Pancreasproblemen ?

ALL I 2014 I C1 I 04-04 I 8
Pancreasproblemen ?
Hier vindt u alle antwoorden op uw vragen !
Inhoud
DE DIAGNOSE
Wat is de pancreas ?
Waarvoor dient mijn pancreas ?
Wat zijn pancreasenzymen ?
Wat is exocriene pancreasinsufficiëntie ?
Waardoor produceert mijn pancreas minder enzymen ?
Op welke tekenen en symptomen moet ik letten ?
Welke zijn de risico’s ?
3
4
5
5
5
6
6
DE BEHANDELINGEN
EEN GEZONDE LEVENSSTIJL
Voeding
Alcohol
Roken
Sedentaire levensstijl
8
8
8
8
8
PIJN VERLICHTEN
10
HET TEKORT AAN PANCREASENZYMEN COMPENSEREN
Hoeveel ?
Wat gebeurt er als ik stop met het innemen van de pancreasenzymen
of als ik er te weinig inneem ?
Wanneer ze innemen ?
Hoe ze innemen ?
10
11
WAT MOET IK ONTHOUDEN !
14
13
13
13
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................
DE DIAGNOSE
Uw arts heeft bij u onlangs een pancreasdysfunctie
vastgesteld. Wellicht heeft u nu tal van vragen.
Deze brochure is voor u!
Hierin vindt u medische informatie en raadgevingen.
DE DIAGNOSE
Wat is de pancreas ?
De alvleesklier (pancreas) is een
langgerekte klier. Ze is gelegen onder
en achter de maag en ze loopt van
de twaalfvingerige darm (duodenum)
naar de milt.
Ze heeft de vorm van een revolver
en ze is ongeveer 15 cm lang, 4 cm
breed en 2 cm dik.
Lever
Maag
Galwegen
Pancreas
Duodenum
3
Men kan de pancreas indelen in verschillende delen :
- het rechterdeel van de pancreas dat bestaat uit de kop ;
- het linkerdeel van de pancreas dat bestaat uit het lichaam en de staart.
Hij wordt volledig doorkruist door het kanaal van Wirsung (de grote afvoergang van de pancreas). 1
Kanaal van Wirsung
Galblaas
Lobben
STAART
LICHAAM
Galwegen
KOP
Duodenum
Waarvoor dient mijn pancreas ?
Uw pancreas heeft 2 belangrijke functies :
ENDOCRIENE FUNCTIE
Afscheiden van hormonen om voornamelijk de suikerspiegels in het bloed te regelen.
Aarzel niet uw arts te raadplegen indien u verdere vragen heeft over de endocriene functie.
Aarzel niet uw arts te raadplegen indien u verdere vragen heeft over de endocriene functie.
EXOCRIENE FUNCTIE
Afscheiden van pancreasenzymen die een cruciale rol spelen in de vertering van
voedingsstoffen, in het bijzonder de vetten.2
Deze brochure zal vooral de nadruk leggen op de exocriene funcie.
Pancreasenzymen zijn “stoffen” die
geproduceerd worden door de pancreas
en die dienen om de voedingsstoffen
te verteren. Men kan ze vergelijken met
kleine schaartjes die de voedingsstoffen
in kleine “stukjes” knippen. Deze stukjes
kunnen dan doorheen de darmwand
passeren om in het bloed terecht te
komen en ons lichaam te voeden. 3
DE DIAGNOSE
Wat zijn pancreasenzymen ?
Wat is exocriene pancreasinsufficiëntie ?
Exocriene pancreasinsufficiëntie treedt op als de hoeveelheid afgescheiden
enzymen onvoldoende is om het voedsel normaal te kunnen verteren.
Door dit tekort aan enzymen wordt het voedsel slecht verteerd, bijgevolg worden
de belangrijke voedingsstoffen niet door het lichaam opgenomen maar gaan ze
verloren door uitscheiding via de ontlasting. 4
Waardoor produceert mijn
pancreas minder enzymen ?
uw pancreas is minder goed in staat om enzymen aan te maken ;
uw pancreas maakt nog enzymen aan maar niet op het goede moment ;
de enzymen kunnen de pancreas niet meer verlaten aangezien
de kanalen verstopt zijn.
Uw pancreas kan dit tekort aan enzymen enige tijd compenseren., waardoor de symptomen zich in het algemeen pas later manifesteren. Dit gebeurt pas wanneer de pancreas
bijna 90% van zijn normale functies heeft verloren. 5
5
Op welke tekenen en symptomen moet ik letten ?
Volgende symptomen kunnen wijzen op een tekort aan pancreasenzymen :
Buikpijn
Een opgezette, gezwollen buik
Vette ontlasting :
- met een bleke tot gelige kleur,
- met vetdruppeltjes (zoals olie) die verschijnen,
- die kunnen blijven drijven op het wateroppervlak en kleven aan de pot,
- volumineuzer, frequenter, zacht en plat (zoals diarree),
- slecht ruikend
Gasvorming / winderigheid
Algemene slechte vertering
Onvoldoende gewichtstoename ondanks een goede eetlust
Gewichtsverlies
Malnutritie (ondervoeding). 6
Om zo goed mogelijk te evalueren of uw ontlasting normaal is, is de Bristol-stoelgangschaal een goede referentie. Deze visuele schaal verdeelt de menselijke ontlasting in 7
types op basis van de consistentie. De vorm van de ontlasting hangt vooral af van de tijd
dat die in het colon is geweest en van haar vetgehalte.
Hoe de types interpreteren ?
Types 1 en 2 wijzen op constipatie (verstopping) ;
Types 3 en 4 zijn de ‘ideale uitscheidingstypes’ (voornamelijk type 4, want het is
de meest “aangename” om te ontlasten)
Types 5 tot 7 neigen steeds meer naar diarree, met een te grote hoeveelheid
vetten in de ontlasting. 7
Raadpleeg uw arts indien u meer informatie wenst hieromtrent.
Welke zijn de risico’s ?
Gewichtsverlies en ondervoeding,
Een tekort aan vitamines, magnesium, calcium, vetzuren, aminozuren, wat
aanleiding kan geven tot verschillende ziekten,
Minder lipoproteïnen (A & C) in het bloed en daardoor een zeer sterk verhoogd
8
risico op hart- en vaatziekten.
Op lange termijn kan een tekort aan pancreasenzymen hart-en vaatziekten,
osteoporose (= afgenomen botmassa) en ondervoeding veroorzaken die de
levensverwachting kunnen verminderen.
7
Verhogen ½
Verhogen ½
Worstvormig / brokkelig van structuur
Worstvormig / zacht en glad van structuur
Zachte stoelgang met scherpe contouren /
gemakkelijk uit te scheiden
Zachte tot zeer zachte stoelgang met
onduidelijke contouren
Waterige stoelgang zonder structuur
Type 3
Type 4
Type 5
Type 6
Type 7
DE DIAGNOSE
Verhogen ½
Onveranderd ¼
Samengekleefde bolletjes / worstvormig
Type 2
Dosering
Pancreasenzymes
Harde, losse, moeilijk uit te scheiden bolletjes
Kleur
Type 1
Structuur
DE BEHANDELINGEN
Het doel van alle beschikbare behandelingen is voornamelijk :
1
2
3
een gezonde levensstijl
de symptomen verlichten met behulp van geneesmiddelen
die de pijn bestrijden
het tekort aan pancreasenzymen compenseren.
1. EEN GEZONDE LEVENSSTIJL
De basis van elke behandeling is een gezonde levensstijl aannemen.
U kan er zelf iets aan doen door rekening te houden
met verschillende risicofactoren :
a Voeding
b Alcohol
c Roken
d Sedentaire levensstijl (= weinig bewegen).
a. Voeding
Uw lichaam slaagt er niet meer in om de energie en de voedingsstoffen die aanwezig zijn in
de voeding, efficiënt te verbruiken. Het is dus belangrijk om de voeding aan te passen aan
uw behoeften om te vermijden dat er problemen van malnutritie optreden en om infecties
te bestrijden.
De voedingspiramide hieronder toont welke voedingsmiddelen een volwassene dagelijks
moet innemen en in welke hoeveelheden. Ze bestaat uit 8 niveaus: hoe groter het oppervlak
is, hoe groter de dagelijkse portie moet zijn.
Het is niet nodig om een strikt dieet te volgen. Gevarieerd, evenwichtig, vezelen vetrijk eten is de dagelijkse uitdaging. Het is min of meer aangeraden
om regelmatige kleine maaltijden te gebruiken (5 maaltijden bestaande
uit 3 hoofdmaaltijden en 2 tussendoortjes). Hierdoor zal de tolerantie
verbeteren en zal u heel geleidelijk aankomen in gewicht.
Opgelet, indien u diabetes heeft, moet u zich strikt houden aan het dieet
dat uw behandelende arts of diëtiste voorschreef .
9
Lichaamsbeweging
DE BEHANDELINGEN
30 min. lopen op
een stevig tempo
(of gelijkwaardig) per dag
Groenten en fruit
Water naar
believen
5 porties per dag:
3 porties groenten
2 porties fruit
Water en niet
gesuikerde dranken
Bij elke maaltijd
Geef de voorkeur
aan volkoren
Zetmeelhoudende
producten
vervangproducten, peulvruchten)
VVGEVP (of vlees, vis, gevoglte, eieren,
Met mate en wissel af
Kleine porties
In medewerking met het Institut Paul Lambin
www.ipl.be
1 tot 2 keer per dag
Wissel af
De voedingspiramide
2 tot 3 keer per dag
Melkproducten en calciumverrijkte
plantaardige producten
Smeer-en bereidingsvet en
olierijke vruchten
Vette en/of zoete producten
Gesuikerde en/of alcoholische dranken
Copyright Food In Action 2011
www.foodinaction.com
b. Alcohol
Alcohol is ten strengste verboden. Alcohol remt volledig de secretie van lipasen en
verhindert dus een goede opname van de vetten. Op termijn kan alcohol een snelle en
ernstige afname van de pancreasfuncties veroorzaken. 9
c. Roken
Het is eveneens hoognodig en belangrijk dat u stopt met roken aangezien tabak
fibrosering (littekenvorming) van de pancreas in de hand werkt, waardoor deze minder
goed functioneert 10
d. Sedentaire levensstijl
Alle mogelijke fysieke activiteiten bieden voordelen en bevorderen het welzijn zoals :
hoger calorieverbruik,
afname van het risico op hart- en vaatziekten,
onderhoud van de spiermassa en betere controle van stress.
2. PIJN VERLICHTEN
Uw arts kan u medicijnen voorschrijven die de pijn
kunnen helpen verlichten. Er zijn verschillende
geneesmiddelen, afhankelijk van uw symptomen,
die gebruikt kunnen worden.
11
Om het tekort aan enzymen te bestrijden en
nefaste gevolgen ervan te vermijden, kan uw arts
pancreasextracten onder de vorm van capsules
voorschrijven. Deze extracten zorgen ervoor dat de
voedingsstoffen beter kunnen verteerd en opgenomen
worden.
Door de inname van deze enzymen zal u heel geleidelijk
aankomen in gewicht en zal u vooral de vetoplosbare
vitamines, magnesium, calcium, vetzuren, aminozuren
en alle micronutriënten die aanwezig zijn in de voeding,
beter kunnen opnemen. 13
DE BEHANDELINGEN
3. HET TEKORT AAN PANCREASENZYMEN COMPENSEREN
Hoeveel ?
Uw arts zal u de meest geschikte dosering voorschrijven.
U begint meestal met een kleine startdosis die geleidelijk
aan verhoogd wordt totdat alle symptomen verdwijnen
en u een goede voedingstoestand bereikt. De dosis
hangt af van de kenmerken van de persoon, het niveau
van de maldigestie en de samenstelling van de maaltijd.
Uw arts zal u waarschijnlijk aanraden om de hoeveelheid
enzymen aan te passen in functie van het vetgehalte
van uw maaltijd. Bijvoorbeeld : kaas of worst vereisen
een grotere hoeveelheid capsules dan een sneetje
brood. Maar wees voorzichtig niet in het andere uiterste
te vallen door de hoeveelheid vet in uw maaltijden
te verminderen, want dit is in tegenstelling met uw
behandeling. 14
11
Diner (avondmaal)
Snack of tussendoortje
Lunch
Snack of tussendoortje
Ontbijt
Maaltijd
Bezoek 3 :
Diner (avondmaal)
Snack of tussendoortje
Lunch
Snack of tussendoortje
Ontbijt
Maaltijd
Bezoek 2 :
Diner (avondmaal)
Snack of tussendoortje
Lunch
Snack of tussendoortje
Ontbijt
Maaltijd
Bezoek 1 (opstarten van de behandeling) :
Aantal capsules van ........................... eenheden lipase
Licht
Aantal capsules van ........................... eenheden lipase
Licht
Aantal capsules van ........................... eenheden lipase
Licht
Vetrijk
(datum : ................... / ................... / .....................)
Vetrijk
(datum : ................... / ................... / .....................)
Vetrijk
(datum : ................... / ................... / .....................)
U vindt hieronder, per type maaltijd, het aantal capsules terug dat uw arts u adviseert. Deze zijn beschikbaar in capsules van 10.000,
25.000 en 40.000 eenheden lipase (= enzymes verantwoordelijk voor vertering van vetten – lipide).
De symptomen waarvan u last had vóór het opstarten van uw behandeling,
riskeren terug te keren of zelfs te verergeren. Bijvoorbeeld, indien uw stoelgang
overvloedig of vettig is (type 5 of hoger op de schaal van Bristol), kan dit erop
wijzen dat de dosis pancreasenzymen onvoldoende is. Raadpleeg uw arts voor
meer informatie. 15
Wanneer ze innemen?
Pancreasenzymen moeten systematisch
bij élke maaltijd, dus ook bij tussendoortjes,
ingenomen worden. Uitzonderingen hierop
zijn de zeldzame voedingsmiddelen die geen
vetten bevatten ( fruit, sapjes...). 16
DE BEHANDELINGEN
Wat gebeurt er als ik stop met het innemen van de
pancreasenzymen of als ik er te weinig inneem ?
Hoe ze innemen ?
De capsules in hun geheel inslikken
Waarom ? Omdat de enzymen verdeeld zijn in microkorrels, die vergelijkbaar zijn met
kleine bolletjes. Deze microkorrels zijn bedekt met een fijne beschermlaag en zitten
in een capsule. Normaal openen de capsules zich in de maag en werken ze op het
moment dat ze in het duodenum (twaalfvingerige darm) komen. Als de capsules
geopend zijn voordat ze ingeslikt worden, bestaat het gevaar dat de microkorrels
geplet worden of te snel oplossen, waardoor ze minder doeltreffend zijn.
De capsules innemen samen met de voedingsmiddelen
Omdat de enzymen zorgen voor een goede vertering, moeten ze altijd ingenomen
worden samen met de maaltijd of de drank. Als ze buiten de maaltijden ingenomen
worden zijn ze niet meer efficiënt. Bij een lange maaltijd is het beter om de
hoeveelheid enzymen te verdelen over de volledige maaltijd (voor, tijdens en aan
het einde van de maaltijd). 17
13
De basis van elke behandeling is een gezonde levensstijl.
Er bestaan medicamenteuze behandelingen ter verlichting van uw pijn.
Er bestaan capsules die het tekort aan pancreasenzymen compenseren.
Deze moeten dagelijks ingenomen worden in functie van uw maaltijd
en varieert van persoon tot persoon.
Uw arts is uw beste partner om al uw vragen te beantwoorden.
1.2.3.4.5.6.7.8.9.10.11.12.13.14.15.16.17.-
Frank H. Netter. Atlas d’anatomie humaine, 5ème édition, Elsevier-Masson 2011 /
Sobotta J, Becher H. Atlas d’anatomie humaine. 1 ed. Maloine; 1977
Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency : Australasian Pancreatic Club recommendations.
MJA volume 193 Number 8;18 October 2010
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl /
Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency: Australasian Pancreatic Club recommendations.
MJA volume 193 Number 8;18 October 2010
Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency: Australasian Pancreatic Club recommendations.
MJA volume 193 Number 8;18 October 2010
Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency: Australasian Pancreatic Club recommendations.
MJA volume 193 Number 8;18 October 2010
Lewis SJ, Heaton KW. Stool form scale as a useful guide to intestinal transit time. Scand J Gastroenterol. 1997;32(9):920-4
Sikkens et al, Best practice & research clinical gastroenterology 24 (2010) 337-347
Paradis Catherine & Dongier Maurice, Éduc’alcool, Les effets de la consumation abusive d’alcool, 2011
Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency : Australasian Pancreatic Club recommendations.
MJA volume 193 Number 8;18 October 2010 + Dietary management of pancreatic exocrine insufficiency
+ Sikkens et al, Best practice & research clinical gastroenterology 24 (2010) 337-347
Les bienfaits de l’activité physique « Prévention santé par l’activité physique en NPDC »IRBMS/RSSBE Oct.2012
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl / Tooli James et al. Management of pancreatic exocrine insufficiency :
Australasian Pancreatic Club recommendations. MJA volume 193 Number 8;18 October 2010
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl + Littlewood et al., Expert Opin. Drug Safety 2011
RCP Creon
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl
Brochure A table, Association Belge de Lutte contre la Mucoviscidose asbl
DE BEHANDELINGEN
WAT MOET IK ONTHOUDEN !
PATIËNTGEGEVENS : ...........................................................................................................
Gastro-enteroloog :
Dr .............................................................................................
Adres ziekenhuis ..................................................................
Adres privépraktijk ...............................................................
Telefoon .................................................................................
Chirurg :
Dr..............................................................................................
Adres ziekenhuis ...................................................................
Adres privépraktijk ...............................................................
Telefoon .................................................................................
Huisarts :
Dr .............................................................................................
Adres ......................................................................................
Telefoon .................................................................................
Verpleegkundige / diëtist(e) : ..................................................................................................
Telefoon .................................................................................
VOLGENDE AFSPRAKEN
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
........../........../.......... : .....................................................................................................................................
15
Abbott n.v. wil Dr Abdenor Badaoui
(CHU Dinant-Godinne, UCL-Namur),
Dr Virginie Putzeys (CHR Citadelle) en
Dr Geert Roeyen (UZAntwerpen) bedanken
voor hun waardevolle medewerking voor de
samenstelling van deze brochure.