The First and the Last

2014-2018
Een ambitieuze
agenda voor de 100ste verjaardag
van de Eerste Wereldoorlog
te Mons in 2014
The First and the Last
Persdossier van de 23 augustus 2013
© Claude Renard
An ambitious programme to celebrate the centenary of the First
World War in Mons in 2014
4th August 2014 will be the first day of the commemorations of the centenary of the First World War
in Mons. Today the Prime Minister and Official Mayor Elio DI RUPO along with Acting Mayor Nicolas
MARTIN, and representatives of the British Embassy, the CWGC, the federal government of Belgium
and the Federation Wallonia-Brussels presented the ambitious programme of events.
As well as the exceptional presence of one of the members of the British royal family at the
St. Symphorien military cemetery, the commemorations will be packed with moving events to
commemorate the memories of the men and women whose lives were turned upside down by the wa
r.
For 4 years, the city will be working hard to raise awareness among members of the public. The focus
will be on all of Mons’ heritage, bearing witness to the Great War.
As well as this, the city is thrilled to be able to present the distinctive logo that will mark all official
events connected to the “2014 commemorations”.
The 2014 commemorations will be organised around three very special days:
4 August 2014 with the visit of the Belgian and British government officials to
the St. Symphorien cemetery.
Given the bi-national nature (German and British) of the cemetery and its unique feature (“The first and
the Last”, where the first and last British soldiers who died during the First World War are buried), the
military cemetery will play a key part in the commemorations.
This unique site, which has been awarded two stars by the Michelin guide, is due to undergo
renovation work between now and 2014.
23 August 2014 with the commemoration of the Battle of Mons and the appea
rance of the “Angels of Mons”.
A day during which citizens will attend a spectacular event in the Grand-Place, combining music,
poetry, circus acts, sound, light and the latest technology, all uniting to celebrate the “Angels of Mons”.
11 November 2014 with the commemoration of the signature of the Armistice.
By organising a number of national commemorative ceremonies with a truly international atmosphere,
the city of Mons confirms its desire to develop memorial tourism, the hub of which will be the Mons
Memorial Museum, due to open in 2015.
3.
© Soldat britannique à la Bascule, MMM, fonds photographique
In het kader van de herdenkingsactiviteiten in 2014 organiseert de museumpool van de Stad Mons
trouwens verschillende tentoonstellingen :
In het BAM (augustus-december), een tentoonstelling rond de visionaire artiesten uit de
vooroorlogse periode, aangevuld met een tentoonstelling rond het toekomstige Mons Memorial
Museum. Op deze plek brengen talloze voorwerpen en archiefdocumenten de Slag bij Mons in beeld.
In de Salle Saint-Georges (augustus-december), een tentoonstelling rond het werk van
Vermeulen, tekenaar van het stripverhaal over Fritz Häber en Nobelprijswinnaar in 1918. Hij stuwde de
ontwikkeling en het gebruik op grote schaal van stikgas aan het front, het befaamde mosterdgas
waardoor het eerste wereldconflict een moderne oorlog wordt genoemd.
In het Papiermagazijn (augustus-december) een tentoonstelling rond het werk van jonge
Britse en Belgische ontwerpers die hun kijk op de Grote Oorlog geven.
5.
©Commémoration 2012 à la Bascule, AVM, fonds photographique, C. Rousman
Woordje van aangesteld en waarnemend burgemeester
Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, leek het Belgisch grondgebied – dat sinds het Verdrag van
Londen in 1839 neutraal was – in eerste instantie behoed voor het conflict. Op 4 augustus werd ons
land echter bezet. Daarop besloot het Verenigd Koninkrijk, dat de Belgische neutraliteit waarborgde,
ons te hulp te schieten.
In Mons was het naar aanleiding van de aankomst van de eerste Britse soldaten die op de baan naar
Soignies op de Duitsers stootten dat de stad daadwerkelijk in conflict trad. Het was bijgevolg in Mons
dat de Britse troepen voor het eerst ten strijde trokken! Vier jaar later, op 11 november 1918, bevrijdden
de Canadese troepen onze stad. Voor de legers van het Gemenebest werd Mons aldus “the First and
the Last” van de Grote Oorlog.
In de vier aanstaande jaren wenst de Stad Mons hulde te brengen aan alle soldaten die zich hebben
opgeofferd voor een ideaal dat soms nogal abstract lijkt. Ter gelegenheid van de honderdste
verjaardag van de Eerste Wereldoorlog hopen we hen een gepast eerbetoon te betuigen.
Nicolas Martin
Bourgmestre faisant fonction
Elio Di Rupo
Bourgmestre en titre
Ministre d’Etat
7.
©Cimetière militaire de Saint-Symphorien, WBT, J.-P. Remy
/Samenvatting
Agenda
4 augustus 2014
23 augustus 2014
Vijftigste verjaardag van de stedenband tussen Sefton (Bootle) en Mons
Toekomstige verschijning van de Engelen van Mons in de Processie van de Gouden Koets
Tentoonstellingen van de museumpool
Mons Memorial Museum
Projecten
Fotowedstrijd
De Grote Oorlog door kinderogen
Restauratie van erfgoed
Via Dolorosa
De Grote Oorlog – Vredestroepen en -wapens (project Interreg IV)
11.
11.
13.
15.
15.
17.
21.
23.
23.
25.
25.
27.
27.
Privé-initiatieven
29.
Initiatieven van de gemeenten rond Mons
33.
Gemeente Saint-Ghislain
Gemeente Quiévrain
Gemeente Frameries
Erfgoed and Geschiedenis
Militaire begraafplaats van Saint-Symphorien
Historisch overzicht
Legende van de Engelen van Mons
33.
35.
37.
39.
39.
43.
45.
Contactgegevens
47.
Partners
47.
9.
©Cimetière militaire de Saint-Symphorien, WBT, J.-P. Remy
/AGENDA
4 augustus 2014: herdenking van de uitbraak van de Eerste
Wereldoorlog op de militaire begraafplaats
te Saint-Symphorien
De Britse regering heeft officieel afgekondigd dat ze op 4 augustus 2014 op het grondgebied van
Mons een grote herdenkingsceremonie wenst te houden.
De militaire begraafplaats te Saint-Symphorien staat trouwens op de buitengewone agenda die ter
gelegenheid van de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog werd opgesteld. Op de
openingsdag van de honderdste verjaardag, hetzij op 4 augustus 2014, zullen er drie prestigieuze
activiteiten worden georganiseerd: het neerleggen van een kroon op het grafmonument van Glasgow,
een gebedswake en rouwmoment in de abdij van Westminster om 11u00 – het tijdstip waarop de
oorlog werd afgekondigd – en de ceremonie op de militaire begraafplaats te Saint-Symphorien.
In samenwerking met de CWGC (Commonwealth War Graves Commission) bereidt de Stad Mons zich
voor om de waaier van hooggeplaatste genodigden en bezoekers die hulde willen brengen aan de
eerste gesneuvelden van de Grote Oorlog welkom te heten. Deze ceremonie zal in aanwezigheid van
talloze kopstukken uit het Verenigd Koninkrijk, België en het Gemenebest worden gehouden.
De Stad Mons heeft de Britse regering een officiële uitnodiging gestuurd om de delegaties in het
Stadhuis uit te nodigen om de herdenkingsceremonie bij te wonen. Langs de weg van de Britse
regeringsleden wenst de Stad Mons de Britse soldaten te bedanken die een eeuw eerder in de strijd
voor de neutraliteit van ons land het leven lieten.
11.
©Place des Martyrs, WBT, J.-P. Remy
23 augustus 2014: herdenking van de honderdste
verjaardag van de Slag bij Mons
Daar waar de ceremonie van 4 augustus door de Britse regering wordt georganiseerd, worden de
herdenkingsactiviteiten van 23 augustus 2014 door de Stad Mons gepland. De honderdste verjaardag
van de Slag bij Mons is de gelegenheid bij uitstek om de gevechten in onze gemeente, in Maisière,
Nimy, Obourg, Mons en Jemappes, te herdenken.
Zoals elk jaar zal op alle strijdplekken van de Slag bij Mons een herdenkingsceremonie worden
gehouden. In 2014 willen we echter de geschiedenis van die slag in de kijker plaatsen en hulde brengen
aan de vijf martelaren die op het gelijknamige plein onderaan de Grande Rue het leven lieten.
De Stad is betrokken bij deze patriottische ceremonies en nodigt de voltallige bevolking uit om de
activiteiten die tijdens het weekend van 23-24 augustus 2014 zullen plaatsvinden bij te wonen. Er zal
een reconstructiegezelschap aanwezig zijn om aan de activiteiten deel te nemen en aan de inwoners
van Mons te tonen hoe de soldaten tijdens de Grote Oorlog leefden. Daarnaast vrolijken Schotse
doedelzakgroepen de herdenking op. ’s Avonds biedt de Stad Mons op de Grote Markt ter ere van alle
aanwezige bezoekers een klank- en lichtspel aan.
13.
©Les Anges de Mons en 1945, AVM, fonds photographique des Montois Cayaux
Vijftigste verjaardag van de stedenband tussen Sefton
(Bootle) en Mons
De banden tussen Mons, Henegouwen en het Verenigd Koninkrijk zijn historisch van aard en
bovendien zeer sterk. Het is immers in Mons dat de Britten op 23 augustus 1914 de Grote Oorlog
aanvingen en op 11 november 1918 de oorlog beëindigden.
Uit dat collectieve verleden ontsproot in 1954 onze stedenband met Bootle, gelegen aan de haven
van Liverpool. In 1942-1943 werd deze plaats het slachtoffer van de bombardementen van de
Duitse luchtvaart vanuit Chièvres. Mons heeft trouwens nog steeds de plannen en studies van die
bombardementen in haar bezit.
Het is dus samen, in een klimaat van vriendschap, dat Mons en Sefton die tweevoudige
gebeurtenis – wat overigens geen toeval is – vieren: de honderdste verjaardag van de Slag bij
Mons 1914 en de vijftigste verjaardag van hun vriendschap.
SEFTON
COUNCIL
Toekomstige verschijning van de Engelen van Mons
in de Processie van de Gouden Koets
In 1919 en in 1945 nam een groep die de Engelen van Mons belichaamde deel aan de Processie
van de Gouden Koets. Die groep werd gevormd om de strijd tussen de Duitse en Britse troepen
tijdens de slag bij Mons te symboliseren. De groep belichaamt Britse soldaten die door in het wit
geklede, gewapende engelen worden omringd. De groep zou naar aanleiding van de door beide
oorlogen opgewekte emoties zijn gevormd.
In het kader van de festiviteiten van de Doudou in 2014, willen de ASBL Procession du Car d’or
(vzw processie van de gouden koets en het Comité de Coordination des Commémorations de la
Ville de Mons (coördinatiecomité voor herdenking van de stad Mons) – met de steun van de
waaier van patriottische verenigingen van Mons en omstreken – die groep van de Engelen van
Mons opnieuw samenstellen. Ze willen aldus deelnemen aan de herdenkingsceremonie door de
groep weer in de processie op te nemen. Volgens de legende zouden de Britten immers Sint Joris
hebben aangeroepen, waarna de Engelen zich aan hen openbaarden …
15.
© Franz von Stuck, « verirrt », 1891, Belvedere, Vienne
Tentoonstellingen van de museumpool
Onze geschiedenis en ons museumerfgoed werden sterk beïnvloed door de Grote Oorlog. Vanwege
de omvang van de verzamelingen rond het oorlogsverleden en de rijkdom van de bewaarde
getuigenissen drong de tussenkomst van de museumpool zich enigszins op. Al enkele jaren buigt de
Stad Mons zich over de voorbereiding van dit evenement. Zo wordt er onder meer een nieuwe
museumruimte opgericht om de toekomstige generaties met dit verleden vertrouwd te maken. Het
BAM, de Salle Saint–Georges en het Papiermagazijn nemen hier actief aan deel door tentoonstellingen te organiseren ‘die aan het denken zetten’, ‘het bewustzijn vergroten’ en jongeren ‘aantonen’
waarom ‘dit nooit meer mag gebeuren’.
VISIONAIRE ARTIESTEN (VOORLOPIGE TITEL) 1880-1914
Tentoonstelling in het BAM / augustus-december 2014
Bestaat er zoiets als kunstwerken die een rampenperiode inluiden? Hoe komen zulke alarmbellen in
de inbeelding van artiesten tot uiting? Al lang voor de Grote Oorlog vindt men sporen van angst- en
geweldvisioenen terug. In de tentoonstelling wordt afstand genomen van het verleden en wordt de
avant-gardekunst vanuit een nieuw gezichtspunt bestudeerd. Men tracht aldus kunstwerken die een
sombere periode inluiden op te sporen. Aan de vooravond van de 20ste eeuw wordt de mens
bevangen door een steeds complexere wereld, gekenmerkt door nieuwe technologieën en een
zoektocht naar andere bestaansmodellen. Die algemene toestand van onrust komt in de kunst zeer
sterk tot uiting doordat de heersende sociale en economische orde in twijfel wordt getrokken. Zowel
in België als in Duitsland maken aanhangers van het symbolisme kunstwerken die nu eens een
idyllische visie, dan weer een dreigende visie uitdrukken. In de tentoonstelling worden hoofdzakelijk
Belgische en Duitse werken uit de periode tussen 1880 en 1914 belicht. De tentoonstelling peilt naar
de grenzen en overgangen tussen naturalisme, symbolisme en expressionisme. Met dit project tracht
men aan te tonen hoe de moderne Europese cultuur – ongeacht de grenzen tussen de landen en
kunstvormen – door een wijdverspreid gevoel van twijfel en onzekerheid in de greep wordt gehouden.
Beleving van de Slag bij Mons (VOORLOPIGE TITEL)
Tentoonstelling in het BAM / augustus-december 2014
In navolging van de tentoonstelling rond visionaire artiesten, kan het publiek tijdens de herdenking van
2014 de ideologie achter het Mons Memorial Museum ontdekken. In de tentoonstelling wordt de Slag
bij Mons van augustus 1914 belicht. Enkele werken van de toekomstige museumruimte zullen – samen
met een paar getuigenissen en foto’s – in primeur worden voorgesteld. Die conceptualisering van het
verloop van de Slag bij Mons – en tevens eerste blik op de inhoud van het Mons Memorial Museum –
maakt integraal deel uit van een samenhangend programma dat door de museumpool van de Stad
Mons wordt uitgewerkt. Het doel van dit programma is de bezoekers te sensibiliseren voor de
gebeurtenissen uit de Grote Oorlog. Dit gebeurt aan de hand van gevarieerde tentoonstellingen, die
vanaf juli 2014 zullen plaatsvinden en een waaier van gezichtspunten en invalshoeken bieden.
17.
© K. Beveridge
19.
©La machine à eau, WBT, J.-P. Remy
21.
©Monument commémoratif de Maisières, AVM, fonds photographique, C. Rousman
/ Projecten
Fotowedstrijd
De museumpool van de Stad Mons nodigt u uit om aan de herdenking deel te nemen door u in te
schrijven voor een fotowedstrijd rond het thema van het geheugen. Onze hedendaagse maatschappij
is doorspekt met ‘herinneringen’ aan de Grote Oorlog. Die herinneringen zitten in ons eigen –
familiale of individuele – geheugen verscholen of zijn in collectieve sociale gewoonten geworteld. Het
landschap van de streek rond Mons en de Borinage is nog steeds getekend: begraafplaatsen,
herdenkingsplaten, monumenten, gebouwen,… Bovendien beheerst dit verleden ieders bewustzijn,
waarbij het verleden, de collectieve verbeelding, de traditie en de vergetelheid met elkaar worden
vermengd.
De fotowedstrijd loopt van september 2013 tot augustus 2014. Inschrijvingen moeten ten laatste op 31
oktober 2013 worden verzonden en foto’s moeten ten laatste op 5 april 2014 worden ingediend.
De wedstrijd is toegankelijk voor iedereen vanaf 8 jaar. Er werden verschillende categorieën
afgebakend:
8-12 jaar: vrij
8-12 jaar: scholen, centra, jeugdhuizen, collectief,…
13-18 jaar: vrij
13-18 jaar: scholen, centra, jeugdhuizen, collectief,…
18 jaar en ouder
Professionals
Per categorie zal een professionele jury 3 winnende foto’s uitkiezen. Op de Facebook-pagina van de
museumpool zal bovendien een wedstrijd worden georganiseerd om 3 foto’s die de publieksprijs in
de wacht slepen te bepalen. De 21 winnende foto’s zullen van augustus 2014 tot de opening van het
centrum in 2015 in de openlucht op de esplanade van de Boulevard Dolez voor de Watermachine
worden tentoongesteld. Ze worden bovendien op prentkaarten gedrukt, die vanaf de opening van het
centrum verkrijgbaar zijn.
U kunt het wedstrijdreglement rechtstreeks downloaden via de site www.bam.mons.be.
U moet het inschrijvingsformulier ten laatste op 31 oktober terugsturen naar het e-mailadres
[email protected] of per post ter attentie van Laurence Herman, Médiatrice culturelle,
Hôtel de Ville - 22, Grand Place - 7000 Mons.
23.
©Monument au cimetière de Ghlin, AVM, fonds photographique, C. Rousman
De Grote Oorlog door kinderogen
Het schepenkantoor voor Onderwijs van de Stad Mons wenst vernieuwende initiatieven te organiseren
om jonge leerlingen bij een gemeenschappelijk herdenkingsproject te betrekken. De gemeentescholen
Rossignol te Mons, Commandant Lemaire te Cuesmes, te Obourg, te Ghlin en te Saint-Symphorien –
die verschillende scholengroepen van Groot Mons vertegenwoordigen – besloten hun leerlingen een
zeer buitengewone kijk op de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog te bieden. In elke
school wordt een specifiek thema rond het plaatselijke erfgoed uitgewerkt (straatnaambordjes met de
naam van verzetsstrijders of voormalige strijders, begraafplaatsen en monumenten worden door de
jonge generaties (her)ontdekt en in ere hersteld). Ze maken onder meer kennis met de geschiedenis
van de Slag bij Mons op 23 augustus 1914, alsook met de legende van de Engelen.
De herdenking van 11 november staat hierbij centraal: alle scholen – van de 3de kleuterklas tot het 6de
leerjaar – worden hiervan bewust gemaakt. Daarnaast worden er vlaggen, bloemen en redevoeringen
rond de herdenkingsplicht voorbereid.
Wat de vorm betreft, wordt er een tentoonstelling met foto’s van de hand van de kinderen gehouden.
Op die tentoonstelling is er eveneens ruimte voor documenten en voorwerpen die door de Stad Mons
of rechtstreeks door familieleden van de kinderen in bruikleen worden gegeven. Daarnaast is er een
multimedialuik, waarbij de kinderen hun zelfgemaakte kortfilm met daarin hun persoonlijke interpretatie
van het plaatselijke erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog voorstellen. Dit is een soort van subjectieve
kijk op die oorlog om de hedendaagse oorlogen beter te begrijpen. Er wordt ook een elektronische
publicatie rond datzelfde thema voorzien.
Restauratie van erfgoed
Dankzij de inzet van het volledige team heeft het schepenkantoor voor Openbare Werken
verschillende initiatieven ondernomen om het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog dat zich op het
grondgebied van de gemeente bevindt te restaureren. In de toekomst zullen onder meer het
monument van Charles Simonet op de gemeentelijke begraafplaats of de kinderbegraafplaats te Ghlin
worden opgeknapt. Naast die restauratieprojecten steekt de dienst de omgeving van de
herdenkingsplaatsen uit de Grote Oorlog in een nieuw kleedje en neemt ze actief deel aan de
activiteiten die tussen 2014 en 2018 op de agenda staan.
Naar het voorbeeld van het Mons Memorial Museum wordt de begraafplaats te Saint-Symphorien
eveneens een trekpleister voor alle bezoekers die meer willen weten over het verloop van de Grote
Oorlog te Mons en in het bijzonder over de twee gevechten in 1914 en 1918. In dit kader neemt de
dienst voor Openbare Werken van de Stad Mons de buiteninrichting van de plek onder handen, zodat
de talloze bezoekers beter kunnen worden ontvangen.
25.
©Gare d'Obourg, AVM, fonds photographique, C. Rousman
Via Dolorosa
Deze lijdensweg – die de terugtocht van de Belgische en Britse troepen van augustus tot december
1914 op het nationaal Belgisch grondgebied symboliseert – is de schakel in het project waaraan
verschillende streken die de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in België promoten
deelnemen. Dit project – dat voortvloeit uit een gezamenlijk partnerschap tussen plaatsen in het
Waalse en het Vlaamse gewest – verenigt de Stad en de Dienst Toerisme Mons, het Memorial Museum
Passchendaele 1917, de Stad en de Dienst Toerisme Comines-Warneton en diens Interpretatiecentrum
“Plugstreet 14-18” en het IJzertorenmuseum te Diksmuide.
De algemene doelstelling van dit project is het brengen van hulde en het herdenken van de
geschiedenis van de mensen en plaatsen die van in de beginmaanden door het conflict zijn getroffen.
Het volledige project wordt door de Belgische federale regering gesteund en grotendeels
gefinancierd. Vanuit een gezamenlijk initiatief zal een promotiebus doorheen het jaar 2014 België
doorkruisen om die befaamde terugtocht van de Belgische en Britse troepen op ons grondgebied in
kaart te brengen. Naast dit eerste initiatief wordt er eveneens een website aangemaakt om voor altijd
een spoor van dit project te bewaren
De Grote Oorlog – Vredestroepen en -wapens (project Interreg IV)
Dit project is het resultaat van een grensoverschrijdend partnerschap. Het wordt door verschillende
partners van Mons (Stad Mons, Dienst Toerisme en Mundaneum) en van de streek van Cambrai
(Dienst Toerisme, “Communauté de communes” van Caudrésis-Catésis en “Communauté
d’agglomérations” van Cambrai) gesteund en door de Europese Unie gefinancierd. De algemene
doelstelling van het project is om de Britse terugtocht van 23-26 augustus 1914 in de kijker te plaatsen:
hetzij de herdenking van een expeditieleger dat in Mons ten strijde trok en zich in de richting van le
Cateau terugtrok, terwijl er zich een pacifistisch front vormde met enerzijds Henri La Fontaine
(Nobelprijs voor de Vrede 1913) en anderzijds de Britse poëet Wilfred Owen (‘maison forestière Wilfred
Owen’ te Ors).
De doelstelling van dit project is om verschillende projecten die dit erfgoed in de kijker plaatsen te
belichten: promotie van de plaatsen en het grondgebied, opmaak van een inventaris en digitalisering
van de archieven met betrekking tot dit gezamenlijke verleden, creatie van een multimediaparcours
aan de hand van specifieke webtoepassingen en ontwerp van een gecentraliseerde website.
Bovendien worden de bewegwijzering en omschrijving van alle herdenkingsplaatsen rond de Slag bij
Mons op 23 augustus 1914 bestudeerd, bijgewerkt en vernieuwd.
Dankzij die financiering kon de Stad Mons een historicus aanwerven. Diens taak is om alle sporen van
de Slag bij Mons die in ons gebouwde en geschreven erfgoed schuilen in kaart te brengen.
27.
© Claude Renard
/ Privé-initiatieven
Talloze plaatselijke verenigingen wensen op hun beurt herdenkingsinitiatieven rond de Grote Oorlog
– en soms meer bepaald rond de Slag bij Mons op 23 augustus en andere slagen in de streek – op
poten te zetten.
De stichting Mons 2015 stelt vanaf november 2013 een roman van Xavier Hanotte voor, waarin de
legende van de Engelen van Mons aan de hand van het visioen van een Britse soldaat wordt
beschreven. Die roman wordt aangevuld met talloze tekeningen van Claude Renard. Hij wordt in het
Nederlands en Engels vertaald..
De staatsarchieven van Mons, de stadsarchieven en de museumpool van de Stad Mons wensen in
Mons een specifieke studiedag rond de Slag bij Mons op 23 augustus 1914 en de gevolgen daarvan
voor de streek te organiseren. Die studiedag zal in het laatste semester van 2014 in de staatsarchieven
plaatsvinden.
De vereniging Montois Cayaux besloot om voor haar jaarlijkse tentoonstelling in de Salle
Saint-Georges het thema van het leven te Mons vóór de Grote Oorlog uit te werken. Talloze
archieffoto’s en -documenten worden aan de bevolking van Mons onthuld. Op die manier kan men
zich een concreter beeld vormen van die paar jaren vóór de oorlog, waarin België zich veilig voelde
dankzij haar status van neutraal land.
Het Maison de la Mémoire wenst in de kloostergang van de Ateliers des FUCaM een grote
tentoonstelling met archieffoto’s en voorwerpen uit de museumcollecties van Mons te organiseren. De
tentoonstelling wordt opgebouwd rond drie dagboeken uit die tijd, waarin de indrukken van de
bevolking van Mons tijdens de slag van augustus 1914 en het begin van de bezetting werden
neergepend. Naast die tentoonstelling worden op de herdenkingsplekken talloze activiteiten – zoals
conferenties of rondleidingen – georganiseerd.
Jemappes Passé présent en de gemeentelijke bibliotheek van Mons slaan de handen in elkaar om in
de zaal Reghem van het gemeentehuis van Jemappes een tentoonstelling te houden rond de
gevechten tijdens de Slag bij Mons op 23 augustus in Jemappes en in de Borinage. Op de
tentoonstelling worden documenten uit die tijd – waarin de militaire operaties worden geschetst –
voorgesteld. De leidraad van de tentoonstelling is het handgeschreven relaas van de gevechten van de
hand van de pastoor van Jemappes. Bovendien staan er rondleidingen voor scholen op het
programma.
Het museum van Nimy zal binnen haar muren of in het gemeentehuis van Nimy een tentoonstelling
houden rond de gevechten die op 23 augustus in het dorp plaatsvonden en meer bepaald rond de
Engelse vlag die tijdens de slag ter plaatse werd gevonden. De organisatoren wensen eveneens een
aardewerktentoonstelling te organiseren om de productie van streekbedrijven in de periode tussen
1900 en 1920 in kaart te brengen. In het kader van de herdenking van de Grote Oorlog zullen er
eveneens verschillende activiteiten voor het jonge publiek worden georganiseerd.
29.
In samenwerking met de Cercle royal Mars et Mercure-club van Mons en de Cercle Royal des
Officiers de Réserve de Mons (CRORMs) vragen de middelbare scholen de leerlingen van het laatste
middelbaar om peter/meter te worden van een of meerdere soldaten die tijdens de Slag bij Mons
sneuvelden. De bedoeling daarvan is dat ze kennis maken met het leefmilieu van die mannen
(geografische en sociale afkomst, militaire eenheid,…) en zo het verleden van de strijder aan het licht
brengen. Hun onderzoekswerk wordt vervolgens in een tentoonstelling en een dvd gegoten, waarin de
onderzoeksresultaten worden voorgesteld. Het volledige project draagt de titel: Ils avaient 18 ans en
1914 ; Mons se souvient … (ze waren 18 jaar oud in 1914; Mons weet dat nog …)
Het project MONS STAR is een burgerinitiatief om hulde te brengen aan de soldaten van het
Gemenebest die tijdens de Slagen bij Mons in 1914 en 1918 sneuvelden. In dit kader zijn de leden druk
bezig met het ontwerp van een tweetalige (Frans/Engels) website: www.the-mons-star.eu. Met de
steun van de vereniging THE REDCOATS SOCIETY wensen de projectleden in augustus 2014
eveneens een tentoonstelling in Mons te houden rond het Britse expeditieleger.
Interuniversitair colloquium: La Bataille de Charleroi, 100 ans après (De Slag bij Charleroi,
100 jaar later) is een samenkomst van een twintigtal universitairen, hetzij internationaal gekende
specialisten, die op 22 en 23 augustus 2014 in Charleroi aanwezig zullen zijn. Ze zullen er niet enkel
de gewelddadige confrontatie tussen de verschillende legers herdenken, maar ook – en vooral – de
tragische gevolgen van de gevechten en later van de bezetting voor de burgerbevolking. De
aanwezige specialisten vertegenwoordigen de Belgische en Franse universiteiten van Brussel (ULB,
USL, VUB), Clermont-Ferrand (Blaise Pascal), Luik (ULG), Louvain-la-Neuve (UCL), Parijs (Sorbonne,
EHSS). Na afloop van het colloquium worden de universitairen en het publiek in Mons verwacht om er
de herdenkingsactiviteiten bij te wonen.
Morgan Owners Group Belgium en de stad Mons hebben zich verenigd om een stukje geschiedenis
te herdenken: de belegering van Mons (23 augustus 1914) en de daaropvolgende legendarische veldtocht van de « British Expeditionary Force » vanuit Mons naar de eerste slag om Ieper. Een
internationale auto rally langs de route die de Britten volgden zal in een geest van erkentelijkheid en
vriendschap doorgaan op 15, 16 en 17 augustus 2014. Niet alleen Mons maar ook Le Cateau, Comines
(Ploegsteert) en Zonnebeke (Passchendaele) verlenen hun actieve steun aan deze herdenkingstocht.
Contact: [email protected]
31.
© Plan manuscrit de la bataille de Tertre
“Je suis arrivé a u pont avec l a Compagnie ’A’ vers 7h50 le m atin. La s eule
information que j’avais reçue sur les mouvements de l’adversaire était que quelques ‘Uhlans’
(Cavalerie) ont été vus le jour avant au nord du canal. Les troupes à cheval de la division
de notre Cavalerie sont arrivés vers 8h15 et nous avons traversé le canal de suite. Peu
après, il y avait quelques coups de fusils tirés vers nous venant de la direction nord-est. Je
voyais l’infanterie de l’ennemi sortir en grand nombre de Tertre. Du côté Est de la route
je comptais à-peu-près 400-500 hommes. Nous avons ouvert immédiatement le feu sur
eux et il était clair que l'adversaire subissai des pertes considérables. Un instant après, ils ont
réagis en tirant vigoureusement sur nous. Depuis cette action, j’ai constaté que sur le front les
Allemands avaient trois Bataillons d e Grenadiers B randebourg, une B atterie
d’Artillerie et une C ompagnie de M itrailleurs. L es O fficiers, les O fficiers non
commissionnés et les hommes de la Compagnie se conduisaient bien dans ces circonstances
difficiles”
Extrait du rapport du Capitaine George Lister
(1e Bataillon ’The Queen's Own Royal West Kent Regiment’ ) – 23 Août 1914
/ Initiatieven van de gemeenten rond Mons
Gemeente Saint-Ghislain
Hulde aan de Britse soldaten die op 23 augustus 1914 te Tertre het leven lieten
Reconstructie van het gevecht, inhuldiging van een Memorandum, tentoonstelling …
Geschiedenis: op zondag 23 augustus 1914 was de 12de grenadier van Brandenburg gelegerd in
Baudour, ten zuiden van het kanaal Mons-Condé. Het 1ste Engelse bataljon van het Queen’s Own
Royal West Kent-regiment was met de verdediging van de kanaaloever belast. Op het grondgebied van
Tertre (gemeente van Saint-Ghislain) vond de eerste confrontatie tussen de soldaten van West Kent en
de Brandenburgse grenadiers plaats. Dit was de aanzet van wat in de volksmond de Slag bij Mons
wordt genoemd. Na een bloederig gevecht staken de Duitsers pas op 24 augustus 1914 het kanaal te
Saint-Ghislain over.
Evenementen: om hulde te brengen aan de 6.866 soldaten van het Queen’s Own Royal West
Kent-regiment die tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelden – en in het bijzonder aan de 20 eerste
soldaten die op 23 augustus 1914 in Tertre het leven lieten, heeft de Stad Saint-Ghislain verschillende
evenementen gepland:
Op 23 augustus om 11 uur vond op de hoek van de Rue des Herbières en de
Rue Defuisseaux te Tertre de inhuldiging plaats van een Memorandum dat aan de soldaten van
het Queen’s Own Royal West Kent-regiment werd opgedragen. Dit Memorandum werd door
Engels schenkers gefinancierd en door de Living History Group “Royal West Kent” en de Stad
Saint-Ghislain opgetrokken.
23 augustus 2014 : 100 jaar later, reconstructie van een kamp en van het leven van de Engelse
soldaten die aan het Westfront hun leven opofferden door een honderdtal Britse figuranten.
Tertre staat in het teken van augustus 1914. Het publiek woont de hele namiddag verschillend
e voorstellingen en activiteiten bij. Van 23 augustus tot 22 september 2014 wordt in de
Stadstoren op de grote markt van Saint-Ghislain een tentoonstelling met prentkaarten en foto’s
uit die tijd gehouden. Er wordt pedagogische begeleiding voorzien..
Inlichtingen en contactgegevens :
Stad Saint-Ghislain – Dienst Animatie Sport en Cultuur: 065/76.19.84.
[email protected]
33.
©Reconstitution au cimetière d'Audregnies
Gemeente Quiévrain
Tijdens de terugtocht van het Engelse leger vond op 24 augustus de Slag bij Audregnies plaats. Die
confrontatie volgde op de Slag bij Mons op 23 augustus 1914, waarbij de geallieerden na een
heldhaftig verzet door de Duitse troepen – die hen in navolging van het Schlieffen-plan op de hielen
zaten – werden verslagen.
Na de gevechten rondom het kanaal Mons-Condé stelden de Britse troepen zich aan de ingang van
het dorp Audregnies (momenteel de gemeente Quiévrain) op. De ligging van Audregnies was gunstig
om zich te verdedigen: Duitse soldaten moesten immers van op een vlakte aan de voet van een heuvel
– die zich van Audregnies tot Elouges uitstrekte – ten strijde trekken. De soldaten hadden geen tijd om
schachten te graven, maar grepen de oneffenheden van het terrein aan om zich in te verschuilen.
In het gevecht moest een enkele Brit het tegen 4 Duitsers opnemen: hetzij ongeveer 4.000 Britten
tegen 12.000 Duitsers. Op 24 augustus rond 12u30 weerklinkt het geschut van de Duitsers op de
vlakte. De Britten probeerden voor de eerste maal in de oorlog een charge van de cavalerie uit, maar
het terrein leende zich daar niet langer toe vanwege de talloze moderne obstakels (spoorweg, prikkeldraad,…). In eerste instantie waren de Duitsers verrast door het verzet, maar al snel zetten ze hun
mars voort. De kanonnen van de 119de Engelse artillerie-eenheid moesten met mankracht worden
afgevoerd.
Na die confrontatie moest het Engelse expeditieleger zich verder in de richting van Le Cateau – tot
aan de Marne – terugtrekken.
Herdenkingsactiviteiten
In 2014 worden de herdenkingsactiviteiten in het kader van de honderdste verjaardag van deze slag
gezamenlijk georganiseerd door de vereniging van liefhebbers en amateurhistorici ‘Centenaire
Bataille d’Audregnies’ en door het gemeentebestuur van Quiévrain.
Op zaterdagavond (23 augustus 2014) vinden er activiteiten met een feestelijk karakter plaats: de
organisatie van een belle-epoque bal, een bivak onder reconstructiegroepen en de ceremonie ter ere
van de stedenband tussen Quiévrain en een Engelse gemeente.
Op zondag 24 augustus, de verjaardag van de slag, is de herdenking plechtiger van aard. Het bestuur
en de dorpsbewoners brengen hulde aan de Britse troepen door onder meer veteranen en militairen
van het Cheshire Regiment welkom te heten. Er wordt een memorandom ingehuldigd. Op de gemeentelijke begraafplaats en de vlakte van het strijdveld worden officiële ceremonies gehouden. Tot slot
wordt in de namiddag het gevecht door reconstructiegroepen nagebootst.
Tentoonstelling
Op de tentoonstelling ‘1914 à Audregnies et dans le monde’ (1914 in Audregnies en in de wereld)
krijgen bezoekers een duidelijke en pedagogische uitleg van de Slag bij Audregnies, waarbij het
gevecht in een nieuwe ruimtelijke en temporele context wordt geplaatst. De originaliteit van de
tentoonstelling schuilt in het feit dat het plaatselijke leven van het dorp en de streek in kaart worden
gebracht. Tegelijkertijd worden de voornaamste feiten uit de politieke, diplomatieke en militaire
geschiedenis – die net zoals in talloze andere dorpen in het koninkrijk het leven overhoop haalden –
geschetst. De bezoeker krijgt de sleutelelementen aangereikt om inzicht te verwerven in de aanleiding
van de oorlog en de eerste confrontaties totdat het front aan de Marne werd opgesteld.
35.
© Coll. Privée.
Gemeente Frameries
Herdenkingsactiviteiten rond de Slag bij Frameries op 24 augustus 1914
In 2010, toen een plaatselijke amateurhistoricus aan de “Quinzaine du Devoir de Mémoire” (twee weken
van de herdenkingsplicht) – die elk jaar door de gemeente Frameries wordt georganiseerd – deelnam,
werd de slag die op de eerste dag van de terugtocht van Mons in augustus 1914 in deze gemeente werd
uitgevochten voor het eerst aangehaald.
Naar aanleiding van activiteiten in scholen, conferenties en de raadpleging van verschillende
archiefstukken groeide stilaan het idee om de honderdste verjaardag van deze volledig vergeten
episode uit de dorpsgeschiedenis te herdenken. Op heden zijn de enige sporen van de slag immers de
47 graven van de Britse soldaten die op de gemeentelijke begraafplaats rusten.
De herdenkingsactiviteiten van 2014 worden in twee fasen opgedeeld :
Op 11 november 2013 duiden leerlingen uit de basisscholen van Frameries het graf van een
onbekende soldaat aan, die de titel van ereburger van de gemeente krijgt. Bovendien wordt
symbolisch hulde gebracht aan alle leden van het Britse expeditieleger die aan de gevechten
bij Frameries deelnamen..
Op 24 augustus 2014 worden de herkenningstekens die het gemeentebestuur eerder op de
hoofdplaatsen van de slag optrok onthuld. Dit gebeurt in aanwezigheid van de nabestaanden
van de oorlogshelden.
37.
©Cimetière militaire de Saint-Symphorien, WBT, J.-P. Remy
/ Erfgoed and Geschiedenis
Militaire begraafplaats van Saint-Symphorien
The Commonwealth War Graves Commission: St. Symphorien Military Cemetery
The Commonwealth War Graves Commission (CWGC) is at the heart of international co-ordination
and planning for the marking of the centenary of the First World War.
The UK government has formally announced that a commemorative event to mark the beginning of the
war, will be staged at CWGC St. Symphorien Military Cemetery, Mons, on 4 August 2014.
The first major clash between British and German forces of the Great War took place at Mons on 23
August 1914.
St. Symphorien contains the graves of 229 Commonwealth and 284 German servicemen of the First
World War, 105 of whom remain unidentified.
The cemetery also contains the burials of Private John Parr of the Middlesex Regiment, believed to be
the first Commonwealth casualty of the war and of George Ellison of the Royal Irish Lancers and
George Price of the Canadian Infantry – believed to be the last.
St. Symphorien forms part of the Retreat from Mons Remembrance Trail, the latest trail to be launched
by the CWGC (leaflet enclosed), it follows the journey of the British Expeditionary Force (BEF) during
the opening weeks of the war.
The Commonwealth War Graves Commission is responsible for the commemoration of almost 1,700,000 members of the Commonwealth for ces who gave their lives in
the two world wars. The graves and memorials of these men and women, who came from all parts of the Commonwealth and who were of many faiths and of none, are
found around the globe in 153 countries.
For more information about the Commission, our work and how to search our records online visit www.cwgc.org Enquiries are also welcome at our offices:
CWGC Head Office Tel: + 44 (0) 1628 507200 E-mail: [email protected]
CWGC Northern Europe Office Tel: + 32 (0) 57 22 36 36 E-mail: [email protected]
39.
© Cimetière militaire de Saint-Symphorien, AVM, fonds photographique, C. Rousman
Specifieke eigenschappen van de plek
De militaire begraafplaats te Saint-Symphorien werd in 1916 door de Duitsers aangelegd op een stuk
grond dat aan Jean Houzeau de Lehaie, bekend Belgisch naturalist, toebehoorde. Om te vermijden dat
zijn perceel werd gevorderd, schonk die laatste het aan de gemeenten waar zich de graven van de
soldaten bevonden, zodat ze er een militaire begraafplaats konden inrichten. Dankzij die oplossing –
waar het plaatselijk bestuur eveneens inspraak in kreeg – konden alle soldaten ongeacht hun
nationaliteit in een enkele necropool worden opgeborgen. Die wens om de verschillende soldaten op
een plek te verenigen, is een sterk symbool in tijden van oorlog.
Kenmerken
Begraafplaats met een dubbele nationaliteit: telt 513 graven (229 soldaten uit het Gemenebest
en 284 Duitse soldaten)
Herbergt het graf van de 1ste Britse soldaat die in de Eerste Wereldoorlog sneuvelde
(21/08/1914): J. PARR
Herbergt het graf van de soldaat die het eerste Victoria Cross van de Eerste Wereldoorlog kreeg
(23/08/1914): M. J. DEASE
Herbergt het graf van de laatste gesneuvelde soldaat van de Gemenebesttroepen (Canadese
soldaat) tijdens de Eerste Wereldoorlog (11/11/1918): G. L. PRICE
Herbergt het graf van de laatste gesneuvelde Britse soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog
(11/11/1918): G. ELLISON
Toeristische erkenning
Twee sterren in de Michelingids: “Een van de historische middelpunten van het front en
hoogstwaarschijnlijk een van de meest vredige plekken”.
Holt’s: “Dit is een van de – of zelfs dé – meest opmerkelijke en mooiste begraafplaatsen aan
het Westfront”.
Aanleg van een herdenkingspad
Naast strijdvelden ligt de streek van Mons-Borinage eveneens bezaaid met begraafplaatsen waar
moegestreden soldaten begraven liggen en met monumenten ter nagedachtenis van de soldaten. In
het kader van de Slag bij Mons roept de CWGC een “Remembrance Trail” (herdenkingspad) langs de
begraafplaatsen van het Gemenebest in het leven. Binnen het project Interreg IV zullen alle plekken en
monumenten in de omgeving van Mons – van de begraafplaatsen van Hautrage en Audregnie tot de
plekken in Mons en zelfs Cambrai en Le Cateau – worden samengebracht. Bovendien worden er als
onderdeel van het project GPS-routes en Smartphone-applicaties, alsook een bewegwijzering en
omschrijving ontwikkeld.
41.
© Troupes britanniques sur la Grand'Place de Mons 1914, MMM, fonds photographique
Historisch overzicht
Ontketening van 1ste oorlog en overtreding van landsgrenzen
De vonk van de Grote Oorlog ontstak in Sarajevo op 28 juni 1914, toen een Servisch activist, Gavrilo
Prinzip, de aartshertog François-Ferdinand van Oostenrijk vermoordde. Naar aanleiding van die
aanslag werden de Europese allianties – die in het begin van de XXe eeuw werden afgesloten – stilaan
in de praktijk gebracht. Ons – neutrale – land vroeg aan de verschillende oorlogvoerende buurlanden
om de neutraliteit van ons grondgebied – die tijdens de conferentie van Londen in 1830 werd
ingesteld en in 1839 opnieuw werd bevestigd – nogmaals te bevestigen. Frankrijk antwoordde
onmiddellijk, maar Duitsland niet. Onder het voorwendsel van de inval van de Franse troepen in België,
vroeg Duitsland de toestemming om België te doorkruisen. De Belgische regering weigerde dit stellig,
maar op 4 augustus werden onze landsgrenzen door de Duitsers overtreden. Die opgedrongen
doortocht van de vijandige troepen doorheen België vloeide voort uit het strategische plan dat enkele
jaren voordien door maarschalk-graaf Schlieffen werd opgesteld.
Britse oorlogsverklaring
Naar aanleiding van de overtreding van de Belgische grenzen, besloot het Verenigd Koninkrijk – die
onze neutraliteit waarborgde – ons te hulp te schieten. De Duitsers dachten niet dat de Britten zich zo
snel in het conflict zouden mengen. Sir Edward Grey, woordvoerder van het Foreign Office, verklaarde
in het Lagerhuis dat België – in alle eer en met het volste recht – haar plicht had vervuld door haar
grondgebied te verdedigen. Bijgevolg verklaarde hij om diezelfde redenen de oorlog aan Duitsland.
Vanaf begin augustus werden in Mons de reservisten opgeroepen en de eisen uitgesproken. Na die
oorlogsverklaring begon de B.E.F (British Expeditionnary Forces) zich te verenigen en zich voor te
bereiden om het continent te betreden.
De Slag bij Mons
Op 22, 23 en 24 augustus was de streek van Mons het theater van verwoede gevechten tussen de
B.E.F.-troepen en de Duitse soldaten. Het was van Waterloo geleden dat de Britse troepen nog in
West-Europa hadden gestreden. Ze probeerden de inval van de Duitse troepen langs het kanaal
Mons-Condé in te perken. Vanwege de massale opkomst van soldaten van de Kaiser – die talrijker
waren en meer geschut hadden – en de terugtrekking van het 5de Franse leger op zijn rechterflank,
werd Sir John French (hoofdcommandant van de B.E.F.) ertoe gedwongen de terugtocht te
organiseren. “The retreat from Mons” duurde ongeveer twee weken. De Britten werden door de Duitse
troepen op de hielen gezeten en gingen meermaals de confrontatie aan, zoals in Le Cateau
(26 augustus). Door de Britse tussenkomst in Mons kon de Duitse inval echter worden afgeremd.
43.
©Les Anges de Mons, tableau de Marcel Gillis, Ville de Mons
Legende van de Engelen van Mons
De legende luidt dat er in de nacht van 23 augustus 1914, terwijl het Britse leger in het nauw werd
gedreven, gevleugelde, verlichte figuren aan de hemel zouden zijn verschenen om de Britse troepen
te hulp te schieten. Die Engelen zouden de inval van de Duitsers tijdelijk hebben tegengehouden,
waardoor de Britten hun terugtocht konden plannen.
De afkomst en oorsprong van die legende varieert enorm. De aanleiding is echter de bijdrage van
Arthur Machen, Britse fantasyauteur, die op 29 september 1914 in de London Evening News een
bericht plaatste waarin hij omschreef hoe een Britse soldaat tijdens een gevecht tegen Duitse
soldaten Sint Joris aanriep. Met de hulp van boogschutters die rechtstreeks van de Slag bij Azincourt
kwamen, verpletterde de patroonheilige van het Britse leger het Duitse leger. Vlak na de publicatie van
dit bericht zei de auteur dat het louter fictief was en dat hij het had geschreven om het moreel van zijn
landgenoten op te krikken.
Het gerucht ging als een lopend vuurtje in Engeland. De maanden daarop werden in talloze artikelen
en boeken getuigenissen van soldaten die aan de Grote Terugtocht deelnamen gepubliceerd. De
legende nam verschillende vormen aan. De engelen die zich aan de Britse troepen openbaarden,
werden op verschillende manieren voorgesteld: lichtgevende wolk, ruiter, gevleugelde ridder, enz. Niet
enkel spiritualistische tijdschriften, maar ook de protestantse kerk grepen het fenomeen aan. Zowel
op het front als in het achterland werden preken over de legende en de heilige verschijning verspreid.
Artiesten schilderden het fenomeen en er werden muziekstukken gecomponeerd. De legende had de
Britse maatschappij daadwerkelijk in haar greep. Het bestuur droeg hier hoogstwaarschijnlijk haar
steentje toe bij, aangezien ze aldus de oorlogsinspanningen konden aanmoedigen.
45.
In de namiddag doorkruisen groepen van voetvolk en ruiters de stad. Ze worden
toegejuicht. Ze maken deel uit van eliteregimenten. Enkele Schotten springen in het
oog. W anneer z e voorbijkomen, steken d e omstanders hen sigaren, sigaretten,
koekjes en andere lekkernijen toe. Iedereen bewondert de conditie van de soldaten, de
schoonheid van de paarden, de prachtige kaki uniformen en uitrusting, de perfectie van
de wapens. Ze marcheren op het ritme van dwarsfluiten en trommels (Hambye: 22
augustus 1914).
©Plaque commémorative dans le porche de l'Hôtel de Ville, WBT, J.-P. Remy
DE SLAG BIJ MONS : ENKELE CIJFERS
Britse troepen
70.000
Duitse troepen
160.000
Britse slachtoffers
4190
Duitse slachtoffers
5000
/ CONTACTGEGEVENS
Coördinatie herdenkingsactiviteiten 2014: Corentin Rousman
22 Grand’Place 7000 Mons
[email protected]
+32 (0)478/41.76.89
/ Partners
SEFTON
COUNCIL
47.