dieper liggende oorzaken van de crisis

Na de crisis: wat is er veranderd?
De Haagse Mug
SOMO/TNI
17 april 2011
Overzicht




Dieper liggende oorzaken en hervormingen
Meest aangehaalde oorzaken en hervormingen
Conclusie over de hervormingen
Wat zijn de gevolgen van de crisis en de (zwakke)
hervormingen?
 Wat doet SOMO?
 Wat kan jij doen?
DIEPER LIGGENDE OORZAKEN
VAN DE CRISIS
 deregulering door geloof in vrije markt, vrijheid van kapitaalstromen, en zelfregulering,
verheerlijking van “innovatie”, concurrentie en job-creatie waardoor
 geen voldoende Europees en international toezicht op EU en internationale banken
maar liberalisering van financiële markten en financiele diensten in EU en wereldwijd
 grote winsten bij hedge fondsen en private equity fondens dreven ook banken e.a. tot
korte termijnwinst voor de aandeelhouders en voor de bonussen van managers want
 banken staan op de beurs en hebben schrik om te worden overgenomen want enorme
grote wereldwijde concurrentie onder financiele actoren
 problemen bij besluitvorming van regulering:
---overheden die de-reguleren owv competitiviteit van “hun” financiele industrie
---enorme lobby van de financiële sector en gebrek aan kennis bij overheid, parlement,
academici, civil society en klanten: complexiteit
 privatisering van de pensioenen = geldmassa’s zwerven de wereld rond voor hoge
inkomsten
 ‘global imbalances” owv vrijheid van beweging van kapitaal en geen kapitaalcontroles
 alle landen zijn volgens de markt gelijk maar kleine landen waarvan de BNP veel
kleiner is dan de banktegoeden, kunnen zich geen grote internationale banken
permitteren als ze ook zelf garant moeten staan bij het omvallen van die banken





Deregulering door geloof in vrije markt en zelfregulering
verheerlijking van “innovatie” en job creatie waardoor
vrije markt in financiële diensten (ook via WTO & vrijhandelsverdragen)
vrije beweging van kapitaal
onvoldoende Europees en internationaal toezicht op EU en internationale
banken maar liberalisering van financiële markten en financiële diensten in
EU en wereldwijd
 Nieuwe toezichts-organen : maar onvoldoende mandaat en middelen
 Nieuwe EU wetgeving (zie verder)
PROBL
 Geloof in deregulering en zelfregulering verminderd maar moeilijk weg te werken
 Vrees dat innovatie, jobs en overheidsinkomsten zullen wegvallen
 vrijhandelsverdragen die financiële diensten liberaliseren en dereguleren blijven
doorgaan
 vrijheid van kapitaal : pas nu door IMF echt erkend dat ingrijpen nodig is; EU probl
 Nieuw toezicht en regelgeving te zwak (zie verder)
 banken staan op de beurs en hebben schrik om te worden
overgenomen owv enorme grote wereldwijde concurrentie onder
financiële actoren
 grote winsten bij hedge fondsen en private equity fondsen dreven
ook banken e.a. tot korte termijnwinst voor de aandeelhouders en
voor de bonussen van managers want banken staan op de beurs
 privatisering van publieke diensten = meer vraag naar risicovolle
leningen + banken bereid door verschuiven van risico trucks
 EU wetgeving om helft van bonussen pas op lange termijn uit te
betalen
 EU wetgeving over hedge fondsen e.a. : wat transparanter en wat
meer onder toezicht, en veiliger bestuurd
PROBL
 banken nog steeds op de beurs en de contracties niet besproken
 hoge winsten en hoge bonussen nog steeds als normaal gezien;
 banken, hedge fondsen en andere investeerders niet beperkt (in
speculatieve activiteiten)
 problemen bij besluitvorming van regulering:
 overheden die de-reguleren owv competitiviteit van “hun”
financiële industrie = gebrek aan regelgeving en toezicht
 enorme lobby van de financiële sector en gebrek aan kennis bij
overheid, parlement, academici, civil society en klanten:
complexiteit = afscherming van de financiele sector
PROBL
Slechte besluitvorming blijft bestaan, en
verhindert hervormingen
= crisis is evengoed een politiek probleem als fin/econ
 privatisering van de pensioenen
 neo-liberaalbeleid die rijken heel rijk maakt
 alles is koopwaar en winstproduct, ook bedrijven
= geldmassa’s zwerven de wereld rond op zoek naar
hoge inkomsten
PROBL
 Pensioenfondsen lobbyen tegen hervormingen die het voor het
‘ duurder ‘ maken om te beleggen
 Nederlandse regering wil Nederland tot pensioenfondsland
maken en verhindert elke hervorming die het voor
pensioenfondsen kostelijker zou maken
 vrijheid van beweging van kapitaal en geen
kapitaalcontroles
 “global imbalances” (onevenwicht in handels- en
betalingsbalans, in reserves buitenlandse munt)
PROBL
 EU: Verdrag van Lissabon verbiedt bijna alle kapitaal controles
 Niet alle EU landen willen een (EU) Financial Transaction Tax (FTT)
 China houdt hervormingen tegen over global imbalances owv
binnenlandse situatie en double standards van VS (quantitative
easing) en EU (“onderontwikkeling van het Zuiden moet worden
aangepakt en is de oorzaak”, april 2011)
 EU en Euro probleem: alle landen zijn volgens de markt
gelijk maar kleine landen waarvan de BNP veel kleiner
is dan de banktegoeden, kunnen zich geen grote
internationale banken permitteren als ze ook zelf garant
moeten staan bij het omvallen van die banken
PROBL
Dit is nog niet besproken maar alle landen worden harde
economische en financiële disciplines opgelegd die
sociale gevolgen hebben
CONCLUSIE BIJ DIEPER
LIGGENDE PROBLEMEN
 de financiële industrie heeft zijn business model niet veranderd en is terug in zijn precrisis business-as-usual o.w.v. haar monopolie op geldzaken en financiering en speculatie
 de financiële industrie blijft te complex, risicovol en speculatief, met te veel geld in
financiële markten
 toezichthouders hebben te weinig middelen om in te grijpen
= de financiële sector haalt geld uit de maatschappij en economie (bv. hoge interests,
winsten uit speculatie) i.p.v. van erin te investeren !
= financiële sector gedisconnecteerd van de economie en maatschappij (bv ING grote winst
maar overheid moet snijden in budget): burgers betalen nu voor de crisis
 door complexiteit kan de financiële industrie zich afschermen en het bijna onzichtbaar doen
bv. weer hoge winsten als normaal gezien, behalve de hoge bonussen
 hervormingen traag en onvoldoende: overheden blijven ‘hun’ financiële industrie
beschermen ipv belang van hele maatschappij
 enorme lobby van de financiële industrie houdt de hervormingen in haar grip
 civil society/burgers en werknemers kennen hun belangen niet goed en ook kunnen die niet
genoeg verdedigen
 Nog veel te doen maar is Global financial reform “running out of steam” ? … tot de
volgende crisis ?
MEEST AANGEHAALDE OORZAKEN
VAN DE CRISIS
 verkopen en kopen van giftige complexe “giftige” financiële
producten (“securisatie” van leningen aan arme huiskopers (“subprime”), credit default swaps)
 ratingbureaus hadden die producten verkeerd ingeschat
 banken hielden die complexe financiële producten en derivaten offbalance en in belastingsparadijzen (“shadow banking”)
 gewone banken gingen meer en meer zelf handelen in derivaten
en grote investeringsbanken handelden enorm onder elkaar in
derivatenhandel zonder bescherming tegen wanbetaling
 vele financiële actoren (hedge fondsen, financiers, de rijksten)
opereerden buiten het gereguleerd systeem en op
belastingsparadijzen (“shadow banking”)
 grote ondoorzichtige puur speculatieve derivatenhandel (val van
Lehman Brothers) en speculatieve producten, door
investeringsbanken en hedgefondsen= “the casino”
 banken hadden te weinig reserves
 banken werden “systeembanken” en waren “too big to fail”
 verkopen en kopen van giftige complexe “giftige”
financiële producten (“securisatie” van subprime
hypotheken)
wat strengere regels om niet alle risico door te geven
 meer transparantie door belastingsparadijzen te
dwingen meer informatie uit te wisselen (in beperkte
mate)
PROBL:
 Belastingsparadijzen en -ontwijking nauwelijks aangepakt
 Geen verbod op securisatie (alleen risico’s duurder gemaakt en
een beetje meer bij de ‘uitgever’ van de risico’s gelaten)
 ratingbureaus hadden die producten verkeerd
ingeschat
 conflict of interest aangepakt, eindelijk toezicht;
PROBL:
 nog heel grote concentratie van ratingbureau’s
 bruuske veranderingen in ratings wat zelfs EU landen tot junk
status verlagen;
 geen duurzaamheidsratings
 banken hielden die complexe financiele producten en
derivaten off-balance en in belastingsparadijzen
(“shadow banking”)
 meer transparantie, zwakke stress tests
PROBL:
 mag nog altijd off balance maar meer transparantie,
 discussie over hoe de wisselende waarde te bepalen en
internationaal vergelijkbaar maken (maar controle over de
accountants business en hun standaarden is er nog niet)
 Belastingsparadijzen en belastingontduiking nog niet echt
aangepakt
 gewone banken: meer en meer zelf handelen in
derivaten en verweven met financiële markten (bv.
Leningen aan hedgefondsen)
 grote investeringsbanken handelden enorm onder
elkaar in derivatenhandel zonder bescherming tegen
wanbetaling + interconnected
 Wet voor meer transparantie en beter beoordelen van risico’s;
 wetsvoorstel voor meer financiële reserves van betere kwaliteit;
PROBL:
 In EU: nog geen wil om banken te scheiden tussen nutsbanken en
speculatieve banken, noch voor en verbod voor banken om op eigen
risico te handele (Vocker rule);
 Geen oplossing voor too big to fail !!
= risico dat belastingsbetaler weer moet inspringen
 grote ondoorzichtige puur speculatieve derivatenhandel
(val van Lehman Brothers) door investeringsbanken en
hedgefondsen= “the casino”:
 moet nog worden geregeld in de EU (en VS)
PROBL
voorstellen beperken niet maar proberen meer
transparentie en ‘ veiligheid’ in het systeem te brengen:
dus speculatieve aanvallen op munten, grondstoffen
etc.
 banken hadden te weinig reserves
 Basel III = verbeteren van de kwaliteit van de
kapitaalreserves
PROBL:
geen verandering in eigen systeem van banken om
risico’s te beoordelen
Geen enkele duurzaamheidscriteria
 Systeembanken waren too big to fail

voorstel tot ‘living wills’
Depositiegarantie over heel EU versterken
PROBL
Banken zijn door fusies nog groter geworden met nog minder
concurrenten
Voorstellen tot verkleinen of opsplitsen van banken (Philips/DSM
worden zwaar aangevallen of niet grondig uitgewerkt: “we hebben
grote banken nodig”) = belastingsbetaler blijft met risico van moral
hazard
CONCLUSIE BIJ EERSTE HERVORMINGEN
 De meest voor de hand liggende oppervlakkige oorzaken en
verschijnselen van de crisis werden in beperkte mate aangepakt;
 Sommige hervormingen nog niet van kracht (door trage
wetgeving)
 Sommige hervormingen nog niet besloten bv. wetgeving over
speculatie in derivatenhandel
 EU weinig bereid om in te grijpen en om de financiële sector in
te perken: meeste maatregelen streven naar wat minder risico’s
en hopen dat transparantie als gevolg heeft dat er op tijd kan
worden ingegrepen maar de maatregelen om in te grijpen zijn
zwak (bv. toezichthouders hebben te weinig middelen)
 vele risico’s niet aangepakt
Gevolgen van de crisis
en hervormingen (1)
 financieel: credit crunch (MKB, handelaars, interbankair, voor overheden)
 economisch: economische dip in geïndustrialiseerde landen en grotere
groei bij opkomende economische landen = nieuwe geo-politiek en
internationaal economisch situatie = harde economische concurrentie
 bv. strijd voor toegang voor grondstoffen, harde IPR wetgeving; kleine
EU landen a wie te gemakkelijk werd geleend kunnen hun schulden niet
meer terugbetalen (Griekenland, Ierland) te weinig investering in
(duurzame) productie en job creatie;
 monetair:
--- Euro aangevallen door speculanten en overheden vechten tegen
financiële markten: EU Pact for competitiveness (nu Pact for the Euro:
eurozone countries to freeze or reduce salaries (no indexation, weakening
collective salary bargaining), make everybody work for longer; "Pact
contains many elements that will bring the attainment of ERT’s Vision for a
competitive Europe in 2025 closer" = het neo-liberale model wordt nog
verder ingevoerd
--- valuta-oorlogen en grote massa’s flitskapitaal naar opkomende
economieen op zoek naar hogere winsten dan in ontwikkelde landen in
economische crisis, waardoor financiele en andere zeepbellen onstaan
(speculatie in deviezen, vast goed, grondstoffen etc.)
gevolgen van de crisis & hervormingen (2)
 politiek: van stimulus naar snijden in het budget; van totale
vrije markt naar overheidsingrijpen en weer naar de vrije markt?
De lessen van de crisis zijn nog niet geleerd: hervormingen
verslappen weer
 Sociaal: jobs verdwenen; minder overheidsmiddelen voor
sociale, culturele en milieu en publieke diensten; EU beleid of "first
consolidation, then job-creation may not work out in the long term"
and could lead to "social degradation"
 Bedrijfsmatig : ? Outsourcing en minder vaste contracten? Meer
financiering bij de beurs en door Private Equity of Hedge Funds?
…?
De keuzes van SOMO
Onderwerpen waar we actief op zijn wat betreft EU hervormingen
owv : verband met ontwikkelingslanden, duurzaamheid
 hervorming van banken
 speculatie op voedselprijzen
 speculatie op deviezen en hot money naar ontwikkelingslanden/
kapitaalcontroles
 belastingsparadijzen
 hervorming rating bureau’s die voor ontwikkelingslanden een
belangrijke rol spelen
De activiteiten van SOMO
 Bij technische hervormingsdossiers aantonen dat de essentie van het
probleem niet is aangepakt, zoals inkrimpen van de financiele sector en
vooral financiele speculatie, banken moeten duurzaam financieren van
economie en maatschappij (veranderen van business model) en niet
speculatie financieren, te groot om om te vallen
 Bij technische hervormingsdossiers aantonen wat technisch kan gedaan
worden om het ergste te vermijden en wat de grootste zwaktes zijn
 NGO kanalen naar EU en NL besluitvorming openen op basis van
onderzoekers status: EC consultaties, contacten en aanbevelingen aan
MEPs en MPs,
 NGOs handelingsperspectief aanbieden: monitoren van hervormingen
(Newsletter), emails met belangrijke data, uitwisseling van ideeen en
aanbieden van ideeen voor consultaties door EC, actiepunten en korte
aanbevelingen voor politieke actie voor NGOs via email alerts, ad hoc
coördinatie, etc., analyseren en achtergrond geven van de hervormingen =
meer en meer NGOs erbij betrekken (bv. voedselspeculatie)
Wat kan u doen?
 Blijven pleidooi houden voor verdere hervormingen van banken en vooral
zakenbanken/investment banks, financiële markten (vooral
derivatenmarkten), speculatieve actoren (hedgefondsen, private equity
funds) : op allerlei manieren (straatprotesten, debatten, …)
 Brieven naar de nationale en Europese parlementsleden, en Ministerie
van Financiën: ontevredenheid over huidige hervormingen (zie prof. Boot:
nog niet genoeg); nieuwe regelgeving moet financiële markten en
speculatie en “sociaal nutteloze financiële producten” inkrimpen, meer
geld naar duurzaamheid;
 Staatsbank (ABN Amro) moet worden omgevormd naar duurzame bank;
 Werknemers binnen banken + klanten van banken moeten hoge beloning
en gebrek aan duurzaamheid (inclusief ontslagen binnen en buitenbank
sector) willen aanklagen
 …(wat denkt u?)
Voor meer info …
http://somo.nl/dossiers/sectoren/financieel
http://somo.nl/dossiers/sectoren/financieel/eu-financialreforms
 Schrijf je in op de newsletter