werd
neergeschoten door de politie in Sanford,
Florida. Tijdens een conferentie op de
Cleveland State University ontstond
er onrust bij de activisten toen een
vermoedelijk dronken 14-jarige van een
bus werd gehaald door de politie. Terwijl
de activisten de politieauto probeerden
tegen te houden, spoot een agent met
pepper spray naar de activisten. Kendrick
Lamar’s nummer ‘Alright’ werd als reactie
door hen gezongen. Het is een nummer
over de brutaliteit van de politie, maar
met een positieve boodschap. Zo werd
‘Alright’ het protestlied van ‘Black Lives
Matter’.
JOHN HOLCROFT is een kunstenaar
die digitale werken maakt. Ook hij
heeft als inspiratie voor zijn werken
politieke en maatschappelijke thema’s.
In een interview vertelde hij waarom
hij denkt dat mensen soms de ziektes
en problemen van de maatschappij niet
willen zien of veranderen:
“To be honest, most people either don’t
care, are ignorant to it or they have given
up trying to do something about the
problems because it is out of their reach.
Using world poverty as an example, this
is something that can only be solved
by governments internationally and no
amount of charity fun runs will even
scratch the surface. Unless there is
something to gain these problems will
John holcroft
never be solved over night. It doesn’t
take a rocket scientist to work out
what we need to do to combat global
warming, but because of greed and
power we will still be facing the same
quandary in 20 years.”
Met zijn werken toont hij vaak duidelijk
de problematische kantjes van de
maatschappij. Dit doet hij op een
satirische manier, met illustraties in jaren
‘50 stijl. Thema’s die hij verwerkt zijn
onze afhankelijkheid aan technologie,
hebzucht van onze maatschappij en de
dalende waarde van werknemers.
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 13
Guerillatheater
Theater van de
Onderdrukten
Theater van de Onderdrukten wil aan
hun deelnemers de onderdrukking in
het dagelijks leven tonen en hier iets
tegen doen. Dit doen ze aan de hand
van workshops, waarin ze onder andere
bewustzijn creëren voor mediaboodschappen. Ook snijden ze in de vorm
van van theater bepaalde onderwerpen
aan, waarbij de deelnemers gestimuleerd
worden om in te grijpen. Een van die
theatervormen is het legislatief theater.
Hierbij wordt de wil van het volk omgezet in wetten, door het proces van het
maken van een wet na te spelen. De uiteindelijk ideeën worden nadien bezorgd
aan de beleidsmakers. Nog een voorbeeld is het onzichtbare theater. Hierbij
wordt er een vooraf gerepeteerd stuk in
een publieke ruimte gespeeld, zonder de
toeschouwers te informeren dat dit een
toneelstuk is. Zo wordt fictie en realiteit
met elkaar gemengd.
14 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
Guerillatheater vindt zijn oorsprong bij
de San Francisco Mime Troupe in 1965.
Deze groep deed optredens op publieke
plaatsen, met als doel revolutionaire
sociaal-politieke verandering waar te
maken. De groep was tegen de Vietnamoorlog en het kapitalisme.
Guerilla, Spaans voor kleine oorlog,
heeft als belangrijkste kenmerk spontaniteit. Dit gebeurde onder de vorm
van verrassingsoptredens op ongewone
openbare plaatsen voor een nietsvermoedend publiek. Typisch aan zulke
optredens is dat ze als doel hebben de
aandacht te vestigen op een politiek of
sociaal probleem door middel van satire,
protest, en carnavaleske technieken.
Guerillatheater betrekt het publiek en
speelt in op de omgeving. Er is dan ook
geen duidelijk afgebakend script. Het
theater kan in verschillende vormen
voorkomen: poppentheater, marsen, een
publiek pleidooi (denk maar aan Speaker’s Corner in Londen), een wake, een
koor, clown shows,... Dit om zowel de
aandacht van de media als de toeschouwers te krijgen. Typisch aan guerillatheater is dat achteraf niet duidelijk is
of het optreden de mensen bereikt die
reeds overtuigd waren, of dat het echt de
kracht heeft om verandering mogelijk te
maken.
Beperkingen en
wanpraktijken
Wat zijn nu precies de beperkingen
op vrije meningsuiting? Eerder bespraken we reeds de wettelijke regels,
maar hoe gaat dit in zijn werk in de
praktijk? Filosoof Etienne Vermeersch
vertelt alvast dit: “Vrije meningsuiting
veronderstelt dat je afstand neemt
van de gedachte dat alleen ware meningen mogen worden geuit: je moet
toelaten dat ook meningen worden
verdedigd waarvan je zelf denkt dat
het leugens zijn.”
Grenzen moet je dus afwegen: er
zijn inderdaad uitzonderingssituaties
waarbij de vrije meningsuiting mag
ingeperkt worden. Je mening opdringen aan onmondige kinderen bijvoorbeeld. Zij zijn nog niet in staat om via
logische redeneringen tot de waarheid
te komen. Hetzelfde geldt voor mensen die wilsonbekwaam zijn, om hen
bijvoorbeeld therapie te doen volgen.
Een andere uitzondering is het begaan
van misdaden zoals kinderporno.
Welke uitspraken mag je dan niet
doen? Uitspraken die rechtstreeks
tot misdaden leiden kunnen verboden worden bij wet. Dit betekent dat
wanneer je uiting slachtoffers tot
gevolg kan hebben, je een misdaad
begaat. Op een drukke plaats brand
roepen, kan er toe leiden dat er paniek
uitbreekt en mensen vertrappeld wor-
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 15
den. Een ander voorbeeld is mensen
oproepen tot moord. Het is duidelijk
dat dit niet wordt aanvaard. In principe betekent dit niet dat daarom het
recht op kwetsen en beledigen wegvalt. Een politicus belachelijk maken in
een cartoon brengt geen rechtstreekse schade toe. Leidt deze cartoon tot
de zelfmoord van de politicus, is er
wel schade toegebracht en kan de
cartoonist hiervoor bestraft worden.
Het is dus een kwestie van wikken en
wegen naar de juiste balans. We hebben het recht om iemand te beledigen
of te kwetsen, maar wanneer die
uiting leidt tot een misdaad is de wet
overtreden.
Een dictatuur is een voorbeeld van
een regime met een ondemocratische karakter. De meeste dictaturen
bestaan in landen waar voordien geen
democratie aanwezig was. Systematische onderdrukking komt hier vaak
voor. De rechtspraak is meestal in
handen van de dictator, die bovendien zichzelf en zijn achterban rijker
probeert te maken. Een dictator komt
in de meeste gevallen aan de macht
door verkiezingsfraude of een staatsgreep. Soms wordt hij democratisch
verkozen, waarna hij de burgerrechten
beetje bij beetje afbouwt, zoals Hitler
deed in Duitsland. De vrije meningsuiting wordt hier onderdrukt, waardoor
protest ontmoedigd wordt.
Onbeperkte vrije meningsuiting, maar niet
voor iedereen
In Frankrijk werden, na de aanslag
op Charlie Hebdo, 54 personen aangehouden voor ongepaste uitingen op sociale media. Een voorbeeld hiervan is de
Franse komiek Dieudonné. Hij schreef op
Facebook “Je suis Charlie Coulibaly”. Hij
verwijderde het bericht nadien en legde
uit: “Men beschouwt me als een Amedy
Coulibaly (een van de betrokkenen bij de
aanslag) terwijl ik eigenlijk niets anders
ben dan Charlie.” De Franse politie
arresteerde hem voor het goedpraten
van terrorisme. Het tegenstrijdige aan
dit gebeuren is dat, hoewel in dezelfde
periode mensen overal luidkeels riepen:
‘Je suis Charlie!’, Frankrijk meningen toch
de kop indrukte.
Een ander voorbeeld van beperking van
vrije meningsuiting in Frankrijk is het
proces van de socioloog Saïd Bouamama
en de zanger Saïdou van de groep Z.E.P.
Zij schreven samen een boek genaamd:
“Nique la France – Devoir à l’insolence”.
Vertaald klinkt dat als ‘Fuck Frankrijk, de
plicht tot vrijpostigheid’. De twee zouden
anti-blank racisme hebben uitgedrukt.
De journalist Glenn Greenwal zei hierover: “Vrij meningsuiting betekent in de
handen van vele Westerlingen eigenlijk:
het is belangrijk dat de ideeën die ik leuk
vind, worden beschermd en dat het recht
om groepen te beledigen die ik niet leuk
vind, gekoesterd wordt; de rest maakt
niet zoveel uit.”
Onwettige betogingsvoorwaarden
In Venezuela werd in 2014 een beper16 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
Oekraïne over Rusland
In Kiev zijn films en televisiereeksen met
het Russische leger of politie, of films
die een positief beeld schetsen van de
Sovjet-Unie sinds 2015 verboden op de
volksnationale Oekraïense tv-zenders.
Dit geldt voor alles wat na 1 augustus
1991 werd geproduceerd (eender waar
in de wereld). Deze datum is zo gekozen,
omdat Oekraïne op 24 augustus 1991
onafhankelijk werd.
king op het recht op betogen opgelegd. Manifesteren kan alleen nog met
toestemming van de overheid. Voorheen
moesten de organisatoren hier slechts
melding van maken. Nu kunnen de
organisatoren strafrechterlijk vervolgd
worden. Volgens Marino Alvarado maakt
deze wet een einde aan de garanties
voor het recht op vreedzaam demonstreren en benadrukt ze de onderdrukking
van burgers door gewapende diensten.
Een jaar later gebeurde iets gelijkaardigs
in Antwerpen. Voor een betoging
van ongeveer 2000 publieke dienstverleners in Antwerpen, werd een manifestatie ingeperkt. De organisatoren moesten
op voorhand aan de politie doorgeven
wie het woord zou nemen op de betoging en “welke leuzen gescandeerd
worden en welke boodschap verkondigd
wordt”. Er mochten “geen provocerende spandoeken of pancartes gedragen
worden” en “geen provocerende slogans
geroepen worden”. Deze regels staan
letterlijk in het document, ondertekend
door burgemeester Bart De Wever.
Het interfederaal Gelijkekansencentrum,
Unia, deed een onderzoek naar de
klachten over discriminatie en racisme
in 2015. Een opvallend resultaat uit dit
onderzoek is dat 60% van de mensen
vindt dat in bepaalde situaties racisme
is toegelaten. Er is een grote verdraagzaamheid voor ‘alledaags racisme’. Racisme is nochtans bij wet verboden.
Ook krijgt Unia geregeld meldingen over
publieke haatuitdrukkingen, bijvoorbeeld
in politieke toespraken. Dit komt omdat
politici zich een bepaalde gebeurtenis
willen toe-eigenen en/of willen provoceren door weinig respect te uiten in hun
toespraak. Een andere reden is dat zij
zulke uitspraken niet genoeg en systematisch veroordelen. Deze uitspraken
kunnen vaak niet juridisch veroordeeld
worden, maar de moraliteit ontbreekt
wel. Vaak geven deze uitspraken enkel
de keuze om voor of tegen iets te zijn,
waardoor de nuancering verdwijnt.
Discriminatie kan gebeuren tegenover
diverse groepen: ongelijke behandeling
op vlak van ras wordt het meest gemeld
(38%), waarna handicap (22%), geloof of
levensbeschouwing (19%) en seksuele
oriëntatie (5%) volgt.
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 17
BESLUIT
18 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
Vrije meningsuiting is een recht dat in
principe gegarandeerd wordt door allerlei verdragen en wetten. De filosofen
Locke, Montesquieu en Voltaire hebben
in de ontwikkeling hier naartoe een
grote rol gespeeld. Zo vond Locke dat
er godsdienstvrijheid moest zijn. Ook
was hij voorstander van de scheiding der
machten, uitgewerkt door Montesquieu.
Montesquieu streefde naar individuele
vrijheid. Voor Voltaire was de rede of
het denkvermogen essentieel. De zin “Ik
ben het niet eens met wat je zegt, maar
ik zal het recht om het te zeggen tot de
dood toe verdedigen” beschrijft dan ook
perfect zijn gedachtegang.
Er zijn beperkingen op de vrije meningsuiting. Er zijn uitzonderlijke situaties
waarin wel een beperkte bepaling mag
worden opgelegd. Als een uitspraak
rechtstreeks tot een misdaad leidt is er
een beperking mogelijk. Zo meldt het
interfederaal Gelijkekansencentrum dat
alledaags racisme sterk aanwezig is. Ook
mensen die niet in staat zijn om logisch
te redeneren, worden vaak beperkingen opgelegd, bv. Om een bepaalde
therapie te volgen, of een klein kind dat
moet gaan slapen van zijn ouders. Een
extreem voorbeeld van een regime waar
sterke beperkingen aanwezig zijn, is de
dictatuur.
Je kan je mening uiten op verschillende
manieren. Een mening kan geuit worden
in een krant, op het journaal, op de radio, op televisie,.. Dit is mogelijk omdat
er in België geen perscensuur bestaat.
Een andere manier om van je te laten
horen is door gebruik te maken van conventionele manieren. Dit betekent dat
je bijvoorbeeld op een partij stemt, of
er lid van bent. Je kan ook op niet-conventionele manieren je mening uiten.
Je kan bijvoorbeeld meedoen aan een
manifestatie of een petitie tekenen. Ook
kan je lid worden van een middenveldorganisatie, die de spreekbuis is tussen de
burgers en de politiek. Voorbeelden van
middenveldorganisaties zijn Hart boven
Hard, Occupy Wall Street, Los Indignados en Hujo. Meningen kunnen ook
geuit worden door kunst. Banksy, Kendrick Lamar en John Holcroft zijn enkele
voorbeelden van kunstenaars die hier
actief mee bezig zijn. Ook theatervormen zoals ‘Theater van de onderdrukten’
en guerillatheater zijn voorbeelden van
het duidelijk uiten van je mening aan de
hand van kunst.
Vaak wordt het recht op vrijheid van
mening geschonden. In Frankrijk
bijvoorbeeld werden na de aanslagen
op Charlie Hebdo een vijftigtal mensen
gearresteerd wegens het goedpraten
van terrorisme. Hetzelfde gebeurde met
anti-blank racisme. Vrije meningsuiting
is een recht dat geldt voor iedereen,
niet alleen voor de mensen die dezelfde mening koesteren. In Venezuela en
Antwerpen werden recent beperkingen
opgelegd voor manifestaties. Zo moet in
Venezuela de manifestatie eerst goedgekeurd worden. Melden is niet meer voldoende. In Antwerpen mogen er bijvoorbeeld geen provocerende spandoeken
gedragen worden. In Oekraïne is er een
zware censuur op het positief afbeelden
van Rusland of de Sovjet-Unie.
In België doen we het al bij al nog niet
zo slecht, maar het blijft belangrijk om
te vechten voor de vrije mening en om
van ons te laten horen. Dus schraap je
keel en maak maar veel kabaal. Het is
tenslotte je recht!
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 19
Bibliografie/leeslijst
Wat is vrije meningsuiting?
http://freethoughtreport.com/download-the-report/
https://www.aivl.be/wat-betekent-het-recht-op-vrije-meningsuiting
www.mensenrecht.be/vrijemeningsuiting
http://www.tijd.be/opinie/analyse/De_vermetele_verrijzenis_van_de_vrije_
meningsuiting.9586812-2336.art?ckc=1
http://www.humanistischecanon.nl/liberalisme/john_locke_brief_over_tolerantie
http://www.humanistischecanon.nl/mensenrechten/charles_montesqieu__over_de_geest_van_de_
wetten__de_trias_politica___1748_
http://mens-en-samenleving.infonu.nl/filosofie/99537-de-filosofie-van-voltaire-1694-1778.html
Manieren om je mening te uiten
http://www.journalist.be/nieuws/censuurverbod-beschermt-alle-media
http://www.vecip.com/default.asp?onderwerp=1365
http://www.demorgen.be/wetenschap/wouter-deprez-roept-op-tot-allereerste-thuisbetoging-uitwereldgeschiedenis-b8cdf8e2/
http://www.hartbovenhard.be/
http://occupywallst.org/
http://www4.vlaanderen.be/dar/svr/afbeeldingennieuwtjes/algemeen/bijlagen/2011-06-16ssv2011-publicatie.pdf#page=258
http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/01/15/onbeperkte-vrije-meningsuiting-maar-nietvoor-iedereen
Banksy
http://www.biography.com/people/banksy-20883111
http://www.iop.harvard.edu/rise-banksy
http://www.thedailybeast.com/articles/2016/01/25/why-banksy-s-art-is-such-a-deadly-politicalweapon.html
Kendrick Lamar
https://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2015/03/23/the-political-theory-ofkendrick-lamar/
http://elitedaily.com/news/politics/kendrick-lamar-hip-hop-black-lives-matter/1156751/
http://www.theguardian.com/music/2016/feb/15/kendrick-lamar-grammys-2016-awards-politicalperformance-blacker-berry
http://blacklivesmatter.com/
John Holcroft
http://www.huffingtonpost.com/michael-ernest-sweet/a-picture-really-is-worth_b_8127594.html
http://www.johnholcroft.com/
Theater van de onderdrukten
http://www.theatreoftheoppressed.org/en/index.php?nodeID=3
http://labovzw.be/theater-van-de-onderdrukten/
Guerillatheater
http://www.diggers.org/guerrilla_theater.htm
http://ispo.fss.muni.cz/uploads/2download/mobsem2010/political_performance.pdf
Beperkingen en wanpraktijken
http://www.etiennevermeersch.be/artikels/politiek/grenzen-aan-de-vrije-meningsuiting
http://www.liberales.be/essays/ayaanbeledigen
http://www.mo.be/nieuws/spanning-venezuela-na-beperking-van-recht-op-betogen
http://www.knack.be/nieuws/belgie/bart-de-wever-versus-de-grondrechten-onwettigebetogingsvoorwaarden-beperken-de-vrijheid-van-meningsuiting/article-opinion-545489.html
http://www.knack.be/nieuws/wereld/films-die-positief-beeld-rusland-schetsen-voortaanverboden-in-oekraine/article-normal-559451.html
http://www.knack.be/nieuws/belgie/godsdienstvrijheid-boven-gelijkheid-man-vrouw-ditcultuurrelativisme-luidt-doodsklok-mensenrechten/article-opinion-612283.html
http://www.knack.be/nieuws/belgie/bang-van-de-boerkini-heeft-de-profeet-ooit-iets-gezegdover-badpakken/article-opinion-611705.html
http://unia.be/nl
20 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
Boeken, films en filmpjes
Boeken
De kinderwet - Ian McEwan
Gesluierde vrijheid - Naema Tahir
Het is maar om te lachen. Hoe cartoonisten de wereld veranderen. - Roel
Daenen
Filmpjes
filmpje Luc Haekens: “Weg met vrije meningsuiting in ruil voor een
afwasmachine”
http://www.hln.be/hln/nl/929/TV-Gids/article/detail/2619992/2016/02/17/
Weg-met-vrije-meningsuiting-in-ruil-voor-een-afwasmachine.dhtml
filmpje protest Black Lives Matter
https://www.youtube.com/watch?v=VUC_DOhfzwQ
documentaire guerillatheater
https://www.youtube.com/watch?v=q56Ftqem_e8
kortfilm:
The T-shirt
https://www.youtube.com/watch?v=O02yAAmU3Ww&feature=player_
embedded#!
Films
film guerillatheater: Noviembre
The Interview
12 years a slave
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 21
Aan de slag!
Hier vind je enkele voorbeelden die je in
de praktijk kan gebruiken.
Groepsgesprek
Een groepsgesprek over vrije meningsuiting doet mensen denken over het belang ervan,
en de invulling die iemand hier aan geeft. Hujo geeft je alvast drie manieren om dit
gesprek wat pit te geven.
1
Collage maken
Knip afbeeldingen, woorden, letters
uit tijdschriften en kranten. Plak ze op
een papier (dit kan individueel gedaan
worden of in groep). Bespreek wat je
hebt opgeplakt en waarom, en creëer
ruimte voor discussie.
2
Cirkelspel
De groep staat in een kring. Een persoon
gooit de bal naar een andere persoon
in de kring, en zegt een woord dat hij
associeert met vrije meningsuiting. De
persoon die de bal ving doet hetzelfde
enzovoort. Het spel is voorbij wanneer
niemand nog iets weet. Wanneer er te
hard wordt afgeweken, kan je een nieuw
woord inbrengen dat dichter bij het
thema hoort.
22 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
3
Verkennen, dromen,
denken, doen
Dit is een techniek om effectief
verandering teweeg te brengen. Dit
proces gebeurt in vier stappen. Het is
de bedoeling dat je gaat brainstormen
met de groep over welke verandering er nodig is, en hoe dat deze in de
praktijk zal worden gebracht.
Stap 1: Verkennen:
Wat is er al aanwezig, wat is goed?
Stap 2: Dromen
Wat wil je dat er is?
Stap 3: Denken
Wat kan er komen, en hoe ga je
dat verwezenlijken?
Stap 4: Doen
Hoe maak je de verandering waar?
Theater van de onderdrukten
Hier vind je enkele concrete methodieken van het ‘Theater van de onderdrukten’
1 Beeldentheater
Dit kan je in kleine groepjes doen of met de hele groep. Denk met je groep na over
problemen rond vrije meningsuiting. Dit ga je uitbeelden, als een foto. De toeschouwers sluiten de ogen terwijl de anderen zich in de juiste positie opstellen. Wanneer de
toeschouwers hun ogen weer openen, zien ze een tafereel. Het is nu aan de toeschouwers om te raden wat ze willen uitbeelden.
2 Forumtheater
Een groep voert een stuk op met de onderdrukker, en een persoon die er niets aan
kan veranderen. Na het stuk worden de toeschouwers uitgenodigd om in te grijpen in
het toneelstuk, en proberen de situatie wel te veranderen.
3 Nieuwstheater
De deelnemers voeren een toneelstukje op aan de hand van een artikel uit een krant
of tijdschrift, om zo het belang van kritisch denken over media te benadrukken.
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 23
Spelletjes
1 Stellingenspel
De hele groep houdt samen een groot doek vast. Er worden een aantal stellingen genoemd. Na het noemen van de stelling, wordt het doek hoog gehouden. Wie het eens
is met de stelling, kruipt onder het doek. Wie het niet eens is, blijft de doek vasthouden.
2 Rug tegen rug
De deelnemers maken groepjes van twee personen en gaan rug tegen rug zitten. Een
iemand van elke groep krijgt een prent. De andere krijgt een lijst met begrippen. De
persoon met de prent beschrijft deze. Het is de bedoeling dat de andere persoon raad
waar het over gaat.
3 Meningenzoektocht
Over een bepaald terrein zijn papiertjes met meningen op verstopt. De deelnemers
gaan met dit papiertje naar de begeleider, die hen een vraag stelt, of een opdracht
geeft. De deelnemers beantwoorden deze vraag en maken de link met de mening op
het papiertje, of voeren de opdracht uit. Vragen die gesteld kunnen worden zijn:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wat is een mening?
Bedenk een zin die altijd waar is
Wat is het verschil tussen een feit en een mening?
Kun je altijd je mening zeggen?
Mag je altijd je mening zeggen? Wanneer niet? En waarom niet?
Kun je altijd zeggen wat je denkt?
Wanneer kan je niet zeggen wat je denkt?
Wanneer kan je wel zeggen wat je denkt?
Kan je alles zeggen wat je wilt?
24 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING
DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING 25
HUJO vzw
Anspachlaan 111 bus 7
1000 Brussel
02/5217920
[email protected]
26 DOSSIER VRIJHEID VAN MENINGSUITTING