drupa Expert Article Auteur: Cary Sherburne Cary Sherburne is een bekende auteur, journaliste en marketing consultant die zich toespitst op marketingcommunicatiestrategieën voor de grafische en uitgeverssector. In 2009 sleepte ze de onderscheiding Woman of Distinction van Output Links in de wacht. In datzelfde jaar werd ze ook bekroond met de Thomas McMillan Award voor uitstekend journalistiek werk en in 2015 werd ze opgenomen in de Soderstrom Society. Sherburne heeft reeds zes boeken geschreven waaronder “Digital Paths to Profit”, dat verscheen bij NAPL (nu Epicomm). Het boek “No-Nonsense Innovation: Practical Strategies for Success” schreef ze samen met wijlen Bill Lowe, die aan de wieg stond van de eerste pc van IBM. Haar boeken zijn onder andere verkrijgbaar op Amazon. Ze fungeerde ook als ghostwriter voor diverse boeken van drukbezette managers warvoor ze zorgt dat het proces eenvoudig en efficiënt verloopt. Haar werk als Senior Editor bij WhatTheyThink.com, de toonaangevende online bron voor nieuws en analyse voor de grafische en uitgeverssector, vult ze aan met het schrijven van occasionele bijdragen voor grafische vakbladen en hoofdartikels voor private opdrachtgevers. ------- Afwerking als Assepoester van het productieproces Bind- en afwerkingstechnieken voor commercieel drukwerk, verpakkingen, sign & display graphics en andere toepassingen zullen op drupa 2016 veel bekijks hebben. Tenslotte is het werk pas af als het af is. Feit is dat er op het gebied van nabewerking bij veel bedrijven nog aanzienlijke kansen zijn om de doorvoer en productiviteit te verbeteren en kosten te besparen. Alle segmenten van de markt staan voor vergelijkbare uitdagingen. Hoewel er lichte verschillen zijn van segment tot segment, kampen ze allemaal met drie alomtegenwoordige uitdagingen: kleinere oplagen, snellere time-to-market en meer content in verschillende versies en met variabele data drukken. Daardoor wordt de workflow steeds meer digitaal. Over de voordelen van digitaal drukken is er al veel inkt gevloeid, maar ook analoge druktechnieken, zoals offset en flexo evolueren richting workflows met een kortere inrichttijd, minder substraatuitval en minder tussenkomst in het productieproces. Alon Gershon, Manager of Workflow Solutions bij HP Indigo, merkt op: “Afwerkingsprocessen zijn vaak nog erg tijdrovend en arbeidsintensief, zowel wat betreft het instellen als wat betreft het uitvoeren. Foutgevoelige nabewerking die sterk 1 afhankelijk is van de opleiding van operators, verhoogt het risico dat werk moet worden overgedaan, wat duur kan uitvallen.” Drukkers en verpakkingsconverters staan voor de uitdaging om nabewerkingsprocessen te implementeren die dergelijke belemmeringen voor de productie-efficiëntie uit de weg ruimen. Prepress- en druktechnologieën hebben het productieproces al versneld, maar bij veel bedrijven zijn de nabewerkingsprocessen nog steeds een knelpunt. Ze zijn misschien wel de laatste hindernis in de transformatie van analoog naar digitaal. Yoshihiro Oe, General Manager Export, Europe and Africa Business Alliance bij Horizon, zegt: “Veel klanten focussen nog steeds in de eerste plaats op prepress- en drukinvesteringen en minder op afwerking, wat ons voor een uitdaging stelt.” Volgens ons komt daar in snel tempo verandering in. Er zullen op drupa 2016 veel innovaties te zien zijn die nabewerkingsprocessen even efficiënt laten verlopen als de rest van de productieworkflow. We verwachten ons aan een sterke belangstelling voor die nieuwe ontwikkelingen. “Nabewerkingstechniek werd sinds jaar en dag gezien als de Assepoester technologie die vanzelfsprekend was. Het belang ervan werd ondergewaardeerd en verwaarloosd. Maar nu oplagen dalen en doorlooptijden steeds krapper worden, wint innovatieve automatisering en integratie van nabewerking aan belang: drukkers zijn zich ervan bewust dat de nieuwste afwerkingstechnologieën niet alleen productieknelpunten wegnemen maar ook nieuwe kansen creëren. Het nieuws op drupa 2016 zal ongetwijfeld worden beheerst door digitale technologieën. Toch zullen drukkers die het slim aan boord leggen, snellen naar de hallen voor nabewerking. Ze weten immers dat er nieuwe manieren te zien zijn die het potentieel van digitaal ontsluiten,” Darryl Danielli, hoofdredacteur PrintWeek UK. Begin met het einde in het achterhoofd Al vanaf het prille begin van het ontwerp- en productieproces moet er rekening worden gehouden met hoe een job zal worden afgewerkt. De imposities die het efficiëntst zijn op het drukvel, zijn mogelijk niet geoptimaliseerd voor nabewerking doordat elke afwerkingsmachine specifieke impositie vereist. Om een vlotte workflow te realiseren met een minimum aan afval, moeten het drukken en het nabewerken goed tegen elkaar worden afgewogen qua efficiëntie. Uiteindelijk is automatisering van cruciaal belang. Bij veel bedrijven verloopt de workflow van de prepress tot het drukken al aanzienlijk geautomatiseerd, maar in de binderij is dat minder het geval. Machines handmatig instellen kan tijdrovend zijn en maakt het proces vatbaar voor fouten. Vaak vergt het ervaren operators en inschietvellen om te anticiperen op substraatuitval. Door het instellen van de machine in de mate van het mogelijke te automatiseren op basis van jobticketinformatie, barcodes, markeringen en dergelijke, wordt het risico op fouten kleiner, zijn er aanzienlijk minder inschietvellen nodig en kunnen ook minder ervaren medewerkers worden ingezet voor nabewerking. “Als drukker wil je vandaag geen commodity printer zijn, zelfs niet voor kleine oplagen. Nabewerkingsoplossingen met een 2 toegevoegde waarde zijn een goede manier om te ontsnappen aan de prijzenslag voor standaard drukwerk,” Jerry Sturnick, Finishing Business Manager Xerox. Xerox heeft een leidende rol gespeeld in de automatisering van afwerking sinds de lancering van haar baanbrekende DocuTech productiepers in 1990 en de ontwikkeling van haar Digital Finishing Architecture (DFA). De DFA interface ondersteunt nu unieke configuraties met twee modi zodat één en dezelfde afwerkingsoplossing kan worden gebruikt voor zowel inline als offline workflows. Sturnick vertelt dat Xerox in de afgelopen 30 jaar een breed portfolio aan oplossingen van afwerkingspartners heeft uitgebouwd. “We zien dat ongeveer een derde van het volume aan digitale pagina’s inline wordt afgewerkt en twee derde offline,” voegt hij eraan toe. “Daarom hebben we op drupa 2012 een inlegstation met twee modi geïntroduceerd: via één en dezelfde DFA interface worden vellen inline of offline afgewerkt zonder dat er andere software nodig is.” De afwerkingspartnerschappen en automatiseringsinitiatieven van Xerox gaan trouwens verder dan de traditionele vellenomgeving en richten zich ook op inkjetproductie en verpakkingen. Een ander treffend voorbeeld van workflowautomatisering voor nabewerking vinden we bij het Noord-Amerikaanse Benson Integrated Marketing Solutions, dat meer dan 200 jobs per dag verwerkt. Peter Xierten, Director of Systems and Information Technology, licht toe: “Drie tot vijf minuten per job besparen op het instellen van snijwerk scheelt tot wel twee of drie uur snijtijd per dag. We hebben nu één operator, die sinds de implementatie van een HP oplossing voor automatisering van de afwerking het werk gedaan krijgt in één shift. Voordien hadden we twee snijders in dienst die in twee dagshifts werkten en overuren moesten maken.” Modulariteit voor hogere flexibiliteit Ook belangrijk is dat veel leveranciers modulaire afwerkingsoplossingen bieden waarvan de configuratie on-the-fly kan worden aangepast naarmate de productiebehoeften veranderen. Denk daarbij vooral aan oplossingen voor transactionele toepassingen, direct mail en commercieel drukwerk van spelers zoals MBO, Müller Martini en Horizon, om maar enkele voorbeelden te noemen. Die aanpak resulteert in meer flexibiliteit,een betere bezettingsgraad en return-on-investment voor investeringen in nabewerking. MBO is een treffend voorbeeld van wat modulariteit inhoudt. Het bedrijf biedt een brede portfolio van afzonderlijke, maar compatibele modules, die mobiel en uitwisselbaar zijn. Dat maakt het mogelijk om een mix-and-match afwerkingsafdeling te creëren. Het bedrijf biedt een “Parking Lot Concept” met een afwikkelaar en vellensnijmachine als kernmodules. Lance Martin, Director of Sales bij MBO North America, zegt: “Met die kernmodules als uitgangssituatie hoeft de drukker alleen de modules te kopen die nodig zijn voor een bepaalde job. Het is een business model dat ideaal is voor drukkers die groei verwachten: modules toevoegen aan het Parking Lot is goedkoper dan compleet nieuwe oplossingen te moeten aanschaffen. Gezien de ruime keuze aan modules kan een drukker gewoon de gewenste modules op hun plaats rollen om een alles-in-één afwerkingsoplossing te creëren.” 3 Hoewel sommige van de uitdagingen en trends gelden voor meerdere segmenten, heeft elk segment ook zijn eigen kenmerken. Meesterlijke mail Direct mail is voorlopig een blijver. En transactionele mailings mogen dan in veel regio’s al enige tijd op hun retour zijn, we zien ze niet snel verdwijnen. Ondanks alle hype rond digitale marketing en de bestedingen door merken aan digitale media blijkt dat zelfs 92% van de jongere consumenten direct mail verkiezen voor het nemen van aankoopbeslissingen. Voor consumenten in het algemeen bedraagt dat percentage 67%.1 En volgens een Pitney Bowes enquête vindt 76% van de kleine bedrijven dat hun ideale marketingstrategie een combinatie van print en digitale communicatie omvat.2 In het segment voor direct mail is automatisering van cruciaal belang, zowel vanuit kostenoverwegingen als om fouten te voorkomen. Kijk niet alleen uit naar geautomatiseerde instelling van couverteermachines, maar ook naar systemen voor inspectie en realtime rapportage zoals die van Ironsides Technology, Videk en andere bedrijven, om een steeds belangrijkere rol te spelen. Zowel voor transactionele toepassingen als voor direct mail verloopt de workflow al aanzienlijk geautomatiseerd. Toch is er nog ruimte voor sterkere automatisering. Een treffend voorbeeld vinden we bij het Britse Capita Document & Information Services. Het bedrijf heeft een volledig geautomatiseerd proces voor direct mail-productie geïmplementeerd dat zogoed als zonder toezicht verloopt. Capita koos voor Ironsides Technology om een geautomatiseerd productievolgsysteem te implementeren dat tegelijkertijd ook kwaliteitsbeheersing en realtime rapportage mogelijk maakt. De overkoepelende oplossing biedt end-to-end workflowintegratie voor het hele productieplatform en stelde Capita in staat om haar doelstelling te realiseren met een complete traceerbaarheid, van de samenstelling tot de laatste voorbereiding voordat de stukken in de mailstream terechtkomen. Operators hoeven zelden tussenbeide te komen voor pakketten, zelfs niet als er herdrukken nodig zijn. Operationele managers weten altijd precies waar elke pagina zich bevindt in het productieproces. Zo kan het hele productieproces veel efficiënter worden beheerd. Afwerking met een hoge toegevoegde waarde Welke druktechnologie er ook wordt gebruikt, er komen steeds meer digitale afwerkingsoplossingen op de markt die meerwaarde geven aan het uiteindelijke gedrukte product. Tegelijkertijd zorgen die voor een kortere time-to-market, minder substraatuitval en rendabele afwerking van kleine tot middelgrote oplagen. Hun meerwaarde wordt erkend door zowel inkopers als brancheorganisaties. Hoogwaardig afwerken is een manier om ervoor te zorgen dat drukwerk niet wordt beschouwd als een commodity. Het helpt om inkopen op prijs tegen te gaan. 1 http://expandedramblings.com/index.php/10-print-marketing-statistics-know/ http://news.pb.com/press-releases/pitney-bowes-survey-76-percent-of-small-businesses-believeideal-marketing-mix-includes-both-physical-and-digital-communications.htm 4 2 Het Israëlische Highcon ontving onlangs de prestigieuze Printing Industries of America 2015 InterTech Award for Technology Innovation voor haar digitale snij-, ril- en laserstansmachine voor papier, etiketten, vouwkarton en microgolfkarton, die werd geïntroduceerd op drupa 2012. Boutwell Owens was de eerste Noord-Amerikaanse verpakkingsconverter die de Highcon oplossing implementeerde. Dergelijke digitale oplossingen maken niet alleen rendabele productie van kleine oplagen en een snellere time-to-market mogelijk, ze openen ook nieuwe deuren voor zowel merkeigenaren als voor ontwerpers, drukkers en converters. “Structurele ontwerpers die jarenlang te horen kregen dat bepaalde dingen niet te doen waren, hebben vandaag de handen vrij: alles is haalbaar. De mogelijkheden zijn eindeloos. We zijn niet langer gebonden aan beperkingen qua gereedschappen en kosten. Mensen kunnen dingen doen die ze nooit voor mogelijk hielden,” Ward McLaughlin, CEO Boutwell Owens. Andere leveranciers van digitale afwerkingsoplossingen met een hoge toegevoegde waarde zijn bijvoorbeeld de familie van digitale drukveredelingspersen van Scodix. Hiermee kunnen in het nabewerkingsstadium preeg- en glanseffecten van variabele dikte worden toegepast en sinds kort ook digitale foliedruk. Of denk aan de coatingen foliedrukmogelijkheden van MGI. Leveranciers zoals Kama, Therm-o-Type, Hunkeler en Standard Finishing bieden dan weer stans- en perforeeroplossingen die geoptimaliseerd zijn voor kleine oplagen. Om nog meer toegevoegde waarde te realiseren, biedt Kama ook de mogelijkheid om warmfoliedruk, pregen en registergetrouwe hologrammen toe te passen. Digitale persbouwers zoals Canon, EFI, HP Indigo, Kodak, Ricoh, Xeikon en Xerox werken samen met die leveranciers van afwerkingsoplossingen om inline en nearline laserstansen, coaten en andere geavanceerde nabewerkingsmogelijkheden aan te bieden die ontworpen zijn voor efficiënte productie van oplage één, kleine oplagen en ook middelgrote oplagen. Bovendien bieden een aantal digitale persen ook doorzichtige toners. Hiermee kan een coatinglaag worden aangebracht of kan extra aandacht worden gevestigd op beelden via spotlak- of volvlaklakachtige effecten. Al die mogelijkheden dragen bij tot de meerwaarde van drukwerk. Ze versterken de look-and-feel van gedrukte producten met glanzende, gladde of matte afwerkingen, digitaal pregen, innovatief snijden, foliedruk en andere speciale effecten. Dergelijke vormen van speciale afwerking vergroten de waarde van drukwerk en zorgen ervoor dat het niet als een commodity wordt gezien. Ze weten beter de aandacht te trekken van ontvangers en tegelijkertijd helpen ze marketeers om hun boodschappen over te brengen op een manier die niet te realiseren is via digitale kanalen. Op drupa 2016 is het uitkijken naar die leveranciers en vele andere. Op hun stands zullen ze geavanceerde afwerking met een hoge toegevoegde waarde tonen die optimaal inspeelt op nieuwe eisen van de markt. Verwacht aan meer innovatie dan ooit op dat vlak. 5 Volmaakte verpakkingen Ook verpakkingsconverters halen voordeel uit digitale workflows. Gecombineerd met digitaal drukken maken de hierboven besproken digitale stans- en afwerkingstechnieken het voor converters makkelijker om kleine oplagen afgewerkte verpakkingen aan te bieden. Tegelijkertijd maken ze snellere, voordeligere productie van mock-ups en samples mogelijk. En dat vaak met de substraten en drukprocedés die voor het uiteindelijke product zullen worden gebruikt. Leveranciers zoals Esko, Mimaki en Zund brengen steeds meer snijtafels op de markt die ontworpen zijn voor snelle levering van kleinere oplagen afgewerkte goederen. Die worden dan gebruikt als eindproduct of als samples/mock-ups in de markt voor verpakkingen, commercieel drukwerk en sign & display graphics. Daar komt nog bij dat dergelijke apparatuur gebruiksvriendelijker en efficiënter wordt dankzij slimme software van die bedrijven. Denk bijvoorbeeld aan Esko’s i-cut Suite en tools die de insteltijd verkorten. “Snelle en nauwkeurige productie van één exemplaar of kleine oplagen is in de grafische industrie uitgegroeid tot een standaard behoefte voor een brede waaier aan toepassingen, zo blijkt uit de toenemende vraag naar dergelijke oplossingen,” Jef Stoffels, Director Corporate Marketing Esko. Leveranciers van verpakkingsoplossingen zoals Bobst vestigen hun aandacht enerzijds op efficiëntiewinst en kortere inrichttijden voor etiketten, flexibele materialen, vouwkarton en golfkartontoepassingen. Anderzijds focussen ze op de mogelijkheid tot integratie met andere systemen waarover converters al beschikken. Het feit dat Bobst onlangs een meerderheidsbelang verwierf in Nuova GIDUE, een bedrijf dat sinds 2000 digitale etiketten- en verpakkingsoplossingen op de markt brengt, zegt iets over de intenties voor de toekomst. Verwacht u eraan dat die trend zal doorzetten en versnellen. Het is uitkijken naar hoe dergelijke bedrijven ook upstream in de workflow actief worden. Zo lezen we in het Bobst jaarverslag van 2014 de volgende verklaring, die extra inzicht biedt in strategieën voor de toekomst: “Wat digitale verpakkingsoplossingen betreft, zullen we in 2015 een voorserie van machines voor digitaal drukken installeren op locaties voor golfkartonnage.” Kijk ook uit naar persbouwers die meer downstream in het productieproces actief worden. Zo werkte Heidelberg in 2014 een outsourcing deal uit met de Chinese fabrikant Masterwork Machines, wat datzelfde jaar nog resulteerde in een nieuwe stansmachine en aanwinsten voor haar vouw-plaklijn. Boeken en meer Boekdrukken is een segment waar digitaal een belangrijke impact heeft, zowel in het drukstadium als in het afwerkingsstadium. Om offsetvolumes te migreren naar digitaal, implementeren veel boekdrukkers inkjettechnologie - zeker nu kwaliteit van dergelijke systemen beter wordt en de keuze aan ondersteunde substraten toeneemt. Er zijn ook enorme vorderingen gemaakt op het gebied van digitale lijnen voor boekbinden. Denk bijvoorbeeld aan Hunkeler, dat op de Hunkeler Innovationdays eerder dit jaar uitpakte 6 met haar smart book solution voor productie van kleine oplagen boeken. Het proces begint met voorbelijming van het boekblok met koudlijm om slippen te voorkomen terwijl het blok de rest van het inbindproces doorloopt. Boekformaten worden dynamisch aangepast, zodat elk boek aan het einde van de lijn een verschillende grootte en dikte kan hebben. De gelijmde boekblokken worden dan overgedragen aan een inline bindmachine. Dit is slechts een van de voorbeelden van geavanceerde bindoplossingen die vandaag beschikbaar zijn voor boekdrukkers. Een ander voorbeeld is de Horizon stapeloplossing voor digitale B2-persen die digitaal gedrukte B2-vellen verwerkt tot elk gewenst velformaat, tot zo klein als A6, en ze in paginavolgorde vergaart om boekblokken te vormen. Het resultaat is een print-tobookblock proces met minimale tussenkomst. MBO biedt dan weer een oplossing voor volledig variabele boekblokvervaardiging qua formaat, aantal pagina’s, katernen en andere aspecten. En dan zijn er ook nog de geautomatiseerde digitale/conventionele/hybride boekafwerkingslijnen van Horizon, Kolbus en andere leveranciers. Die kunnen zodanig worden geconfigureerd dat ze voldoen aan de specifieke behoeften van elke locatie met een efficiënte productie voor zowel garenloos gebrocheerde als hardcoverboeken. De Israëlische boekdrukkerij Cordoba haalde eerder dit jaar de modulaire boekblokoplossing van Hunkeler in huis voor haar Kodak inkjetproductiepers. Met die nearline configuratie wilde het bedrijf het hoofd bieden aan de slinkende oplagen. Die waren het gevolg van veranderingen in Israëlische wetgeving ter bestrijding van de sterke kortingen die gangbaar waren in het land. De installatie kwam geen moment te vroeg, want het bedrijf had het boekdrukvolume in zwart-wit met 60% tot 70% zien dalen. Daardoor was offsetdruk voor sommige titels inefficiënt geworden. Laten we ook lamineren niet vergeten. Vooral voor garenloos gebrocheerde boeken speelt het een belangrijke rol bij het drukken van omslagen. Leveranciers van lamineeroplossingen zoals Neschen en Sihl werken hard om hun machines te optimaliseren voor de steeds ruimere keuze aan digitale toner- en inktsoorten en zo kwalitatief hoogwaardige hechting te garanderen. Conclusie Als nabewerking een knelpunt is in uw organisatie of als u overweegt nieuwe persen te kopen, begin dan met het einde in het achterhoofd. Zorg ervoor dat u leveranciers van nabewerkingsoplossingen betrekt bij het evaluatieproces. Zo haalt u voordeel uit hun expertise en zorgt u ervoor dat uw uiteindelijke configuratie de beste match is voor uw behoeften. De meeste van de leveranciers bieden pre-sales consulting services, die u kunnen helpen om de juiste beslissingen te nemen op het gebied van nabewerking, dat een zeer belangrijke rol speelt in het totale productieproces. Wat nabewerken betreft, komt het er vooral op aan om te zorgen voor flexibiliteit in uw configuratie. Met andere woorden: de mogelijkheid om modules toe te voegen en te verwijderen met on-the-fly aanpassing van de configuratie en meer. Zo kan uw nabewerking meegroeien naarmate de wensen en eisen van uw klanten veranderen 7 of er nieuwe technologieën op de markt komen die uw productiviteit op het gebied van nabewerking kunnen verbeteren. Denk aan het Assepoester verhaal en trek voldoende tijd uit om op drupa 2016 alle innovaties op het gebied van nabewerking te ontdekken die uw activiteiten efficiënter en effectiever kunnen laten verlopen. ------- Samenvatting We mogen ons eraan verwachten dat drupa 2016 een einde zal maken aan de Assepoester situatie van nabewerking. Prepress- en druktechnologieën hebben het productieproces al versneld, maar bij veel bedrijven zijn de nabewerkingsprocessen nog steeds een knelpunt. PrintWeek hoofdredacteur Darryl Danielli merkt op: “Nabewerkingstechniek werd sinds jaar en dag gezien als de Assepoester technologie die vanzelfsprekend was. Het belang ervan werd ondergewaardeerd en verwaarloosd. Maar nu oplagen dalen en doorlooptijden steeds krapper worden, wint innovatieve automatisering en integratie van nabewerking aan belang.” Of het nu gaat om transactionele toepassingen, direct mail, commercieel drukwerk of verpakkingen, alle segmenten kampen met drie alomtegenwoordige uitdagingen van kleinere oplagen, kortere doorlooptijden en de behoefte om meer content in verschillende versies en met variabele data te drukken. Geautomatiseerde prepress en drukwerkproductie is van cruciaal belang om een efficiënte workflow te realiseren die het hoofd biedt aan die uitdagingen. Op het gebied van nabewerking speelt automatisering zo mogelijk een nog belangrijkere rol. Denk aan het risico op fouten in het nabewerkingsstadium en de kosten die samenhangen met een aanzienlijk aantal inschietvellen om te anticiperen op potentiële fouten bij de nabewerking of werk dat daardoor opnieuw moet worden gedrukt. Knelpunten in het nabewerkingsstadium kunnen de spreekwoordelijke druppel zijn waardoor strikte leverafspraken niet worden gehaald. Zowel voor de inkoper als voor de drukwerkleverancier levert dat ongemakken op. Daarom is het belangrijk om te beginnen met het einde in het achterhoofd. In welk marktsegment bedrijven ook actief zijn, het is absoluut van cruciaal belang dat ze bij de offerteopmaak, calculatie en planning volledig inzicht hebben in de nabewerkingseisen. Door veel handmatige tussenkomsten bij het nabewerken te elimineren, zullen ze beter voldoen aan de verwachtingen van hun klanten. drupa 2016 zal voor drukkers en verpakkingsconverters een uitstekende gelegenheid zijn om de nieuwste innovaties op het gebied van nabewerking te ontdekken en te praten met leveranciers over hun specifieke behoeften. Intussen vormt dit artikel een goed vertrekpunt voor drupa bezoekers door een overzicht te schetsen van de nieuwe trends en het aanbod op de markt. ------8 Uw contactpersoon: Perscentrum voor drupa 2016 Monika Kissing/Anne Schröer (assistent) Tel.: +49 (0)211-4560 543 Tel.: +49 (0)211-4560 465 Fax: +49 (0)211-4560 87543 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++ Meer informatie is beschikbaar op www.drupa.de en de volgende social media: Twitter: http://www.twitter.com/drupa Facebook: http://www.facebook.com/drupa.tradefair Xing: https://www.xing.com/net/pri2b1dd0x/drupa LinkedIn: http://www.linkedin.com/groups/drupa-print-media-messe-4203634/about 9