JAARVERSLAG 2016 EEN L A A H R V EIT U D N A L R E D IE 20 1 6 LAAKTHEATER.NL VOORWOORD ‘Je hoeft niet in pak, je hoeft niet ver en je hoeft geen fortuin te hebben om er te zijn’ INHOUD 3 VOORWOORD ONZE DRIE PIJLERS 5 1. (SAMEN) PROGRAMMEREN 9 13 2. CULTUUREDUCATIE 17 3. WIJKPROJECTEN 5 — Pluriforme programmering — Eigen keuze programmering 23 27 LAAKTHEATER ALS CULTUURANKER 28 CULTUREEL ONDERNEMERSCHAP 30 COMMUNICATIE 32 JAAROVERZICHT 17 34 35 — Community arts — Wijkgericht produceren OVER STADSDEEL LAAK: FEITEN EN CIJFERS COLOFON — T om Hamoen Filmclub Laak ONZE DRIE PIJLERS Graag vertellen we in dit jaarverslag meer over onze werkwijze: onze drie pijlers. Bij elke pijler starten we met het uitlichten van drie projecten of voorstellingen waar we trots op zijn of die indruk hebben gemaakt. Daarna lichten we toe wat de pijlers voor ons betekenen en hoe we ze in 2016 hebben uitgevoerd. In 2016 hebben we afscheid genomen van Luc Lutz. Na meer dan 10 jaar voor Laaktheater te hebben gewerkt is hij met pensioen gegaan. Op dinsdag 27 december hebben we met een groot feest Luc uitgezwaaid. We zullen zijn humor, vriendelijkheid, gastvrijheid, lach en eeuwige geduld enorm gaan missen. Voor onze voorjaarsbrochure van 2016 hebben we onze gastprogrammeurs geïnterviewd en hen gevraagd naar de waarde van Laaktheater. Tom Hamoen van Filmclub Laak kwam met deze uitspraak en wat een fijne! Want eigenlijk is dit een heel goede omschrijving van wat we als Laaktheater willen zijn. Een plek waar je jezelf kan zijn (met of zonder pak aan), dichtbij huis en het is betaalbaar om bij ons in het theater te zijn. Wat heerlijk om te horen dat één van de gastprogrammeurs dit over ons theater zegt! In 2016 heeft Tom zijn rol als voorzitter van Filmclub Laak moeten overdragen. Hij startte als vrijwilliger en gastprogrammeur in een periode dat hij zonder werk zat en moest de filmclub in 2016 verlaten, omdat hij het te druk had met zijn nieuwe baan. Maar zo gaan die dingen en dat is alleen maar heel goed. De uitspraak van Tom verklaart ook een beetje de titel van dit jaarverslag. Een verhaal uit Iederland. Iederland is een land waar verbeelding, betrokkenheid, bezieling, schoonheid, vriendelijkheid en menselijkheid regeren. Een land waar iedereen welkom is. Een land waar je gezien wordt en waar naar je geluisterd wordt. Een land waarvan we goed snappen dat je denkt dat het maar een sprookje is. In Laak geloven weinig mensen nog maar in Iederland, maar soms moet je even zoeken om Iederland te maken. En dat is wat we als Laaktheater proberen te doen. Ons theater is een plek in de wijk waar verbeelding een kans krijgt, waar je je even in een andere wereld waant of de eigen wereld door andere ogen kunt bekijken. Je neemt kennis van elkaar, hebt aandacht voor elkaar en je staat meer open voor de mens achter het stereotype. Door bewoners en groepen actief bij Laaktheater te betrekken, verzekeren we ons ervan dat die verbeelding van iedereen kan worden. Kunst, verbeelding en creativiteit, artistieke energie en kwaliteit doen echt een ander appél op mensen. Het verhaal van Laaktheater is een verhaal uit Iederland. Want Iederland hoeft geen sprookje te zijn. Er zijn gelukkig nog steeds ongelofelijk veel verhalen uit Iederland. In dit jaarverslag vertellen we graag die van ons. We wensen je veel leesplezier! Ricky Middendorp, Jan Droog, Thomas Walst, Catherine Klaverwijden, Adinda de Vetten, Carolien Ruigrok, Devika Arjun, Ellen van Beek, Paula de Bruin en Rahima Yahya DANK JE WEL LUC! 3 (SAMEN) PROGRAMMEREN ( SAMEN) PROGRAMMEREN Onze programmering bestaat uit zowel vraaggerichte en pluriforme programmering als uit aanbodgerichte, eigen keuze programmering voor de jeugd. PLURIFORM PROGRAMMEREN Laaktheater is een theater dat programmeert vanuit samenwerking. Wij werken samen met bewoners, theatermakers en organisaties die hart hebben voor de wijk en daar graag een bijdrage aan kunnen en willen leveren. We vinden het belangrijk dat de diversiteit van de bewoners van Laak zichtbaar wordt in de programmering. Diversiteit qua nationaliteit, maar ook qua cultuur en leeftijd. UITGELICHT Pluriforme programmering 1 BEYOND BHARATA NATYAM & POP-UP EXPOSITIE OVER DE SARI Bijzondere dansvoorstelling waarin klassiek Zuid-Indiase dans verweven werd met westerse dans. Bij de tweede voorstelling werd ook de Sari expositie van het Haags Historisch Museum geopend. Een mooie combinatie die resulteerde in veel nieuw publiek met een Hindoestaanse achtergrond uit Laak. 2 COMEDY LOUNGE Met gastprogrammeur Raoel Fatehmahomed hebben we comedy weer teruggebracht in Laaktheater! En met succes. Een uitverkochte zaal met voornamelijk jong publiek. 3 WOSP Voor het eerst sloten we aan bij het landelijke Poolse benefiet WOSP. We trokken 400 Poolse bezoekers op één dag. Fijn om aan het begin van het seizoen ook de overige Poolse programmering van Laaktheater onder de aandacht van hen te brengen. 5 (SAMEN) PROGRAMMEREN Over pluriform programmeren in Laaktheater Binnen pluriforme programmering laten we het graag aan de bewoners zelf over om aan te geven wat zij, als onderdeel van een bepaalde sociale of culturele bevolkingsgroep in de wijk, willen zien of beleven in het theater. We werken met vrijwilligers die opereren als gastprogrammeur of gezamenlijk onderdeel zijn van een programmeringsnetwerk. Om een diverse doelgroep te bereiken moet je weten wat de doelgroep zelf wil! Niet alleen kennen deze vrijwilligers de cultureel diverse acts die aansluiten bij hun eigen referentiekader, ook zorgt hun betrokkenheid ervoor dat buurtbewoners op de hoogte zijn van de voorstelling en zich sneller in Laaktheater thuis voelen. Mensen melden zich soms ook spontaan aan nadat ze een voorstelling hebben bezocht; de oproep om mee te denken met de programmering wordt breed verspreid in en om het theater! De vrijwilligers worden ondersteund en begeleid door onze projectleider en medewerker wijkcultuur Carolien Ruigrok en Devika Arjun. De werkwijze van de in 2016 overleden Doro Siepel (Theater Zuidplein, Rotterdam) is hierbij een belangrijke bron van inspiratie. (SAMEN) PROGRAMMEREN Onze rol is: faciliteren, adviseren, budget bewaken en we kijken naar een goede verdeling van de programmering over het theaterseizoen. Een andere rol is kwaliteitsbewaking. Dit is een interessant discussiepunt. We programmeren veel programma’s voor publieksgroepen uit andere culturen en willen niet pretenderen dat we weten wat de definitie van kwaliteit is voor deze publieksgroepen. Het belangrijkste is het begeleiden van onze gastprogrammeurs naar meer kwaliteit. We bekijken de ontwikkeling van de programma's en bieden waar mogelijk extra professionele ondersteuning. Ook gaan we in gesprek met het publiek over de programma’s. De begeleiding van de gastprogrammeurs is maatwerk. Elke gastprogrammeur vraagt een andere vorm van begeleiding en advies. Dit wordt door onze projectleider wijkcultuur per gastprogrammeur bekeken. Onze manier van werken is uitzonderlijk voor de culturele sector maar werkt voor een theater als Laaktheater heel goed. Dat onze werkwijze zeer effectief is voor het bereiken van diverse publieksgroepen wordt ook landelijk steeds meer erkend. Zo mochten we samen met theater De Vaillant een presentatie geven op de bijeenkomst over diversiteit in de Nederlandse cultuursector, georganiseerd door Cultuurmarketing, ACMC en Novel Society op 12 september 2016. Daarnaast heeft Carolien samen met onze Poolse gastprogrammeur Alicja Wilusz een presentatie gegeven op de landelijke conferentie Cultuur in Beeld. Deze conferentie wordt jaarlijks georganiseerd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en had in 2016 het thema: Over Diversiteit en Verbinding en werd georganiseerd op 7 december 2016. We laten wijkbewoners en wijkpartners (onze gastprogrammeurs) echt zelf programmeren en hun eigen programma organiseren. We werken niet met een adviesraad of een klankbordgroep voor onze programmering, we verzinnen geen programma’s en zoeken daar een gastprogrammeur bij, ook denken wij niet vanuit beoogd publiek, maar wij zetten de deuren simpelweg wagenwijd open. Mensen komen binnen met ideeën, we gaan in gesprek en er ontstaat een zeer cultureel diverse programmering. Een ultiem vraaggerichte manier van werken. Pluriform programmeren in 2016 In 2016 vielen 40 activiteiten binnen pluriforme programmering. Een mooi stabiel en overeenkomstig aantal als in 2015. Wel zijn de bezoekersaantallen gestegen van 2.500 in 2015 naar bijna 3.000 in 2016. In 2015 zijn er binnen pluriform programmeren twee hoofdlijnen ontstaan: Poolse en Hindoestaanse programmering. Niet geheel toevallig, want als we kijken naar de bevolkingssamenstelling in Stadsdeel Laak horen deze culturele achtergronden tot de grootste (zie hiervoor ook het hoofdstuk Over Stadsdeel Laak: feiten en cijfers). In 2016 zijn deze doorgezet. Binnen deze hoofdlijnen is een duidelijke ontwikkeling te zien. Ons netwerk wordt groter, niet alleen qua gastprogrammeurs, maar ook qua publiek. Binnen de Poolse programmering wilden we verder graag inzetten op het publiek naast alleen de culturele voorhoede. Dit hebben we gedaan door ook aan te sluiten bij de landelijke charitatieve dag WOSP. Dit benefiet evenement trok in totaal 400 Poolse bezoekers veelal afkomstig uit het stadsdeel. 6 In 2016 waren we voor het eerst onderdeel van het Eastern Neighbours Film Festival (ENFF). Een stedelijk filmfestival dat films van Oost-Europese landen onder de aandacht brengt. In samenwerking met hen en onze Poolse gastprogrammeur Alicja Wilusz hebben we de prachtige Poolse film Papusza vertoond. interessante mix van nieuwe dansen. De choreografie van de westerse dans was van Percy Muntslag en van de Bharata Natyam dans van Sitra Bonoo. Vanuit pluriform programmeren is een nieuwe lijn ontstaan: wijkgericht produceren. Deze valt nu onder onze derde pijler: wijkprojecten. Dit vanuit de behoefte om niet alleen pluriform en vraaggericht te programmeren in Laaktheater, maar waar nodig – van belang voor Laak – ook te produceren. We merken dat er niet heel veel aanbod is voor de diverse publieksgroepen in Laak, maar dat de behoefte er zeker wel is. Vanuit die noodzaak hebben we besloten ook voorstellingen en projecten te produceren. Zo is onder andere de Poolse theatergroep Medea in 2016 huisgezelschap geworden van Laaktheater en vallen zij sinds 2016 onder deze nieuwe lijn. We komen hier uitgebreid op terug bij pijler 3: wijkprojecten. Binnen de Hindoestaanse programmering hebben we in het najaar van 2016 gekozen om ons meer te richten op dans- en theatervoorstellingen en minder aan te sluiten bij het vieren van culturele feestdagen zoals Divali en Holi. Dat we binnen Laaktheater een medewerker wijkcultuur (Devika Arjun) van Hindoestaanse afkomst met een dansachtergrond hebben, heeft hierbij enorm geholpen. Devika heeft in 2016 na jaren danstraining haar eigen arangetram (podiumdebuut) in Laaktheater gedanst. En dankzij haar netwerk hebben we dansvoorstelling Beyond Bharata Natyam binnen Laaktheater ontwikkeld. Jonge Haagse Bharata Natyam dansers gingen in deze voorstelling een relatie aan met westerse body movements en integreerden deze in hun klassiek Zuid-Indiase dansrepertoire. Dit resulteerde in een spannende en 7 (SAMEN) PROGRAMMEREN EIGEN KEUZE PROGRAMMERING Eigen keuze programmering in 2016 Elke woensdag theater of jeugdfilm voor kids In 2015 zijn we gestart met een regulier aanbod voor kinderen op de woensdagmiddag. Drie woensdagmiddagen een jeugdfilm en de laatste woensdagmiddag van de maand een theatervoorstelling. Op deze manier hebben we een start gemaakt met een laagdrempelig en regulier aanbod voor kinderen en hun ouders in de wijk. De bezoekersaantallen in 2015 waren redelijk, maar we waren nog niet helemaal tevreden. In het voorjaar van 2016 hebben we een nieuw plan van aanpak gemaakt waarmee we gestart zijn in het najaar. In 2015 maakten we nog verschil tussen de prijzen voor de films en jeugdtheater. Daar zijn we mee gestopt in 2016. Beide zijn vanaf dit jaar 3 euro of 1,50 euro met Ooievaarspas. Een andere belangrijke verandering was het aanpassen van het concept. Elke woensdagmiddag kunnen kinderen vanaf 14.00 uur terecht in Laaktheater om te knutselen en om mee te zingen met het popkoor. Hiervoor hebben we de krachten die we al in huis hebben gebundeld. Met een regulier aanbod voor kinderen op de woensdagmiddag, het nieuwe festival Krokus Kabaal in de voorjaarsvakantie en aansluiting bij de stedelijke festivals De Betovering en 2 Turven Hoog op locatie is de eigen keuze programmering uitgebreid en zijn de bezoekersaantallen in 2016 verder gegroeid. UITGELICHT Eigen keuze programmering 1 ELKE WOENSDAGMIDDAG THEATER OF JEUGDFILM VOOR KIDS Onze woensdagmiddagprogrammering is uitgegroeid tot een drukbezochte middag voor kinderen uit de buurt. Zo organiseren Earta en Lindsey van Varsseveld van dansschool Beweigi – die elke woensdagmiddag danslessen geeft in Laaktheater – het knutselen. Zij bedenken wekelijks een knutselopdracht die past bij de programmering. Ze zorgen voor een variatie in opdrachten en materialen. Op deze manier stimuleren we de verbeeldingskracht van de kinderen veel meer dan als we alleen papier en potloden neerleggen. Ook is er dankzij hun begeleiding een heel fijne en gezellige sfeer in de foyer. En Suzanna Aghajanyan is elke woensdagmiddag in Laaktheater met haar zangschool. Zij komt een half uurtje eerder om bij de piano met ouders en kinderen in de foyer te zingen. Ook hebben we sinds het najaar van 2016 drie vaste vrijwilligers – Zwaida, Aruna en Agnes (moeders met kinderen uit Laak) – die de bar en aankleding verzorgen. Elisa komt wekelijks schminken. Zo hebben we de woensdagmiddag veranderd van het bezoek aan een jeugdfilm of theatervoorstelling naar een volledige middag uit. Ook de publiciteit voor de woensdagmiddagen is aangescherpt. We zijn heel blij, want met de veranderingen zijn de bezoekersaantallen op de woensdagmiddag verdubbeld. 2 KROKUS KABAAL In 2016 was de eerste editie van Krokus Kabaal. Het jeugd- en kunstfestival in de voorjaarsvakantie. Bedacht en georganiseerd in samenwerking met de acht Haagse cultuurankers. 3 FESTIVAL 2 TURVEN HOOG OP LOCATIE Een jaarlijks terugkerend peuterfestival dat een plek heeft veroverd in onze harten en daarom een plek blijft verdienen in onze top 3. Over onze eigen keuze programmering Onze programmering voor de jeugd is aanbodgericht. Onze jeugdtheaterprogrammeur Catherine Klaverwijden werkt al 9 jaar voor Laaktheater en weet op basis van haar ervaringen wat wel en niet aansluit bij kinderen die wonen in ons stadsdeel. Onze voorstellingen en jeugdfilms zijn laagdrempelig, maar wel kwalitatief goed. En niet onbelangrijk: we zoeken voorstellingen waarvan we denken en hopen dat mensen een leuke middag hebben in het theater. Ook sloten we in 2016 aan bij de stadsbrede festivals 2 Turven Hoog op locatie en De Betovering. In 2016 waren we naast Theater aan het Spui en Theater Dakota één van de drie festivallocaties van De Betovering. In 2016 zijn we doorgegaan met het aanbieden van maandelijkse wijkvoorstellingen. Elke laatste woensdag van de maand delen we een aantal vrijkaartjes uit aan kinderen van subminima met hun ouders. Kinderen en hun ouders die financieel moeilijk rond komen, kregen zo ook in 2016 de kans om een theatervoorstelling bij te wonen. Daarnaast bleven er kaartjes over voor de vrije verkoop, waardoor er een mooie publieksmix is. 9 (SAMEN) PROGRAMMEREN ‘Ik zou hier graag vrijwilligerswerk doen. Ik vind het hier zo gezellig!’ 2 Turven Hoog op locatie 2 Turven Hoog op locatie is een jaarlijks terugkerend festival dat georganiseerd wordt door Stichting 2+. In 2016 vond in Laaktheater alweer de vijfde editie plaats. Een jubileum! Voor dit festival werken we nauw samen met stichting MOOI om zoveel mogelijk jonge gezinnen in Laak te bereiken. Via de voorscholen worden de ouders geïnformeerd over dit festival en komen de pedagogisch medewerkers met de kinderen en ouders naar de voorstellingen. In twee dagen tijd hadden we 300 bezoekers (peuters en hun ouders/begeleiders) in huis. Het festival 2 Turven Hoog op locatie is een mooi voorbeeld van onze meerjarige culturele programma’s en investeringen die de tijd krijgen om in Laak en Laaktheater te groeien en te rijpen. — bezoeker woensdagmiddag Krokus Kabaal In 2016 hebben we de eerste editie georganiseerd van Krokus Kabaal: een theater- en kunstfestival voor kinderen in de voorjaarsvakantie. Krokus Kabaal is het eerste festival waarbij door de ankers samengewerkt is aan de programmering en de publiciteit van een geheel eigen festival. Het festival biedt laagdrempelige, betaalbare, maar kwalitatief goede voorstellingen en workshops van Haagse makers of culturele organisaties. De idee is om een laagdrempelig en gezellig uitje aan te bieden in de voorjaarsvakantie en dit in het bijzonder voor families die nog niet veel met kunst in aanraking komen. De eerste editie van Krokus Kabaal was een succes. Veel van de programmaonderdelen waren uitverkocht. Een aantal workshops is vaker gegeven of de capaciteit is opgerekt om zoveel mogelijk bezoekers een plek te kunnen bieden. In Laaktheater hadden we in die week 800 bezoekers. In totaal trok Krokus Kabaal bijna 3.000 bezoekers. 10 C U LT U U R E D U C AT I E CULTUUR EDUCATIE Peuters, kleuters en kinderen in aanraking brengen met kunst en cultuur is belangrijk voor ons, omdat wij overtuigd zijn dat kunst en cultuur een wezenlijke bijdrage kan leveren aan de ontwikkeling van kinderen. Ons educatieprogramma bestaat uit schoolvoorstellingen en diverse educatieprojecten, tijdens en buiten schooltijd. We zetten in op langer lopende educatieprojecten. Onze uitgelichte educatieprojecten komen bijna exact overeen met 2015. Dit lijkt misschien een teken van gebrek aan ontwikkeling, maar niets is minder waar! Het laat zien dat de inzet van deze langer lopende trajecten succesvol is en zich nu verankert. UITGELICHT Cultuureducatie 1 JONG BEGINNEN Wat in 2015 begon als een pilot werd in 2016 2verankerd in de wijk. Een kunsteducatieproject in de voorscholen in Laak en in Laaktheater met een bereik van 400 kinderen, 300 ouders en 40 pedagogisch medewerkers. Beeldend kunstenaars, dansers, muzikanten en theatermakers worden gekoppeld aan peuters, hun ouders en begeleiders. 2 SCHOOLVOORSTELLINGEN Ook in 2016 hebben we een overweldigend aantal (meer dan 10.000!) leerlingen voor de schoolvoorstellingen in Laaktheater mogen begroeten. 3 IMC WEEKENDSCHOOL GAST IN LAAKTHEATER IMC Weekendschool laat nieuwsgierige kinderen en jongeren uit onder andere de Schilderswijk kennismaken met enthousiaste professionals en hun uiteenlopende vakgebieden. Onze technicus Thomas Walst gaf workshops techniek en stand up comedian Amar El-ajjouri gaf theaterlessen improvisatie en presentatie. Een indrukwekkende dag voor ons en voor hen. 13 C U LT U U R E D U C AT I E Educatie projecten in 2016 Eén van de belangrijkste educatieve projecten die we in 2015 zijn gestart en in 2016 een vervolg kreeg is Jong Beginnen. Jong Beginnen is een samenwerkingsproject tussen Laaktheater, de voorscholen in Laak (coördinatie Stichting MOOI) en Stichting 2+. Elke basisschool in Laak heeft een voorschool. Deze voorschool bereidt kinderen in de leeftijd van 2,5-4 jaar voor op de basisschool. Met dit educatieproject ontwerpen we een werkwijze waarin het spelen door middel van kunst een andere ontwikkeling van peuters stimuleert. Door de kunstenaars wordt met de begeleiders en ouders een programma gemaakt waarin het contact met de kinderen centraal staat. De begeleiders worden gestimuleerd in hun eigen creatieve ontplooiing en bij de ouders wordt gewerkt aan het vergroten van de betrokkenheid met en de kennis over de ontwikkeling van hun kinderen. Over educatie in Laaktheater Met ons educatieprogramma beogen we dat kinderen zich cultureel ontwikkelen, zichzelf beter leren kennen en zodoende een eigenstandige weg in de wereld weten te vinden. Dat cultuureducatie ook de taal en rekenprestaties verbetert, is voor scholen in Laak en Laaktheater een belangrijk gegeven. Cultuureducatie zetten we breed in; niet alleen basisscholen en de onderbouw van het voortgezet onderwijs bedienen we, maar we werken ook in en met voorscholen, peuterspeelzalen en kinderopvangvoorzieningen. Dit omdat veel kinderen in Laak niet van huis uit in aanraking komen met kunst en we in deze lacune willen voorzien. Schoolvoorstellingen in 2016 In 2016 hebben we met onze schoolvoorstellingen meer dan 10.000 kinderen en hun leerkrachten in Laaktheater ontvangen! Een ongelofelijk mooi aantal. Onze keuze voor kwalitatief hoogwaardige en toch toegankelijke voorstellingen over maatschappelijke thema’s bleek wederom goed aan te sluiten bij de wensen van de leerkrachten in Den Haag. In 2016 boden we de volgende voorstellingen aan voor het primair onderwijs: De Wenteltoren (Thea-tergroep Knars), Buurman, Buurvrouw (Theatergroep Koeterwaals), Banbankuné en Boomwhakalaaa (Drumdrumdrum.nl) en Isocial (Theatergroep Zwerm). Isocial werd ook aangeboden aan het voortgezet onderwijs naast de voorstellingen Spot (Theatergroep Wie & Hoe) Close en Kriebels (Theatergroep Zwerm), Amar speelt Ali (Amar El-ajjouri), Like (theatergroep PlayBack), 7sloten (Johan Cahuzak) en Een Romeo en Julia (Lonneke van Leth). Ook hadden we in 2016 schoolvoorstellingen van het Residentie Orkest (Vergeten Droom, Rondje Wereldorkest en Muzikaal Cluedo) en NTJong (Don Q, Lucy loves Ringo en Klein Mannetje). Dankzij de steun van Fonds1818 konden we de dansvoorstelling Een Romeo en Julia (Lonneke van Leth) gratis aanbieden aan het middelbaar onderwijs in Den Haag en omstreken en de voorstellingen van theatergroep PlayBack met 50% korting. Ook de pedagogisch medewerkers en ouders zijn deelnemers in dit project. Zij zijn niet alleen de begeleiders en helpers van de kinderen, maar de bedoeling is om hen ook, op hun eigen niveau deelgenoot te maken van de kunstervaringen. De kunstenaars worden gecoacht op het bevorderen van spel en beleving tussen- en met kinderen en volwassenen. De ontmoetingen tussen de kunstenaars, kinderen, begeleiders en hun ouders vonden plaats op de elf voorscholen in Laak. Dit traject past zo goed bij Laaktheater omdat we het als onze taak zien om jonge kinderen al op heel vroege leeftijd in contact te brengen met kunst en cultuur. Twee keer per jaar komen de kinderen, pedagogisch medewerkers en ouders naar Laaktheater. Dit is voor de ouders en kinderen belangrijk, omdat we hiermee de drempel wegnemen voor het bezoek aan het theater en omdat de kinderen in het theater echt in een heel andere wereld terechtkomen: een wereld die alleen uit kunst bestaat. Voor de kunstenaars is dit een belangrijk onderdeel omdat de kunstenaar de kunstontmoeting verder kan ontwikkelen in een theatrale setting: de opgedane ervaringen worden gegoten in een voorstellingsvorm. In 2016 vond Weggetje plaats in Laaktheater en Onder de Tafel in Centrum Laakhage. Omdat het aantal schoolvoorstellingen overweldigend was en we niet altijd ruimte hadden in Laaktheater hebben we een aantal schoolvoorstellingen verplaatst naar Centrum Laakhage. Dit is een wijkgebouw aan de Peilstraat in Molenwijk met een mooie en grote gymzaal met tribune. Zo konden we aan de vraag van de scholen voldoen en voor ons was het een leuke en goede kennismaking met deze fijne zaal in Laak waar we vaker gebruik van hebben gemaakt, onder andere voor Jong Beginnen. In 2016 hebben we de samenwerking met het Johan de Witt college voortgezet. Binnen dit project speelde Centrum Laakhage ook een belangrijke rol. In dit project werden kunstenaars en onderwijs aan elkaar gekoppeld. Leerlingen van het Johan de Witt college hebben in Centrum Laakhage gewerkt aan een beeldend project Een Beeld bouwen in Laak in samenwerking met de Cardboarders (kunstenaars die grote beeldende objecten maken van karton). De gemaakte objecten werden gepresenteerd in Laaktheater. ‘Bedankt voor de gave workshops van gisteren. De leerlingen hebben er veel van geleerd en ze vonden het erg leuk om meer te leren over techniek, improviseren en presenteren. Ik heb een aantal leerlingen echt boven zichzelf uit zien stijgen, die normaal vrij verlegen zijn en één van de leerlingen vertelde ook dat ze merkt dat ze minder verlegen is geworden door dit soort oefeningen, dus bedankt daarvoor!’ — J ane Mooijenkind IMC Weekendschool, Den Haag 14 WIJKPROJECTEN WIJK P R O J EC T E N Naast (samen)programmeren en cultuureducatie is wijkprojecten een derde belangrijke pijler. Binnen wijkprojecten maken we een onderscheid in community arts en wijkgericht produceren. Community arts projecten zijn kunst- en cultuurprojecten met de wijk. Onder wijkgericht produceren vallen (jonge) theatermakers met een hart voor de wijk die voorstellingen of projecten maken (van belang) voor de wijk. Ook komt het voor dat een maker een eigen voorstelling combineert met een community arts project met de wijk. COMMUNITY ARTS: MET DE WIJK Community arts projecten zijn kunst- en cultuurprojecten die we maken in samenwerking met inwoners van stadsdeel Laak met als doel om mensen actief bij cultuur te betrekken en de eigen kracht zichtbaar te maken en te versterken. Aan onze community arts projecten zijn altijd professionele (theater)makers verbonden. UITGELICHT Community arts 1 LAAKTHEATER EN ZID THEATER 2 Wat begon in 2015 met een cursus Cultuurgidsen groeide in 2016 uit tot een bijzondere en intensieve samenwerking. Met ZID Theater hebben we een ervaren samenwerkingspartner voor het opzetten van community arts projecten in Laak en samen zetten we creatieve talenten in de wijk in voor positieve verandering. 2 WIJKBIJEENKOMST & FOTO EXPOSITIE THUIS, ONTHEEMD In september 2016 startte onze artist-in-residence Rajae El Mouhandiz in Laaktheater. Op zondag 11 december opende de foto expositie van de buurtbewoners die Rajae heeft gesproken over thuis en ontheemd zijn. Een ontroerende middag waar Rajae met haar gitarist en de buurtbewoners optraden en hun verhalen deelden. 3 100% MOLENWIJK Met 100% Molenwijk komt een langgekoesterde wens uit: het verbinden van community kunstenaars aan gebiedsplannen van het stadsdeel. 17 WIJKPROJECTEN WIJKPROJECTEN het seniorentheater Laak onder leiding van Elles Pleijter (stichting Hekgolf) en stichting Pra Muziektheater. Beide kwamen met hun idee naar Laaktheater. Over community arts in Laaktheater Het doel van onze community arts projecten is het bouwen aan een gemeenschap waarin het verschil tussen (groepen) mensen erkend en gewaardeerd wordt. Het is de kunst van de culturele community builder gemeenschappelijke noemers te vinden waarmee de verschillen kunstzinnig productief gemaakt kunnen worden. De unieke bijdrage vanuit cultuur is dat niet problemen en achterstanden centraal staan, maar kansen en mogelijkheden. In de literatuur wordt deze aanpak dan ook Asset Based Community Development (ABCD) genoemd. En door community arts projecten met inwoners van het stadsdeel op te zetten, bereiken we ook nieuw publiek in Laak en stadsbreed. Verder laten deze projecten inwoners van Den Haag op een andere en positieve manier kennismaken met het stadsdeel en dragen daarmee tegelijkertijd bij aan de profilering en zichtbaarheid van Laaktheater. We waren blij dat Elles Pleijter met haar Seniorentheater Laak weer terugkwam naar Laaktheater na het succes van de voorstelling uit 2015 De Leugen van het Geheugen. In oktober 2016 speelden ze de ontroerende voorstelling ’s Gravenhage. Een voorstelling waarin verhalen van wijkbewoners gecombineerd werden met verhalen over de geschiedenis van Den Haag. Met deze voorstelling won het Seniorentheater Laak zelfs de Vitaliteitsaward van 2016! Stichting Pra Muziektheater uit Amsterdam was gevraagd door stadsdeel Laak (gemeente Den Haag) om een community arts project met senioren te ontwikkelen in het kader van Zorg in de buurt. Met muzikanten en dansers en in samenwerking met De Stiel (wijkcentrum in Laak), Stichting MOOI, Dansgroep Bromelia en Laaktheater maakten zij de voorstelling Laak; Kijk in Mijn Ogen! De uitvoering in Laaktheater in maart 2016 leverde een vertederende dansvoorstelling op met de professionele dansers en muzikanten van Pra en de deelnemers. Community arts in 2016 Community arts is uitgegroeid tot een omvangrijke pijler binnen Laaktheater. Het was lastig om maar drie projecten op te nemen onder uitgelicht, want ze waren allemaal zo bijzonder en ontroerend op hun eigen manier. Ook in 2016 hebben we community arts voorstellingen zelf geïnitieerd en zijn er projecten ontstaan, omdat we benaderd zijn door groepen en makers met plannen voor projecten met wijkbewoners. In deze laatste categorie vallen spelersgroep en twee hebben zich aangemeld voor productie- en publiciteitsondersteuning. De voorstelling staat gepland voor februari 2017. Als we kijken naar de projecten die we zelf hebben geïnitieerd in 2016 speelde ZID theater uit Amsterdam een belangrijke rol. De samenwerking startte in 2015 met de cursus Cultuurgidsen. Het doel van die cursus is dat na de training deelnemers zelfstandig culturele activiteiten kunnen organiseren. We zijn die cursus in 2015 gestart met 33 deelnemers. Op 6 februari 2016 organiseerden de Cultuurgidsen in samenwerking met ZID Theater en Laaktheater het Culturade Festival. Op die dag liet iedere cultuurgids zien wat hij geleerd had. Dit leverde een vrolijke en gezellige dag op met kleine voorstellingen, liedjes en verhalen door het hele pand. Ook ontvingen alle Cultuurgidsen uit handen van wethouder Rabin Baldewsingh hun certificaat. In oktober 2016 kreeg de samenwerking een vervolg. ZID Theater startte in drie steden (Amsterdam, Den Haag en Amersfoort) met een voorstelling over liefde. Het raamwerk voor de drie steden lag daarbij vast en werd ingevuld met persoonlijke verhalen van de spelers over liefde. Ook was er voor elke stad ruimte voor een lokale theatermaker die samen met een regisseur van ZID Theater (in Den Haag Daan Bosch) de voorstelling zou regisseren. In Den Haag heeft Laaktheater de jonge maker Shida Boukhizou gevraagd. In oktober startten vier proeflessen en in november zijn we gestart met een spelersgroep van 17 spelers! Leuk om te zien was hoe de Cultuurgidsen ook in dit project een rol kregen. Een aantal heeft zich aangesloten bij de 18 In september 2016 startte ook onze artist-in-residence Rajae El Mouhandiz. Zowel Shida als Rajae zijn mooie voorbeelden van makers met een hart voor de wijk die voorstellingen of projecten maken met de wijk. We komen graag uitgebreid op hen terug bij de pijler (pag. 23): wijkgericht produceren. Rajae is in september en oktober in gesprek gegaan met veel wijkbewoners over thuis en ontheemd zijn. Deze wijkbewoners zijn geportretteerd door de professionele fotograaf Sander Stoepker. De prachtige foto expositie werd geopend op zondag 11 december. Een feestelijke bijeenkomst waarbij ontroerende verhalen werden gedeeld, gedichten werden voorgedragen door Nelly Lausberg en we dansten op muziek van Theo Hettema en zijn band Nardizz (beide ook geportretteerd). Rajae zelf zong natuurlijk ook een aantal liedjes. Het was fijn om te zien hoeveel wijkbewoners hun hart hebben geopend voor Rajae, op de foto zijn gegaan en ook aanwezig waren op deze wijkbijeenkomst. In een korte tijd heeft ze een bijzondere band opgebouwd met de wijk. Vanuit een oprechte interesse in de ander biedt zij een luisterend oor, brengt verhalen van de wijkbewoners voor het voetlicht, inspireert zij en brengt ze zelfs troost. 19 WIJKPROJECTEN Graag wilden we in 2016 ook een nieuwe editie Smaak van Laak organiseren met het thema dans. Een locatieproject waarbij op verschillende locaties rondom Laaktheater kleine dansvoorstellingen zouden plaatsvinden van dans- en bewegingsgroepen uit Laak. De stedelijke samenwerkingspartner in dit project was Holland Dance. Half juni hebben we in overleg met Holland Dance besloten om het project te stoppen. Een evaluatie leverde veel waardevolle inzichten op in het niet-slagen van het project. Een aantal belangrijke inzichten waren dat het een te zware tijdsinvestering was en dat de geplande voorstellingen zouden plaatsvinden tijdens al erg drukke periodes. De groepen waren heel enthousiast, dus we beraden ons op een terugkeer van het project in 2017 of 2018 in een andere vorm. Met 100% Molenwijk kwam in 2016 een langgekoesterde wens uit. Stadsdeel Laak heeft Laaktheater in 2016 benaderd met de vraag om een community arts project op te zetten in Molenwijk om de samenwerking tussen de bewonersinitiatieven, zelforganisaties en professionele organisaties te vergroten. We zijn blij dat het stadsdeel in Laaktheater een samenwerkingspartner ziet om op een andere manier naar gemeentelijke vraagstukken te kijken. Laaktheater heeft gesprekken gevoerd met diverse theatermakers voor dit project en uiteindelijk gekozen voor het projectplan 100% Molenwijk van kunstenaars Iris de Ruiter en Sylvia Bos. De makers die Laaktheater heeft benaderd voor dit community arts project zijn makers die bottom up werken. Makers die werken vanuit de behoefte en wensen die er zijn in een wijk, deze in kaart brengen en vanuit die wens een project maken waarin mensen zich herkennen en gezien voelen. Als Laaktheater zijn we groot voorstander van deze manier van werken, omdat dit leidt tot projecten die geworteld zijn en gedragen worden: projecten die op lange termijn een positief effect hebben op bewoners. 100% Molenwijk bestaat uit een theatrale route en een reisgids door Molenwijk die volledig vormgegeven gaat worden in samenwerking met de wijk. Deze zullen beide gepresenteerd worden in 2017. 20 HOOFDSTUK TITEL WIJKPROJECTEN WIJKGERICHT PRODUCEREN: VOOR DE WIJK ontmoeting kreeg Carolien Ruijgrok (projectleider wijkcultuur) het raamwerk van Rajae’s eerste solo theatervoorstelling te lezen en dat raakte haar enorm. Tijdens een vervolg afspraak werd het Carolien duidelijk dat Rajae een vangnet miste bij het ontwikkelen van haar stuk. Ze bracht haar in contact met de directeur van Laaktheater want het onderwerp – je thuis of ontheemd voelen – past goed bij het theater en de wijk. In de eerste gesprekken met Rajae zagen wij een bevlogen, talentvolle, jonge en niet van oorsprong Nederlandse kunstenaar die uit zichzelf de stap zet naar een wijk als Laak en een klein theater om hier haar kennis en kunstenaarschap te delen en vergroten. In 2016 hebben we samen met Rajae en Urban Myth een aanvraag gedaan bij het Fonds Podiumkunsten voor de jonge makersregeling. Deze is gehonoreerd! Gelijktijdig konden we Rajae in het najaar van 2016 een artist-in-residence plek aanbieden. Zo kon ze vooronderzoek doen voor haar eerste solo muziektheater voorstelling Thuis, Ontheemd. Ze ging met diverse bewoners uit Laak op zoek naar wat voor hen thuis en ontheemd zijn betekent. Met de verhalen van de bewoners uit Laak heeft Rajae verder gewerkt aan haar voorstelling. Deze gaat eind maart 2017 in Laaktheater in première. Jörgen Tjon A Fong van de Amsterdamse theatergroep Urban Myth produceert en regisseert het stuk. Onder wijkgericht produceren vallen (jonge) theatermakers die voorstellingen of projecten maken (van belang) voor de wijk. UITGELICHT Wijkgericht produceren 1 POOLSE PROGRAMMERING Theatergroep Medea werd in 2016 het huisgezelschap van Laaktheater. Hiermee konden we structureel Poolse programmering aanbieden voor kinderen en volwassenen. 2 RAJAE EL MOUHANDIZ In 2016 startte onze eerste Artist-in-residence: Rajae El Mouhandiz 3 KERSTMUSICAL Een jaarlijks terugkerende traditie. Kinderen en jongeren van het Laaks Jeugdtheater speelden en zongen de sterren van de hemel in de kerstmusical Hairspray. Over wijkgericht produceren De lijn wijkgericht produceren is ontstaan vanuit de pluriforme programmering, omdat er behoefte bleek om niet alleen pluriform en vraaggericht te programmeren, maar ook te produceren. De samenwerking met de makers en Laaktheater biedt de makers de mogelijkheid om vanuit een vaste plek te groeien in hun makerschap. Het biedt Laaktheater de mogelijkheid programma's te ontwikkelen die aansluiten bij de wijk en waarin bewoners zich herkennen. De begeleiding van de makers is maatwerk. Wijkgericht produceren in 2016 Ondanks dat de lijn wijkgericht produceren pas ontstaan is in 2016 is er al veel gebeurd. Zo hebben we in 2016 de Poolse theatergroep Medea en twee (jonge) theatermakers aan Laaktheater verbonden: Rajae El Mouhandiz en Shida Boukhizou. Rajae is zangeres en theatermaker. In 2014 ging haar theaterproductie Hijabi Monologen NL in première en deze toerde succesvol langs uitverkochte theaters in Nederland en werd genomineerd voor de Gouden C. Na een eerste 23 WIJKPROJECTEN Shida Boukhizou is onder andere dichter, actrice en presentatrice. Shida heeft in 2009 bij Laaktheater meegespeeld in de voorstelling Keurmerk NL. In 2014 schreef en regisseerde zij haar eerste theatervoorstelling De Vijfde Dichter waarin ze poëzie en theater samen bracht. Deze voorstelling heeft ze gemaakt in Laaktheater. Ook geeft ze schrijf- en poëzielessen op het Esloo College in Laak. De manier waarop Shida voorstellingen maakt en lesgeeft sluit heel erg aan bij de manier waarop Laaktheater werkt: uitgaan van het positieve en de kracht van mensen. We hebben Shida in 2016 benaderd voor de co-regie van de voorstelling Liefde Hier, een co-productie met ZID Theater en hopen in 2017 meer projecten met haar te kunnen realiseren. Ook het verbinden van Theatergroep Medea in 2016 aan Laaktheater was voor ons een belangrijke stap. Theatergroep Medea maakte al een aantal jaar voorstellingen in Laaktheater. Door hen als huisgezelschap aan Laaktheater te verbinden, konden we een doorlopend en kwalitatief hoog Poolse programmering aanbieden voor kinderen en volwassenen. In 2016 hebben ze een reprise gespeeld van de succesvolle jeugdtheatervoorstelling uit 2015 Iets in het Bos en is de nieuwe jeugdtheatervoorstelling Een Groot Geheim in première gegaan. In december 2016 ging de voorstelling Dit staat niet in de tekst in première. Een komedie van de Poolse schrijver Sebastian Równy. Als voorprogramma was er een bloemlezing De Onzichtbare van Grzegorz Bartos. Beide schrijvers waren speciaal voor deze gelegenheid vanuit Polen naar Nederland gekomen. Theatergroep Medea is een heel fijne samenwerkingspartner. Ze opereren heel zelfstandig en Laaktheater ondersteunt waar nodig op het gebied van techniek, productie en publiciteit. De voorstellingen zijn altijd drukbezocht en worden erg gewaardeerd door het aanwezige publiek. Belangrijke voorwaarde voor Laaktheater is dat de programma's wel tweetalig zijn of door middel van boventiteling worden vertaald. We benadrukken hiermee het open karakter van het theater, we sluiten niemand uit en zetten hiermee in op een gemengd publiek. ‘Namens het team van Een Groot geheim wil ik jullie graag bedanken voor de goede medewerking bij ons project. Het is altijd een plezier voor ons om met Laak te werken. In bijlage vinden jullie een foto van het hele team die bij ons project betrokken was, met een belangrijk persoon in het midden. Hij heeft voor ons het mooie licht gemaakt. Thomas, bedankt!’ WIJKPROJECTEN ‘Wat ik vooral leuk vond, is dat deze komedie niet alleen de Polen die hier wonen aan het lachen gemaakt heeft maar ook het Nederlandse publiek. Het was deels dankzij de boventiteling maar ook deels door de inspanning en emoties van acteurs. Bovendien is Laaktheater beroemd in Polen geworden! Er zijn namelijk twee recensies in Poolse lokale kranten verschenen ook met warme woorden over de gezellige sfeer van ons bijzondere Haagse wijktheater! Leuk, toch?!’ Laaktheater ontwikkeld en gespeeld en tourde door Den Haag. De financiering voor dit project hebben ze zelf gerealiseerd met een succesvolle crowdfundings actie via Voordekunst. Een voorstelling die zeker niet mag ontbreken binnen de lijn wijkgericht produceren, is onze jaarlijkse kerstmusical van het Laaks Jeugdtheater. In 2016 sloten we het jaar af met de voorstelling Hairspray. Het Laaks jeugdtheater bestaat uit kinderen en jongeren die in Laak wonen en elke week theater- en zangles krijgen in Laaktheater van een professionele regisseur (Ernst Drukker) en theater- en zangdocent (Gerlant de Boer). De groep bestaat uit kinderen in de leeftijd van 8-12 jaar en jongeren in de leeftijd van 12-18 jaar. Ook dit jaar waren de zalen gevuld met wijkbewoners en hebben moeders zich bezig gehouden met de aankleding van de foyer, de hapjes verzorgd en backstage geassisteerd bij de voorstellingen. Er heerst grote betrokkenheid bij dit jaarlijkse project en we zien de kinderen en jongeren groeien. We hebben in 2016 onderzocht of we een derde groep voor de 18+ jongeren konden starten, maar de groep daarvoor was nog te klein. – I zabela Pacholec Theatergroep Medea In 2016 verwelkomden we ook weer Wijk op Wielen (WoW). In 2015 kwam de jonge theatermaker Milo Driessen naar Laaktheater. Hij wilde als jongere, andere jongeren (18+) uitdagen om het toneel op te stappen. Wijk op Wielen werd de projectnaam. Wijk op Wielen is ontstaan vanuit het idee om verschillende wijken binnen een stad te verbinden door wijk overstijgende theatervoorstellingen te maken. De zeven jongeren (18-28 jaar) schrijven, produceren en voeren de voorstellingen op en dragen ook alle organisatorische verantwoordelijkheden van het project. In 2016 kwamen ze terug naar Laaktheater en ontwikkelden de voorstelling Baarmoeder (regie Ernst Drukker). Deze voorstelling werd in –M arta Bujnowicz Theatergroep Medea 24 25 L A A K T H E AT E R A L S C U LT U U R A N K E R LAAKTHEATER ALS CULTUURANKER Wij onderscheiden ons van veel andere culturele instellingen in de stad, omdat we culturele middelen inzetten om de leefbaarheid in stadsdeel Laak te versterken en de kwaliteit van leven te verhogen. Cultuur beschouwen wij als vierde pijler voor wijkaanpak en gebiedsontwikkeling naast de economische, fysieke en sociale pijlers. Den Haag kent in totaal acht cultuurankers. De cultuurankers zijn voorloper op het gebied van kunst en cultuur in het stadsdeel en het bereiken van haar bewoners. Ieder cultuuranker werkt op zijn eigen manier, inspelend op de eigenheid van de omgeving. En dat maakt ieder cultuuranker bijzonder. Een aantal doelen dat wij ons gesteld hebben zijn: – Expositie-, les- en repetitieruimte ter beschikking stellen in ons theater voor initiatieven uit de buurt; – Onze bezoekers attenderen op andere culturele instellingen in de wijk en in de stad door daar ruimte voor te maken in ons theater, op onze website en door speciale aanbiedingen onder de aandacht te brengen; – De verbindingsschakel vormen tussen kunstenaars, stedelijk culturele instellingen en verschillende groepen bewoners; – Aanspreekpunt en samenwerkingspartner zijn voor kunstenaars en stedelijke culturele instellingen die iets in Laak willen doen; – Mensen die met ideeën rondlopen voor een kunst- of cultuurproject steunen en adviseren over organisatie en fondsenwerving. EEN OVERZICHT VAN DE WEKELIJKSE CULTURELE ACTIVITEITEN IN 2016 Maandag Danslessen door Beweigi *, zanglessen door Suzanna Aghajanyan* Dinsdag Spreekuur voor cultuurparticipatie en wereldmuziek in Laak door André Mosis (Cultuurschakel), Laaks Jeugdtheater door Laaktheater (Gerlant de Boer en Ernst Drukker) (8-18 jaar) en Line Dance door The Twilight Dancers * WoensdagDanslessen door Beweigi*, zanglessen door Suzanna Aghajanyan* en Salsa Cubano door Ritmo Cubano* DonderdagDanslessen door Beweigi *, Cursus Cultuurgidsen door ZID Theater ism Laaktheater Vrijdag Percussielessen door André Mosis * * deze personen of groepen huren bij Laaktheater een ruimte om hun activiteit aan te bieden. Dansschool Beweigi is in 2016 gegroeid van een huurder van ruimtes tot een belangrijke samenwerkingspartner. Laaktheater is onder de indruk van de manier waarop Earta en Lindsey van Varsseveld van dansschool Beweigi omgaan met de leerlingen en ouders en de kwaliteit van de danslessen is hoog. Sinds het najaar coördineren zij het knutselen op de woensdagmiddag en er zijn diverse plannen gemaakt in 2016 voor gezamenlijke programmering in 2017. Cultuuranker in 2016 In 2016 is veel gebruik gemaakt door zowel amateur- als professionele kunstenaars van ons aanbod om het theater te gebruiken als expositieruimte. Het hele jaar door waren er exposities te bewonderen en hebben we deelgenomen aan de rondreizende expositie over de Sari van het Haags Historisch Museum. Verder is er in 2016 gebruik gemaakt van les- en repetitieruimte waardoor we een wekelijks divers lesaanbod konden realiseren. Ook hebben we eigen lesaanbod geïnitieerd. 27 C U LT U R E E L O N D E R N E M E R S C H A P C U LT U R E E L O N D E R N E M E R S C H A P CULTUREEL ONDERNEMERSCHAP We citeren er graag een stukje uit: De omgeving waarin Laaktheater opereert maakt het onmogelijk om een situatie te realiseren waar de rechtstreekse opbrengsten van de programmering de kosten van het programma, de publiciteit en de werknemers dekken. Laaktheater wordt structureel gesubsidieerd door de gemeente Den Haag, aangevuld met een extra incidentele subsidie, toegezegd voor 2 jaar met ingang van 2015. Verder ontvangen wij geregeld een activiteitenbijdrage van stadsdeel Laak. Van deze subsidies betalen wij de huur van het pand, een vaste post personeelslasten en een klein deel van het programma. “De Commissie vindt de aanvraag van het Laaktheater inhoudelijk sterk en inspirerend. De organisatie komt doelgericht en zelfverzekerd over. Er spreekt een enorme passie uit met veel betrokkenheid bij en ambities met het stadsdeel. De programmering is pluriform en het aantal vrijwilligers is uitgebreid van zesentwintig naar veertig. Daarnaast is de cultuureducatiepoot sterk. Het theater zoekt naar wat de bewoners bezighoudt. De Commissie vindt de wijze van programmeren voorbeeld stellend. De Commissie heeft waardering voor de bedrijfsvoering van de organisatie. Inhoudelijke ambities worden in haalbare doelen vertaald, de omzet is verdubbeld, het prijsbeleid is sterk en het bereik van de bewoners in de wijk is goed, evenals de bezoekersaantallen. Ook het aantal met educatie bereikte kinderen is verdubbeld. Het plan getuigt van goed cultureel ondernemerschap en de financieringsmix is overtuigend, hetgeen onder andere blijkt uit het streven ook andere fondsen te vinden.” Positief advies 2017-2020 In 2016 kregen we het goede bericht dat we de komende vier jaar gesubsidieerd blijven door de Gemeente Den Haag. Elke vier jaar wordt het budget voor cultuur verdeeld over de culturele instellingen in Den Haag. Dit gebeurt op basis van de plannen die de culturele instellingen indienen. Laaktheater heeft ook haar plannen voor 2017-2020 ingediend en we zijn ongelofelijk trots op het positieve advies dat we van de adviescommissie hebben gekregen. 28 Recettes en verhuur De prijzen voor onze kaartjes zijn eenduidig en laag. In 2015 hadden we een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de prijscategorieën. 3 euro voor film, 6 euro voor jeugdvoorstellingen en 9 euro voor voorstellingen voor volwassenen. Dit hebben we in 2016 een beetje aangepast, omdat het in de praktijk niet altijd even goed werkte. De prijzen in 2016 zijn: 3 euro voor film en alle jeugdprogrammering (met uitzondering van Festival De Betovering) en de 6 en 9 euro prijzen worden ingezet voor de pluriforme programmering, community arts voorstellingen en voor de producties die volgen uit het wijkgericht produceren. De prijs wordt bepaald op basis van de beoogde publieksgroep en het niveau (amateur of professioneel) van de programmering. De Ooievaarspas geeft op alle voorstellingen 50% korting. Deze lage kaartprijzen zijn noodzakelijk in ons streven naar een hoge bezettingsgraad. Wij zoeken ons cultureel ondernemerschap in de onderstaande mix van financiële lijnen, waarmee wij beogen meer programma en een grotere financiële stabiliteit te bereiken. Overheden, fondsen en partners De afgelopen jaren zijn wij succesvol geweest in het vinden van extra financiering van fondsen en overheden voor onze projecten. Daarbinnen neemt Fonds1818 een speciale plek in door haar werk op zowel cultureel als op sociaal vlak. In 2016 is Fonds Podiumkunsten erbij gekomen als nieuwe belangrijke financier voor onze projecten. Ook zijn we blijven samenwerken met de verschillende culturele en sociaal-maatschappelijke organisaties uit de wijk en de stad. Uiteraard blijven dit ook de komende jaren belangrijke partners. Bedrijven en organisaties Om ons cultureel ondernemerschap te versterken hebben wij deelgenomen aan het traject Wijzer Werven. Wijzer Werven is een initiatief van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en versterkt ondernemerschap bij culturele instellingen door het aanbieden van een trainings- en coachingsprogramma. Ter verbreding van het financiële draagvlak gaan wij in de toekomst bij een groot project, ook een bedrijf of organisatie zoeken die daar belang bij of interesse in heeft. Hiervoor vergroten wij gericht ons netwerk onder bedrijven en organisaties met een multiculturele focus of achtergrond. Voor de verhuur hanteren wij culturele en commerciële tarieven. De culturele prijzen liggen lager en hanteren wij voor culturele, amateur- en wijkactiviteiten. De commerciële tarieven zijn voor alle andere verhuuractiviteiten. Door een eventuele verbouwing hopen wij niet alleen betere voorzieningen ter beschikking te hebben voor onze eigen programmering, maar ook interessanter te worden voor verhuur. Een andere grote wens van zowel de buurt als onszelf is om een aantrekkelijke horecavoorziening in ons pand te realiseren. Wie weet daarover meer in ons volgende jaarverslag. Een belangrijke stap die we hiervoor in 2016 hebben genomen is het aansluiten bij de Ondernemersvereniging Goeverneurlaan. Ricky Middendorp (directeur Laaktheater) is in 2016 gevraagd zitting te nemen in het bestuur. Op deze manier breiden we ons netwerk van ondernemers uit en kunnen we we makkelijker bekijken voor welk bedrijf een project interessant is. Ook heeft Laaktheater zich in 2016 aangesloten bij Coalitie Laak. Coalitie Laak is een samenwerkingsverband van ondernemers, organisaties, scholen, instellingen en het stadsdeel in Laak. Ingezet wordt op versterking van de sociale en economische positie van bewoners in de wijk. Leden van de coalitie zijn: Stadsdeel Laak, Coöperatief Eigenwijzer, Vestia, Staedion, De Haagse Hogeschool, Esloo College, ROC Mondriaan en stichting MOOI. We merken nu al hoe de coalitie bijdraagt aan een betere samenwerking, afstemming en aansluiting van de vele organisaties die Laak rijk is. 29 CO M M U N I C AT I E COMMUNICATIE Een belangrijke stap in 2016 was de verfijning van de communicatie per publieksgroep. En dat met succes! Binnen de aanbodgerichte jeugdprogrammering zorgen we er twee keer per jaar voor dat de flyers met onze jeugdprogrammering in alle rugzakjes van de kinderen van de basisscholen in Laak en een aantal scholen in Moerwijk worden gedaan. Daarnaast zijn we gestart met het wekelijks uitnodigen van scholen. Elke week kiezen we een school uit in Laak of Moerwijk en worden er kortingsbonnen voor een specifieke theater- of filmprogrammering in de rugzakjes van de kinderen gedaan. We merken dat deze briefjes laagdrempelig werken en we herinneren wekelijks ouders en kinderen aan ons woensdagmiddag aanbod. Veel briefjes worden wekelijks ingeleverd en we zien kinderen die eerder met een kortingsbon zijn gekomen terugkeren. Andere acties zijn: maandelijks aanbieden van onze programmering voor in de nieuwsbrieven van de scholen, gerichte facebook advertenties en het opnieuw in gesprek gaan met alle jeugdwerkers in Laak om ons aanbod onder de aandacht te brengen. IN MEMORIAM Dave Voorvelt In 2016 overleed wijkbewoner en bovenal bijzonder getalenteerd kunstenaar Dave Voorvelt. We zijn hem erg dankbaar voor wat hij voor Laaktheater heeft betekend. Ben je nog niet bekend met zijn werk? Kijk dan vooral eens op www.davevoorvelt.nl Andere communicatie acties uit 2016 zijn onder andere: –h et versturen van een maandelijkse genodigdenmailing. Elke maand versturen we een uitnodiging voor het bezoek van een voorstelling in Laaktheater naar gemeente, stadsdeel, fondsen en directies theaters. – a ansluiten bij We Are Public. In 2016 is We Are Public gestart in Den Haag. Als Laaktheater hebben we ons aangemeld als een van de deelnemende theaters. Het lijkt ons een heel goed middel om ook ander meer stedelijk publiek op de hoogte te brengen van de programmering in Laaktheater. –o pknappen van de buitenkant van het pand: Al het schilderwerk is gedaan en de palen hebben opvallende en vrolijke kleuren gekregen. Daarmee is de entree van het theater een stuk zichtbaarder en aantrekkelijker geworden. –h et maken van banners en beachvlaggen: Laaktheater doet steeds meer op locatie in Laak, maar we misten de uitingen om dit duidelijk te maken. Er zijn banners gemaakt met de slogan Laaktheater, daagt je uit en twee beachvlaggen die we buiten bij de locaties kunnen plaatsen. Zo wordt de zichtbaarheid van Laaktheater in het stadsdeel groter. –o nline media plan en planning: de social media worden strategischer ingezet en er wordt meer budget besteed aan gerichte online advertenties. In 2016 zijn we gestart met doorgeef theaterkaartjes. Bezoekers van Laaktheater kunnen bij hun bestelling van theaterkaarten één of meerdere extra doorgeefkaartjes kopen van 3 of 6 euro. Deze schenken we aan een gezin met een laag inkomen. Leergeld Den Haag zorgt ervoor dat de kaartjes terechtkomen bij de juiste gezinnen. De insteek is om in 2017 een eerste jeugdtheatervoorstelling te selecteren waarbij we een zaal kunnen vullen met publiek dat is gekomen dankzij deze donaties. In het najaar van 2016 zijn we gestopt met een brochure, maar hebben we besloten drukwerk per publieksgroep te maken. Daarin zijn vier hoofdlijnen ontstaan: jeugd, Poolse programmering, Hindoestaanse programmering en film. Vooral voor pluriforme programmering worden er ook nog losse flyers en posters ontwikkeld. We hebben in overleg met ons grafisch bureau Studio Maanzaad een stramien ontwikkeld waarbinnen het redelijk makkelijk is om flyers en posters op maat te maken binnen de huisstijl van Laaktheater. Ook laten we sommige pluriforme programmeurs eigen drukwerk ontwikkelen. Zo werkt Theatergroep Medea met een eigen vormgever en ondersteunen we de wens van programmeurs en makers om drukwerk te ontwikkelen dat aansluit bij hun eigen publieksgroep. 30 LAAKTHEATER PRESENTEERT P RO G RA M M A JAA ROV ERZ ICH T 2016 JANUARI MA 04 Start exposities S ophie Korving-van der Neut en Helma van der Zwan (schilderijen) ZO 10 KROKUSKABAAL DI 23 DI 23 Vergeten droom Nieuwjaarsborrel Mr. Holmes DI 23 Harry Springer Show WO 24 The Voice of Anasheed – Anasheed Tour DO 25 Meedoe-theater kruip-friemel-kriebel Theatergroep Oh zo fijn! Ism Haagse cultuurankers Maak een selfie Ibrahim El Kaddouri WO 20 Dolfje Weerwolfje DO 21 LeerKansenProfiel presentatie Basisschool De Spoorzoeker VR 22 MA 1 FEB DI 2 FEB DI 26 DO 28 VR 29 ZO 31 VR 26 Iets in het bos (Reprise) Grafische werkplaats Den Haag, ism Haagse Barok koffieconcert ZO 28 Collegium Musicum Jurassic world ZO 28 Jong Beginnen/Weggetje Stichting 2+ MA 29 T/M VR 04 MRT Filmclub Laak Lucy loves Ringo, Klein mannetje heeft geen huis & Don Quichotte NT Jong Pools programma/Theatergroep Medea MAART FEBRUARI WO 02 WO 02 DO 04 DO 04 DO 04 VR 05 DO 04 VR 05 VR 05 WO 02 Hoe tem je een draak Presentatie Geluk is… VR 04 MA 07 Theatergroep Wie & Hoe (Amar El-ajjouri en Mikael Martin), op locatie Start expositie Gang Kalpoe WO 09 Shaun het Schaap VR 11 Theatergroep Zwerm, op locatie Amar speelt Ali ism Pra Muziektheaterproducties (Amsterdam) ZO 13 Amar El-ajjouri Poolse filmmarathon: Koning des Levens & In de naam van... Culturade Festival ism ZID Theater MA 14 T/M DO 17 ZA 19 Poolse verhalen uit de bollenstreek ZO 20 WO 17 Asterix en de Romeinse Lusthof ZA 26 ZO 20 Shit in het Pools (film) Pools programma/Gastprogrammeurs Alicja Wilusz en Konrad Szymanski DI 24 WO 25 Marhaba Awtan WO 30 ZA 28 DI 31 DI 12 WO 13 VR 15 Bears MA 18 Theatergroep Zwerm, op locatie Presentatie theaterlessen Drumdrumdrum.nl, op locatie ZO 05 Isocial Gewoon Anders Rondje wereldorkest Start expositie Konrad Szymanski Eindpresentatie Laaks Jeugdtheater WO 21 Minions WO 21 One Kingdom, One Love Presentatie Een Beeld bouwen in Laak Beweigi What we did on our holiday De Boskampi’s DO 09 Isocial ZO 12 Festival (ENFF) ZO 25 WO 28 VR 30 ZO 23 OKT DI 21 DI 21 Dummie de Mummie DO 06 Liefde Hier Start community arts project, ism ZID Theater WO 12 DI 18 Baarmoeder Groep 8 musical Michiel de Ruyter ZA 02 DO 20 DI 12 Konrad Szymanski VR 21 Oorlogsgeheimen WO 11 Binnenstenbuiten VR 13 La Famille Bélier Filmclub Laak Presentatie zangschool Suzanna Aghajanyan Concert B&M Music Art Pools programma/Gastprogrammeur Alicja Wilusz ZO 13 ZO 27 DI 15 T/M DO 17 WO 16 Een Groot Geheim Pools programma/Theatergroep Medea Rondje Wereldorkest Residentie Orkest Rondje Wereldorkest Residentie Orkest VR 18 Muzikaal Cluedo Residentie Orkest ZA 19 Carol MA 24 T/M DO 27 WO 26 Comedy Lounge Raoel Fatehmahomed MA 21 DI 22 DI 22 Een Romeo en Julia Lonneke van Leth Een Romeo en Julia Lonneke van Leth WO 30 Alvin and the Chipmunks 4 Vis op het Droge DECEMBER DO 01 VR 02 ZA 03 Bizar Rimpelwals Pools programma/Theatergroep Medea Pim en Pom: Het Grote Avontuur ZO 11 Wijkbijeenkomst Thuis, Ontheemd Rajae el Mouhandiz WO 14 Boomwhakalaa VR 23 T/M WO 28 Drumdrumdrum.nl Dit staat niet in de tekst WO 07 Start Pop up expositie De Sari ism Haags Historisch Museum Start expositie Thuis, Ontheemd Rajae El Mouhandiz ism Sander Stoepker Theater Tieret Snoopy and Charlie Brown Kerstmusical Hairspray Laaks Jeugdtheater Boomwhakalaaa Drumdrumdrum.nl VR 28 Like Theatergroep PlayBack ism Haags Theaterhuis VR 15 WO 04 Zomers Poppentheater Feest ZA 12 Kidnep Festival De Betovering Theatergroep De Kolonie Basisschool Jeroen Musica Mixta (seizoensafsluiting) WO 09 The Good Dinosaur TG Graasland Brechtje Roos Reisjournaal/ Dziennik z podrozy MEI Groep 8 musical Johan Cahuzak WO 23 Brrrr… VR 21 VR 01 MA 04 7sloten Fashion Chicks WO 19 Basisschool Willem Drees JULI WO 09 Seniorentheater Laak olv Elles Pleijter Stadsreparaties Wijk op Wielen WO 29 ’s Gravenhage DI 18 DO 20 Basisschool De Spoorzoeker VR 24 Rowas Diversion Irene Laros Laaktheater op locatie: Centrum Laakhage Groep 8 musical Hindoestaans programma/Gastprogrammeur VR 18 WO 05 Chand Zia ism ZID Theater Divali concert Filmclub Laak VR 07 ZA 08 ZA 15 ZO 16 Workshop Verhalen Vertellen ZA 05 Beyond Bharata Natyam OKTOBER Rowas Diversion Esloo’s got talent Pools programma/Gastprogrammeur Bollywoodfilm: Deewaar Jip en Janneke Wijnand Stomp Theatergroep Zwerm Jong Beginnen/Onder de tafel Star Wars The Force Awakens Filmclub Laak Hindoestaans programma/Gastprogrammeur MA 20 DI 21 VR 24 Papusza Poolsprogramma/ism Eastern Neighbours Film Theatergroep Koeterwaals, op locatie Filmclub Laak VR 04 Sebastiaan Kes ism Stichting WeConnect Dik Trom WO 08 Buurman, buurvrouw Esloo College Hotel Transsylvanie Slagwerk Den Haag Filmclub Laak Buurman, buurvrouw ZO 24 ZO 24 Poëzie met Katarzyna Latka IMC Weekendschool Banbankuné Cinderella VR 22 Workshops City of Sounds Workshopdag in Laaktheater De Kleine Prins WO 20 DO 21 VR 16 ZO 05 Residentie Orkest DO 21 MA 25 DO 28 Zootropolis Danspresentatie dansschool Jeugdtheaterschool Rabarber WO 20 WO 14 VR 03 Theatergroep Zwerm, op locatie MA 18 Villa Verdraaid ism Johan de Witt College en de Cardboarders Isocial Theatergroep Koeterwaals MA 18 DO 02 Buurman, buurvrouw Basisschool De Regenboog MA 18 T/M DO 21 Haags Uit Festival JUNI Drumdrumdrum.nl Theatergroep Koeterwaals, op locatie DI 12 T/M VR 15 ZA 03 ZO 04 VR 23 APRIL WO 06 Theatergroep Playback Wilusz en Konrad Szymanski WO 01 DI 05 Crisis Clowns Cadeau Banbankuné (Schilderijen) NOVEMBER WO 02 Hindoestaans programma Pools programma/Gastprogrammeurs Alicja Arno Huibers MA 04 Start expostie Parwin Mirza SEPTEMBER Wietske Vogels, op locatie: opening slachthuisplein Stichting Awtan en Mahmoud Ajnajar 3 Idiots (film) Hindoestaans programma Arangetram Devika Arjun AUGUSTUS DO 25 Dance Arts/Fausia Nurmohamed Hindoestaans programma Zeep aan Zee, Pools programma/Gastprogrammeurs Alicja Wilusz en Konrad Szymanski, ism Poolse Ambassade Den Haag Theatergroep Knars Paddington Theatergroep Zwerm Koemba Rowas Diversion WO 10 DO 24 Isocial WO 16 Oosters klassiek muziek concert De Wenteltoren Holi Full Color Hindoestaans programma/Gastprogrammeur Rowas Diversion (Deo Prahladsingh) Hindoestaans programma/Gastprogrammeur DI 09 Laak: kijk in mijn ogen Kids Dance Magic Show ism Johan de Witt College en de Cardboarders Kooman’s poppentheater Wilusz en Konrad Szymanski ZO 07 Koeskoes Spot Pools programma/Gastprogrammeurs Alicja ZA 06 Klein mannetje heeft geen huis & Don Quichotte VR 20 Laaktheater op locatie: Centrum Laakhage, NT Jong ism Johan de Witt College, op locatie Close/ Kriebels Start Een Beeld Bouwen in Laak cultuurankers Spot Theatergroep Wie & Hoe DO 24 Circaso, ism Haagse cultuurankers ism Haagse cultuurankers Jack bestelt een broertje Wonderland en Kluizelaar, Stichting 2+ Hop ART-S-COOL, ism Haagse cultuurankers WO 24 MEI WO 18 Theatergroep Zwerm, op locatie WO 23 Tante Lulu leest voor Studio Sav ZA 16 Buurman & Buurman Jongleren, diabolo en acrobatiek Filmclub Laak VR 15 Festival 2 Turven Hoog op locatie Ukkie concert op tournee Kriebelbeestjes maken Residentie Orkest en stadsdeel Laak DO 14 MA 21 DI 22 ism Haagse cultuurankers Residentie Orkest WO 13 Isocial Club Ghazal, ism Haagse cultuurankers WOSP Pools programma/Gastprogrammeur Alicja Wilucz DI 12 FEBRUARI MAART MA 21 DI 22 MA 31 DI 1 NOV Boomwhakalaa Drumdrumdrum.nl plurifom programma eigen keuze programma schoolvoorstellingen educatieprojecten community arts wijkgericht produceren cultuuranker OVER STADSDEEL LAAK FEITEN & CIJFERS COLOFON De gemeente Den Haag telde op 1 januari 2016 520.697 inwoners, Stadsdeel Laak telde op dat moment 41.609 inwoners. Vergeleken met heel Den Haag heeft Laak procentueel veel inwoners in de leeftijd 20-64 jaar (68,7%). De gemiddelde leeftijd van de inwoners van Laak was 34,1 jaar en was daarmee lager dan de gemiddelde leeftijd van alle Haagse inwoners. 74,1% van de inwoners van Laak heeft een andere culturele achtergrond en daarmee is Laak een heel cultureel diverse wijk. De twee grootste groepen met een cultureel diverse achtergrond zijn de Surinamers (6.694/16,1%) en de Oost-Europeanen (5.143/12,4%). De ontstane hoofdlijnen binnen de pluriforme programmering (Hindoestaans en Pools) zijn dan ook niet geheel toevallig. Medewerkers Laaktheater 2016 Ricky Middendorp (directeur) Luc Lutz (bedrijfsleider) Thomas Walst (hoofd techniek) Catherine Klaverwijden (cultuureducatie en jeugdprogrammering) Adinda de Vetten (wijktrainee, medewerker cultuureducatie en jeugdprogrammering) Carolien Ruigrok (projectleider wijkcultuur) Devika Arjun (medewerker wijkcultuur) Ellen van Beek (hoofd communicatie en marketing/ projectleider community arts) Lisanne van de Kuijt (medewerker communicatie en marketing) Paula de Bruin (kassa en administratie) Rahima Yahya (huishoudelijke dienst) Personeelswisselingen Naast dat Luc Lutz met pensioen is gegaan, hebben we afscheid genomen van Lisanne van de Kuijt. Zij heeft met haar afstudeerstage bijgedragen aan de oprichting van Filmclub Laak en heeft met veel inzet en toewijding meegewerkt aan de marketing en communicatie van Laaktheater. Freelance medewerkers Ernst Drukker en Gerlant de Boer / Neil van der Beek en Gerda Swart (regie en muzikale leiding Laaks Jeugdtheater) Iris de Ruiter en Sylvia Bos (kunstenaars 100% Molenwijk) Shida Boukhizou (regie Liefde Hier) Gijs Hietkamp (techniek) Bron http://denhaag.buurtmonitor.nl/ Vrijwilligers Peter Versteegh (bar en website) Elisa Smits (schmink) Zwaida Setoe, Aruna Kalpoe, Agnes Keuler (bar) Catharina van der Rassel (kostuums), Petra Hofland, Esmeranda Handana en Angelique Braam (Laaks Jeugdtheater). LAAKTHEATER Ferrandweg 4t 2523 XT Den Haag 070 393 33 48 laaktheater.nl 34 Gastprogrammeurs Tom Hamoen, Marjon Kruik, Mariëtta Christiaanse, Cherry Prins, Khadija Bous Bou, Zwaida Setou en Melanie van Zweeden (Filmclub Laak) Alicja Wilusz, Konrad Szymanski, (Poolse programmering) Deo Prahladsingh en Kamla Awadhpersad, Rowas Diversion (Hindoestaanse programmering) Izabela Pacholec en Marta Bujnowicz (Theatergroep Medea) Raoel Fatehmahomed, Ibrahim El Kaddouri Samenwerkingspartners Basisscholen in stadsdeel Laak, middelbare scholen in stadsdeel Laak (Esloo College en Johan de Witt Scholengroep), Haagse Hogeschool, Festival 2 Turven Hoog, Festival De Betovering, DAK Kindercentra, Stichting MOOI (voorscholen, jeugdwerk, ouderenwerk, Participatiecentrum Cromvlietplein en Vadercentrum Adam) STEK/ De Oase en de Voedselbank, Ondernemersvereniging Goeverneurlaan, Quartier Laak, Coalitie Laak, Centrum Laakhage, Coöperatief Eigenwijzer, Paviljoen Kobus, Bewonersorganisaties, NTJong, Residentie Orkest, Haags Historisch Museum, ZID Theater en de acht cultuurankers in de stad: Theater en filmhuis Dakota (Escamp), DiamantTheater (Haagse Hout), ONTWERP Bibliotheek Leidschenveen – Ypenburg Studio Maanzaad (Leidschenveen/Ypenburg), Bibliotheek Loosduinen – Nieuw Waldeck (Loosduinen), theater De Vaillant (Schilderswijk), Muzee Scheveningen (Scheveningen) en Theater De Nieuwe Regentes (Segbroek). Bestuur Rabiaâ Benlahbib, voorzitter Marcel van de Haar, penningmeester Mieke Stubbé, lid Alexandra Oostdijk, lid Subsidiënten/Financiers 2016 Gemeente Den Haag, Stadsdeel Laak, Fonds 1818, Stichting Boschuysen, Madurodam Steunfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds en Fonds Podiumkunsten. Fotografie jaarverslag Konrad Szymanski, Sander Stoepker, Catherine Klaverwijden, Jos van Leeuwen, Ewa Nagórzańska BabaJaga Photography, P.K. Gołebiowşki en Rimanta Tavoraite. Ontwerp Studio Maanzaad Wij hebben geprobeerd alle rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen. Indien u meent rechthebbende te zijn, dan kunt u contact opnemen met Laaktheater. LAAKTHEATER Ferrandweg 4t, 2523 XT Den Haag 070 393 33 48 ­— www.laaktheater.nl laaktheater @laaktheater laaktheater