ik kom hier nooit meer uit

COVERSTORY
‘Ik heb heel lang gedacht:
ik kom hier nooit meer uit’
GZ-psycholoog Willie Vis: ‘Junks in de
goot, dat is wat vaak wordt gedacht hè?
Dat mensen met verslavings­problemen
echt alles al verloren hebben. Zelfs cliënten
denken het vaak. Hoe vaak ik hier niet
hoor: “IK ben geen alcoholist hoor”.
Maar er zijn natuurlijk een heleboel
mensen met verslavingsproblemen die
ogenschijnlijk normaal functioneren’.
Voor deze pagina is een model gefotografeerd.
tekst: Saffira Rijkee
fotografie: Robert van der Molen
Binnen de verslavingszorg komen veel mensen
met persoonlijkheidsproblematiek voor.
GZ-psycholoog Willie Vis legt cliënten met behulp
van het Bio-Psycho-Sociaal model (BPS-model)
uit hoe verslaving ontstaat, welke effecten middelen
hebben op de psyche, maar ook hoe persoonlijkheidsproblematiek ontstaat. Zo kan het model
worden ingezet als voorbereiding op behandeling.
Dit artikel gaat verder in op de psychische
component van het Bio-Psycho-Sociaal model.
Verslaving
Iedereen kan verslaafd raken denkt Willie, zeker als er sprake is van
psychische klachten. Albert (53) kan hierover meepraten. Hij had een
goede baan als gemeenteambtenaar en was getrouwd. Maar hij was
ook eenzaam, bang, onzeker en voelde zich ernstig minderwaardig.
Langzamerhand begon hij steeds meer te drinken.
Albert: ‘Alcohol­verslaving is geen ziekte denk ik, het is een uitingsvorm,
het komt ergens vandaan. In mijn geval was het duidelijk psychisch.
En dat heeft zijn oorsprong in mijn kindertijd, waarin ik beschadigingen
opliep. Van die beschadigingen komt bepaald gedrag waarop je wordt
afgewezen en daarop ontwikkel je compensatiegedrag waar je weer op
wordt afgewezen… En daardoor word je een heel eenzaam mannetje
dat thuis op de bank voor de televisie zit met heel veel bier. Om de pijn
niet meer te voelen. Het is ook een soort bevestiging van je zelfbeeld.
En daarnaast kun je gewoon werken en andere dingen doen. Dat is mij
tijden gelukt’.
Kip en ei
Als je psychisch gezien niet lekker in je vel zit helpt dat je niet bepaald
bij het weerstaan van middelen. Willie: ‘Klopt. Maar je kunt ook
psychische klachten krijgen van een middel, doordat middelen ingrijpen
op dezelfde neurotransmittersystemen die ook betrokken zijn bij angsten stemmingsklachten. Ook dit kun je iemand uitleggen met het
BPS-model. Zodoende kun je iemand motiveren om – eventueel tijdelijk
– te stoppen met gebruik’.
12
omslag 2
Ik doe er niet toe
Op die manier kun je iemand laten groeien, de gezonde volwassene
Albert is lange tijd zoekende geweest. Al in 1987 ging het mis met zijn
versterken. Voor iemand die niet weet hoe het voelt om getroost te
huwelijk en kwam hij bij het CAD (Consultatiebureau voor Alcohol en
worden, kan er zo een hele nieuwe wereld opengaan. Willie: ‘Op een
Drugs, red.) terecht. Hij raakte zijn baan kwijt en werd voor het eerst
gegeven moment neemt de cliënt zelf de zorg voor zijn beschadigde
opgenomen in 1991. Een aantal opnames en behandelingen volgden,
kant over. Want daar gaat het om: dat iemand verantwoordelijkheid leert
maar hij had totaal geen baat bij de hulp die hem werd geboden. Pas in
nemen voor zichzelf en voor zijn welzijn’.
2008 trok hij weer aan de bel. Hij werd, na een opname, doorverwezen
naar Willie voor Schematherapie, een therapievorm voor mensen met
Eigen keus
persoonlijkheidsproblematiek gericht op het veranderen van schema’s.
Wel of niet gebruiken is uiteindelijk een keuze, zegt Willie. ‘Het
Schema’s zijn kernovertuigingen die iemand over zichzelf, de ander en
BPS-model is een verklaringsmodel dat je zowel op lichamelijke
de wereld heeft en die al in de kindertijd zijn ontstaan. Negatieve
aandoeningen kunt loslaten als op psychische klachten. Vanuit dit
schema’s zijn bijvoorbeeld: “Ik ben minderwaardig”, “Ik doe er niet toe”,
verklaringsmodel kun je een behandeling starten. Je kunt iemand laten
of: “De ander is niet te vertrouwen”. Een kind dat altijd negatief wordt
zien welke componenten een rol spelen. Wat tegenwoordig heel vaak
bejegend gaat vanzelf denken: het is mijn schuld, er is blijkbaar iets met
wordt gezegd is dat bijvoorbeeld alcoholisme een ziekte is. Ik weet niet
mij waardoor dit nu gebeurt. En mensen die van kinds af aan negatief
of dat zo is. Je kunt zeggen dat er mensen zijn die er gevoeliger voor
over zichzelf leren denken, grijpen relatief vaak naar een middel om zich
zijn dan anderen, maar wat je met die gevoeligheid doet is je eigen
staande te houden. Ook hier kun je het BPS-model weer gebruiken, om
keus. Of het uiteindelijk komt tot een alcoholprobleem is natuurlijk van
iemand te laten zien hoe persoonlijkheid een samenspel is van
meer factoren afhankelijk, maar onder andere van je eigen beslissing
temperament – aanleg voor bepaalde gedragingen – enerzijds, en
daarin. Genetische belasting en/of omgevingsfactoren ontheffen je dus
omgevingsinvloeden – normen, waarden, bejegening – anderzijds.
niet van je eigen verantwoordelijkheid. En dat is wat je met dit model
altijd zo aardig kunt uitleggen vind ik’.
‘Zelfs cliënten denken vaak dat iemand alleen
verslaafd is als hij alles verloren heeft en
in de goot ligt’
Herbeleving
Ander mens
Schematherapie is een lange, intensieve therapie met een gemiddelde
Albert werkt inmiddels weer als gemeenteambtenaar. Op de
duur van twee jaar. Willie: ‘Als therapeut neem je een soort beperkt
constatering dat het nu een stuk beter met hem gaat dan een paar jaar
ouderschap op je. Door middel van experiëntiële oefeningen probeer je
geleden zegt hij lachend dat dat erg zacht is uitgedrukt. ‘Ik ben een
mensen corrigerende ervaringen aan te bieden. Wat je niet pretendeert
ander mens geworden. Ik heb twee jaar en vijf maanden niet gedronken
is dat je de geschiedenis van mensen kunt herschrijven of dat je daarin
en ik heb helemaal geen trek. In mijn geval was mijn verslaving een
allerlei dingen teniet kunt doen. Je biedt ze alleen andere ervaringen
uitingsvorm van een psychische ziekte. Daar is wat aan gedaan en dus
aan, waardoor ze uiteindelijk anders over zichzelf gaan denken’.
is die uitingsvorm niet meer nodig. Ik heb zelfs weer alcohol in huis! Dat
had ik nooit verwacht. Het interesseert me niks meer.’
Als voorbeeld noemt Willie de oefening waarin ze mensen vraagt een
beeld op te roepen van een recente situatie waarin ze zich heftig geëmo-
Alberts gevoel over zichzelf is veel beter en daar ging het uiteindelijk om.
tioneerd hebben gevoeld. Vervolgens wordt hen gevraagd het beeld los
‘Je hebt een aantal kernovertuigingen over jezelf die absoluut niet
te laten, het gevoel vast te houden en te kijken of ze vanuit dat gevoel
kloppen. En dan kijk je met een hele andere blik de wereld in. Ik heb
een beeld kunnen oproepen van een situatie waarin ze kind waren en
heel lang gedacht: ik kom hier nooit meer uit. Als kind dacht ik al dat er
waarin ze zich net zo voelden. Willie: ‘Als iemand zo’n beeld heeft, gaat
iets niet klopte aan mij. Totdat ik met Schematherapie begon. Alles is op
dat meestal over verwaarlozing, niet gezien worden, mishandeling of
zijn plek gevallen. Nu klopt het.’
misbruik. Op enig moment grijp je als therapeut in in die situatie. Dan
voorkom je dat iemand misbruikt wordt, of geslagen. En dan bied je die
In de volgende edities van Omslag, zoomen we met behulp van het
zorg of erkenning waar iemand op dat moment behoefte aan heeft’.
BPS-model verder in op de invloed van omgeving en zingeving op
verslaving.
omslag 2
13