Nieuwe uitdagingen voor de activiteiten

Wat doet zorg met welzijn?
Nieuwe uitdagingen voor de a
We zitten momenteel in een periode waarin veel
vernieuwing in de zorg plaatsvindt. Daaraan ontkomt
ook het vakgebied welzijn en vrijetijdsbesteding
niet. In de notitie ‘Wat doet zorg met welzijn en
vrijetijdsbesteding?, die vorige maand bij Vilans verscheen,
worden recente veranderingen beschreven binnen het
vakgebied van de activiteitenbegeleiding. Hoe geef je als
activiteitenbegeleider invulling aan je nieuwe rol als spin in
het welzijnsweb?
D
e veranderingen in de zorg
maken dat ook het aanbod
van welzijn in organisaties
opnieuw bekeken wordt.
Organisaties vragen zich
af wat het aanbod moet zijn, voor wie
het bestemd is, wie het verzorgt en
wie het betaalt. Sommige organisaties
stellen zichzelf de vraag hoe onlosmakelijk welzijn en zorg nu eigenlijk met
elkaar verbonden zijn. De Raad voor de
Volksgezondheid en Zorg gaf een paar jaar
geleden al aan dat er een verschuiving zou
moeten plaatsvinden van aandacht voor
zorg en ziekte naar gedrag en gezondheid
van de cliënt. Daar hoort nadrukkelijk
aandacht voor welzijn bij. Door meer
nadruk te leggen op gedrag en gezondheid
krijgt de cliënt meer regie en dat is belangrijk voor het welbevinden van mensen.
Daar komt bij dat bezuinigingen in de
zorg aan de orde van de dag zijn. Dat
heeft ook grote invloed op het budget
voor welzijn en vrijetijdsbesteding.
Cliënten met lagere ZZP’s, die nu nog
in een zorginstelling wonen, krijgen
weinig tot geen vergoeding voor welzijnsactiviteiten. Begeleiding wordt overgeheveld naar de Wmo. Voor de groep
met hogere ZZP’s, die in de toekomst
blijft wonen in de zorginstelling, worden
de financiële middelen beperkter. Dat
vraagt om keuzes: welk aanbod kun je
nog leveren als organisatie? Moet er
misschien betaald worden voor bepaalde
diensten? Is meer betrokkenheid van
het sociale netwerk en vrijwilligers
mogelijk? En wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor de invulling van welzijn
en vrijetijdsbesteding van cliënten?
Verschuivingen
De invulling van welzijn en vrijetijdsbesteding is niet meer voorbehouden
De zoektocht naar invulling van welzijn en
vrijetijdsbesteding ‘nieuwe stijl’ is nog maar
net begonnen
36 MAART 2014
AS_14_03.indd 36
as
26/02/14 9:23 PM
e activiteitenbegeleiding
aan activiteitenbegeleiders alleen. Ook
in het werk van zorgmedewerkers is aandacht voor welzijn en welbevinden aan
de orde. Activiteitenbegeleiders kunnen
zorgmedewerkers stimuleren en op
ideeën brengen om activiteiten te organiseren en aandacht te besteden aan het
welbevinden van cliënten. Zij kunnen
hun laten zien wat voor activiteiten ze
kunnen organiseren. Sommige activiteitenbegeleiders worden gestationeerd op
afdelingen of kleinschalige woonvoorzieningen en organiseren samen met zorgmedewerkers de activiteiten. Anderen
vormen een groep, adviseren zorgmedewerkers en organiseren zelf alleen nog de
overstijgende activiteiten.
Naast het organiseren van collectieve
activiteiten is er een ontwikkeling gaande
om meer welzijn op maat aan te bieden.
Dat betekent meer individuele activiteitenplannen, met daarin soms een-op-een
activiteiten. Daar hoort ook het handhaven van het lidmaatschap van een vereniging buiten de deur van de zorgorganisatie bij. Cliënten hebben zo veel mogelijk
zelf de regie over hun activiteiten. De
informele zorg – mantelzorgers, familie,
het sociale netwerk en vrijwilligers –
wordt hier nadrukkelijk bij betrokken.
Faciliteren van vrijwilligers
Activiteitenbegeleiders zijn vaak
degenen die vrijwilligers begeleiden bij
de uitvoering van activiteiten. Meer en
meer moeten ze echter de uitvoering
overlaten aan vrijwilligers, omdat ze niet
altijd aanwezig kunnen zijn. Dat vraagt
om een andere werkhouding en relatie.
Vrijwilligers krijgen de gelegenheid om
hun welzijnsactiviteiten zelfstandig uit
te voeren. Daartoe moeten ze natuurlijk
Sommige vrijwilligers blijken prima in staat om
de organisatie van activiteiten op zich te nemen.
as
AS_14_03.indd 37
MAART 2014 37
26/02/14 9:23 PM
Verbinden met de wijk
WIFA-model
Aspecten van samenwerking tussen
vrijwilligers en beroepskrachten
Wat houdt het in?
Waarderen
Waardering en respect realiseren tussen
vrijwilligers en beroepskrachten
Informeren
Informeren van vrijwilligers over zaken
met betrekking tot cliënten, uitvoering
van taken en organisatie
Faciliteren
Faciliteren van randvoorwaarden, relevante
kennis en toerusting van vrijwilligers
Afstemmen
Afstemming tussen vrijwilligers en
beroepskrachten over zaken met betrekking tot cliënten en werkzaamheden
Bron: Zorg Beter met Vrijwilligers, thema Samenwerken.
Steeds vaker zoeken zorgorganisaties
voor het welzijnsaanbod samenwerking
met andere partijen in de buurt. Ze doen
dat omdat delen van de AWBZ naar
de Wmo overgeheveld zijn of worden.
Daarnaast is aansluiten bij activiteiten
in de buurt een manier om cliënten in de
samenleving mee te laten draaien en om
de buitenwereld binnen te halen. In de
wijk wonen mensen die mogelijk willen
deelnemen aan activiteiten of gebruik
willen maken van voorzieningen. Of die
als vrijwilliger aan de slag willen. Ook
zijn er allerlei activiteiten in de buurt
waar cliënten wellicht bij aan kunnen
sluiten. Het is aan de activiteitenbegeleider om die verbindingen te leggen.
Samen of apart?
wel in staat zijn en bij gefaciliteerd
worden. Dit gebeurt in de vorm van
goede informatie, duidelijke afspraken,
inspraak en waardering (zie kader met
WIFA-model). Dit zijn aspecten die voor
vrijwilligers van groot belang zijn om
hun werk op een goede en prettige
manier te kunnen uitvoeren. Dat geldt
ook voor vrijwilligers die meer een-opeen activiteiten met cliënten uitvoeren
of hand- en spandiensten verrichten op
een afdeling.
Sommige vrijwilligers blijken prima in
staat om de organisatie van activiteiten
op zich te nemen. Anderen richten zich
liever op de uitvoering. Een activiteitenbegeleider heeft als taak om dit proces
waar nodig in de goede richting te sturen
en te zorgen dat de randvoorwaarden
goed geregeld zijn. Daarvoor werkt de
activiteitenbegeleider samen met de
coördinator vrijwilligerswerk.
Sociaal netwerk
Mantelzorgers, familie en andere
bekenden uit het netwerk onderhouden
op diverse manieren contact met hun
naaste. Het is de bedoeling dat activiteitenbegeleiders meer aansluiting zoeken
bij dit sociale netwerk en de contacten
versterken. Denk aan familie die wel
eens mee gaat met een uitstapje. Is dat
uit te breiden naar familie die regelmatig
een uitstapje met hun naaste maakt en
dat onderling met elkaar afspreekt? Wat
weerhoudt de familie of andere bekenden om dat te doen? Kan de activiteitenbegeleider hierbij behulpzaam zijn door
bijvoorbeeld tips te geven over wat voor
activiteiten je kunt gaan ondernemen,
waar je rekening mee moet houden en
dergelijke?
Activiteitenbegeleiders kunnen ook
zorgmedewerkers laten zien wat ervoor
nodig is om familie meer te laten
participeren. Familie wordt soms als
lastig beschouwd. Dat kan in sommige
gevallen misschien zo zijn, maar vaak
weten familieleden zich geen raad met
de situatie. Zij voelen zich onzeker en
onmachtig. Of ze voelen zich juist niet
gehoord en erkend in hun rol als deskundige. Goede communicatie is het toverwoord. Met over en weer respect voor
elkaars ervaringen en (des)kundigheden.
Een begeleider kan dit proces aanjagen
en begeleiden als onderdeel van de nieuwe taakopvatting.
De activiteitenbegeleider van de (nabije) toekomst
is een verbindingsofficier
38 MAART 2014
AS_14_03.indd 38
De positie van de activiteitenbegeleiders
verschilt per organisatie. De activiteitenof persoonlijk begeleider kan geplaatst
zijn in een apart team voor welzijn of
vrijetijdsbesteding en wordt op afroep
van de afdeling ingezet bij welzijnsactiviteiten. Of de AB’er maakt deel uit
van het zorgteam van een of meerdere
afdelingen en werkt direct samen met
de zorgmedewerkers. Voor beide opties
is wat te zeggen. Een zelfstandig team
heeft als voordeel dat de begeleiders
hun kennis en kunde met elkaar kunnen
delen en elkaar makkelijker kunnen vervangen. Nadeel is dat zorgmedewerkers
minder betrokken zijn bij de invulling
van welzijn en vrijetijdsbesteding.
Het voordeel van een integrale benadering en een plek van de begeleider op
een of meerdere afdelingen is dat zorg
en welzijn wel met elkaar verbonden
zijn. Activiteiten kunnen meer op maat
worden aangeboden. Het gevaar is
echter dat door de grote druk op zorg
activiteitenbegeleiders niet aan hun
eigenlijke werk toekomen, maar vooral
bezig zijn met zorg en ondersteuning.
Iedereen doet dan van alles wat zonder
duidelijke visie en diepgang vanuit het
vakgebied.
Positie in de toekomst
Bij een aantal zorgorganisaties is de
functie van activiteitenbegeleider
wegbezuinigd of sterk ingekrompen. Die
as
26/02/14 9:23 PM
COUP-model
De invulling van welzijn en vrijetijdsbesteding is niet meer voorbehouden aan activiteitenbegeleiders
alleen.
De hele organisatie zal doordrongen moeten zijn van
de nieuwe werkwijze en een bijdrage moeten leveren
organisaties kiezen ervoor dat zorgmedewerkers zelf de uitvoering van de activiteitenbegeleiding en vrijetijdsbesteding
ter hand nemen. De zorgmedewerkers
worden daar hooguit nog in bijgestaan
door een coördinator vrijwilligerswerk
die zorgdraagt voor het vinden en binden
van voldoende vrijwilligers voor de
uitvoering van activiteiten.
Bij diverse organisaties staat dit op het
punt te gebeuren. Het is aan activiteitenbegeleiders om te laten zien waar ze
sterk in zijn en waar ze een toegevoegde
waarde hebben. Het organiseren van
activiteiten die goed aansluiten bij de
persoonlijke wensen en behoeften van
cliënten blijkt niet altijd zo eenvoudig.
Meer verbinding leggen in de uitvoering
met mantelzorgers, familie, vrienden en
vrijwilligers is tegenwoordig een noodzaak. Evenals contacten onderhouden in
de wijk om activiteiten gezamenlijk te
organiseren of aan te haken bij bestaan-
de activiteiten, mogelijk ten behoeve van
diverse doelgroepen. Ook bedenken wat
voor diensten een organisatie betaald
zou kunnen aanbieden binnens- of buitenshuis maakt deel uit van de nieuwe
rol van spin in het welzijnsweb.
De activiteitenbegeleider van de (nabije)
toekomst is een verbindingsofficier.
AB’ers kunnen hun werk niet alleen
doen. De hele organisatie zal doordrongen moeten zijn van de nieuwe werkwijze en een bijdrage moeten leveren.
Een kanteling die nog heel wat voeten in
de aarde zal hebben. De zoektocht naar
invulling van welzijn en vrijetijdsbesteding ‘nieuwe stijl’ en alles wat daarbij
komt kijken is nog maar net begonnen.
Daarbij kunnen activiteitenbegeleiders
een sterke positie innemen als ze aan
weten te haken bij de nieuwe uitdagingen die er liggen.
Tekst Cecil scholten en Erna Oosterveen
Voor meer participatie van mantelzorgers, familieleden en bekenden
uit het netwerk bij welzijn en vrijetijdsbesteding helpt het om eerst
Contact met familieleden te leggen,
om Ondersteuning te bieden bij wat
ze kunnen doen en waar ze rekening
mee moeten houden, om ze Uit te
nodigen bij te dragen aan welzijnsactiviteiten en vrijetijdsbesteding
en ze ten slotte te stimuleren zelf
ook te Participeren door dit soort
activiteiten ter hand te nemen.
Bron: Toolkit Familieparticipatie,
Vilans 2013.
Cecil Scholten is expert Samenspel
Informele en Formele zorg bij Vilans.
Erna Oosterveen is zelfstandig adviseur
en tekstschrijver.
Meer weten? Dit artikel is gebaseerd op
de notitie ‘Wat doet zorg met welzijn en
vrijetijdsbesteding?’ Vilans, 2014. Deze is
te vinden op de website www.vilans.nl.
Hier is ook meer informatie te verkrijgen
over samenwerken met de familie en
met vrijwilligers. Kijk eveneens op www.
zorgbetermetvrijwilligers.nl.
as
AS_14_03.indd 39
MAART 2014 39
26/02/14 9:23 PM