krant 56 - Natuurwetenschap in het Nieuws

Natuurwetenschap in het Nieuws
onderdeel van het
daVinci Programma
Onderzoekend en creatief
nummer 56
juni 2014
nummer 56, juni 2014
Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van
het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn
geselecteerd door leerlingen en ingekort. De
volledige artikelen zijn, net als de digitale versie van
deze krant te vinden op: natunieuws.nl
Redactie: Layla van Goor, Kees Hooyman, Sam Heijs,
Joran van der Loo, Sterre de Haas, Max van Leeuwen,
Ilse van Wietmarschen, Bart Hamer,
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
2
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Wetenschap &
Onderzoek
Nieuwe dingen leren wordt
gemakkelijker met wat
extra volt in uw brein
scientas.nl, maart 2014
Wereldprimeur: voor het
eerst een volledige schedel
vervangen door 3D-geprint
exemplaar
Scientias.nl, 2014
U ziet ze wel eens in films of in stripboeken:
van die mutsjes die uitvinders opzetten om
beter te kunnen denken. Nou, wie weet
duiken die mutsjes binnenkort ook in het
straatbeeld op. Onderzoekers hebben
namelijk ontdekt dat een elektrisch
‘denkmutsje’ echt werkt.
Het UMC Utrecht heeft een wereldprimeur.
Artsen hebben er voor het eerst een
complete schedel vervangen. De door een
aandoening aangetaste schedel maakte
plaats voor een kunststof exemplaar dat
met behulp van 3D-printtechnologie
gemaakt werd.
De operatie was noodzakelijk, omdat de
vrouw lijdt aan een aandoening die ervoor
zorgt dat het schedelbot steeds dikker
wordt. Dat resulteerde in eerste instantie in
zware hoofdpijnen. “Door de dikker
wordende schedel komen de hersenen
steeds meer onder druk te staan,” vertelt
Bon Verweij, de hersenchirurg die de vrouw
opereerde. “Uiteindelijk verdween langzaam
haar gezichtsvermogen en kreeg zij
coördinatiestoornissen. Het was een kwestie
van tijd voor andere cruciale hersenfuncties
in het gedrang zouden komen en zij zou
overlijden.” Omdat er geen effectieve
behandeling is voor mensen die aan deze
aandoening lijden, was er maar één
oplossing: de schedel in zijn geheel
vervangen.
En dat is iets wat nog nooit gedaan was. Wel
vervangen chirurgen al een tijdje stukjes
schedel. “Nu kunnen dergelijke delen met
behulp van 3D-printing exact op maat
gemaakt worden.” En dat heeft meerdere
voordelen: het ziet er mooier uit en de
hersenfunctie is vaak beter dan wanneer
gebruik wordt gemaakt van de oude
methode om implantaten te maken.
In de toekomst kunnen meer patiënten met
deze aandoening bij het UMC Utrecht
terecht. Maar de techniek kan ook worden
gebruikt voor de behandeling van patiënten
met andere botafwijkingen of problemen na
een ongeluk.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Onderzoekers
zetten
een
aantal
proefpersonen een muts met daarin
elektroden op. Er werd een elektrode op de
kruin geplaatst. En één op de wang.
Vervolgens kregen de proefpersonen
middels die elektronen milde schokjes die
van de kruin naar de wang of van de wang
naar de kruin reisden. Of ze kregen een
‘controle-schokje’, waarbij ze wel iets
voelden tintelen, maar het brein niet werd
beïnvloed.
Zo werd het brein gedurende twintig
minuten in één van de twee richtingen (of in
de controlegroep: niet) gestimuleerd. De
onderzoekers richtten zich daarbij op de
mediale frontale cortex. Dit deel van het
brein helpt ons realiseren dat we iets fout
doen en speelt dus een belangrijke rol
wanneer we iets willen leren.
Dag, nachtmerries!
Scientias.nl, 2014
zo mee te werken aan zijn onderzoek.
Tijdens dat onderzoek wilde Wiseman
achterhalen of het mogelijk was om onze
dromen te beïnvloeden. Inmiddels zijn we
twee jaar verder en komt Wiseman met een
eenduidig
antwoord
op
zijn
onderzoeksvraag: ja, dat kan!
De app monitort mensen terwijl ze slapen.
En wanneer mensen gaan dromen, gaat de
app een muziekje afspelen dat we associëren
met iets plezierigs. Bijvoorbeeld een dagje
strand of een wandeling in het bos. Wanneer
de droom ten einde komt, maakt de app
mensen wakker zodat zij kunnen noteren
waar hun droom over ging. Meer dan
500.000 mensen downloadden de app en
droegen dus hun steentje bij aan Wisemans
onderzoek.
Het
leverde
miljoenen
beschrijvingen van dromen op. Een analyse
van die beschrijvingen toont nu aan dat de
geluidjes die de app tijdens de dromen
afspeelde, daadwerkelijk invloed hadden op
de inhoud van de dromen. “Als iemand koos
voor geluiden die samenhingen met de
natuur dan droomden ze vaker over groen
en bloemen,” vertelt Wiseman.
Onderzoekers maken
batterij die in lichaam
oplost
Nu.nl, 2014
Amerikaanse wetenschappers hebben een
kleine batterij ontworpen die biologisch
afbreekbaar is. Het apparaatje lost
automatisch op in het menselijk lichaam.
De batterij is nu nog enkele kubieke
centimeters groot en werkt in zijn huidige
staat minstens 24 uur en is gemaakt van
magnesium en ijzer, wolfraam of
molybdeen. Bij lichaamstemperatuur valt hij
na 11 dagen uit elkaar. Bij een hogere
temperatuur duurde het nog eens 8 dagen
voordat de batterij helemaal was opgelost.
De onderzoekers van de universiteit van
Illinois willen de batterij nog kleiner maken.
Een variant van een kwart vierkante
centimer en enkele micrometers dik zou
uiteindelijk in het menselijk lichaam
bruikbaar moeten zijn.
Niets zo vervelend als een nachtmerrie.
Konden we nu maar bepalen waar we over
dromen. Nou, dat kan, zo blijkt uit nieuw
onderzoek. Het is mogelijk om onze
perfecte droom te creëren en blij en
uitgerust wakker te worden.
Dat is het resultaat van een onderzoek dat
meer dan twee jaar geleden al begon.
Onderzoeker Richard Wiseman riep mensen
op om zijn app Dream:ON te downloaden en
3
Biomedisch ingenieur Jeffrey Borenstein
noemt de batterij tegenover Nature een
"enorme vooruitgang". Hij denkt dat de accu
in combinatie met oplosbare elektronica ook
op andere gebieden gevolgen kan hebben.
Bij een olieramp zou bijvoorbeeld een grote
hoeveelheid sensoren in zee kunnen worden
gegooid, die draadloos informatie over de
waterkwaliteit doorgeven en vervolgens
geheel oplossen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Uw brein trekt aan de
noodrem als uw dorst over
is
Scientias.nl, 2014
Wetenschappers hebben ontdekt dat ons
brein erg gefocust is op ons drinkgedrag.
Wanneer we onze dorst lessen, trekt ons
brein steevast aan de bel als de dorst over
is en we te veel dreigen te gaan drinken.
De onderzoekers verzamelden een aantal
dorstige proefpersonen en maakten een
MRI-scan van hun brein. Vervolgens
mochten de proefpersonen uit de scan
stappen en water drinken. Een deel van de
proefpersonen kreeg de opdracht te drinken
tot ze geen dorst meer hadden. De anderen
moesten ook nadat ze geen dorst meer
hadden, blijven drinken. Daarna werd hun
brein opnieuw gescand.
En dat is verrassend. De meeste zonnecellen
zijn namelijk uitstekend in staat om licht te
absorberen, maar kunnen heel moeilijk licht
genereren. “Wat wij ontdekt hebben, is dat
dit kwalitatieve materiaal lichtdeeltjes kan
vangen en om kan zetten in energie en vice
versa,” legt onderzoeker Sum Tze Chien uit.
“Door de samenstelling van het materiaal
aan te passen, kunnen we ervoor zorgen dat
het een breed scala aan kleuren uitstraalt,
waarmee het ook heel geschikt is voor een
apparaat dat licht afgeeft, bijvoorbeeld een
display.”
drukverdeling van de voet tijdens het lopen.
Het blijkt dat Malawiaanse deelnemers een
relatief platte voet hebben ten opzichte van
de hollere voeten van Nederlanders.
Ook zag ze dat mensen uit Malawi hun
middenvoet langer en hun voorvoet minder
lang belasten tijdens de afwikkeling.
Daarnaast hadden de Afrikanen tijdens het
lopen een significant lagere druk onder de
hiel en de voorvoet.
"Deze bevindingen demonstreren dat er
verschillen bestaan tussen Nederlanders en
Afrikanen in de belasting van de voet en
techniek van afwikkeling. Nederlanders
belasten hun voorvoet veel meer en langer
tijdens het lopen", zegt Stolwijk.
Het
voordeel
van
de
Afrikaanse
voetbelasting is dat de druk gelijkmatiger
verdeeld wordt over de voet. Dat kan
voetklachten wellicht voorkomen.
In de toekomst kan
bijvoorbeeld
gebruikt
winkelcentra.
Overdag
zonnepanelen energie op.
het materiaal
worden
in
wekken
de
Onze tong heeft een zesde
zintuig.
Scientias.nl, 2014
'Afrikaanse voeten hebben
ingebouwde steunzool'
Uit het onderzoek blijkt dat het brein aan de
noodrem trekt als de dorst over is.
“Verschillende delen van het brein die
betrokken zijn bij het maken van emotionele
beslissingen werden actief wanneer dorstige
mensen water dronken en wanneer
proefpersonen bleven drinken toen ze niet
langer dorst hadden,” vertelt onderzoeker
Derek Denton. En het brein heeft daar een
goede reden voor. Wanneer we te veel
drinken, kan de zoutconcentratie in het
bloed teruglopen en dat kan resulteren in
een – mogelijk fatale – zwelling van het
brein.
Nieuw zonnepaneel kan ook
dienst doen als touchscreen
Nu.nl, 2014
De drukverdeling onder Afrikaanse voeten
komt overeen met de steun die een
steunzool geeft.
Dat ontdekte Niki Stolwijk tijdens haar
onderzoek
naar
de
beweging
en
drukverdeling onder de voet tijdens het
lopen. Woensdag 26 maart promoveert ze
op dit onderzoek aan het Radboudumc. Naar
schatting kampt 10 procent van de
Nederlanders met voetklachten. In Afrika
komen ze zelden voor.
Naast zoet, zout, bitter, zuur en umami
blijkt onze tong ook koolhydraten te
kunnen detecteren. Het verklaart waarom
light drank niet de kick geeft die we van
‘volle’ limonade gewend zijn.
Nieuw-Zeelandse onderzoekers verzamelden
een aantal proefpersonen en gaven ze
verschillende drankjes. Die
drankjes
bevatten
koolhydraten,
kunstmatige
zoetstoffen of niets (placebo). De
proefpersonen mochten de drankjes niet
doorslikken, maar ze enkel gebruiken om
hun mond te spoelen.
Dat is opvallend, aangezien het voor
Afrikaanse mensen veel gangbaarder is om
grote afstanden te lopen. Bovendien lopen
zij vaak op blote voeten of op versleten
schoenen.
Scientias.nl, 2014
Wetenschappers hebben een zonnecel
ontwikkeld die twee functies heeft.
Overdag vangt deze licht op. En als het
donker wordt, geeft deze licht af. Het
nieuwe materiaal kan wel eens leiden tot
de ontwikkeling van touchscreens die
eveneens dienst doen als zonnepanelen.
Onderzoekers van de Nanyang Technische
Universiteit ontdekten het materiaal
eigenlijk per ongeluk. Ze maakten
zonnecellen van het materiaal perovskiet.
Vervolgens vroeg één van de onderzoekers
aan een collega om er eens met een laser op
te schijnen. De zonnecel begon daarop te
gloeien.
In haar onderzoek, dat zij uitvoerde vanuit
de Sint Maartenskliniek, vergeleek Stolwijk
een groep volwassenen uit Malawi en
Nederland. Ze keek naar verschillen in de
vorm van de voet en naar de afwikkeling en
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
4
Wanneer de proefpersonen een drankje met
daarin koolhydraten tot zich namen, steeg
de hersenactiviteit die samenhing met de
taak die ze aan het doen waren, wel dertig
procent. “De vloeibare oplossingen die wij in
ons
onderzoek
gebruikten,
waren
kunstmatig
gezoet,
maar
wanneer
koolhydraten aanwezig waren, zagen we de
activiteit in het brein toenemen,” vertelt
onderzoeker Nick Gant. “Dat zagen we niet
wanneer er alleen zoetigheid in de drankjes
zat. De mond laat weten dat er energie
onderweg is en dat leidt tot een verhoogde
activiteit in belangrijke delen van het brein,
waaronder de delen die onze beweging en
zicht controleren.”
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
India bouwt grootste
zonnecentrale ter wereld
netwerken. Deze netwerken functioneren op
een manier vergelijkbaar met de werking van
het menselijk brein.
newscientist.nl, 2014
India
gaat
de
krachtigste
zonneenergiecentrale ter wereld bouwen. Met
een capaciteit van 4000 megawatt is de
centrale in India ruim tien keer groter dan
de capaciteit van welke andere zonneenergiecentrale dan ook.
De zonnecentrale maakt deel uit van
het Ultra Mega Power Projects van de
Indiase overheid. Zes staatsbedrijven hebben
de handen ineengeslagen om het project te
realiseren. Naar eigen zeggen kan de
zonnecentrale in zeven jaar worden
verwezenlijkt tegen de kostprijs van zo’n 4.4
miljard Amerikaanse dollars (zo’n 3.25
miljard euro). De centrale zou in de buurt
moeten komen van Sambhar Salt Lake in het
noorden van de deelstaat Rajasthan en zal
zo’n 77 vierkante kilometer beslaan.
Naar men verwacht, zal de zonnecentrale
ongeveer 25 jaar meegaan en zal het volgens
de cijfers zo’n 6.4 miljard kilowattuur (kWh)
per jaar opleveren. Wanneer je een apparaat
met een vermogen van 1 kilowatt een uur
laat werken, heb je 1 kWh verbruikt. In
Nederland
verbruikt
een
gemiddeld
huishouden zo’n 3.340 kWh per jaar.
Windturbine leert optimale
instellingen
newscientist.nl, 2014
Siemens heeft software voor zijn
windmolens ontwikkeld die de machines in
staat stelt zichzelf optimaal aan te passen
aan de geldende weersomstandigheden,
waardoor ze meer elektriciteit kunnen
produceren.
Vooral
bij
lage
en
gemiddelde
windsnelheden leveren windparken niet de
hoeveelheid elektriciteit die ze in principe
kunnen leveren, aldus Volkmar Sterzing,
hoofd van de Siemens-onderzoeksgroep
voor zelflerende systemen. De groep
ontwikkelde samen met de Technische
Universität Berlin en IdaLab GmbH software
die
zogenoemde
reïnforcement
leertechnieken combineert met neuronale
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Aan de hand van bestaande weersgegevens
en de data die de sensoren op een
windturbine leveren, leert de software de
optimale instellingen voor een windturbine.
Sterzing: ‘Simpel gezegd leert de software dit
door het uitproberen van verschillende
instellingen.’
De instellingen die de windturbine onder
meer zelf aan kan passen zijn de richting
waarin deze gedraaid staat, en de gebruikte
tandwielschakelingen. De software zou een
windturbine 1 % meer energie laten
opwekken. Dat kan een belangrijk verschil
maken voor de absolute energieproductie
van een compleet windpark. Bovendien
zouden windturbines door de software
minder snel slijten.
Al is de leugen nog zo snel,
ons onderbewuste
achterhaalt ‘m wel
Scientias.nl
proefpersonen presteerden echter slecht. Ze
konden de leugenaars slechts in 43 procent
van de gevallen aanwijzen.
Wanneer de proefpersonen dus bewust
nadachten over of iemand gelogen had of
niet, gingen ze vaak de mist in. Maar hoe zat
dat met hun onderbewustzijn? Wist dat wel
wie loog en de waarheid sprak? Om dat te
achterhalen, maakten de onderzoekers
gebruik van de impliciete-associatietest.
Tijdens deze test werd gekeken welke
woorden mensen intuïtief bij de verdachten
vonden passen. De proefpersonen bleek
woorden als ‘oneerlijk, onbetrouwbaar’
onbewust vaker te associëren met
leugenaars, terwijl ze woorden als ‘eerlijk’ en
‘deugdelijk’ sneller associeerden met de
verdachten die de waarheid spraken.
Kreeft ervaart wellicht
gevoelens van angst
Scientias.nl, 2014
Wat gaat er door een kreeft heen als je hem
in een pan met kokend water laat zakken?
Nou, misschien wel gevoelens van angst?
Nieuw onderzoek suggereert dat kreeften
angstig gedrag kunnen vertonen.
Wanneer we onder druk staan, verandert
ons gedrag. We worden angstig. Uit eerder
onderzoek is al gebleken dat verschillende
gewervelde dieren angstig gedrag kunnen
vertonen. Maar nog nooit konden
onderzoekers
bewijzen
dat
ook
ongewervelde dieren angst ervaren. Tot nu:
een nieuw onderzoek bewijst dat kreeften
angstig gedrag kunnen vertonen.
Nieuw onderzoek toont aan dat ons
onderbewustzijn uitstekend in staat is om
een leugenaar te ontmaskeren. Zelfs als wij
door bewust na te denken niet weten of
iemand liegt, weet ons onderbewustzijn dat
vaak wel.
Die conclusie trekken onderzoekers op basis
van experimenten. Ze verzamelden 72
proefpersonen en lieten ze filmpjes zien van
verdachte personen. De helft van deze
verdachte personen had werkelijk een
geldbiljet gestolen. De andere helft niet.
Maar alle verdachten hadden van de
onderzoekers de opdracht gekregen in het
filmpje te vertellen dat ze geen geld gestolen
hadden. In de helft van de filmpjes werd dus
gelogen. Aan de proefpersonen de opdracht
om die leugenaars eruit te halen. De
5
Franse onderzoekers trekken die conclusie
op basis van experimenten. Ze zorgden
ervoor dat een aantal kreeften gestrest
raakte. Dat deden ze door ze milde
elektrische schokjes te geven. Vervolgens
plaatsten ze die kreeften – en kreeften die
geen stress ervaren hadden – in een bak met
water. De kreeften konden vervolgens
kiezen om in een donker hoekje van de bak
te gaan zitten (hun favoriete leefomgeving)
of een verlicht deel van de bak te gaan
verkennen. De kreeften die gestrest waren,
vermeden het licht en gingen allemaal in het
donkere hoekje zitten. De kreeften die niet
gestrest waren, hadden ook een lichte
voorkeur voor de donkere ruimte, maar
verkenden desalniettemin alle armen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Studenten ontwikkelen
smogafbrekende
dakpannen
gerust voedsel kan gaan verteren. Is de kust
niet veilig, dan vertellen de hersenen de
maag dat het beter is om even te wachten.
Scientas.nl 5 juni 2014
Een team van studenten van het Bourns
College of Engineering hebben een unieke
coating ontwikkeld voor dakpannen.
Wanneer dakpannen zijn uitgerust met
deze coating, helpen zij om stikstofoxiden
af te breken. Stikstofoxiden werken
verzuring van het milieu in de hand en
kunnen smog nabij de grond creëren.
Stikstofoxiden ontstaan bij alle vormen van
verbranding
op
hoge
temperatuur,
bijvoorbeeld in een verbrandingsmotor. Des
te hoger de druk en de temperatuur, des te
meer stikstofoxiden er ontstaan. Vandaar
dat diesel ‘viezer’ is dan benzine.
Uit het onderzoek blijkt dat vroeggeboorte
niet alleen invloed heeft op de
hersenstructuur van kinderen, maar ook op
hun leervermogen. Zo lijken te vroeg
geboren kinderen iets meer moeite te
hebben met bepaalde geheugentaken en
taken waarbij ze snel visuele informatie
moeten verwerken en interpreteren.
Hebben kleine mensen een
lager IQ?
Gezondheid.be, mei 2014
Ongeveer tachtig tot negentig procent van
de zenuwen in de nervus vagus wordt
gebruikt voor het doorgeven van signalen
van de maag naar het brein. Precies deze
zenuwen sneden de onderzoekers door bij
hun ratten. De hersenen in deze ratten
konden nog wel een signaal naar de maag
sturen maar geen signaal meer van de maag
ontvangen.
Vroeggeboorte beïnvloedt
hersenstructuur
Kleine mensen hebben vaker een lager IQ
dan lange mensen. Dat blijkt althans uit een
studie aan de University of Edinburgh in het
vakblad Behavior Genetics.
Het onderzoek analyseerde het DNA van
6.800 mensen die geen familie van elkaar
waren. Het ontdekte een klein, maar
statistisch betekenisvol verband tussen
grootte en intelligentie: grote mensen
zouden vaker slimmer zijn dan kleine
mensen.
Nu.nl, 2014
Er zijn op dit moment al andere
smogafbrekende dakpannen op de markt,
alleen is er geen data beschikbaar dat deze
dakpannen ook daadwerkelijk zorgen voor
een afname in de hoeveelheid smog. De
studenten hebben deze gegevens nu wel in
handen. Zij gebruikten hiervoor twee
doodgewone dakpannen, die werden
ingesmeerd met verschillende hoeveelheden
titaandioxide. De dakpannen werden in een
afgesloten kamer geplaatst.
Als kinderen te vroeg worden geboren,
ontwikkelen hun hersenen zich iets minder
goed. Dat blijkt uit nieuw wetenschappelijk
onderzoek.
De hersenen van kinderen die slechts vier tot
zes weken te vroeg worden geboren,
bevatten op latere leeftijd over het
algemeen iets minder witte stof. Ook
hebben ze vaak een relatief kleine thalamus,
een hersenkern die betrokken is bij de
aansturing van bewegingen en emoties.
wetenschap24.nl, 2014
Dit zou kunnen te maken hebben met
bepaalde genetische factoren. 58% procent
van de verschillen in grootte en 28% van de
verschillen in intelligentie hadden volgens
het onderzoek te maken met een specifieke
variant in het DNA. Volgens de onderzoekers
zou ook 70% van het vastgestelde verband
tussen grootte en intelligentie aan diezelfde
genetische variant kunnen toegeschreven
worden.
Experiment met ratten laat zien dat niet
alleen het brein, maar ook de maag een rol
speelt bij het voelen van angst.
Bloed van jonge soortgenoot
verjongt hersenen oude muis
Angst gaat door de maag
Volgens de klassieke theorie zijn het de
hersenen die alle zintuiglijke prikkels
verwerken en een signaal geven wanneer
het gevaarlijk is. Angst is een van de
belangrijkste basisemoties
van onze
hersenen. Het lichaam reageert op die angst
door te vechten, te vluchten of te bevriezen.
Normaliter geeft het brein een signaal door
aan de maag en stuurt de maag een signaal
terug naar het brein. Die signalen lopen door
een zenuwbaan die de nervus vagus heet en
in de hersenen ontspringt. Als het brein kalm
is, geeft het door aan de maag dat deze
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Nu.nl, 5 mei 21014
Bij
hun
onderzoek
brachten
de
wetenschappers de hersenen in kaart van 32
kinderen met een leeftijd van 7 tot 13 jaar,
die vier tot zes weken te vroeg waren
geboren. Bij deze proefpersonen werden ook
enkele testjes afgenomen, waarmee hun
motoriek en leervermogen werden gemeten.
De MRI-scans en testresultaten werden
vergeleken met die van 64 kinderen in
dezelfde leeftijdscategorie, die niet te vroeg
waren geboren.
6
Door toediening van bloed afkomstig van
jonge muizen, zijn wetenschappers erin
geslaagd het geheugen en leervermogen
van oudere soortgenoten te verbeteren.
Waarschijnlijk bevat het bloed componenten
die
hersenverbindingen
herstellen.
Onderzoekers verbonden de bloedsomloop
van oude en jonge muizen met elkaar,
en bestudeerden het effect daarvan op de
oude muizen. Uit eerder onderzoek was al
gebleken dat deze koppeling de veroudering
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
van
de
jonge
muizen
kan versnellen en die van de oude kan
remmen. Nu is dus gebleken dat
verouderingsprocessen gedeeltelijk kunnen
worden teruggedraaid.
'Stress maakt mannen
egocentrischer'
Nu.nl, 2014
Onder
druk
worden
mannen
egocentrischer. Vrouwen worden juist
socialer van stress. Dat blijkt uit een
onderzoek
van
onder
andere
de
universiteiten van Wenen en Freiburg.
De Nederlandse postdoc-onderzoeker Jinte
Middeldorp ontdekte dat de behandelde
oude muizen meer verbindingen hadden
tussen zenuwcellen die betrokken zijn bij de
processen
van
leren en
geheugen.
Geheugentestjes toonden aan dat de oude
muizen beter leerden en een beter
geheugen hadden.
Mensen kunnen op verschillende manieren
met stress omgaan: hulp zoeken van
buitenaf of proberen de extra interne
belasting die het met zich meebrengt te
verminderen.
De hypothese van de onderzoekers was dat
gestreste mensen egocentrischer zouden
zijn, omdat dat de emotionele en cognitieve
belasting vermindert.
Ze verwachtten daarom dat mensen onder
druk minder empathisch zouden zijn.
Tweets kunnen criminaliteit
voorspellen
Nos.nl, april 2014
Criminaliteit opsporen nog voordat er een
misdaad is gepleegd: dat kan, zeggen
wetenschappers aan de universiteit van
Virginia met Twitter.
Volgens wetenschapper Matthew Gerber
bevatten tweets soms meer informatie dan
je op het eerste oog ziet. En met de juiste
analyse kan je op basis van tweets
voorspellen waar bepaalde soorten misdaad
gaan plaatsvinden. Voorwaarde: de tweets
moeten een geo-tag hebben, een
locatiebepaling. Met die informatie kan je 19
tot 25 soorten misdaad voorspellen. En dan
vooral op het gebied van stalking, diefstal en
mishandeling.
De onderzoekers zorgden er eerst voor dat
hun proefpersonen een beetje gestrest
raakten. Zo moesten ze een toespraak
houden of een rekentaak oplossen.
Vervolgens vroegen de onderzoekers hen
om bepaalde bewegingen te imiteren, hun
eigen emoties en die van anderen te
herkennen of om zich in het perspectief van
iemand anders te verplaatsen.
De onderzoekers ontdekten dat mannen alle
drie deze taken minder goed volbrachten als
ze last hadden van stress. Voor vrouwen gold
juist het omgekeerde.
"Mensen twitteren niet letterlijk dat ze een
misdaad gaan plegen", zegt Gerber. Maar er
zit belangrijke informatie in tweets die
verband houden met criminaliteit. "Ze
twitteren over wat ze aan het doen zijn. En
die bezigheden brengen ze soms in situaties
waar een grotere kans is op criminaliteit."
Hij geeft een voorbeeld: "Als ik twitter dat ik
vanavond dronken ga worden, en veel
andere twitteraars in hetzelfde gebied
zeggen ook dat ze dronken worden, is er
meer kans dat er daar iets gaat gebeuren.
Het is indirect, maar we weten dat bepaalde
misdaden verband hebben met gedrag."
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Wat dit verschil veroorzaakt, is nog niet
duidelijk. Mogelijk gebruiken vrouwen
sociale strategieën als ze last hebben van
stress, omdat ze gemerkt hebbend dat ze
meer hulp krijgen als ze zich socialer
opstellen.
Het kan ook te maken met een verschil in
oxytocineniveau. Eerder onderzoek toonde
aan dat vrouwen een hoger niveau van dit
knuffelhormoon
hebben
tijdens
stress. Oxytocine wordt in verband gebracht
met sociaal gedrag.
7
Zonnestelsel &
Heelal
Verrassing: verre planetoïde
blijkt twee ringen te
hebben!
Scientias.nl, 2014
De verre planetoïde Chariklo wordt
omringd door twee smalle ringen. Tot die
verrassende conclusie komen astronomen.
De planetoïde is het kleinste object in het
zonnestelsel dat door ringen omringd
wordt. Hoe de ringen ontstaan zijn, is een
raadsel.
Jupiter heeft ze. Uranus ook. Net als
Saturnus en Neptunus. Het is dan ook niet
ongewoon dat een hemellichaam dat rond
onze zon cirkelt ringen telt. Maar nog nooit
zijn ze rond zo’n klein object aangetroffen.
Sterker nog: onderzoekers dachten niet dat
objecten zo klein als planetoïde Chariklo ze
zouden hebben. “De ontdekking kwam dus
als een complete verrassing,” benadrukt
onderzoeker Felipe Braga-Ribas.
De onderzoekers ontdekten de ringen toen
Chariklo voor de ster UCAC4 248-108672
langs bewoog. Met behulp van telescopen
op maar liefst zeven locaties in Zuid-Amerika
bestudeerden
de
onderzoekers
de
sterbedekking. Ze hadden verwacht één
dipje in de helderheid van de ster te zien,
veroorzaakt door de planetoïde die een deel
van het licht van de ster wegnam. Maar in
werkelijkheid zagen ze een paar seconden
voor en na de eigenlijke sterbedekking nog
twee korte dipjes. Dat wees erop dat niet
alleen Chariklo het licht tegenhield.
Chariklo – te vinden tussen de banen van
Saturnus en Uranus – en zijn ringen. In de
toekomst kunnen we waarschijnlijk aan dit
plaatje ook nog een maantje toevoegen.
Afbeelding: ESO / L. Calçada / M.
Kornmesser / Nick Risinger.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Mogelijk golfjes ontdekt op
één van Titans meren
radiotelescopen van Goldstone en Arecibo –
bijna niet te maken.
Scientias.nl, 2014
Nieuw onderzoek suggereert voorzichtig
dat er op Saturnus’ maan Titan een briesje
staat. Op beelden van ruimtesonde Cassini
zou namelijk te zien zijn hoe het oppervlak
van het op twee na grootste meer dat Titan
rijk is, golvende bewegingen maakt.
Onderzoekers observeerden beelden die
Cassini maakte van de noordpool van Titan.
Al snel ontdekten ze iets interessants toen ze
Punga Mare – het op twee na grootste meer
dat Titan rijk is – bekeken. Ze stuitten er op
bijzondere reflecties van het zonlicht (zie ook
de afbeelding hierboven).
Planetoïde 2014 HQ124 werd pas op 23 april
jl.
ontdekt
met
behulp
van
de
infraroodsatelliet WISE. Gemiddeld komt
eens in de paar jaar een object van deze
omvang in de buurt van de aarde. Déze
planetoïde komt pas in het jaar 2307 weer
dichtbij. (EE)
Stof maakt sommige
gammaflitsen ‘donker’
juni 2014 allesoversterrenkunde.nl
De onderzoekers vermoeden dat de
reflecties het resultaat zijn van zonlicht dat
op golfjes valt. Veel moet u zich niet van die
golven voorstellen. In hun paper schrijven de
onderzoekers dat deze – als het inderdaad
om golven gaat – waarschijnlijk niet veel
hoger zijn dan twee centimeter. Het zijn dus
eerder rimpeltjes. Desalniettemin zou de
ontdekking van golven op Titan vrij
spectaculair zijn. “Als deze ontdekking klopt,
zijn
het
de
eerste
golven
in
oppervlaktevloeistof die we buiten de aarde
aantreffen,” stellen de onderzoekers.
Waarnemingen met de Atacama Large
Millimeter/submillimeter Array (ALMA)
hebben voor het eerst inzicht gegeven in de
verdeling van het moleculaire gas en stof in
de moederstelsels van gammaflitsen – de
grootste explosies in het heelal.
Verrassend genoeg is daarbij minder gas
waargenomen
dan
verwacht
en
overeenkomstig meer stof. Dat verklaart
waarom sommige gammaflitsen zich als
‘donkere gammaflitsen’ voordoen (Nature,
12 juni).
Radar brengt voorbijkomende
planetoïde in beeld
juni 2014 allesoversterrenkunde.nl
NASA-wetenschappers hebben met behulp
van radarapparatuur opnamen gemaakt
van de planetoïde 2014 HQ124, die op 8
juni jl. op een afstand van 1,25 miljoen
kilometer – drie keer de afstand aardemaan – langs onze planeet scheerde.
De beelden tonen een langgerekt,
onregelmatig object met een lengte van
ongeveer
370
meter.
Volgens
de
wetenschappers
zou
het
om
een
‘dubbelplanetoïde’ kunnen gaan: twee kleine
planetoïden die zich hebben samengevoegd
tot een groter geheel. Dat geheel wentelt in
iets minder dan 24 uur om zijn as.
De beelden, die ook als ‘filmpje’ te zien zijn,
behoren tot de scherpste die ooit behulp van
radar zijn verkregen. Ze tonen details tot
ongeveer vier meter. Betere opnamen zijn
met de beschikbare apparatuur – de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Gammaflitsen zijn intense uitbarstingen van
extreem energierijke straling die in verre
sterrenstelsels worden waargenomen. De
uitbarstingen die langer dan een paar
seconden duren worden in verband gebracht
met uiterst krachtige supernova-explosies –
de ontploffingen die zware sterren aan het
einde van hun leven ondergaan. Bij zo’n
explosie komt in luttele seconden evenveel
energie vrij als de zon in haar tien miljard
jaar durende leven zal produceren.
Na de eigenlijke explosie gloeit zo’n
gammaflits vaak nog lang na, een
verschijnsel dat wordt toegeschreven aan
botsingen tussen het uitgestoten materiaal
en het gas in de omgeving. Maar sommige
gammaflitsen lijken vreemd genoeg geen
nagloeiing te vertonen – deze worden
8
‘donkere gammaflitsen’ genoemd. Een
mogelijke verklaring is dat de nagloeiende
straling
door
wolken
stof
wordt
geabsorbeerd. Maar tot nu toe ontbrak het
bewijs hiervoor. Met behulp van ALMA
hebben Japanse astronomen dat bewijs nu
echter gevonden. Uit de radiostraling die bij
twee donkere gammaflitsen is waargenomen
kan worden afgeleid dat de betreffende
explosies inderdaad in een stofrijke
omgeving plaatsvonden.
Ruimtetelescoop Herschel ontdekt
bijzondere zwaartekrachtslens
juni 2014 allesoversterrenkunde.nl
Een
internationaal
team
van
sterrenkundigen, onder wie de Groningse
hoogleraren Peter Barthel en Leon
Koopmans, rapporteert de ontdekking van
een uniek geval van een kosmische
zwaartekrachtslens.
Waarnemingen met diverse telescopen op
aarde en in de ruimte laten zien dat een heel
ver weg gelegen sterrenstelsel als een lens in
de ruimte de straling van een nog veel
verder weg gelegen mysterieus donker
object zodanig afbuigt en versterkt dat dat
object zichtbaar wordt.
Dankzij de lensvergroting wordt het uiterst
lichtzwakke achtergrondobject als een ring
rondom het lenzende object zichtbaar. Op
bijgaande afbeelding - gemaakt met een van
de twee 10-m diameter Keck-telescopen op
Hawaï - is de ring goed te zien.
Wat begon als een simpele meting met de
Herschel
Ruimtetelescoop
van
een
verzameling radiosterrenstelsels, groeide uit
tot een project waarin cruciale extra
waarnemingen het unieke geval van deze
kosmische lens lieten zien. Als lens fungeert
een zeer zwaar sterrenstelsel waarin een
actief zwart gat huist dat voor sterke
radiostraling verantwoordelijk is. Het
achtergrondobject blijkt heel donker maar
ongewoon helder in het ver-infrarood te zijn.
Dat laatste maakte dat Herschel het object, of liever: de objecten - samen detecteerde.
De astronomen vermoedden dat er iets
bijzonders aan de hand was doordat er te
veel infraroodlicht uit het radiosterrenstelsel
leek te komen. Aanvullende waarnemingen
met optische en radiotelescopen lieten
vervolgens ondubbelzinnig zien dat er sprake
is van het zwaartekrachtslenseffect.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Nieuwe exoplanetencamera
maakt eerste opnamen
juni 2014 allesoversterrenkunde.nl
Vanaf de ESO-sterrenwacht op de berg
Paranal in Chili zijn de eerste testopnamen
gemaakt
met
de
nieuwe
exoplanetencamera
SPHERE.
Dit
instrument, dat gekoppeld is aan ‘Unit
Telescope 3’ van de Very Large Telescope,
gaat op jacht naar planeten en
planetenstelsels-in-wording bij andere
sterren.
Dankzij een combinatie van geavanceerde
technieken kan SPHERE contrastrijkere
opnamen van exoplaneten maken dan zijn
voorgangers. Hij overtreft de camera NACO,
waarmee de eerste rechtstreekse opname
van een exoplaneet werd gemaakt,
ruimschoots.
Op een normale opname gaat de zwakke
gloed van de planeet volkomen verloren in
het licht van de ster. Daarom is het hele
ontwerp erop gericht om een zo hoog
mogelijk contrast te bereiken in het kleine
stukje hemel rond de verblindende ster.
Met dit ruimtepak gaat NASA zich
klaarstomen voor verre missies
Scientias.nl, 2 mei 2014
Eind dit jaar gaat NASA een nieuw
ruimtepak testen: de Z-2. Het is een
protoype dat uiteindelijk moet leiden tot de
ontwikkeling van een pak dat de
astronauten tijdens hun eerste stappen op
Mars gaan dragen.
zij beter bewegen. Daarnaast zijn de
schoenen beter aangepast aan een
oppervlak à la dat van Mars en zijn alle
materialen die in Z-2 verwerkt zijn, geschikt
voor gebruik in een vacuüm omgeving.
Astronomen ontdekten de relatief kleine
ruimtesteen gisteren en verwachten dat het
brokstuk op ongeveer 62.000 kilometer
afstand van de aarde zal passeren. De maan
staat gemiddeld op 384.000 kilometer
afstand van de aarde.
Mislukt sterrenstelsel Segue 1
verraadt meer over jong heelal
Scientias.nl 2 mei 2014
Wetenschappers hebben zich gebogen over
de chemische samenstelling van het
zwakste sterrenstelsel dat tot op heden is
ontdekt. Het sterrenstelsel blijkt een levend
fossiel te zijn dat ons meer vertelt over het
piepjonge universum.
Normaalgesproken schenken gaswolken het
leven aan sterren. Die sterren groeien uit tot
stokoude sterren die uiteindelijk exploderen.
Bij die explosie komen elementen vrij die
weer gebruikt kunnen worden voor de
ontwikkeling van nieuwe sterren. Maar in
sterrenstelsel Segue 1 gaan dingen anders,
zo blijkt uit nieuw onderzoek.
In Segue 1 is de vorming van sterren al in
een heel vroeg stadium gestopt. “Het is
chemisch gezien heel primitief,” vertelt
onderzoeker Anna Frebel. “Dit wijst erop dat
het sterrenstelsel in eerste instantie al
weinig sterren maakte. Dit sterrenstelsel
probeerde uit te groeien tot een groot
sterrenstelsel, maar dat lukte niet.
Op zo’n 75.000 lichtjaar van de aarde
bevindt zich het sterrenstelsel Segue 1. Het
is heel klein en telt slechts duizend sterren.
Het is daarmee bovendien het zwakste
sterrenstelsel dat tot op heden is ontdekt.
Planetoïden zijn stukken ruimtematerie die
zich net als planeten in een baan om de zon
bewegen. Ze variëren sterk in grootte en zijn
zelden met het blote oog waarneembaar.
Woensdagavond kwam een dertig meter
grote planetoïde op 350.000 kilometer van
de aarde langszetten. Deze was niet met het
blote oog te zien.
Regenwormen en
goudvissen in ruimtestation
Nu.nl, 2014
Een Russische capsule heeft donderdag
goudvissen en regenwormen afgeleverd bij
het Internationaal Ruimtestation (ISS).
De dieren zijn op Russisch-Japans verzoek
naar
het
ISS
gebracht
voor
wetenschappelijke experimenten. Ze reisden
mee met een bevoorradingstransport. Doel
is om meer te weten te komen over gesloten
ecosystemen in de ruimte. Daarnaast is het
de bedoeling dat tests met goudvissen en
regenwormen meer duidelijkheid geven over
het zwakker worden van spieren en botten
in een gewichtloze omgeving.
Planetoïde scheert vlak
langs aarde
Nu.nl, 2014
Een planetoïde scheert donderdagavond
langs de aarde. Dit is de tweede dag op rij
dat een ruimtesteen dicht bij de aarde
komt.
Z-2 is de opvolger van Z-1: een ruimtepak dat
NASA eerder maakte. Het grootste verschil
tussen Z-2 en zijn voorganger? De bovenkant
van Z-2 is hard, waardoor het pak tegen een
stootje kan en waarschijnlijk langer meegaat.
Ook zijn astronauten in de Z-2 iets mobieler.
Met name hun heupen en schouders kunnen
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Rond half elf Nederlandse tijd passeert
planetoïde '2014 EC' de aarde. De steen is
vier tot veertien meter groot. Het gevaar
voor de aarde is klein. Volgens de NASA is de
kans dat een planetoïde inslaat op aarde een
op honderdduizend.
9
Behalve van goudvissen en regenwormen is
het ISS ook voorzien van brandstof, voedsel,
drinkwater en andere noodzakelijkheden.
Verder leverde het transport een kleine
Peruaanse satelliet af.
In het ISS werken momenteel drie Russen,
twee Amerikanen en een Japanner. Het
ruimtestation draait op een hoogte van meer
dan 400 kilometer rond de aarde.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Nieuwe klasse planeten
ontdekt: de gasdwergen
interesse liepen de servers van BICEP2 vast,
waardoor de meeste geïnteresseerden
achter het net visten.
Scientias.nl juni 2014
Hoewel inflatie volgens veel astronomen al
langer indirect bewezen leek door hoe de
kosmische achtergrondstraling er precies uit
zag, ontbrak een direct bewijs – een smoking
gun.
Wetenschappers hebben een nieuwe klasse
planeten ontdekt: de gasdwergen. Het zijn
gasachtige planeten die tot vier keer groter
zijn dan onze aarde en beschikken over een
dikke atmosfeer van waterstof en helium.
Tot voor kort waren er twee soorten
planeten. Je had de rotsachtige planeten –
zoals de aarde en Mars – en de gasreuzen –
zoals Jupiter en Neptunus. Een nieuw
onderzoek brengt daar verandering in en
onthult de gasdwerg.
Bewijs voor inflatie-theorie
oerknal
newscientist.nl, 2014
Amerikaanse
astronomen
hebben
overtuigend bewijs gevonden van de
heftige versnelling waarmee het universum
kort na haar ontstaan heel veel groter
werd. De vondst vormt een grote doorbraak
in de wereld van de kosmologie.
Mercurius zeven kilometer
kleiner dan voorheen
newscientist.nl, 2014
Mercurius is sinds zijn ontstaan flink
gekrompen. Amerikaanse astronomen
hebben berekend dat de diameter van de
planeet in totaal zo’n 7 kilometer is
afgenomen.
Tegenwoordig is de diameter van Mercurius
2440 kilometer, maar dat was niet altijd het
geval: sinds zijn ontstaan zo’n 4,5 miljard
jaar geleden is de planeet flink gekrompen.
Oorspronkelijk dachten astronomen dat de
krimp hoogstens drie kilometer behelsde. De
onderzoekers rapporteerden afgelopen jaar
echter dat dit een onderschatting was. Zij
vermoedden toen dat de diameter meer dan
tien kilometer was afgenomen. In een
publicatie in Nature Geoscience stellen zij
hun schatting nu bij – uit de laatste, meest
volledige gegevens blijkt dat Mercurius over
de jaren heen zeven kilometer kleiner is
geworden.
modellen die al veertig jaar lang bestaan.
Astronomen bekeken in deze modellen
hoeveel hitte Mercurius was verloren, en
welke krimp daarbij paste. Nu bevestigen de
geologische metingen eindelijk de theorie.
DNA, Stamcellen
& Klonen
DNA onthult gezicht van de
dader
newscientist.nl, 2014
Onderzoekers kunnen uit DNA achterhalen
hoe het gezicht van de DNA-eigenaar eruit
ziet. De methode kan onder andere van pas
komen bij het oplossen van misdaden.
Met behulp van je DNA kunnen de
onderzoekers de gelaatstrekken, de mate
van vrouwelijkheid en de etnische
karakteristieken van je gezicht bepalen. Om
tot hun ‘DNA-regels’ te komen, brachten
onderzoekers zowel de gezichten als het
genetisch materiaal van zeshonderd
proefpersonen met verschillende etnische
achtergronden nauwkeurig in kaart.
Van
DNA
naar
gezicht
De onderzoekers maakten eerst 3D-beelden
van de gezichten. Vervolgens gebruikten ze
statistiek om het verband tussen de
gezichtsvorm en de invloed van het geslacht,
familieachtergrond en de genen te
begrijpen. Ze keken bijvoorbeeld naar genen
die de vorm van de mond, de botten rondom
de ogen en de vorm van de schedel bepalen.
In
totaal
wisten
zij
vierentwintig
gezichtsvarianten te onderscheiden aan de
hand van twintig verschillende genen.
De door astronomen getoonde plaatjes laten
de gevonden polarisatiepatronen zien die de
inflatie van het vroege universum bewijzen
(Afbeelding: BICEP 2)
In 1981 maakten de kosmologenAndrei
Linde en Alan
Guth hun
inflatietheorie
wereldkundig. Daarin stelden zij dat het
universum 13,8 miljard jaar geleden, kort na
haar ontstaan, met enorme snelheid
uitdijde. Nu hebben Amerikanen met de
zogeheten Background Imaging of Cosmic
Extragalactic
Polarization-telescoop
(BICEP2) op de zuidpool direct bewijs voor
die inflatie gevonden in de kosmische
achtergrondstraling, de nagloed van de
oerknal. Zij deelden hun resultaten vandaag
onder toeziend oog van Guth en Linde op
een vooraf aangekondigde persconferentie.
Die conferentie was ook live te volgen via
internet, maar vanwege de overweldigende
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
De astronomen baseren hun conclusie op
metingen van ruimtesonde MESSENGER, die
het oppervlak van Mercurius in beeld brengt.
MESSENGER bekijkt de lange bochtige
randen die het planeetoppervlak sieren.
Deze vreemde structuren, die van 9 tot 900
kilometer lang zijn, ontstonden toen de hete
kern van Mercurius afkoelde en kromp. De
randen ontstonden daarbij net zoals de
rimpels op een rottende, krimpende appel.
In totaal bekeken de onderzoekers 5.934
randen om de krimp van Mercurius in kaart
te brengen.
De nieuwste berekeningen zijn in
overeenstemming
met
theoretische
10
Met hun werk hopen de onderzoekers
bijvoorbeeld het gezicht van een ouder te
kunnen achterhalen aan de hand van het
DNA van een kind. Ook zou de politie DNA
kunnen gebruiken om een levensechte
‘compositietekening’ van een dader te
maken. ‘Ik denk dat het nog vijf tot tien jaar
duurt voordat we echt een gezicht met de
computer kunnen voorspellen’, verklaarde
onderzoeksleider Peter Claes .
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Extreem vergeetachtig? Het
zit in de genen!
Scientas.nl, 2014
Alweer die afspraak vergeten? Of weer al
uw sleutels kwijt? Of weer al dat stopbord
over het hoofd gezien? De wetenschap
heeft bemoedigende nieuws voor u: u kunt
er weinig aan doen. Het zit in de genen.
Het overkomt ons allemaal wel eens dat we
een afspraak vergeten of een kamer
binnenlopen en dan alweer vergeten zijn wat
we daar ook alweer gingen doen. “Zulke
gaatjes in het kortetermijngeheugen komen
veel voor,” vertelt onderzoeker Martin
Reuter. “Maar sommige mensen hebben er
met name heel veel last van.” En soms kan
die vergeetachtigheid gevaarlijk worden.
Bijvoorbeeld wanneer u doordat u er even
niet goed bij bent een verkeersbord over het
hoofd ziet.
de resten bleek dat de man aan kanker leed
en dat die kanker naar andere delen van zijn
lichaam was uitgezaaid. “Onze analyse laat
zien dat de vorm van kleine laesies op de
botten (zie afbeelding hierboven) enkel
veroorzaakt kunnen zijn door een gezwel in
de zachte weefsels,” vertelt onderzoeker
Michaela Binder. “De exacte oorsprong is
onmogelijk te bepalen op basis van de
botten alleen.”
'Gemodificeerde mug kan
malaria uitroeien'
Hoe de man de ziekte opliep, is eveneens
onduidelijk. Het kan het resultaat zijn van
zijn omgeving: denk aan kankerverwekkende
stoffen in rook. Maar er kunnen ook
genetische factoren of een infectieziekte
achter zitten.
Gen ontdekt dat de
puberteit vertraagt
Scientas.nl, 2014
De grote vraag is natuurlijk: hoe komt het?
Waarom hebben sommige mensen zoveel
last van vergeetachtigheid? Uit eerder
onderzoek was al gebleken dat het gen DRD2
er iets mee te maken had. Het speelt een
belangrijke rol in de communicatie binnen
de frontale kwabben. “Deze structuur (de
frontale kwabben, red.) stuurt het brein aan,
zoals een dirigent het orkest aanstuurt,”
vertelt onderzoeker Sebastian Markett. Als
we die vergelijking doortrekken, is DRD2 de
dirigeerstok. Als dit gen ernaast zit, gaat het
hele ‘orkest’ de mist in.
Mensen die last hebben van de beschreven
enorme vergeetachtigheid kunnen daarmee
opgelucht ademhalen. Ze kunnen er zelf niet
zo veel aan doen: het zit in de genen.
3200 jaar oud skelet van
man met kanker ontdekt
Wetenschappers hebben een gen ontdekt
dat invloed uitoefent om het moment
waarop kinderen in de puberteit belanden.
Het gen kan in ieder geval deels verklaren
waarom sommige kinderen heel laat in de
puberteit terechtkomen en speelt wellicht
zelfs een rol wanneer de puberteit nooit
aanbreekt.
Onderzoekers van de Queen Mary University
of London ontdekten het gen toen ze het
genoom bestudeerden van families waarin
de puberteit laat begint. De onderzoekers
vergeleken het genoom van deze
familieleden met het genoom van mensen
bij wie de puberteit op tijd begon. Door te
zoeken naar genetische verschillen, hoopten
de onderzoekers op genen te stuiten die
(deels) kunnen verklaren waarom de
puberteit bij sommige mensen zo laat
begint.
Nu.nl, 2014
Wetenschappers hebben malariamuggen
gekweekt die vrijwel uitsluitend mannelijk
nageslacht verwekken en daardoor
mogelijk malaria kunnen uitroeien.
De genetisch gemodificeerde muggen
beschikken over een speciaal enzym dat het
DNA van het vrouwelijk x-chromosoom
grotendeels vernielt tijdens de productie van
sperma. Ongeveer 95 procent van hun
nageslacht wordt daardoor mannelijk.
Dat melden de onderzoekers van het
Imperial College in Londen in het
wetenschappelijk
tijdschrift
Nature
Communications.
In hun laboratorium introduceerden de
wetenschappers
de
genetisch
gemodificeerde muggen in verblijven van
verschillende
populaties
wilde
malariamuggen.
Ze slaagden er op die manier in om de
meeste populaties binnen zes generaties
volledig uit te roeien. Er werden door de
introductie van de dieren steeds minder
vrouwtjes geboren, waardoor voortplanting
al snel lastig werd.
Scientas.nl, 2014
Wetenschappers hebben in Soedan het
skelet van een jonge man met uitgezaaide
kanker teruggevonden. De man leefde zo’n
1200 voor Christus. Het skelet is daarmee
het oudste complete skelet dat ooit van een
mens
met
uitgezaaide
kanker
is
teruggevonden en bewijst dat kanker
duizenden jaren geleden al voorkwam.
stadium een bijdrage aan de ontwikkeling
van hersencellen die GnRH (gonadotropinreleasing hormone) afgeven. Wanneer
mensen in de puberteit belanden, wordt er
meer GnRH afgegeven, waarop de hypofyse
hormonen af gaat geven die weer invloed
hebben op de eierstokken en testikels en
ertoe leiden dat mensen zich kunnen gaan
voortplanten (oftewel seksueel volwassen
worden). Als de ontwikkeling van de GnRHzenuwcellen vertraagd is, kan ook de stijging
van GnRH die leidt tot de puberteit
vertraging oplopen.
Onderzoekers ontdekten de resten in het
huidige Soedan. Ze behoren toe aan een
jonge, volwassen man. Uit een analyse van
De vergelijking leverde vijftien genen op. Die
vijftien
genen
bestudeerden
de
onderzoekers nog eens extra door ze op te
sporen in 288 mensen bij wie de puberteit
later begonnen was. Zo stuitten ze op één
gen dat in negen families vergelijkbare
varianten bezat. Het gen levert in een vroeg
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
11
Vrouwtjesmuggen zijn ook verantwoordelijk
voor de overdacht van malaria op mensen,
omdat ze kunnen bijten.
Volgens onderzoeker Nikolai Windbichler
zouden genetisch gemodificeerde muggen in
theorie ook kunnen helpen om malaria uit te
roeien in de vrije natuur.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Verandering in DNA
voorspelt prognose
darmkanker
telegraaf.nl 13 juni
Onderzoekers van Maastricht UMC+
hebben een manier ontdekt om een
bepaalde groep dikkedarmkankerpatiënten
te identificeren die een slechte prognose
hebben. Door te screenen op een bepaalde
DNA-verandering kunnen patiënten worden
geselecteerd die mogelijk baat hebben bij
aanvullende chemotherapie.
De onderzoekers van Maastricht UMC+
ontdekten dat een deel van deze patiënten
een specifieke DNA-verandering heeft. Deze
voorspelt of ze een hoog risico stadium II
patiënt zijn. In dat geval vallen zij in de
categorie 'verhoogd risico' en kan een
aanvullende chemotherapie zinvol zijn.
bekende gen-defecten te wijten was. Van
deze kinderen en hun gezonde ouders werd
het complete genoom afgelezen. Tien jaar
geleden zou dat nog onhaalbaar gewest zijn,
qua kosten en tijd, maar tegenwoordig kan
dat.
De vergelijking onthulde per genoom liefst
4,4 miljoen SNV’s (single nucleotide
variations, verschillen op overeenkomstige
plaatsen in het genoom die maar 1 ‘letter’
lang zijn) en 276 CNV’s (copy number
variations, langere fragmenten DNA die
dubbel of nog vaker voorkomen) . Lang niet
al die verschillen hebben gevolgen voor het
kind, omdat een groot deel van het DNA in
het genoom geen functie heeft (althans,
voor zover nu bekend). Een groot deel (97%)
van de SNV’s die wel invloed hebben, waren
al bekend uit ander onderzoek.
Nu.nl, 2014
Aangeboren, maar niet
geërfd
juni wetenschap24.nl
Kinderen die zwaar geestelijk gehandicapt
geboren worden, hebben hun genetische
afwijkingen vaak niet geërfd van hun
ouders.
Voor veel aangeboren afwijkingen is
inmiddels bekend welk gen-defect hiervoor
verantwoordelijk is. Toch komen nog steeds
veel kinderen ter wereld met zware
geestelijke handicaps zonder dat de oorzaak
gevonden wordt. Een internationaal
onderzoek, onder meer door genetici van de
Radboud universiteit in Nijmegen en de
universiteit van Maastricht brengt nu nieuwe
genen in beeld die hierbij betrokken zijn. Een
verrassend groot gedeelte van de
afwijkingen blijkt bovendien niet geërfd van
de ouders, maar betreft verse mutaties in
het DNA.
Nu.nl, 2014
Japanse wetenschappers hebben duizenden
zijderupsen gekweekt die fluorescerende
zijde spinnen.
Hartweefsel 'verjongd' met
gemodificeerde stamcellen
''Dat vergroot namelijk de overlevingskans
en zorgt ervoor dat patiënten die ook echt
een aanvullende behandeling nodig hebben,
die in de toekomst ook kunnen krijgen'',
aldus Van Engeland.
Gemuteerde rupsen
produceren fluorescerende
zijde
Wetenschappers van San Diego State
University
hebben
stamcellen
van
hartpatiënten bewerkt en zo 'verjongd'.
Cellen van patiënten met hartfalen werden
gebiopteerd en bewerkt met een proteïne
die celoverleving en -groei verbetert. Dat
schrijft de American Heart Association.
De proteïne bevordert activeit van het
enzym 'telomerase'. Dat zorgt ervoor dat
chromosoomeinden
worden
verjongd,
waardoor
cellen
zich
gemakkelijker
repliceren. Het afbreken van deze
chromosoomeinden
leidt
juist
tot
veroudering en ziekte.
De rupsen zijn genetisch gemodificeerd met
genen van kwallen en schimmels die zorgen
voor de aanmaak van fluorescerende
eiwitten.
De dieren produceren daardoor zijde met
kleuren
die
oplichten
onder
een
fluorescerende lamp, maar minder goed
zichtbaar zijn bij gewoon licht.
In totaal kweekten de wetenschappers ruim
20.000 genetisch gemodificeerde rupsen. De
dieren produceren zijde in de kleuren rood,
oranje of groen.
Er zijn ongeveer 6.000 rupsen nodig om een
kilogram zijde te produceren. De rupsen
spinnen een cocon van zijde om zich te
beschermen tijdens hun transformatie tot
vlinder.
Wetenschappers kweken
'mini-nieren'
Nu.nl, 2014
Wetenschappers hebben voor het eerst
primitieve nieren gekweekt uit menselijke
stamcellen. Het weefsel is te vergelijken
met de knopjes bij de blaas van een
foetus, die uiteindelijk uitgroeien tot
volwaardige nieren.
Mogelijk kan de techniek in de toekomst
helpen bij het kweken van volwaardige
nieren uit menselijke stamcellen.
Het onderzoek betrof een selecte groep: 50
ernstig geestelijk gehandicapte kinderen bij
wie de handicap niet aan één van de
Het onderzoek bleef beperkt tot het
laboratorium. De cellen zijn dus niet weer bij
mensen ingebracht. Bij eerdere tests bleek
wel dat muizen en varkens die de
gemodificeerde cellen kregen ingebracht na
slechts vier weken weer nieuw hartweefsel
aanmaakten.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
12
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
De
onderzoekers
lieten
bij
hun
experiment eerst menselijke stamcellen
uitgroeien
tot
een
specifiek celtype dat voorkomt in
het
weefsel dat zich bij foetussen ontwikkelt tot
nieren.
Stamcellen uit tanden geschikt
voor hersenbehandeling
Nu.nl, 2014
Stamcellen uit tanden kunnen gemakkelijk
uitgroeien tot hersencellen. De cellen in
tandpulp hebben van nature al veel weg
van hersencellen en kunnen vergelijkbare
complexe netwerken vormen, zo blijkt uit
nieuw onderzoek.
De wetenschappers slaagden erin om
stamcellen uit tandpulp in hun laboratorium
uit te laten groeien tot cellen die veel op
zenuwcellen uit de hersenen lijken.
studie focuste op familieverbanden: ouders
en kinderen, broers en zussen en verdere
familieleden.
Daarbij proberen ze de verschillen te vinden
tussen het DNA van Van Andel en genetisch
materiaal van mensen die jong dement
worden en ook vroeg sterven. Bij toeval
werd ontdekt dat ze nog maar twee actieve
bloedstamcellen had.
Het bleek dat kinderen met een broer of zus
met autisme een 10 keer zo hoog risico
hadden als normaal om het ook te krijgen.
Een halfbroer of -zus leverde een 3 keer zo
hoge kans op terwijl een neef of nicht de
kans op autisme verdubbelde, zo
berekenden
de
wetenschappers.
In totaal bleek de kans om autisme te krijgen
voor ongeveer 50 procent in de genen ligt.
De rest komt door de omgeving waar
iemand in opgroeit.
Extreem veel van haar bloedcellen bleken
dezelfde mutatie te hebben doorgemaakt,
daardoor moesten ze wel van dezelfde
stamcel
afkomstig
zijn.
Toen
de
onderzoekers verder keken, vonden ze maar
twee bloedstamcellen.
Vrouw laat hond klonen
Thepostonline.nl, 9 april 2014
Een Britse vrouw heeft een primeur. Ze is
de eerste persoon op aarde die haar hond
heeft laten klonen. Voor het lieve bedrag
van ruim 72.000 euro is ze nu de gelukkige
eigenares van de 12-jarige Winnie én haar
kloon, mini Winnie.
"We doen dit door de cellen een omgeving
te bieden die zo veel mogelijk op een
hersenomgeving lijkt, zodat ze niet
uitgroeien tot cellen voor tanden, maar tot
hersencellen", verklaart hoofdonderzoekster
Kylie Ellis.
De in het laboratorium gekweekte
cellen zijn niet identiek aan hersencellen,
maar door hun eigenschappen zouden ze
waarschijnlijk
probleemloos
kunnen
functioneren in het menselijk brein.
Oneindig leven zit er niet in:
stamcellen raken uitgeput
Rtlnieuws.nl, 25 april
Voor wie droomt van een eeuwig leven is er
slecht nieuws: dat zit er waarschijnlijk niet
in. Na onderzoek op het lichaam van de
oudste vrouw van Nederland blijken de
bloedstamcellen 'uitgeput' te kunnen
raken.
Hendrikje van Andel-Schipper overleed in
2005 op 115-jarige leeftijd. Omdat ze haar
lichaam ter beschikking stelde aan de
wetenschap kregen onderzoekers in het
VUmc de kans om het ouderdomsproces van
dichtbij te bekijken.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
De vrouw stelt dat het oudere hondje niet
voor altijd zal blijven leven, en ze op deze
manier het dier ‘onsterfelijk’ maakt.
Klimaat &
Evolutie
Beroemde schilderijen verraden
vervuiling atmosfeer
Scientas.nl, 2014
Sir Ian Wilmut, één van de mensen die in
1996 schaap Dolly kloonde, is sceptisch.
Volgens hem is een groot deel van de
persoonlijkheid van een hond te danken aan
de opvoeding, waardoor je nooit ‘dezelfde’
hond krijgt bij klonen.
Genen en omgeving net zo
belangrijk bij ontstaan autisme
Hoe stak de atmosfeer van onze aarde in de
zestiende eeuw of aan het begin van de
negentiende
eeuw
in
elkaar?
Wetenschappers hebben dat op een wel
heel bijzondere manier achterhaald. Ze
doken het museum in en bestudeerden
schilderijen.
De kleuren van zonsondergangen – iets wat
schilders maar wat graag vastleggen –
kunnen gebruikt worden om een schatting te
maken van de vervuiling van de atmosfeer in
de tijd dat het schilderij tot stand kwam. Dat
hebben Griekse en Duitse onderzoekers
ontdekt. Ze schrijven erover in een paper dat
in het blad Atmospheric Chemistry and
Physics is verschenen.
Nu.nl, 2014
Genetische
factoren
en
iemands
levensomgeving dragen beide ongeveer 50
procent bij aan de ontwikkeling van
autisme.
Tijdens de studie werden er gegevens van 2
miljoen Zweedse kinderen gebruikt, waarvan
er ruim 14,500 een autismegerelateerde
aandoening gediagnosticeerd kregen. De
13
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Bacteriën kunnen olie
opruimen
klein. Ter vergelijking: Tyrannosaurus rex
had een lengte van ongeveer twaalf meter.
newscientist.nl, 2014
Bacteriën kunnen olie opruimen die na een
olielek stranden vervuilt. Onderzoekers uit
Noorwegen hebben nu ontdekt dat ze de
schoonmakende bacteriën zelfs kunnen
manipuleren om beter hun werk te doen.
De onderzoekers wilden nagaan of een
‘bioremedie’, waarbij de natuur zelf
vervuiling opruimt, genoeg resultaat
oplevert om deze technieken gericht in te
zetten na een olieramp.
De wetenschappers deden verschillende
experimenten waarbij ze bacteriën in een
bak plaatsten met een door olie vervuilde,
strandachtige omgeving. De onderzoekers
bootsten de effecten van getijden na. Een
maand lang bestudeerden ze hoe, en in
welke mate de bacteriën hun omgeving
opschoonden.
Mogelijk groeide de 'pooldino' minder hard,
omdat het in zijn leefgebied zes maanden
per jaar donker was, zo speculeren de
wetenschappers. Jagen was in de winter
waarschijnlijk bijna onmogelijk voor het
reptiel.
De nieuw ontdekte tyrannosaurus heeft de
naam Nanuqsaurus hoglundi gekregen. Die
naam verwijst naar het woord nanuq, dat de
Inuit gebruiken voor ijsbeer.
Het dier leefde ongeveer zeventig miljoen
jaar geleden in het noordelijke deel van het
huidige Alaska. Destijds was het klimaat in
dit gebied een stuk milder dan nu. De
tyrannosaurus jaagde waarschijnlijk op
kleinere, plantetende dinosaurussen in de
poolcirkel.
De bacteriën waren in eerste instantie
weinig succesvol in hun klus. Daarop
probeerden de onderzoekers de bacteriën
een handje te helpen. Ze zorgen ervoor dat
de bacteriën volop voedingsstoffen (fosfaten
en stikstof) tot hun beschikking hadden. Ook
verhoogden zij de watertemperatuur en
verlaagden ze de frequentie van de getijden,
van eens in de drie uur naar eens in de
twaalf uur.
Kleine tyrannosaurus leefde
in poolcirkel
Nu.nl, 2014
Amerikaanse paleontologen hebben voor
het eerst een fossiel van een tyrannosaurus
aangetroffen in het Arctisch gebied.
Het dier is opgegraven aan de oever van de
Colville rivier in Alaska, boven de grens van
de poolcirkel. De vondst is een primeur. Het
was
nog
niet
bekend
dat
tyrannosaurussoorten ook in poolgebieden
konden overleven.
Uit het opgegraven fossiel blijkt dat de
dinosaurus ongeveer zeven meter lang was.
Voor een Tyrannosaurus was dat behoorlijk
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
omstandigheden tijdens de zwangerschap.
Heel concreet kan de extra rib in het geval
van de mammoeten goed het resultaat zijn
van inteelt (er waren in de tijd waaruit deze
mammoeten stammen nog maar weinig
mammoeten in het gebied te vinden). Ook
ziekten, honger of kou kunnen een rol
hebben gespeeld en de zwangerschap
hebben
bemoeilijkt,
waardoor
de
ontwikkeling van de embryo en foetus
verstoord werd.
Extra rib van laatste wolharige
mammoeten suggereert inteelt
Scientas.nl, 2014
Wolharige mammoeten die in de Noordzee
zijn teruggevonden, bezitten vaak een extra
rib: de halsrib. Het suggereert dat de
mammoeten te maken hadden met inteelt
en moeilijke omstandigheden tijdens de
zwangerschap.
De meeste zoogdieren – zelfs de giraf met
zijn lange nek – hebben zeven halswervels
en normaal gesproken zitten aan die wervels
geen ribben vast. Toch kan het gebeuren dat
zo’n halswervel een rib bevat. Zo komt dat
bijvoorbeeld bij ongeveer 3,3 procent van de
moderne olifanten voor. Maar toen
onderzoekers zich over resten van
mammoeten die in de Noordzee werden
aangetroffen, bogen, ontdekten ze dat maar
liefst 33,3 procent van die mammoeten over
een extra rib beschikt.
De onderzochte mammoeten behoren tot de
laatste mammoeten die in dit gebied
leefden. “Dus we vermoedden al dat er iets
aan de hand was,” vertelt onderzoeker Jelle
Reumer van het Natuurhistorisch Museum
Rotterdam. “Onze studie laat nu zien dat er
daadwerkelijk een probleem was in deze
populatie.”
Een record! Dolfijn kan adem
wel 137 minuten inhouden
Scientas.nl, 2014
Wie kan het langst zijn adem inhouden? Dat
spelletje kunt u beter niet spelen met de
dolfijn van Cuvier, zo blijkt uit nieuw
onderzoek. De walvisachtige blijkt zijn
adem 137 minuten in te kunnen houden en
breekt daarmee alle records.
Die conclusie trekken onderzoekers nadat ze
het gedrag van acht dolfijnen van Cuvier
monitorden. Ze waren vooral geïnteresseerd
in de duiken die de dolfijnen maakten en
stelden de diepte en duur van die duiken
vast.
In
totaal
bestudeerden
de
onderzoekers de dolfijnen van Cuvier
gedurende 3700 uur. In die tijd maakten ze
1100 diepe duiken (gemiddeld 1,4 kilometer
diep) en 5600 ondiepe duiken (gemiddeld
200 meter diep).
Het is een opvallend hoog percentage dat
suggereert dat de mammoeten kwetsbaar
waren. De extra rib (onderzoeker Jelle
Reumer wijst de plek waar deze zich aan de
halswervel verbond op de foto hierboven
aan) hoeft op zichzelf geen probleem te
vormen, maar wordt wel vaak veroorzaakt
door een genetische afwijking of door lastige
14
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Geiten zijn veel slimmer dan
gedacht
wetenschappers in
staat
om
de
lichaamsvorm en voedingsmethode van de
dieren te reconstrueren met een 3d-model.
Scientas.nl, 2014
De
twee uitsteeksels
op
de
kop
van Tamisiocaris borealishadden veel weg
van kammen. Ze waren twaalf centimeter
lang en bevatten een rij kleine 'tandjes' met
een lengte van ongeveer drie centimeter.
Ze lijken misschien op het eerste gezicht
niet zo bijster intelligent, maar schijn
bedriegt. Geiten zijn hartstikke slim, zo
blijkt uit nieuw onderzoek. Ze kunnen
binnen twee minuten iets nieuws leren en
dat vervolgens zeker tien maanden
onthouden.
Dat stellen Engelse onderzoekers nadat ze
enkele experimenten met geiten uitvoerden.
Eerst leerden ze de geiten hoe deze met een
aantal handelingen een beloning te pakken
konden krijgen. De geiten moesten
bijvoorbeeld eerst aan een hendel trekken
en deze vervolgens optillen alvorens ze iets
lekkers kregen. De geiten hoefden het
hooguit twaalf keer te oefenen alvorens ze
het zelf konden en hadden minder dan twee
minuten nodig om de uitdaging in hun brein
op te slaan.
Het prehistorische organisme gebruikte de
kammen om maaltijden uit het water te
filteren. "De dieren verzamelden kleine
planktondeeltjes in het fijne maas dat werd
gevormd als ze hun uitsteeksels rond hun
bek krulden".
Warmer klimaat kan leiden tot
hogere CO2-uitstoot oceanen
Nu.nl, 2014
Een maand na de training keerden de
onderzoekers terug om te kijken of de geiten
nog wisten hoe het werkte. Datzelfde deden
ze na tien maanden. “De snelheid waarmee
de geiten de taak na tien maanden
voltooiden in vergelijking met de tijd die ze
nodig hadden om de taak te leren, wijst erop
dat ze een uitstekend langetermijngeheugen
hebben,” vertelt onderzoeker Elodie Briefer.
Prehistorische 'garnaal' at
als moderne walvis
De natuurlijke uitstoot van CO2 door
oceanen zal mogelijk toenemen door de
opwarming van de aarde, zo melden
Schotse wetenschappers.
was.Ook bevatte het zeewater in deze
tijdperken waarschijnlijk relatief weinig ijzer,
eveneens een stof waarmee plankton zich
voedt. Door de schaarste van deze
voedingsstoffen kon het plankton destijds
aanzienlijk minder CO2 opnemen dan nu, zo
blijkt uit het onderzoek.
Het is voor het eerst dat wetenschappers
een sterk verband aantonen tussen de
aanwezigheid van ijzer en silicium in
oceanen en de opname van CO2."IJzer staat
al langer bekend als een zeer belangrijke
voedingsstof voor plankton, maar we waren
verrast door de manier waarop ijzer de
uitstoot van CO2 door oceanen beïnvloedt".
"Als het opwarmend klimaat het ijzergehalte
in het zeeoppervlak net zo sterk verlaagt
zoals in het verleden, is dat slecht nieuws
voor het milieu", aldus Pichevin.
'Minder hoge golven
Australië door klimaat'
Nu.nl, 2014
Het aantal hoge golven voor de Australische
oostkust neemt af door klimaatverandering,
zo blijkt uit nieuw onderzoek.
Golven met een hoogte van zes meter of
hoger worden steeds minder vaak
waargenomen tussen de Australische
kustplaatsen Coffs Harbour en Eden.
Aan het einde van deze eeuw zal het aantal
golven met deze hoogte met ongeveer een
derde zijn afgenomen in het gebied.
Het plankton in de oceanen nam in het
verleden minder CO2 op in periodes waarin
het water door hoge temperaturen weinig
ijzer en andere voedingsstoffen bevatte voor
de organismen.Deze situatie kan opnieuw
ontstaan als de gemiddelde temperatuur op
aarde toeneemt, zodat er meer CO2 door de
oceanen wordt uitgestoten en de
opwarming van de aarde verder wordt
gestimuleerd.
Nu.nl, 2014
De wetenschappers analyseerden de data
van boeien in zee, die informatie leveren
over golfhoogte en golfrichting.
Wetenschappers hebben een fossiel
ontdekt van een prehistorisch zeedier dat
zijn voedsel uit het zeewater filterde, net
als baleinwalvissen.
Uit het onderzoek blijkt dat golven met een
hoogte van zes meter of hoger op gemiddeld
34 dagen per jaar voorkomen. In 1950
werden dit soort golven nog op zesendertig
dagen per jaar geregistreerd.
Op de kop van het 70 centimeter lange
garnaalachtige wezen zaten twee buigzame
uitsteeksels waarin vermoedelijk stukjes
plankton bleven hangen, die het dier opat.
Daarmee
was Tamisiocaris
borealis
waarschijnlijk het eerste dier dat zijn voedsel
actief uit het zeewater zeefde, net als de
moderne baleinwalvis. De paleontologen
ontdekten enkele fossielen van de
bijzondere zeedieren in een 450 miljoen jaar
oude rots, die afkomstig is uit Groenland. Na
een uitgebreide analyse waren de
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
De wetenschappers kwamen tot hun
bevindingen door de 26.000 jaar oude
fossielen van plankton te bestuderen voor
de kust van Californië.Ze ontdekten dat er
weinig silicium (een belangrijke voedingsstof
voor plankton) in zeewater zat in periodes
waarin de temperatuur op aarde hoog
15
De golven met een hoogte van meer dan zes
meter ontstaan onder invloed van stormen
in het westen van de Stille Oceaan.
Klimaatmodellen wijzen erop dat deze
stormen door de toenemende opwarming
van de aarde steeds minder vaak zullen
ontstaan, zo ontdekten de wetenschappers.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Mogelijk verband tussen klimaat
Noordpool en Zuidpool
Evolutie aan het werk
Vara.nl, 20 april 2014
Welingelichtekringen.nl, april 2014
Astroblogs schrijft over een ‘mysterieuze
teleconnectie tussen het weer en het
klimaat van de Noord- en de Zuidpool’. Dit
zou ontdekt zijn door een satelliet van de
NASA. Veranderingen in het ene gebied
zouden direct worden doorgegeven aan het
andere gebied.
Door de satelliet van de NASA zijn lichtende
nachtwolken bestudeerd, een soort wolken
van ijswaterkristallen. Ze komen op grote
hoogte voor – op 75 tot 85 kilometer om
precies te zijn – in de mesosfeer.
Het viel wetenschappers op dat winden in de
stratosfeer van het noordelijk halfrond
doorwerkten in de mesosfeer op het
zuidelijk halfrond. Bijvoorbeeld de polar
vortex, die met een koudegolf voor een
barre winter zorgde in de VS, veroorzaakte
een drogere en warmere mesosfeer op het
zuidelijk halfrond.
Gezicht van man geëvolueerd
om klappen op te vangen
Nu.nl, 2014
Het gezicht van mannen is miljoenen jaren
geleden mogelijk geëvolueerd onder
invloed van geweld. Dat suggereren
Amerikaanse wetenschappers in een
nieuwe studie.
Het voorjaar lijkt steeds vroeger te
beginnen. Dit jaar is daar bepaald geen
uitzondering op. Veel vogels lijken daardoor
in de problemen te komen. Zij timen hun
eileg op de beschikbaarheid van voedsel
voor de jongen. Maar als dat voedsel steeds
eerder piekt, moeten de vogels natuurlijk
wel eerder beginnen met leggen!
Onderzoeker Christiaan Both van de
universiteit in Groningen ontdekte dat bonte
vliegenvangers,
die
in
Afrika
overwinteren, zich aan lijken te passen aan
het veranderende klimaat door razendsnelle
'micro-evolutie'.
De
vogels
lijken
daadwerkelijk genetisch te veranderen in
een soort die steeds vroeger begint met
leggen.
"De opwarming van
uniform", concludeert
Chassignet. "Je hebt
opgewarmd, maar ook
tijd afkoelden."
de aarde is niet
onderzoeker Eric
gebieden die zijn
gebieden die lange
De
bevindingen
zijn
volgens
hoofdonderzoeker Zhaohua Wu zeer
verrassend.
Lang
werd gedacht
dat
klimaatsverandering zich wereldwijd op
ongeveer hetzelfde tempo voltrok. "We
hebben de opwarming van de aarde niet zo
goed begrepen als we dachten."
'Lente begint steeds eerder
op noordelijk halfrond'
Nu.nl, 2014
Both ontdekte dit allemaal door jaar in jaar
uit een grote hoeveelheid nestkasten met
vliegenvangers te volgen. Sinds kort voorziet
hij zijn vogels ook af en toe van een
piepkleine chip. Die slaat de positie op aarde
op aan de hand van de tijd en informatie
over licht of donker. Daardoor ontrafelt hij
ook steeds meer informatie over de timing
en de verblijfplaatsen in de trek van deze
vogels.
De lente lijkt op het noordelijk halfrond
steeds iets vroeger te beginnen, terwijl het
einde van de herfst steeds later intreedt.
Dat melden Britse wetenschappers.
Het groeiseizoen van bomen en planten
begon in de afgelopen kwarteeuw elk jaar
gemiddeld een halve dag eerder. Het einde
van de herfst brak gemiddeld steeds een
halve tot een hele dag later aan.
Opwarming aarde gaat niet
overal even hard
Nu.nl, 2014
De opwarming van de aarde voltrekt zich
niet overal in hetzelfde tempo, zo blijkt uit
nieuw wetenschappelijk onderzoek.
De sterke neusbotten en geprononceerde
kaken bij mannelijke individuen van de
mensachtige
Australopithecus
boisei
ontstonden waarschijnlijk onder invloed van
gevechten.Door
deze
versterkte
gezichtskenmerken zouden de oermensen
beter in staat zijn geweest om klappen op te
vangen.
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Het klimaat werd vanaf 1900 voor het eerst
warmer in gebieden rond de Noordpool en
subtropische regio's op zowel het noordelijk
als het zuidelijk halfrond. Op dit moment
verloopt de opwarming van de planeet het
snelst op de middelste breedtegraden van
het noordelijk halfrond.
De
wetenschappers
analyseerden
temperaturen in gebieden over hele wereld,
die werden gemeten tussen 1900 en nu. Uit
het onderzoek blijkt dat sommige regio's van
de aarde lange tijd afkoelden in plaats
opwarmden.
16
De wetenschappers bestudeerden de
tekenen van de lente en de herfst met
behulp van satellietbeelden van het
noordelijk
halfrond.
Met
een
computerprogramma hielden ze bij in welk
tempo grote bossen in het voorjaar groener
werden en hoe snel het oppervlak van het
bladerendak toenam.
Ze richtten zich daarbij op bossen die in de
afgelopen 25 jaar niet groter of kleiner zijn
geworden door de ingreep van mensen,
zodat de beelden goed konden worden
vergeleken.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
Klimaatverandering
bedreigt drinkwater
Nu.nl, 2014
De kwaliteit van water dat wordt gebruikt
om drinkwater van te maken, wordt
bedreigd door het veranderende klimaat.
ongeneeslijke vorm van kanker zijn
chirurgische
ingrepen,
bestraling
en
chemotherapie. Na deze behandelingen
groeit de tumor weer aan en verlengt de
overlevingsperiode met gemiddeld ‘slechts’
15 maanden.
Door veranderingen in het klimaat kan het
voor langere tijd erg droog zijn in Nederland.
Rivieren stromen daardoor minder en dat
verergert de invloed van lozingen op het
oppervlaktewater. De vervuiling uit die
lozingen wordt dan namelijk minder snel
verdund.
Volgens het RIVM zou het dan ook goed zijn
om lozingen vooral toe te staan tijdens
nattere periodes of de normen voor de
hoeveelheid vervuiling in het water aan te
scherpen, of bij droogte water te laten
stromen vanuit de ene in de andere rivier. Zo
kan er bijvoorbeeld water vanuit de Waal
naar de Maas en de Lek worden geleid.
Ook uitgebreide zuivering van rioolwater zou
helpen. De zuiveringsinstallaties lozen het
gezuiverde rioolwater uiteindelijk namelijk
ook op het oppervlaktewater.
De
overgrote
meerderheid
van
wetenschappelijke onderzoeken toont aan
dat een vegetarisch dieet gezonder is dan
(veel) vlees eten. Vleeseters hebben een
grotere kans op tumoren in hun
spijsverteringskanaal.
Ook
hebben
vegetariërs minder suikerziekte, ze zijn
slanker, eten gemiddeld meer fruit en
groente, roken en drinken minder en
vertonen betere cholesterolwaarden.
Bril maakt kankercellen
zichtbaar
newscientist.nl, 2014
De onderzoekers stelden kankercellen bloot
aan 200 verschillende soorten moleculen,
waarna de meest effectieve tumor dodende
moleculen verder werden onderzocht. Een
van die moleculen blijkt erg effectief in het
doden van kankercellen. Muizen met een
glioblastoma die de stof kregen, bleken na
80 dagen nog te leven. Muizen die de stof
niet kregen, overleden na gemiddeld 30
dagen.
Het molecuul stimuleert een proces
genaamd vacuolisatie. Vacuolisatie is een
proces waarbij een cel stoffen uit zijn
omgeving inkapselt waardoor vacuolen in de
cel ontstaan. Deze vacuolen, met vocht
gevulde blaasjes, groeien uit hun voegen tot
de kankercel letterlijk explodeert en sterft.
Vegetariërs hebben lagere
bloeddruk
Met een speciale bril kunnen chirurgen
kankercellen zien. De bril is op 10 februari
2014 voor het eerst gebruikt bij een
operatie in een academisch ziekenhuis in
Missouri.
Artsen kunnen de bril gebruiken tijdens
lastige operaties waarbij ze kankercellen
verwijderen. Kankercellen waren voorheen
moeilijk in beeld te brengen. Daarom
verwijderen artsen vaak zowel de schadelijke
cellen, als wat vermoedelijk gezond weefsel
rondom de kankercellen. In het lab
onderzoeken artsen of dit weefsel inderdaad
geen kankercellen bevat. Blijken er toch
kankercellen in het weefsel te zitten, dan
moet de patiënt opnieuw onder het mes om
een groter gebied te behandelen.
Met de bril is het veel gemakkelijker een
onderscheid te maken tussen kankercellen
en gezonde cellen. Dat verlaagt het risico dat
er na de operatie kankercellen achterblijven
in lichaam van de patiënt.
Nu.nl, 2014
Ziekte &
Gezondheid
Molecuul zorgt dat
kankercellen exploderen
newscientist.nl, 2014
Een nieuwe stof zorgt ervoor dat cellen van
glioblastoma’s, de meest agressieve soort
hersentumor, letterlijk exploderen. De
resultaten uit dit onderzoek werden zo
interessant bevonden dat deze meteen
werden gepubliceerd in het vakblad Cell.
Mensen bij wie een te hoge bloeddruk
wordt geconstateerd, zouden - in ieder
geval tijdelijk - hun stukje vlees moeten
laten staan. Vegetariërs hebben e
vaatstelsel.
Hoge bloeddruk kan op termijn tot
hartproblemen,
nierfalen
en
lagere
bloeddruk,
constateren
Japanse
onderzoekers. Ze onderzochten data van
22.000 mensen die wel en geen vlees eten
en zagen een duidelijk verband tussen dieet
en de conditie van het en hersenbloedingen
leiden.
Onderzoekers van het Karolinska instituut en
collega’s van de Universiteit van Uppsala
hebben een nieuw mechanisme ontdekt dat
gebruikt kan worden om kankercellen in
glioblastoma’s te doden. De huidige
behandelingsvormen
tegen
deze
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
17
Voordat de operatie begint, behandelt de
arts de tumor met een fluorescerend
molecuul. Deze deeltjes hechten zich aan
kankercellen, maar niet aan gezonde cellen.
Door de moleculen met licht te beschijnen,
lichten ze op. De bril stelt de arts in staat om
de lichtgevende kankercellen te zien. Artsen
kunnen met deze techniek zelfs tumoren
zien die slechts een millimeter groot zijn.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
'Drug holiday' goed voor
huidkankerpatiënten
Volkskrant.nl, 2014
Sommige kankerpatiënten hebben baat bij
een zogenoemde 'drug holiday', een
behandeling waarbij het toedienen van
medicijnen af en toe wordt stopgezet. Die
voorkomt
resistentie
tegen
de
geneesmiddelen bij huidkankerpatiënten,
die door een aanpassing van de
kankercellen ontstaat.
De onderzoekers onder leiding van René
Bernards ontdekten waarom de behandeling
werkt. De kankercellen worden resistent
dankzij de aanwezigheid van een eiwit dat
reageert op de aanwezigheid van de
medicatie. Zolang de medicijnen worden
toegediend, blijft de resistentie aanwezig.
Even stoppen met behandelen stopt de
resistentie, zodat de cellen weer worden
bestreden als er weer medicijnen worden
toegediend.
Als de resistentie niet wordt verholpen,
heeft de behandeling met de medicijnen
geen zin meer. Waar de tumor aan het begin
van de behandeling slonk, doet hij dat
naarmate de resistentie toeneemt steeds
minder. Door de 'drug holiday' wordt dat
voorkomen.
Gekleurd label waarschuwt
of voedsel bedorven is
newscientist.nl, 2014
Een gelachtig label op een pak melk kan
waarschuwen of de inhoud is bedorven. De
makers van de gel presenteerden hun
uitvinding tijdens een congres van de
American Chemical Society.
vorm en de kleur van de staafjes. De kleur
van het labeltje verandert daardoor van rood
naar oranje, geel, groen en uiteindelijk
blauw. Omdat de uitvinders de snelheid van
de reactie kunnen manipuleren, kunnen ze
de verkleursnelheid precies overeen laten
komen met de snelheid waarmee microben
het product bederven. Deze tijd verschilt per
product. De makers willen daarom
verschillende labels maken voor een pak
melk, een blik bonen of zelfs voor
medicijnen.
Als je het voedsel buiten de koelkast
bewaard, reageren de labels ook op de
stijgende temperatuur. Daardoor houden ze
het bederfproces nauwkeurig bij – ook als je
een pak melk per ongeluk buiten de koelkast
bewaart of als je koelkast het begeeft. De
labels zijn dus nauwkeuriger dan de
informatie die op het productetiket staat.
Nederland niet eerder gehoord van
besmetting door een kat. Hij ziet niet direct
groot gevaar opdoemen in Nederland, waar
naar schatting 3,6 miljoen katten leven.
Uitstelgedrag mogelijke
oorzaak slaapgebrek
Nu.nl, 2014
Uitstelgedrag is mogelijk een oorzaak voor
chronisch slaapgebrek. Wie vervelende
karweitjes voor zich uit schuift, is vaak ook
geneigd later naar bed te gaan dan gepland.
Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit
van Utrecht. Nederlanders zijn de afgelopen
jaren steeds minder gaan slapen.
Tegenwoordig wordt er gemiddeld een uur
minder geslapen dan veertig jaar geleden.
Mogelijke oorzaken hiervoor zijn stress,
werkdruk en de 24-uurs samenleving.
Kat kan tbc op mens
overbrengen
Nu.nl, 2014
In Engeland zijn twee mensen, in de
graafschappen Hampshire en Berkshire,
met tuberculose geïnfecteerd door hun kat
en hebben de ziekte daadwerkelijk
gekregen. Twee anderen zijn geïnfecteerd
en hebben geen tbc ontwikkeld.
Dat de ziekte van kat op mens kan worden
overgebracht, is voor zover bekend nooit
eerder voorgekomen. De besmetting werd
als
eerste
vastgesteld
door
de
gezondheidsinspectie voor dieren, nadat
dierenartsen in de graafschappen in hun
praktijk vorig jaar onverwacht stuitten op
negen gevallen van tbc bij katten, zo meldde
de Britse krant The Times donderdag.
Als het labeltje op het voedselproduct rood
is, kun je het product met een gerust hart
opeten. Is het labeltje groen? Dan kun je het
beter in de prullenbak gooien, want het is
bedorven. De kleurcode lijkt in eerst
instantie niet logisch (rood is normaal
gesproken juist reden om voorzichtig te zijn).
De kleur is echter afkomstig van de metalen
nanostaafjes die in het labeltje schuilen.
Maar volgens de onderzoekers hebben
mensen het deels in eigen hand. Eén van de
onderzoekers, gezondheidspsycholoog Floor
Kroese, noemt uitstelgedrag een 'relevante
factor' bij het ontstaan van vermoeidheid en
slaapgebrek. Volgens Kroese vinden mensen
het niet zozeer vervelend om naar bed te
gaan, maar kijken ze nog even naar hun
favoriete televisieserie of spelen ze nog een
videospelletje.Dat dit vaak voorkomt weet
de onderzoekster uit een andere studie die
ze binnenkort ook publiceert. Daaruit blijkt
dat de helft van de Nederlanders meer dan
één keer per week later naar bed gaat dan
nodig of wenselijk was.
'Vogelgriep bevat alle
ingrediënten voor pandemie'
Nu.nl, 2014
De vogelgriep bevat alle genetische
ingrediënten om te evolueren tot een virus
dat een wereldwijde epidemie kan
veroorzaken, zo blijkt uit nieuw onderzoek.
Naast de roodkleurige nanostaafjes bevatten
de labels ook zilverchloride. Wanneer het
label ouder wordt, komt het zilver op de
nanostaafjes terecht. Dat beïnvloedt de
De Nederlandse longarts Wiel de Lange,
werkzaam bij de gespecialiseerde kliniek
Beatrixoord van het Universitair Medisch
Centrum Groningen, heeft in de praktijk in
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
18
Acht genetische elementen die voorkomen
in verschillende varianten van de vogelgriep
kunnen samen een virus vormen dat veel
lijkt op de Spaanse griep. De Spaanse griep
eiste in 1918 de levens van naar schatting 50
miljoen mensen.
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
De wetenschappers creëerden in hun
laboratorium een nieuw virus uit acht genen
van verschillende vogelgriepvaranten die in
de vrije natuur voorkomen. Ze slaagden erin
om het virus genetisch gezien veel op de
Spaanse griep te laten lijken.
het centrum onvoldoende wetenschappelijk
onderbouwd.
luchtwegen niet meer werken. De ziekte is
ongeneesbaar, maar de besmetting kan met
inentingen of vaccinatie voorkomen worden.
Koffie mogelijk goed voor
netvlies
Nu.nl, 2014
Een dagelijks kopje koffie is mogelijk goed
voor je ogen. Het voorkomt een verminderd
gezichtsvermogen
als
gevolg
van
verslechterd netvlies door glaucoom, ouder
worden of diabetes.
Bij een test op fretten bleek dat het
kunstmatig gecreërde virus niet dodelijk was
en zich ook niet verspreidde onder de
dieren. Maar volgens de wetenschappers
kan er na een paar simpele mutaties al een
variant ontstaan die wel dodelijk is en in
theorie voor een pandemie kan zorgen.
Een onderzoek bij muizen uitgevoerd door
wetenschappers van de Cornell University
laat dit zien. Het effect wordt veroorzaakt
door het antioxidant chlorogeenzuur.
10 procent van de Nederlanders gelooft dat
het noodzakelijk is naast hun gewone
voeding zogenoemde superfoods tot zich te
nemen.
Deze mensen vertrouwen er bijvoorbeeld op
dat gojibessen de kans op kanker
verminderen
of
dat
chiazaad
het
verouderingsproces vertraagt, concludeert
het Voedingscentrum uit een steekproef die
het heeft laten uitvoeren onder duizend
mensen.
Volgens hoofdonderzoek Chang Y. Lee geeft
het onderzoek ons meer inzicht in de
gezondheidsvoordelen
van
natuurlijke
voeding. "Koffie is de meest populaire drank
in de wereld en we begrijpen steeds beter
welke voordelen het heeft. Eerder
onderzoek liet al zien dat koffie de kans
verkleint op chronische aandoeningen als de
ziekte
van
Parkinson,
diabetes,
prostaatkanker, de ziekte van Alzheimer en
andere cognitieve achteruitgang."
WHO waarschuwt voor opmars
van kinderverlamming
Gezondheid.be, 6 mei 2014
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)
heeft voor een nieuwe opmars van polio of
kinderverlamming gewaarschuwd en de
crisis uitgeroepen tot een internationaal
noodgeval voor de volksgezondheid.
Van tal van zulke voedingsmiddelen wordt
beweerd dat ze uiteenlopende ziekten en
ongemakken
voorkomen. "Maar
zulke
wondermiddelen bestaan niet", waarschuwt
het Voedingscentrum.
De
meeste
Nederlanders zouden er dan ook niet in
trappen. Jongeren en hogeropgeleiden zijn
iets
enthousiaster
over
superfood,
bijvoorbeeld zeewier of tarwegras.
De geclaimde gezondheidseffecten van
voedingsmiddelen
zoals
kokosvet,
algenextracten en hennepzaad zijn volgens
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
Telegraaf.nl, 5 mei 2014
Twee groepen darmkankerpatiënten bij wie
de genezingskans op nul werd gesteld,
hebben enorm veel baat bij het toepassen
van Intra Operatieve Radio Therapie (IORT).
Door deze methode – waarbij meteen op de
operatiekamer inwendig bestraald wordt als
de tumor is verwijderd – is de
overlevingskans in twintig jaar gestegen naar
50 tot 70 procent.
10 procent Nederlanders
gelooft in 'superfood'
Nu.nl, 2014
Succes tegen darmkanker
De groeiende overbrenging van de erg
besmettelijke ziekte via de landsgrenzen
vormt een groot risico. Het polio-virus is dit
jaar al naar drie landen van elders
overgebracht, hoewel het polio-seizoen nog
niet eens begonnen is. Het virus wordt via
besmette mensen van Pakistan naar
Afghanistan gebracht, van Syrië naar Irak en
van Kameroen naar Equatoriaal-Guinea.
Het gaat daarbij om patiënten die
endeldarmkanker hebben en bij wie de
tumor na operaties of bestralingen toch
terugkeert én om patiënten die voor het
eerst een vorm van endeldarmkanker
hebben die als niet-operabel wordt
beschouwd.
IORT is altijd onderdeel van een
meervoudige behandeling bij deze moeilijk
behandelbare groep darmkankerpatiënten.
„Meestal beginnen we met vijf weken vooraf
bestralen om de tumor zo klein mogelijk te
maken voor de operatie. Vervolgens
verwijderen we de tumor.”
Daarna wordt IORT toegepast: zo precies
mogelijk wordt het gebied kort en intensief
bestraald – terwijl de patiënt dus ’open’ ligt
– op de plaats waar de tumor gezeten heeft.
„Het grote voordeel van deze inwendige
bestraling is dat de straling niet door allerlei
gezond weefsel heen gaat”, licht dr. Martijn
toe.
Poliomyelitis treft vooral kinderen onder de
vijf jaar. Een van de 200 infecties leidt tot
langdurige verlamming. Vijf tot tien procent
van de verlamden sterft, omdat hun
19
St. Bonifatiuscollege, Utrecht
De achterkant van de wetenschap
Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 56
20
St. Bonifatiuscollege, Utrecht