In situ toch? Over de betekenis

AFZETTINGEN WTKG 29
48
In situ , toch? Over de betekenis
term
term
wordt
insitubetekent ‘in
in
gebruikt
In dit
sche betekenis
term
niet
mate
van
subjectiviteit
meldde dit al in
1838
uit
(vertaald
het
op
trekken
of in
met
geologi-
zich
meebrengt
in het
gebruik
Charles
geoloog/paleontoloog
‘Het is niet
Engels):
om
zo
en
in
Geology’
gemakkelijk
duidelijke
een
zekere
en een
boek ‘Elements of
zijn
de
als
grens
vastliggende gesteenten (gesteenten
tussen
plaats)
geologie (zie
over
is in elke situatie
gezicht lijkt
eerste
in de
en
Het punt met in situ is dat de
term.
De beroemde Britse
ervan.
het
deze
geheel duidelijk
de plaats’.
zoals de archeolo-
zal het gaan
artikeltje
van
plaats’ of‘op
vakgebieden
scheikunde
gie, biologie, bouwkunde,
Wikipedia).
Lyell
Worden
woordenboeken
geologische
definities als
verschijnen
tuurlijke positie;
in de situatie dat
fossiel
is
origineel
of
gevormd
afstand
in situ
1984)
len
te
kunnen worden als
onderscheiden
(gesteenten,
die, in hun originele positie
zijn
het direct
&
als
zou
van
vaak
term
het
materia-
om
mineralen en
fossielen)
vorming, afzetting
van
of groei
materialen die losliggen of afgeleid zijn
van
origineel’ (Whitten
dat op
gesteente komt’ (Challinor,
(autochtone)
‘Geologen gebruiken de
en
en
van een
steen
verweerd gesteente
ligt. Losliggend
bestempeld
onderliggende
1978)
geen losliggend brok
en
na-
gesteente, bodem of
een
afgezet’ (Bates,
‘Een in situ gesteente is gesteente dat onderdeel is
dagzomend gesteente
dan
‘in haar
Brooks,
het
van
De
vraag die
eerste
1974).
het vroeger
toen
plaats
geologische
ticale
met
wat
deze
exact
werd? Dat
natuurlijke,
ori-
dezelfde positie als
lijkt onmogelijk
hebben
processen.
laterale
Ook
verplaatsing (opheffing
verplaatsing
als
gevonden
gevolg
heeft in veel
en
van
van
om-
ge-
diverse
gevallen
(zie
de
subrosiepijp
in
de Winterswijkse steengroeve: erosie in de ondergrond als
ofopwerking door de mens zelf(de
oorzaak)
Langenboom
sitie
van een
naast
ligt
het
de plek als
nische
deel
x
of
‘Mill’).
fossiel is uiteraard niet
situ
zijn
ten.
De
miljoen jaar geleden
de sedimentaire
omdat
meeste
ze
maar
zou
ecologische
vanwege
op
dezelf-
zou
worden,
een
definitie niet in
sedimen-
mogelijkheden
over wat
po-
de plaattekto-
uit klastische
zullen deze
in
dezelfde. Daar-
niet meer
gesteenten per
opgebouwd zijn
geologen
strikt genomen
meegerekend
zanddepots
Een overtreffende trap is nog dat
meerekenen in hun beoordeling
niet,
meer
gesteente tegenwoordig
bewegingen.
van
Ook de vroegere
in situ is
het fossiel
steenten/fossielen dus helemaal niet!
en niet
ook al is het gesteente uit
het
worden in het
dan is de steen strikt
ontologen, mineralogen
dus
een
steil-
een
is hier
uitgangpositie
omringende gesteente. Een soortgelij-
gebruikt
steen
neraal. Wordt echter het brok
men,
De
hoog gevallen.
meter
de term
context
bijvoorbeeld prima
als
genomen
en
geval
mi-
van een
uitgangpositie
geno-
niet meer in situ. Pale-
structureel
heel andere definitiehebben
geologen
van
kunnen
en
in situ.
die de inhoud
Paleontologen
exact
nu
het
organisme
op
geleefd heeft.
De
echter niet vast
de
mate
mariene sedimentenbe-
kan
meeste
aan een
over
worden
bijvoorbeeld gesteld
dezelfde positie
exact
menig
van
is. Voor benthische (bo-
deze levenspositie
demlevende) organismen
dat het
van
kunnen echter ook verschillen
benthische
substraat
maar
moet
zitten als
zitten
organismen
hebben een
bepaal-
transport ondergaan nadat ze gestorven zijn.
van
Van de meeste zeelelies mag wél verondersteldworden dat
deze echt
in
situ
van
sporen
aan
te,
ex
afzettingsmilieu
in situ
situ als
dan
ze
en
ze
vaak
verspeelde ske-
en
dus
en
in
(uit plaats). Echter,
als de meeste
ecologische omgeving
dezelfde periode
van
gevonden
worden. Fossielen
genoemd
voorkomen in
door
gebruikelijk
door erosie of
omdat
dat als fossielen in hetzelfde gesteen-
hun soortgenoten
ving
ammonieten
genomen ex situ
algemeen geldt
ze
worden,
substraat zoals de bodem. Rol-
dat transport heeft plaatsgevonden
is het fossiel stikt
het
aan een
bijvoorbeeld
letten tonen
kunnen
gevonden
zitten
vastgehecht
andere ecologische
een
inspoeling
Een
(massa)transport.
de vele zwerfsteenfossielen die
wor-
zijn duidelijk
omge-
in ouder gesteente
voorbeeld
goed
voornamelijk
in
zijn
noordelijk
Nederland gevonden worden en vanuit Duitsland en Scandinavië
zijn aangevoerd
door
of
landijs
water.
Mineralogen
Voor
kunnen
een
zal het
mineralogen
soortgelijke
ingeval
van
discussie
ingespoelde
voeren.
minera-
len in sedimentair gesteente niet uitmaken of het gesteente
nog in
een
steilwandzit of niet. Het mineraalis immers
voorbaat al ex situ
derdeel
van
mineraal
(uit plaats).
Het is echter
het sedimentaire gesteente.
gegroeid (secundair)
is
sedimentaire gesteente, kan het
en
als
ex
situ als het eenmaal uit
Stollingsgesteenten
en
ralen waaruit het is
na
In
of bij
gezien
een
een
het
primair
geval
vorming
worden als
steilwand is
bij
on-
dat het
van
het
in situ
gevallen.
metamorfe gesteenten met de mine-
opgebouwd zijn
in situ
gevormd.
niet
en wat
het wel kunnen. Als dit wel
dan bestaan
lettenis in welke
ver-
daling) plaatsgevonden
door tektonische processen, erosie
50
van
ke redenatie kan
van
eventuele fossielen daarin scheef-
Bovendien kan
gesteld zijn.
steenten
is? Is dit
gevormd
dat veel gesteenten
is
opkomt,
te
zijn,
levenspositie
den,
ginele positie eigenlijk
op
in
wand
studeren,
erbij gehaald
(vertaald uit Engels)
om
wordt. Een fossiel kan
te
in situ
materialen.’
getransporteerde
Een tweede punt
precies gebruikt
wat
enige
in situ
van
Klompmaker
Latijnse
De
2008
*
Adiël+A.
De
(3),
echte in situ
ge-
Ook structureel
in situ,
staan
maar
op
geologen kunnen discussiëren
een
uit fossielen
finitie
van
andere manier omdat
en
mineralen. De
over
de term
gesteenten
bovengenoemde
Challinor (1978) laat zien dat
er
ruimte
bede-
over
is
AFZETTINGEN WTKG 29
discussie,
voor
stelt
hij
want
weerd materiaal in situ
het gesteente komt
van een
waarvan
in Nederland
origineel
landijs
grens
van wat
een
de hunebedden
gevormd zijn.
zitten om in situ
tie valt niet
Ze
zijn
(1974) zijn
genoemd
te
stuk
een
meenemen ervan.
of het mineraal eenmaal uit
losgehakt
en
strenger
originele positie
De
en
moe-
is het
ligt,
detail
belangrijk
voor
het vin-
na
het brok gesteen-
zijn omringende omgeving
huis of in de collectie
strikt genomen niet
namelijk
in situ. Het kan echter wél in situ
gevonden zijn,
een
bestude-
wetenschappelijke
ervan.
aanbeveling
is
welke definitieer
het
fossiel,
meegenomen naar
van een museum
ring
Over
twis-
worden. Aan deze defini-
Als het
is
vaak
te
ver-
morrelen.
te
te
meer
het
met
(Riss).
Een ander aspect betreft de definitie van in situ
den en
duidelijk
gebouwd zijn,
het Saalien
ijstijd,
vinden dat gesteenten juist in hun
ten
direct beneden.
er
boven komt? Of wat als het
grote afstand is, valt dus
te
Whitten & Brooks
ten.
ver-
vanuit Scandinavië vele honderdenkilometers
voerd in de één-na-laatste
de
gesteente
van
losliggend
kunnen worden als
zou
kilometer verder op komt? Het is echter
dat de grote keien
niet
het
meter
dat
namelijk
genoemd
van
Maar wat als het 50
49
2008
(3),
om
bij gebruik
exact
gebruikt
van
de
wordt
term
en
uit
te
in welke
leggen
context
is.
begrip gebruikt
Dankbetuiging
Natascha
het
wordt
Waljaard
verkrijgen
van
hartelijk
bedankt
voor
hulp bij
literatuur en het doorlezen van het
ma-
nuscript.
Referenties
Bates,
R. L.,
Challinor, J.,
Lyell, C.,
Whitten,
1984.
Dictionary
1978.
Dictionary
1838. Elements of
of
geological
of
Geology,
Geology,
terms.
Ist edition.
D.G.A. & J.R.V. Brooks, 1974. The Penguin
tionary
of
op 27 mei
(bekeken
2008).
Klompmaker,
University Inn,
540 South Water
Street, Kent, Ohio 44240, Verenigde Staten of
Morelissenstraat 9, 8095 PX 't Loo,
email:
dic-
geology.
Wikipedia, http://nl.wikipedia.org/wiki/In_situ
*Adiël A.
IV.
5th edition.
adielklompmaker@gmail.
Nederland,
com